မူၺ်ႇတေႃႇမိူင်းၵိုင်

မူၺ်ႇတေႃႇ မိူင်းၵိုင်

မူၺ်ႇတေႃႇလူင်မိူင်းၵိုင်ၼႆ ပဵၼ်ထၢတ်ႈၵွင်းမူးလူင် ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းႁူင် ၼႂ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း သူႇၼိုင်ႈသေ တႄႇတင်ႈ မိူဝ်ႈပီၸီႇ 253 ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢသေႃးၵ သူင်ႇထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈ တႃႇတႄႇတင်ႈ ထၢတ်ႈၵွင်းမူး ပႅတ်ႇမိုၼ်ႇသီႇႁဵင် ၼႂ်းၵုၼ်ၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸုမ်းၸိူဝ်း ပၢင်းထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈမႃးၼၼ်ႉ မႃးလိူၵ်ႈႁႃ ဢွင်ႈတီႈၵိုင်ႇလီတႄႇၵွင်းမူးသေ ၽႅဝ်မႃႈ တမ်ႈတီႈ ထုင်ႉမိူင်းၵိုင် ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ။ ၶဝ်မႃးႁၼ်ဢွင်ႈတီႈၼႂ်းၵႄႈ ၼမ်ႉတဵင်းလႄႈ ၼမ်ႉၶမ်း မႃးလေႃးၵၼ်၊ ၸင်ႇတႅပ်းတတ်းဝႃႈ ဢွင်ႈတီႈၼႆႈ ၵိုင်ႇလီတႄႇပဵၼ်ထၢတ်ႈၵွင်းမူးယဝ်ႉ ၼႆသေ ၸင်ႇဢဝ် ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈၽြႃး ထႃႇပၼႃႇသႂ်ႇသေ ၵေႃႇပဵၼ် မူႇလငဝ်ႈငႃႇ ၵွင်းမူးယဝ်ႉ။ လိုၼ်းလၢႆးဝၢႆးမႃး ထုင်ႉတီႈၼႆႈၵေႃႈ ပဵၼ်မႃး ဢွင်ႈတီႈယူႇသေ မိူင်းၼႆႉၵေႃႈ ႁွင်ႉဝႃႈ "မိူင်းၵိုင်ႇ" ဝၢႆးၼႆႉ ၸင်ႇပဵၼ်မႃႈ "မိူင်းၵိုင်" ယဝ်ႉ။

မိူင်းၵိုင်

မိူင်းၵိုင်ၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်းသေ ၸဵင်ႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ မီးၸႄႈဝဵင်း ၵျေးသီးဝၢၼ်ႈၸၢမ် ၽၢႆႇတၢင်းဢွၵ်ႇ မီးဢိူင်ႇမိူင်းၼွင်၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မီးၸႄႈဝဵင်ႈလၢႆးၶႃႈ၊ ၽၢႆႇတူၵ်း မီးၸႄႈဝဵင်း လွၵ်ႉၸွၵ်ႇ၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီးၸႄႈဝဵင်းသီႇပေႃႉသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈၸႄႈဝဵင်း မိူင်းၵိုင် မီးယူႇ 1599 လၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း။ ၵူၼ်းဢၼ်ယူႇသဝ်း ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ပဵၼ်တႆး၊ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ပလွင်ႈ၊ ပဢူဝ်းလႄႈ ယၢင်းၶဝ်ၵေႃႈ မီးဝႆႉ။
ၸိုဝ်ႈဝဵင်းမိူင်းၵိုင်ၼႆႉ ၵႂၢမ်းပႃႇလိ ႁွင်ႉဝႃႈ "လင်ႇၵႃႇဝတီႇ"၊ ၼႂ်းလိၵ်ႈလူင်တႄႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ "ဝဵင်းပၢႆး မိူင်းၵိုင်" ၼႆယဝ်ႉ။ ဝဵင်းပၢႆးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႉၵိုၵ်း လွႆၸၢင်ႉ ဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်း ဝဵင်းမိူင်းၵိုင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸၢင်ႉၼႆႉ တႆးႁဝ်းႁွင်ႉဝႃႈ ၸၢင်ႉပၢႆး၊ တူဝ်ပၢႆးၼႆယူႇ။ ၶူးမေႃတႆး ၸဝ်ႈၼေႃႇၶမ်းတႄႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈ ႁၢင်ႈၶိူင်ႈပၼ် ဝဵင်းမိူင်းၵိုင်ဝႃႈ ၼႂ်းၼင်ႇလင်ႇၵႃႇဝတီႇ ပၢႆးၶီႇတွင်ႇလိူင်ႇ ဢိူင်ႇမိူင်းၼမ်ႉတဵင်းဢုမ်ႈ ၼႆလႄႈ မိူင်းၵိုင်ၼႆႉ ႁိမ်းႁွမ်းမၼ်း လွႆတင်းၼမ် လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈႁၢင်ႈလီ ဝဵင်းမိူင်းၵိုင်ၼႆႉ မီးထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ ၼၼ်ႉတႄႉ ႁဝ်းဢွၼ်ၵၼ် ႁွင်ႉဝႃႈ ဝဵင်းၼၢင်းဢုပဵမ်ႇ။

ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၵိုၵ်းမိူင်းၵိုင်

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မူၺ်ႇတေႃႇသူႇၼႆႉ ၵိုင်ႇလီတႄႇတင်ႈ တီႈၼႆႈလႄႈ မိူင်းတီႈၼႆႈ ၵိုင်ႇယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆသေ ၸင်ႇပဵၼ် မိူင်းၵိုင်ႇ သိုပ်ႇပဵၼ်မႃး မိူင်းၵိုင်

ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၵိုၵ်းမိူင်းၵိုင်ၼႆႉတႄႉ ပဵၼေၸေႈသႃယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈတႆးႁဝ်း ဢွၼ်ၵၼ် ၸႂ်ႉတိုဝ်းၸေႈသႃတင်းၼမ်ၼၼ်ႉ ထုင်ႉမိူင်းၵိုင်ၼႆႉ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ၸေႈသႃ ၼိုင်ႈလိူၼ် ၼိုင်ႈသဵၼ်မၢင် ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၸေႈသႃတႆးၼႆႉ မၢၼ်ႈၶဝ် ပေႃးႁွင်ႉဝႃႈ မိုင်းကိုင်စက္ကူ ၸေႈမိူင်းၵိုင် ၼႆယူႇ။ ဝၢၼ်ႈၵုၼ်ၼႃးလႄႈ ၵုၼ်ၵႅင်း ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၸေႈသႃယဝ်ႉ။
ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ထႅင်ႈဢၼ် ၼိုင်ႈတႄႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႇလိၼ် မိူင်းၵိုင် ဢၼ်ႁဵတ်း ဢွၵ်ႇတီႈ ၸိူဝ်းဝၢၼ်ႈ ႁူဝ်ၼႃး ၵုင်းၵၢင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႇလိၼ်၊ မေႃႈလိၼ်၊ ဢႅင်ႇ၊ ဢုမ်၊ ၼမ်ႉတဝ်ႈလိၼ်၊ ၼူၵ်ႉတွင်ႉလိတ်း၊ ဝူဝ်း၊ ၵႂၢႆးၸိူဝ်းႁဵတ်း ဢွၵ်ႇတီႈ မိူင်းၵိုင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းလီ ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႇၼမ်ႉၼဵင်ႈမိူင်းၵိုင်ၼႆႉ ၵျႃႉလိူဝ်သေ ဢၼ်မႃး မိူင်းၶႄႇ မိူင်းၵျပၢၼ်ႇၼၼ်ႉၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈသင်လႄႈဝႃႈၵျႃႉ ၼႆၸိုင် ႁဝ်းသႂ်ႇၵိၼ် ၼမ်ႉၼဵင်ႈၶူမ်ၵေႃႈ မၼ်းသူတ်ႉငၢႆႈ ဢၢႆၵွၼ်းမၼ်း ဢမ်ႇတွင်ႈၶူႈၼင်၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ ယိပ်းဝၢၼ်ႇမၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇလိူတ်ႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၶူဝ်းတႆး တႆးဢမ်ႇတိုဝ်းၽႂ်တေမႃးတိုဝ်း။

ႁၢင်ႈၽၢင်မိူင်းၵိုင်

ပေႃးတူၺ်းၵႂႃႇ ၽၢႆႇတူၵ်းဝဵင်းမိူင်းၵိုင် တေလႆႈႁၼ် လွႆသွမ်ႇလူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇၸၢင်ႉၼွၼ်းမူပ်ႇဝႆႉ သေ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ လွႆၸၢင်ႉ ၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆး ၸဝ်ႈၼေႃႇၶမ်း တႅမ်ႈလိၵ်ႈၼမ်ႉယၢတ်ႇ သၢင်ႇလွင်းႁႃႈ တူၼ် မၢၵ်ႇပႃး လွႆၸၢင်ႉၼင်ႇၼႆ-
" ဝဵင်းၶမ်းပေႃးမိူၼ်ပၢႆးငႃး ၼွၼ်းဝႃးတဵင်သၼ် ယၼ်ၸုမ်းၶဝ်ၵသႄး ႁၢင်မၼ်းမိူဝ်းတႄး ၵျွင်းၵၢင် ႁူဝ် မၼ်းမိူဝ်းၼၢင် လွႆၸွမ် ငႃးမၼ်း မိူဝ်းတွမ် ႁူဝ်လွႆၵျွင်းၵျီး တႃမၼ်း မိူဝ်းမီးလႅၼ်ၼွင် ပွင်မၼ်း မိူဝ်းၽႃၶိူဝ်း ပုမ်မၼ်း ႁဵတ်းယၢၼ်းဢိူဝ်ၼိူဝ်းလူင်းႁႃ တိၼ်မၼ်း ၶွၼ်ၶႂႃႇ မိူဝ်းယၼ် ႁူဝ်လွႆၵွင်းမူး ပဵၼ်ၶူး ႁၵ်းယၢၼ်း ပႃႈၸၢၼ်းသုင်သုင် ဝၼ်းတူၵ်းၼွင်ဢုင် မႃးၵၢမ်း ဢၼ်ဝႃႈ ၼႃးႁၢမ်းသူၼ်ၶီ လွမ်ႁႃလၢႆပီ ၼၢၼ်းမီး ၵူၼ်းမီးမိူင်းယၢၼ် ယင်းပဵၼ်ၵူၼ်းၽၢၼ်မိူင်းႁဝ်း" ၼႆယူႇ။
ပေႃးလၢတ်ႈၶိူဝ်းမိူင်းၵိုင် သင်ပႆႇထိုင်ပႃး လွင်ႈၶုၼ်သၢမ်လေႃး ၼၢင်းဢုပဵမ်ႇၵေႃႈ တေႃႈပႆႇတဵမ်ထူၼ်ႈ။ တီႈၼၢင်းဢုပဵမ်ႇ ၵႂႃႇဢႅဝ်ႇၵၢတ်ႇ မၼ်းၼၢင်း ၵႂႃႇတၢင်းလႂ်ၵေႃႈ ၵူၼ်းၵႂႃႇၶွၼ်ႈတၢင်းၼၼ်ႉလႄႈ ၵၢတ်ႇလုၵ်ႈၼၼ်ႉ ၸပ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵၢတ်ႇႁႄႈ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။ သင်ၶၢမ်ႈၼမ်ႉတဵင်း ၵႂႃႇႁွတ်ႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ဝဵင်းမိူင်းၵိုင် တေလႆႈႁၼ် ၵွင်းမူးၼၢင်းဢုပဵမ်၊ ဢွင်ႈႁိူၼ်းၼၢင်းဢုပဵမ်ႇ၊ ဢိၵ်ႇ ၶုမ်ႇပႃႇႁဵဝ်ႈ ၶုၼ်သၢမ်လေႃးလႄႈ ၼၢင်းဢုပဵမ်။ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈဢွင်ႈႁိူၼ်း ၼၢင်းဢုပဵမ်ႇ မုင်ႈတူၺ်းၵႂႃႇ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၸိုင် လႆႈႁၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းလေႃႉ ၶုၼ်သၢမ်လေႃး ဢၼ်လုၵ်ႉ ၵဵင်းတွင်း မႃးၵႃႉမိူင်းၵိုင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ပႃႇၽၵ်းၵၢတ်ႇ ၼၢင်းဢုပဵမ်ႇ၊ ဢွင်ႈတီႈ မၼ်းၼၢင်း ၵိူတ်ႇလုၵ်ႈ၊ ဢွင်ႈတီႈ ဢဝ်လုၵ်ႈမၼ်း တၢင်ႇၼိူဝ်တေႃမႆႉ၊ ဢွင်ႈတီႈ ၶုၼ်သၢမ်လေႃး လဵင်ႉဝူဝ်း၊ ႁွင်ႈမႃႉၶုၼ်သၢမ်လေႃးတၢႆ ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ႁၢင်ႈၽၢင် ၵိုၵ်းပိုၼ်း မိူင်းၵိုင် ဢၼ်ၵိုင်လီႁွတ်ႈထိုင်ၼၼ်ႉယူႇ။

မၢႆၶပ်ႉပီ မိူင်းၵိုင်

ထုင်ႉမိူင်းၵိုင်ၼႆႉ ၵူၼ်းမႃးယူႇသဝ်းၵႂႃႇ လႅပ်ႈတေပႆႇမီး သွင်ႁဵင်ပီသေတႃႉ လႆႈဝႃႈ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်းတႆး မိူင်းၼိုင်ႈယူႇ။ ဢၼ်လႆႈႁၼ် တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉၸွမ်းပီၵေႃးၸႃႇတႄႉ မီးၼင်ႇၼႆ

• ပၢၼ်မိူင်းၼၢႆးလႄႈ ၶုၼ်ပၵၢၼ်ႇ သျိၼ်ႇၸုၼ်းမိၼ်းသူၺ်ႇလွင်း သုၵ်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းၼၢႆး(6) ႁိူၼ်း ယၢမ်ႈၶၢႆႉမႃးယူႇတီႈ မိူင်းၵိုင်။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၶိုၼ်းမိူဝ်းၵႂႃႇ။
• 106 ၶဝ်သၢမ်ႁိူၼ်း ၶိုၼ်းလုၵ်ႉမိူင်းၼၢႆး မႃးယူႇၶိုၼ်း ၼမ်ႉလဵပ်ႈ (ၼမ်ႉၼႅပ်ႇ)
• 109 မေႃးတွင်ႇၽိဝ်ႇ ၶိူဝ်းသၢၼ်လျိၼ်ႇ (6) ႁိူၼ်း မႃးတႄႇ ဝၢၼ်ႈလူင်သေ ယူႇသဝ်း။
• 112 ၵျွင်းၶမ်းသႃႇ ၶိူဝ်းမိူင်းၵွင်း (15) ႁိူၼ်း မႃးတႄႇဝၢၼ်ႈ ႁိမ်းၽၢႆဝၢၼ်ႈသေ လုၵ်ႉဢဝ် ၶဝ်သၢမ်ဝၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၽႄႈၼမ်မႃးလႄႈ မီးမႃးဝၢၼ်ႈ(57) ဝၢၼ်ႈ။ ၶဝ်ဢဝ်ၵျွင်းၶမ်းသႃႇ ပဵၼ်ႁူဝ်ၼႃႈၶဝ်။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၵျွင်းၶမ်းဢိင်ႇ၊ ၵျွင်းၶမ်းၽိဝ်ႇ လုၵ်ႈသိုပ်ႇပေႃႈ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးသေ သၢႆၶိူဝ်းၶဝ် ၶၢတ်ႇၵွႃႇ မိူဝ်ႈ 204။
• 205-313 ၸဝ်ႈၶမ်းၵႃလူႇ၊ ၸဝ်ႈၶမ်းပၢၵ်ႇၽ၊ ၸဝ်ႈၶမ်းသိုပ်ႇၽ ၸုပ်ႈၼိုင်ႈ၊ ၸဝ်ႈၶမ်းဢူ၊ ၸဝ်ႈၶမ်းထွၼ်း၊ ၸဝ်ႈၶမ်းဢွင်ႇ ထႅင်ႈၸုပ်ႈၼိုင်ႈ သၢႆသိုပ်ႇ ၶိူဝ်းမိူင်းမိတ်ႈ မႃးသိုပ်ႇၵႂႃႇ သွင်သုပ်ႈ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ 3 ပီၼႆႉ ဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈသေ ဢဝ်ထဝ်ႈဝၢၼ်ႈထဝ်ႈၼႃး သိုပ်ႇၵႂႃႇၵူၺ်း။
• 316-350 မိူင်းၵိုင်၊ သီႇပေႃႉ၊ မိူင်းတုင်၊ မိူင်းၶိူဝ်း၊ လၢႆးၶႃႈ၊ မိူင်းပဵင်း၊ မိူင်းၼွင် မိူင်းသူႈ မိူင်းၸၢင် မိူင်းႁၢင် မိူင်းလိူၼ်း ၵဵင်းလိူၼ် မိူင်းပၢတ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ ၸဝ်ႈၶုၼ်တၢႆႇၶၼ်ႇ ၶိူဝ်းမိူင်းႁိမိူင်းႁမ်း မႃးၵွၼ်းၸိုင်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။
• 351-354 မိူင်းၵိုင် ၵႂႃႇႁပ်ႉဢဝ် ၶုၼ်မိူင်းၵုတ်ႈ မႃးၼင်ႈမိူင်း သီႇပီ။ (ဢမ်ႇႁူႉၸိုဝ်ႈ) ဝၢႆးၼၼ်ႉ မိူင်းၵိုင် ဢမ်ႇမီးၶုၼ် ဢဝ်ထဝ်ႈဝၢၼ်ႈထဝ်ႈၼႃး ပုတ်ႈၵၼ် ၵွၼ်းၵႂႃႇ။
• 394-431 ၶုၼ်တီႇပႃႇ ဢွၼ်ႁူဝ် တႄႇဝဵင်းငိုၼ်း
• 432-435 ၶိူဝ်းၶုၼ်မိူင်းမိတ်ႈ မႃးၵိၼ်မိူင်း 4 ပီ။
• 436-450 မိူင်းၵိုင် ဢမ်ႇမီးၶုၼ်။
• 451-453 ၵႂႃႇပၢင်းဢဝ် ၶိူဝ်းလုၵ်ႈလၢၼ် မေႃးတွင်ႇၽိဝ်ႇ ဢၼ်မႃးတႄႇဝၢၼ်ႈလူင် 6 ႁိူၼ်းၼၼ်ႉ မႃးၼင်ႈဝၢၼ်ႈ ၵိၼ်မိူင်းၵႂႃႇ 13 သိုပ်ႇ။
• 466 ဢလွင်းၸီႇတူႇ ၽႅဝ်မႃး မိူင်းၵိုင် မႃးၵုမ်းၶိုၼ်း ၵွင်းမူး။ မိူဝ်ႈၶုၼ်ဢသေႃးၵ ပၼ်ထၢတ်ႈၵႅဝ်ႈမႃး ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တၢင်ႇမႃႉမႃး (ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ သႂ်ႇမႃး ၼႂ်းႁၢင်ႈမႃႉ သႂ်ႇမႃးၼႂ်းပုမ်မႃႉ) ၼႆလႄႈ ပၢၼ်ဢလွင်းၸီႇတူႇ ၸင်ႇႁိၵ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ရွှေမြင်းတင် သူၺ်ႇမျိၼ်းတိၼ်ႇ ၵွင်းမူးသူၺ်ႇမျိၼ်းတိၼ်ႇ (တၢင်ႇမႃႉၶမ်း)ၼႆသေဝၢႆးမႃး မၢၼ်ႈၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ရွှေမြင်ထင် သူၺ်ႇမျိၼ်ထိၼ်ႇ
• 654-683 ဝၢႆးၶိူဝ်း မေႃးတွင်ႇၽိဝ်ႇသုတ်းၵႂႃႇ ၸင်ႇၵႂႃႇပၢင်း ၸဝ်ႈၵျေႃႇထုၼ်း ၶိူဝ်းၸဝ်ႈၽယွင်ႁူၺ်ႈ မႃးၼင်ႈမိူင်းသေ မၼ်းၸဝ်ႈ မႃးတႄႇဝဵင်း ပႃႈၸၢၼ်းၼမ်ႉၶမ်း၊ ၽၢႆႇတူၵ်းၼမ်ႉတဵင်း၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇ ၼမ်ႉၵူႉသေ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈဝဵင်းဝႃႈ ဝဵင်းၶမ်း ၶုတ်းၶူးလွမ်ႉႁွပ်ႈဝဵင်း လွမ်ႉပႃး ၵွင်းမူးမူၺ်ႇတေႃႇ မိူင်းၵိုင်။
• 684-925 ၸဝ်ႈၶမ်းတဵတ်ႇၽ (ၶိူဝ်းၸႄႈလၢၼ်ႉ) မႃးဢုပ်ႉမိူင်းၵိုင်။ ပေႃႈမၼ်း ၸဝ်ႈသိူဝ်တဵတ်ႇၽ ပၢႆႈသိုၵ်းၶႄႇသေ လုၵ်ႉၸႄႈလၢၼ်ႉ မႃးယူႇ ၵဵင်းတွင်း ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈၶမ်းတဵတ်ႇၽ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၶိုၼ်းမိူဝ်းယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇမႃး ႁဵတ်းၶုၼ်ၼင်ႈမိူင်းၵိုင်။ ၶိူဝ်းၸႄႈလၢၼ်ႉ ၼင်ႈမိူင်းၵႂႃႇ12 သိုပ်ႇ၊ ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ မႃးတႄႇ ဝဵင်းလႅင် ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႇ ဝဵင်းၶမ်၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း ၼမ်ႉၼုင်းယဝ်ႉ။
• 926-962 ဝၢႆးၶိူဝ်းၸႄႈလၢၼ်ႉသုတ်း ၶိုၼ်းပဵၼ် ၶိူဝ်းမိူင်းမိတ်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶွတ်ႇၽ (လုၵ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်သၢမ်၊ မိူင်းမိတ်ႈ) မႃးၼင်ႈမိူင်းယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈ မီးလုၵ်ႈ သၢမ်ၸၢႆး၊ (1) ၸဝ်ႈသိူဝ်ၼေႃႇၽ သိုပ်ႇပုတ်ႈမိူင်းၵိုင် (2) ၸဝ်ႈၶမ်းဢေၽ (3) ၸဝ်ႈပိၵ်ႇလေႃႉ သွင်ပီႈၼွင်ႉ လူင်းၵႂႃႇတၢင်းလၢႆးၶႃႈသေ ၵႂႃႇတႄႇဝၢၼ်ႈ တႄႇဝဵင်းၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၼေႃႇၽ ၶၢႆႉဝဵင်းလႅင် ၵႂႃႇတႄႇတီႈ ၵုင်းလွႆယွတ်ႈ သၢမ်ပီသေ ၶိုၼ်းၶၢႆႉမႃးတႄႇ ဝဵင်းပၢႆး ၽၢႆႇႁွင်ႇ လွႆယွတ်ႈထႅင်ႈ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ လုၵ်ႈမၼ်း ၸဝ်ႈပိၵ်ႇၶူမ်းၽ သိုပ်ႇပုတ်ႈမိူင်းၵႂႃႇ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ လုၵ်ႈမၼ်း ၸဝ်ႈၶုၼ်မၢင်းၵျၢမ်း သိုပ်ႇပုတ်ႈၵႂႃႇ။
• 962- ယွၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶုၼ်မၢင်းၵျၢမ်း ဢမ်ႇၸွမ်းတြႃး ပႄႉၵိၼ် ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၼႃႇလႄႈ ၵွင်းမူးလူင် မူၺ်ႇတေႃႇ မိူင်းၵိုင် ၵိူင်းၵႂႃႇ ၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇယဝ်ႉ။ ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ဢိၵ်ႇ မိူင်းပီႈမိူင်းၼွင်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် သႄႉၼႄးလႄႈ တူၵ်းၸႂ်လီဢၢႆၼႃႇလႄႈ ၸုမ်းၶုၼ်မၢင်းၵျၢမ်း ၶဝ် 50 ၵေႃႉ ၵိၼ်ငူၼ်ႉသေ တၢႆပႅတ်ႈသဵင်ႈသဵင်ႈ။
• 962-965 ထဝ်ႈဝၢၼ်ႈထဝ်ႈၼႃးၶဝ် ဢုပ်ႉၵႂႃႇ။
• 966-989 မိူဝ်ႈပီ 962 ၸဝ်ႈၽမိူင်းမၢဝ်း ပွႆႇလုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈၶုၼ်ယီႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ဢူၸၢမ်ႇ ၵႂႃႇတိုၵ်း ပႄႉလႆႈ တွင်ႇဢူႇသေ ၸဝ်ႈၶုၼ်ယီႈ လႆႈမႃးပဵၼ် ၸဝ်ႈၽ သႅၼ်ဝီ။
• ပီ 966 ၸဝ်ႈၶုၼ်ဢူၸၢမ် ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵေႃႇၽၼႆသေ မႃးပဵၼ် ၸဝ်ႈၽ မိူင်းၵိုင်။
• ပီ 969 လုၵ်ႉဝဵင်းလႅင် ၶၢႆႉဝဵင်း မႃးတႄႇၶိုၼ်း တီႈဝဵင်းပၢႆး။ မၼ်းၸဝ်ႈတႄႇဝႆႉ ၼမ်ႉမေႃႇ 4 ၶုမ်၊ ၼမ်ႉၼွင် 7 ၼွင်၊ ပွၵ်ႉ 12 ပွၵ်ႉ ႁႂ်ႈၵိုၵ်းဝဵင်းၵႂႃႇ။
• 990-1026 လုၵ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်ဢူၸၢမ်ႇ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်သူၺ်ႇထုၼ်း ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်သိူဝ်ႁူင်ႇၽၼႆသေ သိုပ်ႇၼင်ႈဝၢၼ်ႈၵိၼ်မိူင်း။
• 1027-1067 လုၵ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်သူၺ်ႇထုၼ်း ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၶမ်းသူၺ်ႇမျ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈ သိူဝ်ၵေႃႇၽသေသိုပ်ႇ ၼင်ႈမိူင်းၵႂႃႇ။ ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ လႆႈၵႂႃႇတိုၵ်းၵဵင်းမႆႇ၊ လႆႈၽႅဝ်ၵႂႃႇ ၵဵင်းယူင်း၊ ၵႂႃႇႁၼ်ထၢတ်ႈ ၵွင်းမူး မိူင်းၼၼ်ႉသေ ပီ 1042 မႃးတႄႇထၢတ်ႈၵွင်းမူး သူႇၼိုင်ႈ တမ်ႈတီႈ ၽၢႆႇတူၵ်းၼမ်ႉတဵင်းၽၢႆႇ ဢွၵ်ႇဝဵင်းသေ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၽြႃးၵဵင်းယူင်း (ဝၢႆးမႃးလၢႆႈၸိုဝ်ႈပဵၼ်ၵႂႃႇ ၵဵင်းယိၼ်း)။
• 1057 သိုၵ်းၶႄႇ လူင်းမႃးၵဝ်း မိူင်းတႆးလႄႈ ၸဝ်ႈၽၵူႈမိူင်းမိူင်း ၶွၼ်ႈႁႅင်းၵၼ် လႆႈၵႂႃႇတိုၵ်းႁိုင်သၢမ်ပီ။ ၸဝ်ႈၽၶမ်းသူၺ်ႇမျႃႇၵေႃႈ လႆႈၶီႇႁူဝ်သိုၵ်း မိူင်းၵိုင်သေ ၵႂႃႇတိုၵ်းပႄႉမႃး။
• 1060 တႄႇတင်ႈ ၵွင်းမူး ဝူၺ်ႇပူင်ႇလ၊ သူၺ်ႇၽုင်ႇသႃႇ (ၵွင်းမူးၽီႇလႃႇ)။
• 1068-1086 လုၵ်ႈၸဝ်ႈၶမ်းသူၺ်ႇမျႃႉ ၸိုဝ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်သၢင်ႇလ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵေႃႇၽ ပုတ်ႈၼင်ႈမိူင်းသေ မိူဝ်ႈ 1068 မၼ်းၸဝ်ႈ တႄႇဝႆႉၽြႃးၽၢၵ်ႈၼွင် သူႇၼိုင်ႈ၊ ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်း (သူၺ်ႇၽူင်ႇၵျေႃႇ) သူႇၼိုင်ႈ။
• 1087-1127 လုၵ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်သၢင်ႇလ ၸိုဝ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၸၢမ်ႇလ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇၽ ပုတ်ႈၵိၼ်မိူင်း မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 15 ၶူပ်ႇ။ မၼ်ႈၸဝ်ႈၼႆႉ ဢႃႇယုလဵၵ်ႉၼွႆႉသေတ မီးတၢင်းႁူႉၼမ် တၢင်းႁၼ်ၵႂၢင်ႈ ၸွမ်းတြႃးသေ ၼပ်ႉယမ်သႃႇသၼႃႇတႄႉတႄႉ။ ၵွင်းမူးလူင် မူၺ်ႇတေႃႇမိူင်းၵိုင် ဢၼ်ၵိူင်းဝႆႉမိူဝ်ႈပၢၼ် ၸဝ်ႈၶုၼ်မၢင်းၵျၢမ်း(ပီ 962)ၼၼ်ႉ ထိုင်မႃး 1088 လိူၼ်သီႇမူၼ်း ၵၢင်ၼႂ်ၸဝ်ႉ ၶိုၼ်းသိုဝ်ႈၶိုၼ်း ၵူၺ်းမၼ်းယဝ်ႉ။ ၸဵမ်ၸဝ်ႈၸဵမ်ၶႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၸူမ်းသိူဝ်း မႃးလူႇမႃးဝႆႈလႄႈ တႄႇပီၼၼ်ႉမႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ပေႃးထိုင် လိူၼ်သီႇမူၼ်း ပဵၼ်ပွႆးၵူႈပီယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၵႂၢမ်းၵိုၵ်းပိုၼ်းၸင်ႇမီးဝႆႉဝႃႈ ၶုၼ်ၸၢမ်ႇလၵိၼ်မိူင်း ၽြႃးၵိူင်းၶိုၼ်းသိုဝ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။
• ပီ 1100 လိူၼ်သီႇမႂ်ႇ 13 ၶမ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၸၢမ်ႇလ ႁဵတ်းပဵၼ်ငဝ်ႈ ၸဝ်ႈတႃႇၼသေ ဢွၼ်ဢဝ် ၶႃႈဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်း မႄးၵုမ်း တၢင်ႇထီႈယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ။
• 1128-1170 လုၵ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်ၸၢမ်ႇလ ၸိုဝ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်မျၢတ်ႈသူႇ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၽ သိုပ်ႇပုတ်ႈၼင်ႈမိူင်း မိူဝ်ႈဢႃႇယု 24။

ႁိင်ႇလူင်ဢၼ်မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇမူၺ်ႇတေႃႇမိူင်းၵိုင်

• ပီ 1130 လူႇၽြႃး ပၢႆၸၢၼ်း သူႇၼိုင်ႈ။ 1135 ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်း မူၺ်ႇတေႃႇလူင် မိူင်းၵိုင်၊ ၵေႃႇတၢႆႈဝၢင်းဢုတ်ႇ၊ သိူဝ်ႇတိၼ်ဝၢင်း မူၺ်ႇတေႃႇလူင် မိူင်းၵိုင်တင်းသီႇၽၢႆႇ၊ သွၼ်းလေႃႇ ႁိင်ႇလူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ တီႈၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ဝၢင်းမူၺ်ႇတေႃႇ။
• 1171-1173 လုၵ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်မျၢတ်ႈသူႇ ၸိုဝ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်လဵၵ်း ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈ သိူဝ်ႁူမ်ႇၽ သိုပ်ႇၼင်ႈမိူင်း။
• 1172 လေႃႇႁိင်ႇလူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်းတွင်းမီး 500 ၸွႆႉ လူႇတၢၼ်းဝႆႉ မီးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း ၼႂ်းဝၢင်းမူၺ်ႇတေႃႇလူင်။
• 1174-1224 ၸဝ်ႈၽၶုၼ်သူၺ်ႇ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈ သိူဝ်ၵေႃႇၽ သိုပ်ႇပုတ်ႈမိူင်းသေ ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ လူႇတၢၼ်းဝႆႉ တၢႆႈဝၢင်းဢုတ်ႇ မူၺ်ႇတေႃႇ ၽြႃးၶိုၼ်းသိုဝ်ႈလႄႈ ထၢတ်ႈၵွင်းမူးဢွၼ်ႇ(ၸႃႇတီႇလွမ်ႉ) သွင်သူႇ။
• 1125-1230 ၵိၼ်မိုင်းလူင် ႁဵင်ၵုၼ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈ သိူဝ်ႁုင်ႈၽသေ ပုတ်ႈၼင်ႈမိူင်းၵႂႃႇ။ ၸဝ်ႈမင်းတုင်း ၼွပ်ႇပၼ်ၸုမ်ႈ မႁႃႇသီႇရိၸေႇယ။
• 1231-1244 လုၵ်ႈႁဵင်ၵုၼ ၸိုဝ်ႈ ၶုၼ်သၢင်ႇၵွၼ်း သိုပ်ႇပုတ်ႈၼင်ႈမိူင်းသေ ထိုင်မႃး 1244 မၼ်းၸဝ်ႈ လူင်းၵႂႃႇ မၢၼ်းတလေး ၵႂႃႇပဵၼ်တွင်ႉသေ ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇပႅတ်ႈ။
• 1245- လုၵ်ႈၸၢႆး ၶုၼ်သၢင်ႇၵွၼ်း ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်မုင်ႇ ဢႃႇယု တိုၵ်ႉလႆႈ 8 ၶူပ်ႇၵူၺ်း။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၼွင်ႉၸၢႆး ၶုၼ်သၢင်ႇၵွၼ်း ဢၼ်ပဵၼ် ႁဵင်တူင်ႇလၢဝ်း ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်ၸၢင်ႇ မႃးပုတ်ႈ ၼင်ႈႁေႃယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းဢမ်ႇလႆႈၸႂ်လႄႈ ၶိုၼ်းပူတ်းပႅတ်ႈ တႃၶုၼ်မၼ်း။
• 1245- သီႇပေႃႉမိၼ်း (ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းသီႇပေႃႉ မၢၼ်းတလေး) ၸင်ႇလႆႈၸႂ် ၶိုၼ်းဢဝ် ၸဝ်ႈၶုၼ်မုင်ႇဢွၼ်ႇ ႁဵတ်းပဵၼ်ၸဝ်ႈၽ၊ ပၼ်ၸုမ်ႈဝႃႈ ၵမ်ႇပေႃးၸရတ်ထ မႁႃဝံသ ပဝရသီရိသုꩪမ်မရႃႇၸႃႇၼႆသေ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇၽယဝ်ႉ။ ဝၢႆးဢႅင်းၵလဵတ်ႈ ၶဝ်ႈမိူင်းမႃးသေ မိူဝ်ႈပိၶရိတ်ႈ1924 ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းပၼ်ၸၼ်ႉတႃၶုၼ်ၸဝ်ႈၽလူင် တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်မုင်ႇယဝ်ႉ။ ဢႅင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ပၼ်သၢႆလေႃးပႄးၶမ်း (K.S.M) တမ်ႈတီႈ မၼ်းၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ပၼ်ႁႅင်း ၽၢႆႇလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၶူးမေႃတႆး ၸဝ်ႈဢမၢတ်ႈလူင် မိူင်းၼွင်၊ ၸဝ်ႈၸေရးၼၼ်ႇတိသႃႇရ၊ ၸဝ်ႈၽၢၵ်ႈၼွင် (ၵျွင်းဢႃႇရိယ) ၸဝ်ႈၸရေးသေးၵုင်းၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ မီးမႃးယဝ်ႉ။
• 1254 ၸဝ်ႈၽလူင်ၶုၼ်မုင်ႇ ၽိတ်ႈပၢင်းၸဝ်ႈသြႃႇၽႃလၢႆး (ၸဝ်ႈဝိၸိတ်ႉတ)၊ ၸဝ်ႈသြႃႇလွႆၶႂၢင် (ၸဝ်ႈၼၼ်ႇတ) ဢွၼ်ႁူဝ်သေ တႄႇမႄးၵုမ်း မူၺ်ႇတေႃႇလူင်မိူင်းၵိုင်ၼႆယူႇ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ သဝ် ပၢၼ်းလႄး ၵွင်းမူးလူင် ၵိူင်းၵႂႃႇၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇ 3 သွၵ်ႇပၢႆၼိုင်ႈၶိုပ်ႈလႄႈ တႃႇတေမႄး ၼၵ်းၸႂ် ၵႂႃႇဝႆႉယဝ်ႉ။
• 1260 ၸဝ်ႈၶုၼ်မုင်ႇ လူႇတၢၼ်း ႁိင်ႇလူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်း 216 ၸွႆႉ။ မီးဝႆႉ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၼႂ်းဝၢင်းမူၺ်ႇတေႃႇလူင်။

ႁၢင်ႈၸဝ်ႈသြႃႇလမ်းပုၼ်းလႄႈ တပႄးမၼ်းၸဝ်ႈ

• 1268 ၸဝ်ႈထမ်ႇမိၵ (ၸဝ်ႈသြႃႇလမ်းပုၼ်း) လုၵ်ႉမိူင်းထႆး ၽႅဝ်မႃး မႃးဢုပ်ႇၵုမ် ၸဝ်ႈၽလူင်ၶုၼ်မုင်ႇ သေ လႆႈၸႂ်ၵၼ် တႃႇတေမႄးၵုမ်းလုမ်းလႃး မူၺ်ႇတေႃႇလူင် ႁႂ်ႈပေႃးယဝ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းတိုၵ်ႉ ၶိုင်သၢင်ႈႁၢင်ႈပွင်ယူႇၼၼ်ႉ 1268 လိူၼ်သီႇမႂ်ႇ 11 ၶမ်ႈ ၵၢင်ၼႂ် 10:00 မူင်း ၵူၼ်းတင်းၼမ် လႆႈႁၼ် သဝ်ပၢၼ်းလႄး ၶိုၼ်းသိုဝ်ႈမႃးႁင်းၵူၺ်းလႄႈ ၸင်ႇၸၢင်ႈသိုပ်ႇႁဵတ်းၵႂႃႇလီꧦယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ယဝ်ႉတူဝ်ႈလီငၢမ်း မိူဝ်ႈလိူၼ်သီႇမူၼ်း ၸဝ်ႈၽလူင်ၶုၼ်မူင်ႇ၊ တေႃႇၸဝ်ႈလူင် သႃႇၸဝ်ႈမွင်ႇ (ယွင်ႁူၺ်ႈ) ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ သင်ႇၶႃႇသြႃႇၶူးမႃး ႁွမ်းပႃး ၵူၼ်းမိူင်းတင်းလၢႆ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ် တၢင်ႇထီး သေ ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ မိူဝ်ႈလိူၼ်သီႇလွင်ႈ 7 ၶမ်ႈယဝ်ႉ။

သႅၼ်းၵွင်းမူးလူင် မူၺ်ႇတေႃႇမိူင်းၵိုင်

• တၢင်းသုင် 104 သွၵ်ႇ

ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၸဝ်ႈရႁၢၼ်းတႃႇ ဢၼ်လွမ်ႉႁွပ်ႈ

ႁၢင်ႈၸဝ်ႈရႁၢၼ်းတႃႇ ၼႃႈတၢင်းၸၢၼ်း

• ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇမီး 107 ၸဝ်ႈ
• ၼႃႈတၢင်းၸၢၼ်းမီး 122 ၸဝ်ႈ
• ၼႃႈတၢင်းတူၵ်းမီး 104 ၸဝ်ႈ
• ၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇ မီး 135 ၸဝ်ႈ
• 1290 ပၢၼ်ၸဝ်ႈၽၶုၼ်ၼုမ်ႇ တႄႇဢဝ် မၢၼ်းပီ တေႃႇထိုင်ထီး တဵၵ်းၶမ်းလူႇ။
• 1310 ၸဝ်ႈၼၢင်းမိူင်း မႁႃႇတေႇဝီႇ (ၸဝ်ႈၼၢင်းၺုၼ်ႉ) ဢွၼ်ႁူဝ် လူႇတၢၼ်း သႃႇလႃးယၢဝ်း မူၺ်ႇတေႃႇလူင် ဢိၵ်ႇ သႃႇလႃး ၵွင်းမူး ၶုၼ်သၢင်ႇၵွၼ်း။
• 1317 လုင်းၸုၵ်းပွၵ်း ဝၢၼ်ႈလွႆပူႇတၢဝ်ႉ လူႇတၢၼ်း ႁိင်ႇလူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်း 64 ၸွႆႉ။
• 1318 ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၵျွင်းၶမ်း (ၸဝ်ႈၵုမ်ႇမႃသႃႇရ) တၢင်ႇထီး ၵွင်းမူးသႅမ်း 24 သီႇ မၵ်းမၢႆ ပီသႃႇသၼႃႇ 2500 တဵမ်။
• 1344 လုင်းၸၢင်းပွႆးၸႃးၼၼ်ႇတႃႇ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်း မႄးလုမ်းလႃး မူၺ်ႇတေႃႇလူင် ၵူႈတီႈတီႈ သေမႄးၶႂၢၵ်ႈထႅင်ႈ တမ်ႇတိူင်းၽၢႆႇတူၵ်း။
• 1360 လုင်းၸၢင်းပွႆးၸႃးၼၼ်ႇတႃႇ ၼုင်ႈၸၢင်း ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၼၼ်ႇတဝံသသေ သိုပ်ႇမႄးၵုမ်း လုမ်းလႃး မူၺ်ႇတေႃႇ ၵူႈတီႈ သေ သိူဝ်ႇၶႅပ်းမေႈ။
• 1361 ၸဝ်ႈသြႃႇရေႇဝတ (မိူင်းၵိုင်) လုၵ်ႉၵျွင်းလွႆတိင်ၶမ်း ဝဵင်းမူႇၸေႈ ပွၵ်ႈမႃးယူႇသဝ်း တီႈၵျွင်းမႂ်ႇ ၼႂ်းဝၢင်းမူၺ်ႇတေႃႇလူင် ၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇသေသိုပ်ႇလူႁၼ် လုမ်းလႃး ၵွင်းမူးလူင် ၵူႈဢွင်ႈၵူႈတီႈ၊ သိုပ်ႇသိူဝ်ႇမေႈ(ဝေႈ) တေႃႇပေႃးႁွပ်ႈ တင်းသီႇၽၢႆႇ၊ ဢိၵ်ႇ လုမ်းလႃး ၵွင်းမူးသႅမ်း၊ၵွင်းမူးၵဝ်ႇ။
• 1363 လိူၼ်သီႇမူၼ်း ၸဝ်ႈသိၼ်ထမ်းဝုၼ်းၸုမ်ႉ ၽႅဝ်မႃး ပွႆးလိူၼ်သီႇမိူင်းၵိုင် သေ မႃးလူႇတၢၼ်း လၢၼ်းတွင်း တႃႇတိင်ၸပ်း ၵွင်းမူးလူင်လႄႈ တႃႇတေတဵၵ်းၶမ်း ထီးမူၺ်ႇတေႃႇလူင်။
• 1363 လိူၼ် 7 လွင်ႈ 9 ၶမ်ႈ (29.6.2002) ဢဝ်ၶေႃႈၸိသင်ႇ ၸဝ်ႈသြႃႇရေႇဝတသေ မိူဝ်ႈၵႂႃႇၶုတ်းမႄး ၵွင်းမူးလူင် လုင်းသႅင်တဵင်ႈ (ၵွင်းမူးၵွၼ်ႇ) ၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်ၺႃး ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးလူင် ဢူင်းၼိုင်ႈလႄႈ ၶူဝ်းထႃႇပၼႃႇ တင်းၼမ်။ ၽြႃးတွင်း7 ဢူင်း၊ ၽြႃးႁိၼ် ၶၢဝ် 400 ပၢႆ၊ ၽြႃးၸိုၼ်း 50 ပၢႆ၊ ၽြႃးမႆႉ တဵၵ်းၶမ်းတင်းၼမ်။ ၽြႃးဢုတ်ႇ 40 ဢူင်း၊ ၽြႃးပိဝ်ႇ 2 ဢူင်း၊ တီႈမၢၵ်ႇဢုတ်ႇ လႆႈႁၼ် တႅမ်ႈဝႆႉ လိၵ်ႈတႆးၵမ်ၽွင်ႈသေ တီႈၽြႃးႁိၼ်ၶၢဝ် (ႁိၼ်ၼေႃႇ)ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈပႃးဝႆႉ လိၵ်ႈမိူင်း ၵိုၵ်းပႃး ပီသၵ်ႉၵရိတ်ႈ 331၊ 1156၊ 1164 ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၽြႃးလုင်းသႅင်တဵင်ႈ (ၵွင်းမူးၵွၼ်ႇ)

ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးဢၼ်မီးၼႂ်းဝၢင်းၵွင်းမူးမိူင်းၵိုင်

မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ မီးၸဝ်ႈၼႃးၵေႃႉၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ လုင်းသႅင်တဵင်ႈ မၼ်းႁဵတ်းၼႃး လဵင်ႉၼႃႈႁိူၼ်းမၼ်းယူႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼူၵ်ႉၵွၼ်ႇ သွင်တူဝ်ၽူဝ်မေး ၵႆႉမႃးယႃႉ ၼႃးမၼ်းလႄႈ မၼ်းၸင်ႇဢဝ် ၵၢင်ႇထိူၵ်း ယိုဝ်းၺႃး ၵွၼ်ႇမႄႈ တၢႆပႅတ်ႈ။ ပေႃးဝႃႈ လႆႈႁူႉ ၵွၼ်မႄႈတၢႆၸိုင် ၵွၼ်ႇပေႃႈၼၼ်ႉ မိၼ်ၶိုၼ်ႈၵၢင်ႁၢဝ် သုင်သုင်သေ တူပ်ႉပိၵ်ႇ ပွႆႇတူဝ်မၼ်း ယၢတ်ႇတူၵ်းၽတ်ႉသႂ်ႇ ႁိမ်း ၵွၼ်ႇမႄႈသေ တၢႆၸွမ်းၵၼ်ပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ လႆႈႁၼ်ၼင်ႇၼၼ် လုင်ႈသႅင်တဵင်ႈ ၸႂ်ဢမ်ႇလီလႆႈ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၼင်ႇႁိုဝ် တေပဵၼ် တီႈယႃၸႂ်မၼ်းၼႆ မၼ်းၸင်ႇ တႄႇႁဵတ်းၵွင်းမူးလူင်သူႇၼိုင်ႈ ဢဝ်ၵွၼ်ႇသွင်တူဝ်ၽူဝ်မေး ထႃႇပၼႃႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၵွင်းမူးသူႇၼၼ်ႉ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵွင်းမူး လုင်းသႅင်တဵင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၵွင်းမူးၵွၼ်ႇၼႆယူႇ။ မိူဝ်ႈၶိုၼ်း ၶုတ်းႁၼ်ၽြႃးၼၼ်ႉ လုပ်ႇၵွၼ်ႇသွင်တူဝ်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းၶုတ်းႁၼ် ၺႃးသေ ယၢမ်းလဵဝ် ဢဝ်ၼႄဝႆႉ တီႈၵျွင်းမူၺ်ႇတေႃႇလူင်မိူင်းၵိုင်ယူႇ။ ပေႃးဝႃႈ ႁွတ်ႈၽႅဝ်ထိုင် မိူင်းၵိုင်ၼႆၸိုင် ႁႂ်ႈပေႃး ၵိုင်ႇဝႃႈ ႁွတ်ႈၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် မိူဝ်းဝႆႈသႃ မူၺ်ႇတေႃႇလူင် မိူင်းၵိုင်သေၵမ်း။ ။

ၽိုၼ်ဢိင်

• ၶၢဝ်းတၢင်း 2003 ၸဝ်ႈသုၶမ်း တၢင်ႉယၢၼ်း၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 105-122။ ဢိတ်ႇမိူဝ်ႈပီ 2004 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇလ်၊ တိူၵ်ႈပေႃႉလိၵ်ႈ ဢေး၊ တႃႈၵုင်ႈ။
• သုၶမ်း (ၸဝ်ႈ) တၢင်ႉယၢၼ်း၊ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ 20၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 71-76။ ဢိတ်ႇမိူဝ်ႈပီ 2012 ၊ တိူၵ်ႈပေႃႉလိၵ်ႈ ဢေး၊ တႃႈၵုင်ႈ။