မေႃလိၵ်ႈလူင် ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉ

မေႃလိၵ်ႈလူင် ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉ

ၸိုဝ်ႈဢူႈ လုင်းၽိတ်ႈ။
ၸိုဝ်မႄႈ ပႃႈၼၢင်းယဵၼ်ႇ။
ၵိူတ်ႇ 1251 ၼီႊ လိူၼ် 12 ဝၼ်းပုတ်ႉ(ပုတ်ႈတႁူး)။
တီႈၵိူတ်ႇ မိူင်းယွင်ႁူၺ်ႈ၊ မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း။

ပီႈၼွင်ႉ

1. လုင်းၽူဝ်းသျိၼ်ႇ (ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉ)။
   
2. ပႃႈၼၢင်းယု။
   
3. လုင်းပႃႇၶိၼ်ႇ။
   
4. လုၵ်းပႃႉယိၼ်ႇ။
   

ၸိုဝ်ႈ​မေး ပႃႈၼၢင်းၺုၼ်ႉ။

ၸိုဝ်ႈလုၵ်ႈ

1. ပႃႈတိၼ်ႇယီႇ (သဵင်ႈၵၢမ်ႇယဝ်ႉ)။
   
2. ပႃႈတိၼ်ႇမျိၼ်ႉ (မီးယူႇ)။
   
3. ပႃႈတိၼ်ႇလႃႉ (မီးယူႇ)။
   

ပိုၼ်းၼႃႈႁိူၼ်း

ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉၼႆႉ ၸိုဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈတႄႉတႄႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်လုင်းၽူဝ်းသျိၼ်ႇ၊ ပဵၼ်လုၵ်ႈလုင်းၽိတ်ႈ+ပႃႈၼၢင်းယဵၼ်ႇ ၶဝ်ပူႇဢွၵ်ႇ ဢၼ်ယူႇမိူင်းယွင်ႁူၺ်ႈၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ၊ မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉၼၼ်ႉလႆႈမႃးႁဵၼ်းလိၵ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၵႃႈတီႈတွင်ႇၵျီး ဢၼ်လုၵ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ယူႇၼၼ်ႉ။ ပူၼ်ႉၸၼ်ႉၸဵတ်ႉသေၵႂႃႇႁဵတ်းၽူႈမၢႆၸရေးလူင်တီႈလုမ်း ၸဝ်ႈၾႃႉလွၵ်းၸွၵ်ႇ။ မိူဝ်ႈၸူဝ်ႈၶူပ်ႇဢႃႇယုလႆႈ 25 ၼၼ်ႉ တင်ႈၼႃႈႁိူၼ်းတင်းပၢင်ႈၼၢင်းၺုၼ်ႉ ၵူၼ်းယွင်ႁူၺ်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။

လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး

လုၵ်ႉတီႈလွၵ်းၸွၵ်ႇသေ ၶၢႆႉမႃးတွင်ႇၵျီး မႃးႁဵတ်းၵၢပ်ႈၸရေး၊ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၶၢႆႉၵႂႃႇႁဵတ်းၽူႈမၢႆလူင် တီႈဝဵင်းၽႃသွင်း မိူင်းယၢင်းလႅင်၊ ႁဵတ်းၽူႈမၢႆယဝ်ႉ ဢမ်ႇ ပေႃးႁိုင် လႆႈပဵၼ်မႃး ၽူႈၵွၼ်းဝဵင်းသေ သမ်ႉၶိုၼ်းပဵၼ်ၽွင်းၶွၼ်ႇ(အခွန်အမတ်) ဢမ်ႇႁိုင်သမ်ႉၶိုၼ်းပဵၼ်ၽွင်းလူင်ၼႂ်းဢိူင်ႇဝေႃးလၶႄႉယဝ်ႉ၊ လုင်းၽူဝ်း သျိၼ်ႇၼႆႉ မိူဝ်ႈယူႇတီႈၽႃသွင်းၼၼ်ႉ လဵပ်ႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး၊ ႁဵၼ်းဢဝ်လိၵ်ႈတႆး၊ တႅမ်ႈလိၵ်ႈတႆးတႄႉတႄႉ၊ ၽႃသွင်းၼႆႉ ပဵၼ်ႁိမ်းတိုဝ်ႉၼမ်ႉလႄႈ ပဵၼ်တီႈၵူၼ်း ၵိုၼ်း၊ တၢင်းၵႃႉလီ၊ ပီႈၼွင်ႉတႆးၵေႃႈၶဝ်ႈၶဝ်ႈဢွၵ်ႇဢွၵ်ႇၼမ်၊ ပီႈၼွင်ႉတႆးၶဝ် ဢၼ်ယူႇၸွမ်းၾင်ႇၼမ်ႉၶူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပေႃးဝႃႈဝၼ်းၵၢတ်ႇၼႆ ၶီႇႁိူဝ်းမႃးၸွတ်ႇ တီႈတိုဝ်ႉၽႃသွင်း၊ မႃးၵႃႉ မႃးလႅၵ်ႈလၢႆႈတၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ်ၵၼ်၊ လုင်းၽူဝ်းသျိၼ်ႇၼႆႉ လႆႈႁူပ်ႉထူပ်း ၸဝ်ႈလိၵ်ႈၸဝ်ႈလၢႆးတႆးၵူႈတီႈၵူႈလႅၼ် ဢၼ်မႃးၽႅဝ်ၽႃ သွင်း၊ မေႃၵႂၢမ်းတႆးလူင်ႁဝ်း ဢၼ်ယူႇၸွမ်းၾင်ႇၶူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လုင်းၽူဝ်ႇသျိၼ်ႇ လႆႈႁူပ်ႉထူပ်းၼမ်တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၸႂ်သူင်ဝႃႇသၼႃႇၵေႃႈယႂ်ႇ၊ ၸႂ်ၶႂ်ႈႁူႉ ၶႂ်ႈမေႃၵေႃႈမီးသေ လုင်းၽူဝ်ႇသျိၼ်ႇၼႆႉ ၵွပ်ႈလႆႈထူပ်းၸဝ်ႈလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈလၢႆး၊ ၸဝ်ႈမေႃၵႂၢမ်းၶဝ်လႄႈ၊ လွင်ႈလိၵ်ႈတႆးၵေႃႈ ၸဵမ်ၽၢႆႇလူ ၽၢႆႇႁေႃး၊ ၽၢႆႇတႅမ်ႈ ၼၼ်ႉ၊ ၵႅပ်ႉမႃး ၶႅၼ်ႇမႃးတိၵ်းတိၵ်းယဝ်ႉ။

လွင်ႈလိၵ်ႈလၢႆး၊ ႁႆႇတိုင်ႈ၊ ၵႃႈလၢႆး

တီႈႁိူၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ ယဵၼ်းပဵၼ်တီႈလိုဝ်ႈတီႈထင်ၸဝ်ႈမေႃလိၵ်ႈလၢႆးတႆးၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၶိုၼ်းၶိုၼ်းဝၼ်းဝၼ်း တီႈႁိူၼ်းမၼ်းသဵင်ပၼ်းႁဵတ်းၵႂၢမ်းတႆး၊ လူလိၵ်ႈ တႆးသမ်ႉပေႃးလႆႈငိၼ်းယူႇတႃႇသေႇ၊ လွင်ႈလိၵ်ႈၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး လုင်းၽူဝ်းသျိၼ်ႇၼႆႉ လွင်ႈႁႆႇလွင်ႈၵႃႈၵေႃႈသူင်တႄႉတႄႉ။ တူဝ်မၼ်းၵေႃႈမေႃႁႆႇမေႃၵႃႈ၊ ႁႆႇၵွင် တႆး၊ ၵႃႈတႆးၵေႃႈမေႃ၊ လွင်ႈၶိူင်ႈႁႆႇတိုင်ႈမၢၼ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ မၼ်းႁူႉၵမ်းလဵဝ်၊ ပေႃးငိၼ်းပေႃးႁူႉၵေႃႈ မၼ်းတၵ်ႉၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ မၢၼ်ႈၸိူင်း(ၸၢတ်ႈ)ၶဝ် ၵူဝ်မၼ်း တႄႉတႄႉ၊ လွင်ႈႁႆႇတိုင်ႈသိၵ်ႉ(ပတ်ႉတလႃး) ၼၼ်ႉ မၼ်းၶႅၼ်ႇတႄႉတႄႉ။ ၵႃႈတီႈႁိူၼ်းမၼ်း ၽႃသွင်းၼၼ်ႉ မေႃတရေႃးတႆး မီးယူႇတႃႇသေႇ။ တူဝ်မၼ်းၵေႃႈႁဵတ်းၵႂၢမ်းဝွၵ်းႁႆႇတရေႃး၊ ပေႃးပိူၼ်ႈႁႆႇၽိတ်းၵေႃႈ မၼ်းၵေႃႉမႄးပၼ်၊ ၵွပ်ႈ ပိူဝ်ႈယူႇၸမ်ၼမ်ႉၶူင်းလႄႈ ၵႂၢမ်းလွင်ႈၶူင်းၼႆၵေႃႈ လုင်းၽူဝ်းသျိၼ်ႇသူင်တႄႉတႄႉ၊ ပီႈၼွင်ႉဢၼ်မေႃႁွင်ႉၵႂၢမ်းလွင်ႈၶူင်းၼၼ်ႉ တီႈႁိူၼ်းမၼ်း မီးယူႇတႃႇသေႇ။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ပေႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈလိၵ်ႈၸဝ်ႈလၢႆးၼႆ ပဵၼ်ဢၼ်ႁၵ်ႉပႅင်းတႄႉတႄႉ။ ၸဝ်ႈလိၵ်ႈၸဝ်ႈလၢႆး ၸဝ်ႈၵႂၢမ်းၶဝ်ၵေႃႈ ပေႃးၽႅဝ်တီႈႁိူၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈၼႆ ယူႇ မူၼ်ႈၸႂ်သိူဝ်း။ လွင်ႈလိၵ်ႈလွင်ႈလၢႆးလွင်ႈႁႆႇလွင်ႈၵႃႈ ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈမေႃၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈဝႆႉၸႂ်ယႂ်ႇယႂ်ႇယၢဝ်းယၢဝ်းသေသွၼ်ပၼ်။ ပေႃးၶႂ်ႈမေႃဢၢၼ်ႇလိၵ်ႈ တႅမ်ႈလိၵ်ႈတႆးၸိုင် မၼ်းၶၢမ်ႇလဵင်ႉၶဝ်ႈသေသွၼ်ပၼ်ၵွၼ်ႇ။ မေႃလိၵ်ႈပွတ်းႁွင်ႇပွတ်းၸၢၼ်း ဢၼ်ၶႂ်ႈလႆႈပၼ်ႇၺႃႇတီႈမၼ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်မႃးႁဵတ်းႁႃ လႆႈႁူႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

တႄႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈ တၢင်းၵႂႃႇၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ

ၽိူဝ်ႇမၼ်းၸဝ်ႈမႃးၽႅဝ် ဝေႃးလၶႄႉသေ ပဵၼ်ၽွင်းၶွၼ်ႇၵေႃႈ တႄႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈ တၢင်းၵႂႃႇၼိပ်ႉပၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ တႃႇတေတႅမ်ႈလိၵ်ႈၽိုၼ်ၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇငၢႆႈ၊ လိၵ်ႈပႃႇ လိၵေႃႈလူဝ်ႇမေႃ၊ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဝေႃးႁႃႇရတႆးၵေႃႈ လူဝ်ႇလူင်ႉလူဝ်ႇၵတ်ႉတႄႉတႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉၼႆႉ ၵတ်ႉယူႇတင်းသၢမ်ပိူင်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈမၼ်း ၸဝ်ႈ ၸင်ႇမႃးၵႅမ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈတူၼ်လူင် ၸဝ်ႈပၼၼ်ႇတိထမ်ႇမ-ၵျႅၵ်ႉၵသၢၼ်ႇ(သြႃႇတေႃႇလူင် ဦးပဏ္ဌိဓမ္မ ကျိုက္ကဆံ)တႅမ်ႈဝႆႉ ယေႇတေႃႇဝိပသ်ႉသၼႃႇ တီႇပၼီႇၵျၢၼ်း(ရေတော် ဝိပသနာ ဒီပနီကျမ်း)ၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၵျၢမ်းၼႄတၢင်းၼိပ်ႉပၢၼ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ပတိပႃႇတိၵ ၵျိၼ်ႇၸိၼ်ႇ၊ ၸိၼတ်ႉထပၵႃႇသၼီႇ လႄႈ ၸၢတ်ႈၵျီးသႄႇပွႆႉ (ပဌိပါတိကကျင်ႉစဉ်၊ ဇိနတ္ထပကာသနီ ဇာတ်ြကီးဆယ်ဘွဲႉ)ၵေႃႈမၼ်းၸဝ်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းသေ ဢဝ်ႁဵတ်းဝႆႉၾၢႆႇ တႆး။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈ မၼ်း ၸဝ်ႈဢွၵ်ႇၼႃႇၼႆႉ ဢွၵ်ႇၸွမ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၵျၢမ်းၼႄ တၢင်ႇၼိပ်ႉပၢၼ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈၵျၢမ်းၼႄတၢင်းၼိပ်ႉပၢၼ်ႇၼၼ်ႉ တႆးႁဝ်းၶဝ်ဢၼ်ၸွမ်းၾၢႆႇၽြႃးၼႆႉ ၵေႃႉဢၼ်ဢမ်ႇသူင်ၵေႃႉဢၼ်ဢမ်ႇႁူႉ၊ ၵေႃႉဢၼ်ဢမ်ႇၶႂ်ႈထွမ်ႇ ဢမ်ႇၶႂ်ႈငိၼ်းၼၼ်ႉ ယင်းဝႃႈ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈၽိုၼ်ၼႆႉ မၼ်းတိုတ်ႉၸႂ်ၵူၼ်းတႄႉတႄႉ။ ၼမ်ႉၵႂၢမ်း၊ ၼိူဝ်ႉၵႂၢမ်း၊ ၼိူဝ်ႉလိၵ်ႈ၊ မွၼ်းၵႂၢမ်း မွၼ်းလိၵ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းလိုၵ်ႉလမ်ႇ၊ ၶမ်ႇၶိုၵ်ႉ တႄႉတႄႉ။ ၼိုင်ႈဢၢၼ်ႇ ၼိုင်ႈၶႂ်ႈဢၢၼ်ႇ ၼိုင်ႈထွမ်ႇ ၼိုင်ႈၶႂ်ႈထွမ်ႇတိၵ်းတိၵ်း ပဵၼ်ဝႆႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းတႆးဢၼ်သိုပ်ႇၵပ်းတြႃးၼႆႉၵေႃႈ ပူင်းတႄႉတႄႉ၊ ၵိုၼ်းတႄႉတႄႉ ၵႃႈၶၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်ၼႆႉ ပေႃးပႆႇလႆႈလူ ပႆႇလႆႈထွမ်ႇ လိၵ်ႈၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉၸိုင် ပႆႇတဵမ်ထူၼ်ႈလီ တေလႆႈဝႃႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၸင်ႇဝႃႈၽူႈလႂ်ၽႂ်သေ ဢမ်ႇဝႃႈ ထုၵ်ႇလီဢၢၼ်ႇတူၺ်း ထွမ်ႇတူၺ်းလိၵ်ႈၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉ တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယူႇ။ ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉၼႆႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈတြႃးၵူၺ်းဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ၊ လိၵ်ႈၵႂၢမ်းလိၵ်ႈဝွၵ်းၵေႃႈတႅမ်ႈယူႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈပႆႇႁႃႁၼ်ၵွၼ်ႇ၊ ၽူႈလႂ်ၽႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ လီၸွပ်ႇလီႁႃ လီ ၵဵပ်းလီႁွမ်တွမ်ပႅင်း လိၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈယူႇ။

ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉ ၶိုၼ်းၶၢႆႉမႃးတီႈယွင်ႁူၺ်ႈ

ထိုင်မႃးပီႊ 1946 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉၼႆႉ ၶိုၼ်းၶၢႆႉမႃးတီႈယွင်ႁူၺ်ႈသေ မႃးၺႃးၸွမ်ၸိုင်ႈလူင် ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ မႃးတႅမ်ႈလိၵ်ႈတႆး၊ ပိၼ်ႇလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ ပိၼ်ႇ လိၵ်ႈတႆး၊ မႃးသွၼ်လိၵ်ႈတႆးပၼ် လုၵ်ႈဢွၼ်ႇယွင်ႁူၺ်ႈၶဝ် ၵွပ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈၶတ်းၸႂ်လႄႈ တႆးယွင်ႁူၺ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ မေႃလိၵ်ႈတႆးၵႂႃႇ။

လႆႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇ

ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉၼႆႉ လုတ်ႇလႅၼ်ႈယႃႈၼႃႇ၊ ၵွပ်ႈလုတ်ႇလႅၼ်းယႃႈၼႃႇလႄႈ ၸပ်းတၢင်းပဵၼ် မၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်သေ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီႊ 1948 ယဝ်ႉ။ ပႃႇႁဵဝ်ႈမၼ်း မီးတီႈယွင်ႁူၺ်ႈ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ႁဝ်းၶႃႈၸုမ်းၸိူဝ်း ၽူႈႁၵ်ႉလိၵ်ႈလၢႆးၶဝ် ထုၵ်ႇလီၶႆႈႁႃယူႇ၊ ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈတူဝ်တၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉၼႆၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်မၼ်း ၸဝ်ႈတႄႉ ႁွမ်ယူႇ မိူၼ်ၼင်ႇမွၵ်ႇႁွမ်ႁူၺ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ပေႃးၵႂၢမ်းသွၼ် သႃႇသၼႃႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ယင်းဢမ်ႇႁၢႆၸိုင် တေဢမ်ႇ ႁၢႆလႆႈယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈတႆးႁဝ်းယင်းယုမ်ႇယမ် ၽႃႇသႃႇပုတ်ႉထယူႇၸိုင် ၵျၢမ်းၼႄတၢင်းၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ ဢၼ်ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉ တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ တေလႆႈယိပ်းတိုဝ်းယူႇ တႃႇသေႇယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ်သၢႆတၢင်းသဵၼ်ႈတၢင်း၊ တၢင်းၵႂႃႇၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ တေၸိုၼ်ႈသႂ်လီၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉၼႆႉ သုၵ်ႈသီပၼ်ဝႆႉလႄႈ ၽႃႇသႃႇပုတ်ႉထတႆးႁဝ်း တင်းသဵင်ႈၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၶွပ်ႈၸႂ်ၼိူဝ်ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉတႄႉတႄႉ၊ ပုၼ်ႈတႃႇလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆၵမ်တႆး တေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈဝေႃးလၶႄႉၼႆႉ ၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၵႂႃႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။