လိၵ်ႈလူင်

ၼမ်ႉမိုၵ်ႉတႃႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈလူင်

ပေႃးဝႃႈ“လိၵ်ႈလူင်’ၼႆ ၽႂ်ၵေႃႈတေႁူႉထိုင် ၵဵၼ်လိၵ်ႈလူင်ႁဝ်းပပ်ႉလိၵ်ႈတူပ်ႉ(ပပ်ႉ လၢၼ်း)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈမိူင်းတႆးႁဝ်းၼၼ်ႉ ၵႂႃႇတီႈလႂ်ၵေႃႈ တေၵမ်းၵမ်းလႆႈႁၼ်လႄႈ တေ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးသင်။ ၵူၺ်းၼႃႇ ပေႃးဝူၼ်ႉတူၺ်းလီလီၸိုင် ပဵၼ်ဢၼ်လီဢၢမ်းဝႆႉတေႉ ယဝ်ႉ။ ပပ်ႉလိၵ်ႈလူင်ၸိူဝ်းၼႆႉ တီႈဢေႇမၼ်းႁိုင်မႃးၸဵတ်းပႅတ်ႇသိပ်းပီႊ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉ ပၢၵ်ႇ ပီႊလိူဝ်ယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈဝႃႈႁိုင်မႃးတၢၼ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မိုၵ်ႉဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ ၼမ်ႉယမ်းလႄႈၽိူဝ်ႈ ၵႂႃႇၼႆ တင်းဢမ်ႇယၢမ်ႈႁၼ်သေၽိုၼ်။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ဝင်းၵႂႃႇသေ လူပေႃးဢမ်ႇလႆႈၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၼ်သေၽိုၼ်။ ၼမ်ႉမိုၵ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်တင်းၶူဝ်းၶွင် ၶႄးမီး(Chemicals)သေႁဵတ်း ဢဝ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ ပဵၼ်ဢၼ်ပူႇမွၼ်ႇႁဝ်းၶဝ် ႁဵတ်းဢဝ်ႁင်းၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇၼၼ် ပဵၼ်ဢၼ်ပီႈၼွင်ႉ တႆးႁဝ်းၶဝ် ႁဵတ်းၵွၼ်ႈသေ ၶၢႆၼႂ်းၵၢတ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မၢင်ၸေႈတႃႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈလူင်

ၸေႈသႃ ဢၼ်ဢဝ်တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၽင်ႉၵႂႃႇႁင်းၵူၺ်းမၼ်း။ ပေႃးဝႃႈ ၼူ ဢမ်ႇၶူပ်း ပူၵ်ႇဢမ်ႇလၢပ်ႈၼႆ ၽိုၼ်လိၵ်ႈလူင်ႁဝ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈဢႃႇယုယိုၼ်းယၢဝ်းႁိုင် ၼႃႇသေတႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၽင်ႉဢမ်ႇယွၵ်းၵႂႃႇႁင်းၵူၺ်းမၼ်း။ ၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈလီဢၢမ်း ၶူဝ်းၶွင်ဢၼ်ႁဵတ်းပဵၼ် ပပ်ႉလိၵ်ႈလူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ

ပေႃးသွၼ်ႇတူၺ်း ၸဝ်ႈၸရေးဢၼ်တႅမ်ႈၼၼ်ႉၸိုင် ၶႅၼ်းတေလီဢၢမ်းယဝ်ႉ။ တႃႇ တေတႅမ်ႈလိၵ်ႈလူင်ၼိုင်ႈၽိုၼ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈႁူႉဝႆႉလွင်ႈတၢင်းဢၼ်တေတႅမ်ႈၼၼ်ႉလီလီ၊ တေလႆႈမေႃလၢတ်ႈၼေ ၶႆႊၼေႁႂ်ႈတၢင်ႇၵေႃႉပေႃးတေႁူႉပွင်ႇ လွင်ႈတၢင်းၼၼ်ႉငၢႆႈငၢႆႈလီလီ၊ ယဝ်ႉ ၵေႃႈ ဢၼ်လၢတ်ႈၼေၶႆႊၼေၼၼ်ႉ သမ်ႉသႂ်ႇပႃး တီႈတႅၵ်ႈတီႈၼိူင်းမၼ်း ဢႃႈပုမ်ဢၼ်ၵဵဝ် လူၺ်ႈမၼ်းထႅင်ႈ၊ ဢၼ်ယၢပ်ႇလိူဝ်သုတ်းတႄႉ လွင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉဢဝ်လင်ႇၵႃႇသေမၢၵ်ႇ ဝႆႉတႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လင်ႇၵႃႇလိၵ်ႈလူင်

လင်ႇၵႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႃႇပေႃးယဝ်ႉတင်းၽိုၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပိူင်ႈလွၵ်းလၢႆးၼၼ်ႉသေ တႅမ်ႈၵႂႃႇ။ မိူၼ်ၸိုင်ႉၼင်ႇ ပေႃးဝႃႈလင်ႇၵႃႇသၢမ်ၵိဝ်-ၵႂၢမ်းၼူၺ်းၼႆၵေႃႈ တေပဵၼ်လၢႆးၸိူင်ႉ ၼၼ်ၵႂႃႇတင်းၽိုၼ်ယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေႃႈတေမႅၼ်ႈဢဝ် လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ၶႆႊမွၵ်ႇၼေၼၼ်ႉ တေလႆႈလိူၵ်ႈႁႃၶေႃႈၵႂၢမ်းမၼ်း၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ သမ်ႉတေလႆႈမႅၼ်ႈၸွမ်း လွၵ်းပိူင်လင်ႇၵႃႇၼၼ်ႉ လႄႈ တေလႆႈပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်မီးၼင်ႇတူၼ်းသဵင်မၼ်း ဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼၼ် ၸဝ်ႈၶူးမေႃလူင်ၶဝ်ၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းတႅမ်ႈမႃးၼၼ်ႉ တိုၼ်းလီယွင်ႈဢၢမ်း ယုၵ်ႉယွင်ႈၵုင်ႇမုၼ်ၶဝ်ၸဝ်ႈတေႉတေႉယဝ်ႉ။

လီထိင်းသိမ်းဝႆႉ

ၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉပဵၼ် လွင်ႈဢၼ်လီဢၢမ်းပိူင်ၾၢင်ဢၼ်လီဢၢမ်း ပပ်ႉလိၵ်ႈလူင်ႁဝ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၼႃႇ ၽႂ်ၵေႃႈတေဢမ်ႇသူႈဝူၼ်ႉမႅၼ်ႈသေ လိုမ်းဝႆႉလႄႈ ဢမ်ႇသူႈဝႆႉၵႃႊၶၼ် မၼ်းၼၼ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼၼ် ပေႃးဢမ်ႇဝႆႉၵႃႊၶၼ်မၼ်းၼႆ တႃႇတေႁၢႆၵႂႃႇ ဝွတ်ႈဝၢႆးၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၵေႃႈ တေသိုပ်ႇပဵၼ်မႃးယဝ်ႉ။ၵူၺ်းၼႃႇ လိၵ်ႈလူင်ႁဝ်း ၸိူဝ်းဢၼ်ၽႅဝ်ၵႂႃႇမိူင်းပိူၼ်ႈၼၼ်ႉသေ ပိူၼ်ႈသမ်ႉဢဝ် သိမ်းပႅင်းဝႆႉလီလီ ယႃႇႁႂ်ႈပေႃးလူႉပေႃးႁၢႆၼၼ်ႉၵေႃႈ မီႈယူႇ။ ၽိုၼ်လိၵ်ႈလူင်ႁဝ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေသိုပ်ႇယိုၼ်းယၢဝ်း မီးၵႂႃႇလႆႈတင်းႁိုင်လႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်လီၸူမ်းၸွမ်းယူႇတေႉတေႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၼႃႇ ပဵၼ်လိၵ်ႈႁဝ်း လုၵ်ႉတီႈမိူင်းႁဝ်းၵႂႃႇသေတႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶွင်ႁဝ်းယဝ်ႉ။ မၢင်တီႈ ၼၼ်ႉ ပေႃးၶႂ်ႈႁၼ်ၼႆတင်းလႆႈပၼ်ငိုၼ်းသေ ၸင်ႇလႆႈၶဝ်ႈတူၺ်းယဝ်ႉ။

လိၵ်ႈလူင်တႆး တီႈၼွၵ်ႈမိူင်း

ၸွမ်းၼင်ႇ ၽိုၼ်လိၵ်ႈလူင်ႁဝ်း ဢၼ်ၽႅဝ်ၵႂႃႇၼွၵ်ႈမိူင်း ဢၼ်မီးတီႈမိူင်းၵျိူဝ်ႊမၼီႊ ၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇမႃးပပ်ႉသၢႆမၢႆမၼ်း SHAN MANUSCRIPTS PART 1 (ပပ်ႉလိၵ်ႈလူင်တႆး တွၼ်ႈၼိုင်ႈ)ၼႆယဝ်ႉ။ ၵေႃႉၵဵပ်းမၢႆသေ ထတ်းဢွၵ်ႇ ပဵၼ် BAREND JAN TERWIEL သေ ၵေႃႉၸွႆႈထႅမ်ပၼ် ပဵၼ် CHAICHEUN KHAMDAENGYODAI (ၸၢႆးၸိုၼ်ႈၶမ်းလႅင် ယွတ်ႈတႆး)ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇလိၵ်ႈတႆးသေ ဢွၼ်တၢင်းၼႆႉ ဢဝ်တင်းၸိဝ်ႈပၢႆၵမ် “ၸိုၼ်ႈၵွၼ်းလၢႆး-ၸၢႆးမၼ်ႈၼွၵ်ႈ”သေ တႅမ်ႈဢွၵ်ႇပပ်ႉလိၵ်ႈတႆးမႃးယူႇ ယဝ်ႉ။

ၼႂ်းပပ်ႉၼၼ်ႉ မီးဝႆႉသၢႆမၢႆပပ်ႉတင်းသဵင်ႈ 335။ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးတီႈဝဵင်း လဵဝ်ၵၼ်။ မီးတီႈဝဵင်းပိူဝ်ႊလိၼ်ႊ 49။ တီႈဝဵင်းႁမ်ႊပၢၵ်ႉပပ်ႉၼိုင်ႈ။ တီႈဝဵင်းမိဝ်းၼိၵ်ႉ 258။ ၼႂ်းၼႆႉ တိူၵ်ႈလိၵ်ႈ၊ သိူဝ်ႈဢၢင်း၊ ၶႅပ်းဢၢင်းၵေႃႈပႃးယဝ်ႉ။ ပီႊတႅမ်ႈထုတ်ႇပပ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈ 1855 တေႃႇထိုင် 1975 လႄႈတေ လႆႈဝႃႈဢၼ်ႁိုင်လိူဝ်သုတ်း 154 ပီႊသေ ဢၼ်ၸမ်သုတ်းသမ်ႉ 35 ပီႊယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈၶူးမေႃ ဢၼ်တႅမ်ႈလိၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈပႃးဝႆႉ ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်၊ ၸဝ်ႈၵေႃးလီႇ၊ ၸဝ်ႈထမ်ႇမတိၼ်ႇၼ၊ ၸရေးတွၼ်း၊ ထၢၵ်ႈလွႆဢၢႆႇ၊ ၸရေးဢိၼ်းတႃး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈတႃႇၼ ၸဝ်ႈတွင်းပၢၼ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၼင်ႇႁူႉလႆႈၼၼ်ႉ တႅမ်ႈၼေဝႆႉ တင်းမူတ်းယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ ဢၢႆႈၶမ်း၊ ဢၢႆႈၸိတ်ႉတ၊ ၶမ်းၸိုၼ်ႈ၊ ၶမ်းၵျၢၼ်ႇ၊ ၶိင်းၵျွင်း၊ ၶိင်းလွႆမၢၼ်ႁိူင်း မႄႈဢီႇၶမ်း၊ မႄႈၵျွင်းၶမ်း၊ ပေႃႈဢီႇၶမ်း၊ ပေႃႈသၢင်ႇၸၼ်ႇတႃ ၸိူဝ်းၼႆႉ ယဝ်ႉ။

သမ်ႉ ပပ်ႉၼိုင်ႈပပ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ တႅမ်ႈၼေႁူဝ်ယွႆႈမၼ်း။ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇပဵၼ်ပပ်ႉ တူပ်ႉ(ပပ်ႉလၢၼ်း)၊ ပပ်ႉၵဵၼ်။ ၶူဝ်းၶွင်ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း-ၸေႈသႃ၊ မိုၵ်ႉလမ်။ တၢင်းယႂ်ႇမၼ်း ၼႃႈယၢဝ်း၊ ၼႃႈပွတ်း၊ တၢင်းၼႃမၼ်း။ ႁၢင်ႊၾၢင်-ဢဝ်ၵမ်ၸိုၼ်းသေ ပၼ်ႁွႆးထႅဝ်လိၵ်ႈဝႆႉ၊ ပႃးႁၢင်ႊတႅမ်ႈဝႆႉ။ ၼႃႈလိၵ်ႈ-မီးလၢႆၼႃႈ။ ငဝ်းလၢႆးမၼ်း-တိုၵ်ႉလီယူုႇ၊ ယွၵ်းသိၵ်ႇဝႆႉၵမ်ႈၽွင်ႈ၊ တိုၵ်ႉလူလႆႈ တင်းမူတ်းယူႇ။ ဝၼ်းထီႉ-ဝၼ်းထုတ်ႇပပ်ႉ။ ၽႃႇသႃႇ-ဢဝ်တင်းလိၵ်ႈတႆး၊ ပႃႇလိ တႅမ်ႈဝႆႉ။ တီႈတွင်း-လၢတ်ႈၼေတီႈၵႅပ်ႈ ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ။ ပပ်ႉမၢင်ဢၼ်သမ်ႉသႂ်ႇပႃးတင်းသဵင် ဢွၵ်ႇတႆး ဢၼ်ဢဝ်တင်းလိၵ်ႈဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

ၶေႃႈလူပ်းလင်

ပပ်ႉဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်မၢႆၼိုင်ႈၼႆလႄႈ ဢၼ်တေသိုပ်ႇဢွၵ်ႇမႃးထႅင်ႈၵေႃႈ တေလႆႈဝႃႈ မီးယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼၼ် ပပ်ႉလိၵ်ႈလူင် ၶူဝ်းၶွင်တႆး ဢၼ်ၽႅဝ်ၼႂ်းမိူင်းၵျူဝ်ႊမၼီႊသေ မီး ယူႇဝႆႉၼႂ်းႁွင်ႈလူလိၵ်ႈ၊ ႁွင်ႈၼႄၶူဝ်းၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတေမီးၼမ်လိူဝ်သေ သၢႆမၢႆၼႂ်းပပ်ႉၼႆႉ ယဝ်ႉ။

လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ပဵၼ်ပပ်ႉမႃး

ပပ်ႉဢၼ်ၼႆႉ ၶႃႈႁဝ်းလႆႈဝႆႉ ၵွပ်ႈၶူးသွၼ်ၸၼ်ႉၸွမ်လၼ်ႊတၼ်ႊ Kate Crosby တင်း ၸၢႆးၸေႃးတိၵ ၽူႈႁဵၼ်းတႃႇႁပ်ၶူး Ph.D တီႈၸၼ်ႉၸွမ်လၼ်ႊတၼ်ႊ တွၼ်ႈပၼ်ၽိုၼ်မၼ်း မိူဝ်ႈၸဝ်ႈသြႃႇမိူင်းၵုတ်ႈ၊ ၸဝ်ႈဢိၼ်ႇတႃႇၸႃႇရ တင်းၶႃႈႁဝ်းၶဝ် ၵႂႃႇၸွႆႈၶႃႁဵတ်းသၢႆမၢႆလိၵ်ႈလူင် တီႈဝတ်ႉတိယသထၢၼ်၊ မႄႈတႅင်-ၵဵင်းမႂ်ႇၼၼ်ႉၶႃႈဢေႃႈ။