သေႈပဵၼ်ႉသ် ပိုၼ်းယေႃႈၶွင်မၼုတ်းသ

သေႈပဵၼ်ႉသ်
ပိုၼ်းယေႃႈၶွင်မၼုတ်းသ
	ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ (ႁိပ်းပရူး)
ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ	ယူႈဝူဝ်ႈ ၼူဝ်ႈ ႁႃႈရႃႈရီႉ
ႁူဝ်ၶေႃႈငဝ်ႈတိုၼ်း	קיצור תולדות האנושות
ၽႃႇသႃႇ	ႁိပ်းပရူး (2011); ဢိင်းၵလဵတ်ႈ (2014)
လွင်ႈတၢင်း	ပိုၼ်း, ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉတူင်ႇဝူင်း
မဵဝ်းမၼ်း	Nonfiction
ၽူႈပိုၼ်ၽႄ	Dvir Publishing House Ltd. (Israel); Random House; Harper
ဝၼ်းပိုၼ်ၽႄ	2011
တီႈပိုၼ်ၽႄ	ဢိတ်ႇသရေး
ၼႃႈလိၵ်ႈ	443
ISBN	978-0062316097
တၢမ်းလင်	Homo Deus: A Brief History of Tomorrow

သေႈပဵၼ်ႉသ် ပိုၼ်းယေႃႈၶွင်မၼုတ်းသ ပဵၼ်ပပ်ႉဢၼ်တႅမ်ႈလူၺ်ႈ ယူႈဝူဝ်ႈ ၼူဝ်ႈ ႁႃႈရႃႈရီႉ၊ ပပ်ႉၼႆႉပဵၼ်လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉတၢင်းႁူႉ ဢၼ်ႁႃႈရႃႈရီႉလႆႈပူင်သွၼ်ပၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းတီႈၸၼ်ႉၸွမ် ႁိပ်းပရူး ဝဵင်းယေႈရူႈသႃႇလဵမ်ႈ ယွၼ်ႉပဵၼ်လွင်ႈပူင်သွၼ်ဢၼ်မီးတၢင်းႁူႉမႂ်ႇၶႅမ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလႆႈႁပ်ႉတၢင်းႁၼ်ထိုင်တီႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းလႄႈပႃႇမွၵ်ႉၶလူင်လၢႆလၢႆၵေႃႉ ႁႂ်ၽိမ်းပဵၼ်ပပ်ႉသေ လႆႈၽိမ်းပဵၼ်ပပ်ႉမႃးယူႇယဝ်ႉ၊ ပပ်ႉလိၵ်ႈပပ်ႉၼႆႉလႆႈၽိမ်းပွၵ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပဵၼ်ၽႃႇသႃႇ ႁိပ်းပရူႈ မိူဝ်ႈပီ ၶႉလႉ 2011 လႄႈလႆႈပိၼ်ႇပဵၼ်ၽႃႇသႃႇဢင်းၵိတ်ႉမိူဝ်ႈပီ ၶႉလႉ 2014 (ၽႃႇသႃႇတႆးတႄႉပႆႇႁၼ်ၽႂ်လႆႈပိၼ်ႇဝႆႉ) ယူႇယဝ်ႉ၊ ၼိူဝ်ႉလိၵ်ႈလႆႈလၢတ်ႈထိုင် မဵဝ်းၵူၼ်းဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ ႁူဝ်ႈမူဝ်ႈ သေႈပဵၼ်ႉသ် (Homo Sapiens) ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ႁိၼ် (The Stone Age) မိူဝ်ႈပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 21 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ၊ ပပ်ႉလိၵ်ႈလႆႈႁူမ်ႈလၢတ်ႈလွင်ႈတၢင်းႁူႉပၢႆးသၢႆႊလွင်ႈသႃႇၽႃႇဝ လႄႈပၢႆးသၢႆႊလွင်ႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းႁူမ်ႈၸွမ်းၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

ႁုပ်ႈၵႅပ်ႈလွၼ်ႉလိၵ်ႈလွင်ႈပပ်ႉ

ႁႃႈရႃႈရီႉ လႆႈသပ်းၸႅင်ႈၼႄ ပိုၼ်းယေႃႈၶွင်ႈၵူၼ်း ဢၼ်ၸႂ်ႉပၢႆးသၢႆႊလွင်ႈသႃႇၽႃႇဝ (Natural Sciences) ထတ်းသၢင်ႈၶႆႈၼေလွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းၵူၼ်းဢၼ်ႁဵတ်းဢမ်ႇလႆႈ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸွမ်းသႃႇၽႃႇဝယဝ်ႉ ၵူၼ်းလႆႈဝႃႈဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇသေသတ်း ၵိူတ်ႇမႃးယဝ်ႉလႆႈလဵင်ႉလူ ပဵၼ်သိပ်းသိပ်းပီ ၸင်ႇၸွႆႈတူဝ်ၵဝ်ႇလႆႈ၊ တေဝႃႈလွင်ႈဝႆး လွင်ႈႁႅင်းၵေႃႈဢမ်ႇပဵင်းသတ်းဢၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းလႆႈ၊ ႁဵတ်းသင်ၵူၼ်းသမ်ႉၶိုၼ်ႈမႃးယူႇ ၸၼ်ႉသုင်သေပိူၼ်ႈၼိူဝ်သတ်းၵူႈၸိူဝ်းၸိူဝ်းလႆႈ၊ လႄႈ ႁႃႈရႃႈရီႉ လႆႈတွပ်ႇၶေႃႈတွပ်ႇလွင်ႈဢၼ်ၵူၼ်ႈႁဝ်းၶိုၼ်ႈမႃးပဵၼ်မၢႆၼိုင်ႈၼိူဝ်သတ်းၵူႈၸိူဝ်းၸိူဝ်းလႆႈလူၺ်ႈလွင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉထတ်းသၢင် ပိုၼ်းၵူၼ်းၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈလဵင်ႈလၢႆႈၾိင်ႈထုင်းပၢၼ်သိပ်ႇပၢၼ်တေႃႇထိုင်တေႃႈလဵဝ်ယဝ်ႉ။

ႁႃႈရႃႈရီႉ လႆႈယႅၵ်ႈၼိူဝ်ႉလိၵ်ႈပဵၼ် 4 တွၼ်ႈ

1. တွၼ်ႈၼိုင်ႈ ပဵၼ်လွင်ႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈလွင်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉ မိူဝ်ႈမွၵ်ႈ 70,000 (ၸဵတ်းမိုၼ်ႇပီ) ပူၼ်ႉမႃး၊ ပၢၼ်ၼႆႉပဵၼ်ပၢၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်း မီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈလၢႆးဝူၼ်ႉ လႄႈမီးပၢႆးဝူၼ်ႉဢၼ်လိုၵ်ႉလမ်ႇမႃး။

2. တွၼ်ႈသွင် ပဵၼ်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆပၢႆးၽုၵ်ႇသွမ်ႈ မိူဝ်ႈမွၵ်ႈ 10,000 (ၼိုင်ႈမိုၼ်ႇပီ) ပူၼ်ႉမႃး၊ ပၢၼ်ၼႆႉ ၵူၼ်းႁဝ်းတေႇယူႇတီႈလဵဝ်သေႁဵတ်းၵၢၼ်ႁႆႈၼႃး။

3. တွၼ်ႈသၢမ် ပဵၼ်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆမႃးႁူမ်ႈတူဝ်ၵၼ် မိူဝ်ႈမွၵ်ႈ ပႉၶႉ 34 ပူၼ်ႉမႃး၊ ၵူၼ်းႁဝ်းတေႇသၢင်ႈ လွင်ႈဢုပ်ႇပိူင်ႇၵၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇလူင် ဢၼ်မီးၽူႈဢုပ်ႇပိူင်ၶုၼ်မိူင်း၊ မီးသႃႇသၼႃႇ၊ မီးလွင်ႈၸႂ်ႉငိုၼ်းလႅၵ်ႈပိၼ်ႇၵႃႉၶၢႆၵၼ် ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးလွင်ႈႁူမ်ႈတူဝ်ၵၼ်ယႂ်ႇလူင် ပဵၼ်မိုၼ်ႇပဵၼ်လၢၼ်ႉယဝ်ႉ။

4. တွၼ်ႈသီႇ ပဵၼ်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈလွင်ႈပၢႆးသၢႆႊ မိူဝ်ႈမွၵ်ႈ ပႉၶႉ 1543 ပၢၼ်ၼႆႉၵူၼ်းႁဝ်းတေႇၶူၼ်ႉႁၼ် ပၢႆသၢႆႊပၢၼ်မႂ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈယုမ်ႇယမ်သႃႇသၼႃႇ ဢၼ်ဢိင်လွင်ႈၸၢမ်းလွင်း ႁႃလွင်ႈတႄႉ ဢၼ်ႁၼ်ပဵၼ်ၸွမ်းသႃႇၽႃႇဝ ၸဵမ်ပၢႆၼပ်ႉ ပၢႆးၵေႃႇသၢင်ႈ၊ ၵူႈပၢႆးပၢႆးၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်ယွၼ်ႉပၢႆးသၢႆႊ။

ႁႃႈရႃႈရီႉ လႆႈလၢတ်ႈၼေလွင်ႈတၢင်းမၼ်းဝႃႈ ဢၼ်ၵူၼ်းမဵဝ်း ႁူဝ်ႊမူဝ်ႊ သေႊပဵၼ်ႉသ် (Homo Sapiens) လႆႈဢုပ်ႇပိူင်ႇဢမ်ႇၽႃႇၼႆႉလႆႈ ယွၼ်ႉၼမ်ႉၵတ်ႉဢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ် ပဵၼ်ၸုမ်းယႂ်ႇလႆႈ လႄႈလွင်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းၼၼ်ႉပိၼ်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်းလွင်ႈၸွမ်းတၢင်းမၼ်းလႆႈတႃႇသေႇ၊ ၼမ်ႉၵတ်ႉလွင်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်ပဵၼ်ၸုမ်းယႂ်ႇလႆႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉၵူၼ်းႁဝ်းမီးပၢႆးဝူၼ်ႉဢၼ်ႁၼ်ၵႆ ဢၼ်ဝူၼ်ႉထိုင်လွင်ႈဢမ်ႇမီးဢမ်ႇပဵၼ် ႁႂ်ႈပဵၼ်ႁႂ်ႈမီးလႆႈ၊ ပိူင်တႅၵ်ႈမၼ်းပၢႆးဝူၼ်ႉလွင်ႈ ၽႃႉၸဝ်ႈ (လွင်ႈမိူင်းၽီမိူင်းငရၢႆး) လွင်ႈမိူင်း၊ လွင်ႈငိုၼ်း၊ လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်း၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်ႈႁဝ်းမီးပၢႆးဝူၼ်ႉမိူၼ်ၵၼ် မႃးႁူမ်ႈတူဝ်ၵၼ်ပဵၼ်ၸုမ်းယႂ်ႇလႆႈဢၼ်ဢမ်ႇမီးတီႈသုတ်းသဵင်ႈလႆႈ။

ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းဢၼ်သူၼ်ႈသိၼ်းသၢၼ် ဢၼ်မီးလွင်ႈၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ မီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် သမ်ႉယူႇၸွမ်းၵၼ်လႆႈ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇလွင်ႈသႃႇသၼႃႇ၊ ၵၢၼ်မိူင်း၊ လွင်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း၊ လွင်ႈၵူၼ်းယိင်းၵူၼ်းၸၢႆး၊ လွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၸိူဝ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉၵူၼ်းႁဝ်းမေႃသၢင်ႈဢပုမ်ႇလႄႈလွင်ႈယုမ်ႇယမ် ႁူမ်ႈၵၼ်ၸင်ႇယူႇႁူမ်ႈၵၼ်လႆႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၶေႃႈလမ်ႇလွင်ႈၼႂ်းပပ်ႉ

လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈႁုၼ်ႈမုၼ်းပၢႆးၽုၵ်ႇသွမ်း

ပိၵ်ႉသမ်ႉၵၢၼ်ပၢႆးၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင် ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်ႈၼမ်ၶိုၼ်ႈမႃး ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽၵ်းမွၵ်ႇမၢၵ်ႇႁၢၵ်ႈႁူဝ်ၽုၵ်ႇလႆႈၼမ်မႃး၊ လဵင်ႉသတ်းလႆႈၼမ်တိူဝ်းမႃး ၵူၺ်းၵႃႈမၼ်းသမ်ႉႁဵတ်းႁႂ်ႈၽဝၵူၼ်းလႄႈသတ်းမီးလွင်ႈယၢပ်ႇၼမ်မႃး၊ ၵူၼ်းႁဝ်းမီးတၢင်းၵိၼ်လႄႈလွင်ႈတူင်ႉၼိုင်ၼႂ်းၸၢတ်ႈပၢၼ်ၵူႈဝၼ်းဝၼ်းဢေႇမၢင်မႃး မိူဝ်ႈတႅၵ်ႈၼိူင်းၸွမ်းပၢၼ်ၵူႈပွၵ်ႈ (ၼႆႉပဵၼ်ၶေႃႈထတ်းသၢင်ႈ ႁႃႈရႃႈရီႉ) ဢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းပဵၼ်လႃႈၼိူဝ်ႉ လႃႈၼမ်ႉ လႄႈႁႃၵဵပ်းၽၵ်းမၢၵ်ႇမႆႉၼႂ်းပႃႇထိူၼ်ႇၵိၼ်။

လွင်ႈႁူမ်ႈတူဝ်ၵၼ်ၶွင်ၵူၼ်း

ၸွမ်းပိုၼ်းယဝ်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၵဝ်ႇထိုင်ပၢၼ်ၼႆႉ ၵူၼ်းႁဝ်းမီးလွင်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ် ၵွင်ႉသၢၼ်ၵၼ်ၼမ်တိူဝ်းမႃး ၸဵမ်ၵၢၼ်မိူင်း၊ ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး၊ ဢႃႈၼႃႇၸၢၵ်ႈ၊ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်ႈႁဝ်းၵွင်ႉႁႃၵၼ်တၢင်းၵမ်ႇၽႃႇ ၼၼ်လႆႈၸႂ်ႉငိုၼ်း၊ သႃႇသႃႇၼႃႇ ၵွင်ႉၵၢႆႁႃၵၼ်။

လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆးႁုၼ်ႈမုၼ်းလွင်ႈပၢႆးသၢႆႊ

ႁႃႈရႃႈရီႉ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈပၢၼ်ၼႆႉပဵၼ်ပၢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈ ဢၼ်လွင်ႈယႂ်ႇထႅင်ႈပၢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းယွမ်းႁပ်ႉလွင်ႈဢၼ်ႁဝ်းဢမ်ႇႁူႉသေ လႆႈၸႂ်ႉပၢႆးသၢႆႊၶူၼ်ႉၶႂႃႉႁႃၶေႃႈတွပ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီး လွင်ႈၶူင်သၢင်ပၢႆးၸၢၵ်ႈ ၵူႈပၢႆးပၢႆးလွင်ႈမႂ်ႇမႂ်ႇၶိုၼ်ႈၼမ်ပေႃးဢမ်ႇသုတ်းသဵင်ႈလႆႈ၊ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးပၢၼ်ၶႂၢၵ်ႈဢႃႈၼႃႇၸၢၵ်ႈၵႂႃႇဢုပ်ႉမိူင်းတၢင်းမိူင်း၊ ဢၼ်မီးလွင်ႈသူၼ်သၢၼ်လေႃးလေးၾိင်ႈထုင်းၵၼ်တၢင်ႈၵမ်ႇၽႃႇ၊ ပိၵ်ႉသမ်ႉလႆႈႁၼ်ဝႃႈၵူၼ်းႁဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇ ၵူၺ်းၵႃႈသမ်ႉဢမ်ႇႁၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းလႆႈမီးယူႇလႄႈမူၼ်ႈသိူဝ်းၸႂ်လိူဝ်ၵဝ်ႇမႃးၼႆယူႇယဝ်ႉ။

လိုၼ်းသုတ်း ႁႃႈရႃႈရီႉ လႆႈပၼ်ၾၢင်ႉဝႆႉဝႃႈ ၼပ်ႉၵတ်ႉပၺ်ႇၺႃႇ လွင်ႈပၢႆးသၢႆႊ လွင်ႈၶူင်သၢင်ႈမႂ်ႇ ၸဵမ်ပၢႆးၸၢၵ်ႈ၊ ပၢႆးသၢႆၸႂ်၊ လႄႈဢေႇဢၢႆႇ ႁဝ်းတေႃႈလဵဝ် မီးႁႅင်းတႃႇ သၢင်ႈၵူၼ်းလႄႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းႁဝ်း လုတၢႆႁၢႆလၢႆပႅတ်ႈမူတ်းၵေႃႈၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်

Shamsie, Kamila. "SAPIENS: A BRIEF HISTORY OF HUMANKIND." Kashf Journal of Multidisciplinary Research 1, no. 03 (2024): 1-6.
Lindebaum, Dirk. "Book review: Sapiens: A brief history of humankind." (2015): 636-638.
Hallpike, C. R. "Review of Yuval Harari's Sapiens: A Brief History of Humankind."
รศ.ดร. จิราภรณ์ ขันทอง. "เซเปียนส์ ประวัติย่อมนุษยชาติ."Pathumthani University Academic Journal 12, no.2 (2020): 485-486.