ဢတမ်ႈ သမိတ်း

ဢတမ်ႈ သမိတ်း
FRS FRSE FRSA
ဢတမ်ႈ သမိတ်း; FRS FRSE FRSA
	Posthumous Muir portrait, c. 1800
ၵိူတ်ႇ	c. 16 June [O.S. c. 5 June] 1723; Kirkcaldy, Fife, Scotland, Great Britain
သဵင်ႈၵၢမ်ႇ	17 ၸူႇလၢႆႇ၊ 1790 (ဢႃႇယု 67); ဢႅတ်ႉတိၼ်ႇပရႃႇ၊ မိူင်းသၵွတ်ႉတလႅၼ်ႇ
ႁူင်းႁဵၼ်းမိူဝ်ႈဢွၼ်ႇ	University of Glasgow; Balliol College, Oxford;
	The Theory of Moral Sentiments (1759); The Wealth of Nations (1776);
ၵၢပ်ႈပၢၼ်	Early modern period
ထုင်ႉ	ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ မိူင်းဝၼ်းတူၵ်း
ဢၼ်ၶဝ်ႈၸႂ် ပိူင်လူင်	ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၵၢၼ်မိူင်း၊ ၽိင်ႈတိုဝ်းၵမ်၊ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး
တၢင်းဝူၼ်ႉ ဢၼ်ၵိုင်ႇမၢႆတွင်း	Classical economics; Free market; Division of labour; Absolute advantage; Invisible hand;
လၢႆးမိုဝ်း

ဢတမ်ႈ သမိတ်း (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Adam Smith) ပဵၼ်ၸဝ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉလွင်ႈသိၼ်ထမ်း၊ ပၢႆးၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး လႄႈၵၢၼ်မိူင်း ၵူၼ်းၶိူဝ်းသၵွတ်းလႅၼ်ႇယဝ်ႉ၊ မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းလွင်ႈယႂ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇမီးမႃး လွင်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး လွင်ႈၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆလွတ်ႈလႅဝ်း၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းလမ်ႇလွင်ႈဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈႁဝ်းႁူႉၸၵ်ႉ ပၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းမႂ်ႇယႂ်ႇသုင်ၶွင် သၵွတ်းလႅၼ်ႇ (Scottish Enlightenment) လူၺ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်ပိူၼ်ႈႁူႉၸၵ်း ယွၼ်ႉ ၽိုၼ်လိၵ်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉမၼ်းၸဝ်ႈသွင်ၽိုၼ် ပပ်ႉမၢႆၼိုင်ႈပဵၼ်ပပ်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ တၢင်းႁၼ်ထိုင်လွင်ႈသိၼ်ထမ်း လႄႈၽိုၼ်မၢႆသွင် လွင်ႈထတ်းထွင်လွင်ႈသႃႇၽႃႇဝ လႄႈလွင်ႈတၢင်းဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈ မိူင်ႈလုၵ်ႈၼိုင်ႈမၢၵ်ႈမီး၊ ပပ်ႉမၢႆသွင်မၼ်းၸဝ်ႈ ပဵၼ်လွင်ႈၶတ်းၸႂ်သႂ်ႇႁႅင်း ပဵၼ်ၽိုၼ်လိၵ်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉဢၼ်ပဵၼ်ပၵ်းပဵၼ်ပိူင် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပိုၼ်းလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်ႁူင်းၸၢၵ်ႈ လႄႈလွင်ႈၵႃႉၶၢႆ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ၼႂ်းၵုၼ်ယုရူပ်ႉယဝ်ႉ၊ ပပ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈယင်းပဵၼ်လွင်ႈ ထဵင်တွပ်ႇၶိုၼ်း ပေႃႇလႃႇသီႇ လွင်ႈၵႃႉၶၢႆ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းပၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ဝႆႉၼမ်ႉၼၵ်းလွင်ႈသူင်ႇၵုၼ်ႇဢွၵ်ႇၶၢႆၼွၵ်ႈမိူင်း ဢၼ်ဢမ်ႇပေႃးပၼ်ႁႅင်းလွင်ႈဢဝ်ၵုၼ်ၵႃႉတၢင်းၶၢႆၶဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပိုၼ်း

ဢတမ်ႈ သမိတ်း ပဵၼ်ၵူၼ်းဢၼ်ပိူၼ်ႈႁူႉၸၵ်းၵွပ်ႈၽိုၼ်လိၵ်ႈဢၼ်မၼ်းတႅမ်ႈ လွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၽဵင်ႇပဵင်းလွတ်းလႅဝ်း ၼႂ်းၵုၼ်ယုရူပ်ႉ မိူဝ်ႈပၢၼ် ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 18 (ပႉၶႉ 1701- ပႉၶႉ 1800) ယဝ်ႉ၊ သမိတ်း ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈၵူၼ်းၵူႈၵေႃႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် မီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း တွၼ်ႈတႃႇတေသၢင်ႈလွင်ႈပၢႆးၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ လူၺ်ႈဢမ်ႇတူၵ်းပဵၼ်ငဝ်း ဢမ်ႇၼၼ်ယူႇတႂ်ႈမိုဝ်းၽႂ် ၸုမ်းၵူၼ်း ဢမ်ႇၼၼ်ၸိုင်ႈမိူင်း၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်လႆႈတႅမ်ႈၶပ်ႉဢွၵ်ႇမႃးပဵၼ်ပပ်ႉ ပဵၼ်ပိူင်ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈယွၼ်ႈထိုင်လွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵဝ်ႇ ၼႂ်းၵုၼ်ယုရူပ်ႉပၢၼ်ၼၼ်ႉတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ၊ လႄႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းၼႂ်းယုရူပ်ႉၵမ်ႉၼမ် လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးယူႇၼႂ်းယူင်ႉ ဢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆလွတ်ႈလႅဝ်း ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးမႂ်ႇဢွၼ်ႇ ႁူမ်ႈတူဝ်ၵၼ် တႃႇၵႃႉၶၢႆ တႃႇမီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၼမ်မႃး၊ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈပေႃႈၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်ႁဵၼ်း

ၶႅပ်းႁၢင်ႈ ဢတမ်ႈ သမိတ်း ၸၼ်လူၺ်ႈ ၸွၼ်ႊ ၶေႊ

ဢတမ်ႈ သမိတ်း လႆႈၶဝ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်တီႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ၵလၢတ်ႉၵူဝ်ႈ (The University of Glasgow) ႁဵၼ်းလွင်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ လွင်ႈသိၼ်ထမ်း ဢၼ် ၾြၢတ်ႉသိတ်း ႁတ်းသီိႊသၼ် ပဵၼ် ၶူးသွၼ်လူင်ဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ ပဵၼ်တီၸၼ်ႉၸွမ်ၼႆႉယဝ်ႉ ဢၼ်သမိတ်းလႆႈမီးႁႅင်းၸႂ်ဢၼ်ယႂ်ႇလူင် ၼႂ်းလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉဢၼ်ပဵၼ်လွင်ႈပဵၼ်တၢင်း၊ လႄႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၼႂ်းလွင်ႈလၢတ်ႈ၊ မိူဝ်း ပႉၶႉ 1740 ၼၼ်ႉ တီႈၸၼ်ႉၸွမ်ၵလၢတ်ႉၵူဝ်ႊ သမိတ်း လႆႈႁပ်ႉသူးလုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ဢၼ်လႆႈထုၼ်းၵႂႃႇသိုပ်ႇႁဵၼ်းထႅင်တီႈၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၵ်ႉၾွတ်ႇ၊ မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈၶဝ်ႈႁဵၼ်းတီႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၼ်ပၢၼ်ႊလီႉဢွၼ်ႊ (ႁူင်းမူၺ်း) ဢၼ်ပဵၼ်ၵိင်ႇၽေၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၵ်ႉၾွတ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ ဝၢႆးသေလႆႈႁဵၼ်းယဝ်ႉ ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၵ်ႉၾွတ်ႇ ၼႂ်းပၢၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈဢမ်ႇလႆႈ ပၼ်တၢင်းႁူႉလႄႈတူဝ်ထူပ်းဢၼ်ၸမ်ပဵၼ် လႄႈလွင်ႈယႂ်ႇတႃႇသမိတ်းၵႃႈႁိုဝ်၊ မၼ်းၸင်ႇဢွၵ်ႇၸၼ်ႉၸွမ်မိူဝ်ႈပီ ပႉၶႉ 1756 သေ၊ ၼႂ်းပပ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈသဵင် ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ လွင်ႈမုၼ်းမၢၵ်ႈၶွင်ၸိုင်ႈမိူင်း (The Wealth of Nations) ၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈတႅမ်ႈထတ်းသၢင်ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၵ်ႉၾွတ်ႇ ၶွင်ၵူၼ်းဢင်းၵိတ်ႉဝႃႈ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၸၼ်ႉၸွမ် ဢွၵ်ႉၾွတ်ႇမီး ပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းတႅမ်ႇ မီးၵၢၼ်သွၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်လႄႈလွင်ႈတူင်ႉၼိုင် ဢၼ်ၵဵဝ်လူၺ်ႈၺႅၼ်ႇပၺ်ႇၺႃႇဢေႇမၢင် မိူဝ်ႈတႅၵ်ႈၼိူင်းၸွမ်းၸၼ်ႉၸွမ်သၵွတ်းလႅၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၵူႈၶႅင်ႇၵၼ်ၼႆယူႇယဝ်ႉ၊ သမိတ်းႁၼ်ထိုင်ႈဝႃႈ ပၼ်ႁႃၵၢၼ်သွၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းဢၼ်ဢမ်ႇပေႃးမိူၼ်ၸႂ်ၶွင်ဢွၵ်ႉၾွတ်ႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵွပ်ႈငိုၼ်းထုၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၼမ်လိူဝ်လူၼ်ႉသေ ပႃႇမွၵ်ႉၶလူင်ၶဝ်မီးငိုၼ်းလိူၼ်သုင် လႆႈယူႇၵျႃႉမူၼ်ႈသိူဝ်းလူၼ်ႉလိူဝ် လိူဝ်သေၶုၼ်ဢင်းၵိတ်ႉပၢၼ်ၼၼ်ႉၵွၼ်ႇဝႃႈၼႆ၊ ၵွပ်ႈၼၼ်ၶူးၶဝ်ပေႃးဢမ်ႇမီးလွင်ႈၸမ်ပဵၼ်တႃႇ တေသၢင်ႈလွင်ႈၸၼ်ၸႂ် လွင်ႈတၢင်းႁူႉမႂ်ႇပၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၼႃႈၵၢၼ်

ထိုင်မႃး ပႉၶႉ 1748 ဢတမ်ႈ သမိတ်း လႆႈတေႁဵတ်းၵၢၼ်ႁပ်ႉပဵၼ်ၽူႈတၢၼ်ႈၶႆႈ၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉလႆႈတေႇတႅမ်ႈၽိုၼ်လိၵ်ႈႁူဝ်ၶေႃႈဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈလွင်ႈႁုၼ်ႈမုၼ်းမၢၵ်ႈမီးဢၼ်တဵမ်ႈထူၼ်းၼၼ်ႉသေ၊ လွင်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈၼႆႉလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ယၢင်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တႃႇၸၢႆးသမိတ်း ဢၼ်ဢႃႇယု 20 ပၢႆဢိတ်းဢိတ်းၵူၺ်း၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉမၼ်းၸင်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းတၢင်းၼမ်ႁူႉၸၵ်းမၼ်းလူၺ်ႈပပ်ႉဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ လွင်ႈမုၼ်းမၢၵ်ႈၶွင်ၸိုင်ႈမိူင်း (The Wealth of Nations) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မွၵ်ႈ ပႉၶႉ 1750 ၼၼ်ႉ သမိတ်းလႆႈႁူပ်ႉထူပ်းၸွမ်း တေႊဝိတ်ႇ ႁူမ်း (ၸဝ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ လႄႈပၢႆးပိုၼ်း ၵူၼ်းၶိူဝ်းသၵွတ်းလႅၼ်ႇ) ဢၼ်မီးဢႃႇယုယႂ်ႇလိူဝ်သေ သမိတ်း 10 ပီ၊ ၽွၼ်းလီလႆႈသမိတ်းလႆႈထူပ်းတႆးၵေႃႉလီ ဢၼ်လႆႈၵႂႃႇမႃးႁႃ လႅၵ်ႈလၢႆးတၢင်းႁူႉမႂ်ႇမႂ်ႇၵၼ်ယူႇတႃႇသေၼၼ်ႉ ၼႂ်းပပ်ႉဢၼ်မီးတႅမ်ႈ လွင်ႈပိုၼ်းၵၢၼ်မိူင်း၊ လွင်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ၊ လွင်ႈပၢႆးၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီႈ လႄႈသႃႇသၼႃႇ လႆႈမီးပၢႆးဝူၼ်ႉမႂ်ႇ ဢၼ်ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉဝႆႉတႄႉတႄႉ၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉၸိူဝ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈႁွင်ႉၵၼ်ဝႃႈပဵၼ် ပၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းမႂ်ႇသုင်ၶွင်ႈသၵွတ်းလႅၼ်ႇ (Age of Enlightenment) ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၽဝတွၼ်ပၢႆ

မိူဝ်ႈ ပႉၶႉ 1778 ဢတမ်ႈ သမိတ်း လႆႈပဵၼ်ထုၵ်ႇတင်ႈပဵၼ် ၶွမ်ႇမသျိၼ်ႇ ၽၢႆႇၵဵပ်းၶွၼ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းသၵိတ်းလႅၼ်ႇ လႄႈလႆႈယၢႆႉၵႂႃႇယူႇၸွမ်းမႄႈမၼ်းၸဝ်ႈတီႈ ဝဵင်းလူင်ဢႅတ်ႉတိၼ်ႇပရႃႇ (Edinburgh) ယူႇယဝ်ႉ၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉ သမိတ်း လႆႈၵေႃႇတင်ႈ ၸုမ်းထႅၼ်ႈၸဝ်ႈပၢႆးႁူႉႁၼ် ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပၢႆးႁူႉၸၼ်ႉသုင် ဢၼ်မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ၊ ပၢႆးသၢႆႊ၊ ပၢႆးၼပ်ႉ၊ ပၢႆးၵၢၼ်မိူင်း၊ ပၢႆးၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈ ပႉၶႉ 1787 - 1789 သမိတ်း လႆႈထုၵ်ႈတင်ႈပဵၼ် မႃႇမွၵ်ႉၶ လူင်ၸၼ်ႉၸွမ်ၵလၢတ်ႉၵူဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။

ဢတမ်ႈ သမိတ်း ဢမ်ႇယူႇလီလႆႈတုၵ်ႉၶၶၢၼ်ၸႂ်ႁိုင်လႆႈလၢႆပီသေ လႆႈသဵင်ႈသၢႆၸႂ်ၵႂႃႇတီ ဝဵင်းလူင်ဢႅတ်ႉတိၼ်ႇပရႃႇ တီႈသၵွတ်းလႅၼ်ႇ မိူဝ်းဢႃႇယုလႆႈ 67 ပီ၊ ၶၢပ်ႈတူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈၽင်ဝႆႉတီႈ ၵျွင်းၶရိယၼ်ႇ ၼႂ်းသူၼ်ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈၶႅၼ်ႈၼွၼ်ႈၵဵတ်ႇ ၶိူၵ်း (Canongate Kirkyard ) ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ဢုၵ်ႉၸႃႇဢၼ်ၽၢၵ်ႇဝႆႉ

ပပ်ႉလိၵ်ႈ လွင်ႈမုၼ်းမၢၵ်ႈၶွင်ၸိုင်ႈမိူင်း (The Wealth of Nations)

ၽိုၼ်ဢိင်

Buchan, James. "The Biography of Adam Smith." Adam Smith. His Life, Thought, and Legacy. Princeton University Press, Princeton (2016): 3-16.
Bonfiglioli, Riccardo. "Adam Smith’s Historical and Biographical Context." In Human Nature, Mind and the Self in Adam Smith's Moral Philosophy: What Does it Mean to Be Human?, pp. 33-37. Cham: Springer Nature Switzerland, 2024.
Smith, Adam. The wealth of nations: An inquiry into the nature and causes. New York: Modern Library, 1937.