ၽြႃးၸဝ်ႈၵေႃႇမိူင်း၊ ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်း

ၽြႃးလူင်ၸဝ်ႈၵေႃႇမိူင်း (ႁိုဝ်) ၽြႃးမႁႃႇမုၼိ ၼႆႉ ပဵၼ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႊၽြႃးပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ဢၼ်သူႇယႂ်ႇသုတ်းသူႇၼိုင်ႈ တီႈၼႂ်းၸေႊဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်း၊ ၸေႊတွၼ်ႈမူႇၸေႊ၊ ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႊၽြႃးၸဝ်ႈၵေႃႇမိူင်းၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်း ဝတ်ႉလူင်ၸဝ်ႈၵေႃႇမိူင်း (ၵျွင်းတေႃႇၵၢင်မိူင်း)၊ ၼႂ်းၵၢင်မိူင်း ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းယူႇယဝ်ႉ။

ၾၢႆႇ:Mahamuni Buddhist Statue (Namhkam).jpg

ႁုၼ်ႇႁၢင်ႊၽြႃးၸဝ်ႈၵေႃႇမိူင်း မိူဝ်ႈသိုၵ်းမႁႃႇမိတ်ႉၶဝ် ၽႅဝ်မႃး ၼႂ်းဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းသေ ဢဝ်မၢၵ်ႇမႃးပွႆႇသႂ်ႇ ၵျွင်းယွၵ်းယွႆႈၵႂႃႇမူတ်းသေ လႆႈႁၼ်ဝႃႈ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႊၽြႃး ဢမ်ႇလူႉဢမ်ႇလႅဝ်သင်လႄႈ ၶဝ်ၸင်ႇထႆႇၶႅပ်းႁၢင်ႊ သႂ်ႇၼႂ်းလိၵ်ႈၽိုၼ်မၢႆတွင်းၶဝ်ဝႆႉ မိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1942

သိူၵ်ႈပိုၼ်း

တႄႇၵုမ်းၵေႃႇ

ၽြႃးၸဝ်ႈၵေႃႇမိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် ၽြႃးမႁႃႇမုၼိၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီႊၵေႃးၸႃႇ 1139 ၶု၊ ပီႊၶရိတ်ႉ (1776‒77)ၼၼ်ႉ တႄႉမႄးၶႂၢၵ်ႈဝၢၼ်ႈၼမ်ႉၶမ်း ႁဵတ်းပဵၼ်ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းၸင်ႇယုၵ်ႉဢဝ် ပူႇႁဵင်ပေႃႈသီး ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၵိၼ်မိူင်း (မဵဝ်ႉၸႃး) ၼမ်ႉၶမ်းၵႂႃႇယူႇ။ မႄႈပေႃႈသီးၶဝ်ၼႆႉ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼၢင်းၶႆႇပွၵ်ႇ (ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်း ၽိဝ်ၶၢဝ်ႁၢင်ႈလီ မိူၼ်ၼင်ႇ ၶႆႇတူမ်ႈသုၵ်းသေ ပွၵ်ႇပိူၵ်ႇၶႆႇ ၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼၢင်းၶႆႇပွၵ်ႇ)ၼႆယဝ်ႉ။ ၵိၼ်မိူင်းလူင်ပေႃႈသီး ၸင်ႇဢဝ်တႆးၵေႃႉမၼ်း ဢၼ်ဝႃႈပေႃႈလဵၵ်းၼၼ်ႉ ၼုင်ႈၸၢင်းပဵၼ်ရႁၢၼ်းသေ ၸင်ႇတေႁဵတ်းလူႇပၼ် ၵျွင်းလင်ၼိုင်ႈ၊ ၽွင်းမိူဝ်ႈၸဝ်ႉသေၼၼ်ႉ ထေႇရဝႃႇတ သႃႇသၼႃႇ မုၼ်ၶမ်းၽြႃးၵေႃႈ ၽႅဝ်ထိုင်ဝႆႉ ၼႂ်းဢိူင်ႇထုင်ႉမၢဝ်းယဝ်ႉလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ်သႃႇသၼႃႇ ပေႃးတေႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသ်ႂၼၼ်ႉ ၵိၼ်မိူင်းလူင်ပေႃႈသီးလႄႈ မုၼ်ၸဝ်ႈပေႃႈလဵၵ်း ၸင်ႇၵေႃႇႁဵတ်း ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးသူႇၼိုင်ႈ တၢင်းသုင် မီးမွၵ်ႈႁူၵ်းသွၵ်ႇ၊ ၽြႃးသူႇၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ်ငဝ်ႈၵဝ်ႉ မူႇလၽြႃးၵေႃႇမိူင်း ဢၼ်ဢူမုၼ်ႁိူင်းယူႇ ၵျွင်းၽြႃးလူင် ၵၢင်ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်း ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။

မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃး

ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းၵေႃႈ သိုပ်ႇၵိုၼ်းမႃးတိၵ်းတိၵ်း၊ ထိုင်မႃးပီႊၵေႃးၸႃႇ 1226 ၶု၊ ပီႊၶရိတ်ႈ 1864၊ ပဵၼ်ပၢၼ်ၵိၼ်မိူင်း ၶုၼ်သၢင်ႇယီႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇမႄးၵုမ်းၵေႃႇ ၽြႃးၵေႃႇမိူင်း ႁႂ်ႈသုင်ၶိုၼ်ႈၵဝ်ႈသွၵ်ႇသေ ႁွင်ႉဢဝ်မေႃမိုဝ်းၶႄႇ မႃးႁဵတ်းၵျွင်းမုင်းလိၼ်ၶေႃ၊ ၵင်ႈၽႃၵင်ႈပႅၼ်ႈ၊ သိူဝ်ႇၶႅပ်းမၢၵ်ႇႁိၼ်ယဝ်ႈ။

ဝၢႆးသေ ႁဵတ်ၵျွင်းၽြႃးလူင်ယဝ်ႉ ၸင်ႇမႄးမၵ်းမၢႆဝၢင်းၵျွင်းသေေၽုၵ်ႇဝႆႉတူၼ်ႈမႆႉၺွင်ႇ၊ မႆႉႁုင်းယဝ်ႉ။ ပွႆးၵျွင်းၽြႃးလူင်ၵေႃႇမိူင်းၼႆႉၵေႃႈ ႁဵတ်းၼိုင်ႈပီႊသွင်ပွၵ်ႈသေ ပဵၼ်မိူဝ်ႈလိူၼ်သိပ်းဢဵတ်းလွင်ႈ ႘ ၶမ်ႈ လႄႈ လိူၼ်သီႇမူၼ်းယဝ်ႉ။ ပွႆးလိူၼ် (11) လွင်ႈ (8) ၶမ်ႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ပွႆးသၢဝ်းသၢမ် ၼႆယူႇ။ ထုင်းၽိင်ႈၼပ်ႉဢၢၼ်ႇဝၼ်းထိၼၼ်ႉ တေႃႇထိုင်လိူၼ်မူၼ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၼပ်ႉဢၢၼ်ႇဝႃႈ လိူၼ်မႂ်ႇ (15) ၶမ်ႈၼႆသေတႃႉ ပေႃးထိုင်လိူၼ်လွင်ႈၶမ်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ မိူင်းထုင်ႉမၢဝ်းလႄႈ တႆးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ၼပ်ႉဢၢၼ်ႇဝႃႈ (16) ၶမ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ လိူၼ်လွင်ႈ (8) ၶမ်းၼၼ်ႉပဵၼ်ၵႂႃႇ (23) ဝၼ်းလႄႈ ပွႆးလိူၼ်လွင်ႈ (8) ၶမ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပွႆးသၢဝ်းသၢမ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇတူၵ်းၵျွင်းၽြႃးလူင်ၼႆႉၵေႃႈ တႅပ်းတတ်းပဵၼ် ပၢင်ႇပွႆးသေ တီႈၼႂ်းၵျွင်းၽြႃးလူင်ၼႆႉၵေႃႈ ဝၼ်းသိၼ်ပႅတ်ႇၶမ်ႈ၊ လိူၼ်လပ်းလိူၼ်မူၼ်း ႁဵတ်းပဵၼ်ပၢင်ပွႆးတြႃးမႃးတႃႇသေႇယူႇ။ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1299 ၶု၊ ပီႊၶရိတ်ႈ 1937၊ ပွႆးၸႃးလူင်လုင်းၽယီႈ မၢၼ်ႈဝဵင်း ဢၼ်ယူႇတီႈ မၢၼ်ႈမေႃႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇၵႂႃႇၸၢင်ႈ မေႃမိုဝ်းမၢၼ်ႊ ဢူႈတၢၼ်ႇၶႄး မႃးမႄးၵုမ်းၵေႃႇ ၽြႃးလူင် ႁႂ်ႈသုင်ၶိုၼ်ႈ (12)သွၵ်ႇသေဢမ်ႇၵႃး ၵျွင်းၽြႃးလူင်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႄးၵုမ်းၵေႃႇ ႁဵတ်းပဵၼ်ၵျွင်းပျႃႉသၢတ်ႈ လၢႆလၢႆႁၢၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပၢၼ်သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်

ထိုင်မႃး ပီႊၵေႃးၸႃႇ (1304-05)၊ ပီႊၶရိတ်ႉ (1942) ၽွင်းသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် မႃးသိမ်းဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းဝႆႉသေ သိုၵ်းမႁႃႇမဵတ်ႉ (သိုၵ်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ) ၶဝ် လုၵ်ႉဢိၼ်ႇတိယ ၶီႇႁိူဝ်းမိၼ် မႃးလူင်းမၢၼ်ႈမေႃႇ၊ လုၵ်ႉမၢၼ်ႈမေႃႇ ၶီႇသိုၵ်းမႃး ၼမ်ႉၶမ်း၊ ႁိူဝ်းမိၼ်မႁႃႇမဵတ်ႉၶဝ်ၵေႃႈ ဢဝ်မၢၵ်ႇပွမ်းလူင် မႃးပွႆႇသႂ်ႇ ၼႂ်းဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်း သမ်ႉပေႃး ယွၼ်ႈလူင်ၵႂႃႇသဵင်ႈ။ မၢၵ်ႇပွမ်းႁိူဝ်းမိၼ် လုၵ်ႈၼိုင်ႈ မႃးတူၵ်းတႅၵ်ႇသႂ်ႇ ၼိူဝ်ၵျွင်းၽြႃးလူင် ၵၢင်ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းၼၼ်ႉသေ ၵျွင်းၽြႃးလူင် ပုတ်းပင်းလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇသဵင်ႈယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇပွမ်းႁိူဝ်းမိၼ်လူင် ႁႅင်းယႂ်ႇၼႃႇလႄႈ ၵျွင်းလူင်တင်းလင် လူႉလႅဝ်ၵႂႃႇသေတႃႉ ဢၼ်လီဢၢမ်းတႄႉ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးလူင် ဢၼ်မီးယူႇတီႈ ၵၢင်ဝဵင်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလူႉလႅဝ်သေဢိတ်းသေ ၵိုတ်းဝႆႉယူႇတုၵ်းသုၵ်း ၼႂ်းၵႄႈၵျွင်းလႅဝ်ၼၼ်ႉယူႇ။ တေလႆႈဝႃႈ ၽြႃးလူင်ၵၢင်ဝဵင်း ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းၼႆႉ ၽုင်းယႂ်ႇမႃး ပၢၼ်ႇသိုပ်ႇပၢၼ်သေ လွင်ႈမၢၵ်ႇတူၵ်းသႂ်ႇၵေႃႈ ဢမ်ႇတုမ်ႉတိူဝ်ႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈလီဢၢမ်းပိူင်ၼိုင်ႈယူႇတႄႉတႄႉ။

ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1310 ၶု၊ ပီႊၶရိတ်ႉ 1948 ၊ ပၢၼ်ၵိၼ်မိူင်းၶိင်းလွႆသႅင်ၼၼ်ႉ ၵိၼ်မိူင်းလူင်ၸင်ႇဢွၼ် ႁူဝ်သေ မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃးၶိုၼ်း ၵျွင်းတေႃႇ ဢၼ်လူႉလႅဝ်ၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီႊၵေႃးၸႃႇ 1351 ၶု၊ ပီၶရိတ်ႉ 1989 ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းၵေႃႈ ၵူၼ်းၵိုၼ်းမႃးတိၵ်းတိၵ်း၊ ၵူၼ်းတီႈၸမ်တီႈၵႆ ဢိၵ်ႇၸဵမ်ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း ဢၼ်မႃးဝႆႈၽြႃးၵေႃႈ မီးၼမ်မႃးယူႇ ၵူႊဝၼ်းဝၼ်းလႄႈ ႁူဝ်ပဝ်ႈပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇၼုၵ်ႉၵႁ ၶိင်းၶမ်းၸိုၼ်ႈၸေႃးမႅတ်ႈ ဢွၼ်ႁူဝ်သေ၊ ၸိူဝ်းပဵၼ် ဢိၼ်ႇၵျိၼ်ႇၼီႇယႃႇ ၼမ်ႉၶမ်း ၸၢႆးၵျေႃႇလႄႈ ၸၢႆးသၢမ်၊ ၵေႃႇမတီႇ တႃႇတေပူၵ်းတင်ႈၵျွင်းမႂ်ႇ လုင်းလႃႉၵျွႆႇ၊ ၸင်ႇဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်သေ ၵႂႃႇႁွင်ႉမေႃမိုဝ်းမၢၼ်ႈ လုင်းတၢၼ်ႇၶျွင်း (ၽူႈဢၼ်ၵုမ်းၵေႃႇ သိမ်ႇလူင် ၸၼ်ႉၸွမ်သႃႇသၼႃႇၸိုင်မိူင်း ဝဵင်းလိူဝ်ႇ) မႃးမႄးလႄႈ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး ၵျွင်းမႂ်ႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယူႇ။ ဢိင်ပိုင်ႈၸေႇတၼႃႇ သတ်ႉထႃႇၵူၼ်းမိူင်းၼမ်ႉၶမ်း ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ တၵႃႇတင်းၼမ်သေ တႄႇဢဝ် ပီႊၶရိတ်ႉ 1989 တေႃႇထိုင် 2001 ၼၼ်ႉ လႆႈၽင်တမ်းမေႃႈဢုမ်ၶမ်းၵႂႃႇ တီႈၼႂ်းသႃႇသၼႃႇမုၼ်ၶမ်းၽြႃး ငိုၼ်း (223) သႅၼ်လိူဝ်ယူႇ။ လွင်ႈဢၼ်ၵုမ်းၵေႃႇႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ ၽြႃးၵေႃႇမိူင်းလူင် ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းၼႆႉ လၢႆးၵုမ်းမၼ်း ၶိုၼ်းမႄးမမ်ႇသႂ်ႇ ၸၼ်ႉၼွၵ်ႈမၼ်းမႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ယူႇယဝ်ႉ။