လွင်ႈတႆးၸိင်းတိုၵ်း မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈ
လွင်ႈတႆးၸိင်းတိုၵ်း မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈ ၼႆႉမီးမႃးမိူဝ်ႈ (1524-1525 ) ။ သတူဝ်းမိၼ်းၽျႃႇၼႆႉပဵၼ် ၸဝ်ႈတႆး-မၢၼ်ႊ ဢၼ်တင်ႈၶိုၼ်ႈ မိူင်းဢႃႇဝႃႉမႃး။ ၼႂ်းပၢၼ်ၼႆႉ
ၶဝ်ႈပႃးယူႇလၢႆလၢႆမိူင်း မိူၼ်ၼင်ႇ- မိူင်းတွင်ႇငူႇ၊မိူင်းပြူင်ႈ၊ မိူင်းယၢင်းဢၼ်လႆႈယူႇၾၢႆႇတႂ်ႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉမႃး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈတၢင်းတီႈၼႆႉတေႉၵေႃႈလၢတ်ႈၼေလွင်ႈဝႃႈ
ၶဝ်သၢမ်မိူင်းၼႆႉႁဵတ်း ႁိုဝ်ၶတ်းၸႂ် တႃႇပူၼ်ႉလွတ်ႈပႃႈတႂ်ႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉ လႄႈ တႃႇပူၵ်းတင်ႈၶိုၼ်ႈမိူင်းၽႂ်ႇမိူင်းမၼ်းယူႇယဝ်ႉ။
ၼႂ်းပၢၼ်မိူင်းဢႃႇဝႃႉပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈၼႆႉ မီးပၢၼ်ၶုၼ်သၢမ်ၶုၼ်။ ပၢၼ်မိူင်းဢႃႇဝႃႉပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈၼႆႉ လႆႈၶၢမ်ႇတိုၵ်းမႃးသွင်ပွၵ်ႈသေ၊ လူႉသုမ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈ ပီႊ1525 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈ1524 ပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ၼၼ်ႉ မိူင်းဢႃႇဝႃႉလႆႈၺႃးတိုၵ်းဢၼ်မိူင်းဝဵင်းမျေႇတူး၊ ဝဵင်းးသီႇပူၵ်ႉတယႃႇ၊ ဝဵင်းတီႇပႄးယိၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်း
သွင်သမ်ႉပဵၼ်မိူင်းယၢင်း (ၸဝ်ႈသိူဝ်ၼုမ်ႇ,Si Lun,မိုးညှင်းစလုံ) လုၵ်ႉတီႈမႄႈၼမ်ႉၶျိၼ်းတႂိၼ်းပွတ်းတၢင်းတူၵ်းသေ ခဝ်တိုၵ်း။ၸဝ်ႈသိူဝ်ၼုမ်ႇၼႆႉပဵၼ် ၶိူဝ်းသိူဝ်သေဢမ်ႇၵႃး၊
ပဵၼ်လုၵ်ႈၸဝ်ႈသိူဝ်ၼူႈ၊ လၢၼ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ပုင်ႈၾႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ၸဝ်ႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉမႄႇၶႂၢၵ်ႈလူင်းၵႂႃႇၸွမ်းမႄႈၼမ်ႉၶျိၼ်းတိၼ်း ၸွမ်းဝၢၼ်ႈလဵၵ်ႉလဵၵ်ႉသေဢမ်ႇၵႃး တေႃႇ
ပေႃးထိုင်ပၵၢၼ်ႇၵျီး၊ တွင်ႇတွင်း၊ ယမ်ႈမႄးတိၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵွၼ်ႇၼႃႈပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၶုၼ်ပွၵ်ႈႁူဝ်ႁႅၵ်ႈ မိူင်းဢႃႇဝႃႉပွၵ်းၵမ်းၼိူင်ႈ (ၸဝ်ႈသ
တူဝ်းမိၼ်းၽျႃႇ) လႆႈႁွင်ႉၸဝ်ႈမိူင်းသီႇပေႃႉ ( သီပေါ )တႃႇမႃးၸွၺ်ႈထႅမ်ၶဝ်။ ၶၢဝ်ႇဢၼ်ဝႃႈ ၸဝ်ႈမိူင်းယၢင်း တေမႃးတိုၵ်း မိူင်းဢႃႇဝႃႉၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ပီႈၶူၺ်ၸဝ်ႈၾႃႉသီပေႃႉ
( မိူင်းမိၼ်းဢူးတီႇ၊ၸဝ်ႈယမႄးတိၼ်း) ၵေႃႉပွင်ႇၶၢဝ်ပၼ်။ မိူဝ်ႈပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသွင် ပီႊသႃသၼႃႇ 888 ၼၼ်ႉ မိူင်းဢႃႇဝႃႉၼႆႉဢမ်ႇၵွမ်ႉဝႃႈၸဝ်ႈသိူဝ်ၼုမ်ႇၵွၺ်း ပႃး
တင်းၸဵမ်ဢဝ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း (သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ၊ ဘိုဟန်ဘွာ) လႄႈလၢၼ်ၸၢႆး (ၸဝ်ႈမၢဝ်းၶမ်း) ထႅင်ႈ။ လၢႆးတၢင်းဢၼ်ၶဝ်လႆႈၵႂႃႇတိုၵ်းသိုၵ်းၼႆႉ လႆႈၸႂ်ႉလၢႆးၽႅၼ်ၵၢၼ်တပိၼ်ႇ
သူၺ်ႇထီး ပယိၼ်ႉတေႃႇ( တပင်ရွှေထီး ဘုရင်နောင် ) မႃး။ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ လႄႈ ၸဝ်ႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉၵေႃႈပၢႆႊၵႂႃႇ သိၼ်ႇၶွင်း ( စစ်ကောင်း ) ပႅတ်ႈ။ႁဵတ်းၼႆသေ ၶဝ်ၵေႃႈဢဝ်
ပေႉလႆႈမႃး မိူင်းဢႃႇဝႃႉယူႇယဝ်ႉ။
ပီႊသႃႇသၼႃႇ 885 ၸဝ်ႈမိူင်းယၢင်းလႄႈပႃးတၢင်း ၸဝ်ႈၾႃႇမိူင်းပြူင်း(ပြည်မြို့၊ သတူဝ်းမိၼ်းသေႃး) ၵႂႃႇမိူင်းဢႃႇဝႃႉၸွမ်းၵၼ်။ မိူဝ်ႈၸဝ်ႈမိူင်းယၢင်းတိုၵ်ႉပေႉဢႃႇဝႃႉယဝ်ႉ
ၽွင်းတိူၵ်ႉလိုဝ်ႈယူႇတီႈ Thayetယူႇၼၼ်ႉၸဝ်ႈမိူင်းယၢင်း လႄႈ ၸဝ်ႈမိူင်းပြူင်းသွင်ၸဝ်ႈမီးၶေႃႈလႆႈၸႂ်ၵၼ်ဝႆႉ။ ၼၼ်ႉၵေႃႈပဵၼ် "ၸဝ်ႈမိူင်းပြူင်ႈႁဵတ်းပၼ်ၶူဝ် တႃႇၸဝ်ႈမိူင်း
ယၢင်းတေလတ်းမႄႈၼမ်ႉသေသိုပ်ႇမႄႇၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ လႅၵ်ႈဢဝ်တင်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ၊ မႃႉ၊ ၸၢင်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼႆသေၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပြူင်းၵေႃႈဢုပ်ႉမိူင်းဢႃႇဝႃႉ၊
ၵူၺ်းၼႃႇဢမ်ႇႁိုဝ်သင်ၵေႃႈ ၸဝ်ႈမိူင်းပြူင်းၼႆႉမိူဝ်းၵႂႃႇၶိုၼ်းမိူင်းမၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈမၼ်းၵူဝ် ၸဝ်ႈဢႃႇဝႃႉ လႄႈၸဝ်ႈၾႃႉသီပေႃႉမႃးတိုၵ်းမၼ်းၶိုၼ်း။ သမ်ႉဢမ်ႇသင်
မၼ်းၵေႃႈ ခဝ်ဢမ်ႇယူႇၾၢႆတႂ်ႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉသေဢမ်ႇၵႃး၊ ၵႂႃႇပဵၼ်ဢူၺ်းလီၸွမ်းမိူင်းတွင်ႇငူႇၶဝ်ထႅင်ႈၵွၼ်ႇ။ လႄႈပၢင်တိုၵ်း ၼႂ်းၵႄႈ ဢႃႇဝႃႉ လႄႈ မိူင်းယၢင်းၵေႃႈမိူင်း
ပြူင်းၼႆႉပႃးဝႆႉယူႇ။
မိူင်းတွင်ႇငူ(တောင်ငူ)ၼႆႉ ႁိူဝ်ႈႁိူဝ်းမႃးၼႂ်းပၢၼ်မိူင်းဢႃႇဝႃႉၶုၼ်မၢႆသွင် (မင်းကြီးစွာကဲ)။ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁိူဝ်ႈႁိူဝ်းမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈပဵၼ် မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇ(မင်းကြီး
ညို)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးပၢၼ်မိူင်းဢႃႇဝႃႉၶုၼ်မၢႆသၢမ် ( ရွှေနန်းကျော့ရှင်နရပတိ၊ သိူဝ်ၵေႃႇၾႃႉ ) ၼႆႉလႆႈၵႂႃႇပိုင်ႈဢိင်မိူင်းတွင်ႇငူႇၶဝ် ထိုင်တီႈပေႃးလႆႈဢဝ်ၼွင်ႉယိင်းမၼ်း
ပၼ် တႃႇလႅၵ်ႈဢဝ်ၵၢၼ်ပဵၼ်ဢူၺ်းလီ။ လႆႈဝႃႈမိူင်းတွင်ႇငူႇၼႆႉ မီးမႃးႁႅင်းပွင်တေႉတေႉဝႃႈဝႃႈ ထိုင်တီႈ( ရွှေနန်းကျော့ရှင်နရပတိ ) ပေႃးလႆႈၵႂႃႇၵူမ်ႈၵွမ်တေႃႇၶဝ်။ မိူၼ်ၼင်ႇ-
တင်းမိူင်းပြူင်းၶဝ်ၵေႃႈပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်ဝႆႉ။ မိူဝ်ႈပီႊသႃႇသၼႃႇ 886 ၼၼ်ႉ မိူင်းပြူင်း လႄႈ မိူင်းတွင်ႇငူႇ ၶဝ်ၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းသလေႇ( စလေ )ၸွမ်းၵၼ်။ မိၼ်းတူင်းတႃး (မင်း
တုံးသား ) ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၶူၺ် မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်းပေႉမႃး မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ( ရာဇသကြ်န် )။ ၸဝ်ႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉဢၼ်ပဵၼ် သတူဝ်းမိၼ်းၽျႃႇၼႆႉ ႁွင်ႇဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်း
တိုၵ်း မိူင်းဢႃႇဝႃႉ တႃႇႁိမ်ဢဝ်မိူင်းမၼ်းၶိုၼ်း။ ၵူၺ်းၼႃႇ မိူင်းဢႃႇဝႃႉသမ်ႉ ႁွင်ႉဢဝ်သိုၵ်းမိူင်းယၢင်းသေ ၶဝ်တိုၵ်းမိူင်းတွင်ႇငူႇဢွၼ်တၢင်း၊ ဢၼ်ပဵၼ်မိၼ်းၵျီးၺိူဝ်ႇၶဝ်
ထိုင်တီႈပေႃးသုမ်းၵႂႃႇ။ ဝၢႆးသေမၼ်းၵျီးၺူဝ််ႇတၢႆၵႂႃႇပီႊ 892၊ မိူဝ်ႈဢႃႈသၢၵ်ႈမၼ်းလႆႈ 71 ပီႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းဢၼ်ၸိုဝ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ( တပင်ရွှေထီး ) ၼႆႉၶိုၼ်းသိုပ်ႇ
ဢုပ်ႉၵႂႃႇမိူင်းတွင်ႇငူႇယူႇယဝ်ႉ။
ၼႆႉပဵၼ် " လွင်ႈတႆးၸိင်းတိုၵ်း မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈ (1524-1525 )ယဝ်ႉ။ ပဵၼ်လွင်ႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉၼၼ်ႉ တေႇတင်ႈမႃးမိူဝ်ႈလႂ်၊ မီးလွင်ႈသုၵ်ႉသၢၵ်ႉဢူၼ်ဢၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်။ လႄႈ မိူင်းဢၼ်ယူႇၾၢႆႇတႂ်ႈမၼ်းသမ်ႉႁဵတ်းႁိုဝ်တုမ်ႉတွပ်ႇမၼ်းၼၼ်ယဝ်ႉ။
ၽိုၼ်ဢိင်[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]
1) Min Gyi Nyo
ၽူႈတႅမ်ႈ - Jon Fernquist
SOAS Bulletin of Burma Research, Vol.3, No. 2, Autumm 2005, ISSN 1479-8484
2) Min gym Nyo
https://my.wikipedia.org/wiki/မင်းကြီးညို
3) ရွှေနန်းကြော့ရှင်နရပတိ