ၸုမ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆးတီႈမိူင်းမၢၼ်ႊပွတ်းၼိူဝ်

ၸုမ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆး တီႈမိူင်းမၢၼ်ႊပွတ်းၼိူဝ်

ဝၢႆးသေမိူင်းဢႃႇဝႃႉ တူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီႊ ၁၅၂၇ ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးမႃးပၢၼ်တႆးပွတ်းဢွၼ်ႇတွၼ်ႊ ၼိူင်ႈ ဢၼ်လႆႈမႄႇၶႂၢၵ်ႈႁႅင်းပွင်ႊငမ်းမိူင်းမၢၼ်ႊပွတ်းၼိူဝ် ၼႂ်းၵႄႈပီႊ ၁၅၂၇-၁၅၅၅ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉ ပိူဝ်ႈ လွင်ႈၵၢၼ်မႄႇၶႂၢၵ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းပွၵ်ႈၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးမႃး လွင်ႈဢၼ်မိူင်းမၢၼ်ႊ မႄႇၶႂၢၵ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းလႅၼ်ႊလိၼ်မိူင်းတႆး ပွတ်းတၢင်းဢွၵ်ႇ ၼႂ်းၵႄႈပီႊ1551-1581ၼၼ်ႉ ယႂ်ႇယႂ်ႇၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈယူႇ ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆး ဢၼ်တႆးၽွမ်ႉၵၼ်သေ ၽွင်းငမ်းမိူင်းမၢၼ်ႊၵွၼ်ႈၼိူဝ်ၼၼ်ႉသေ တေ လႆႈဝႃႈ ပဵၼ်လွင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈယူင်ႉသၢင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းလူင်ၸၼ်ႉလႅၼ်ႊတွၼ်ႊ ပွတ်းတၢင်းတူၵ်း ဢေးသီးယႂ်ႇ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၽႅၼ်ႇလိၼ်ယႂ်ႇမႃးယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တေပဵၼ်ၽွင်း ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ(သိုဟန်ဘွား) ၵေႃႉ လႆႈၶိုၼ်ႈၼင်ႈႁေႃၶမ်းဢႃႇဝႃႉဝႆႉ ယူႇၼၼ်ႉ။ ၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႊတႄႉလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ဢုပ်ႇပိူင်ႇမိူင်းဢႃႇဝႃႉၼၼ်ႉ မၼ်းပေႉၵိၼ် လူလၢႆၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈ၊ ႁဵတ်းၵဵင်ႈၽိတ်ႈပၢင်းဢဝ်ၸဝ်ႈသၢင်ႇၶႃႇရႁၢၼ်းၶဝ်မႃးၼႂ်းႁၢင်ႈႁေႃသေ ႁႅမ်တၢႆၸဝ်ႈရႁၢၼ်းၶဝ်လႄႈ ယႃႉလႅဝ်ၵွင်းမူးၶူဝ်းပူၺ်ႈ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၶွင်မၢၼ်ႊၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼႆယူႇ ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵူၼ်းတင်းၼမ် ၵူဝ်လွင်ႈမိူၵ်ႈမႂ်ႈၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်ပၢႆႊၵႂႃႇၸူးတၢင်းမိူင်းတူင်ႇ ဢူႇ(တောင်ငူ) ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်ႉသေ မိူင်းတူင်ႇဢူႇၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႈပဵၼ် တီႈဢၼ်မၢၼ်ႊၶဝ်ၶွၼ်ႈ တုမ်ႊၵၼ်မႃးၵမ်းလွၺ်းလွၺ်းၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈတႆးၼပ်ႉထိုဝ်တေႃႇ ၶိူဝ်းၶုၼ်မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇ မိူင်းတူင်ႇဢူႇၼႆလႄႈ ၸင်ႇႁႂ်ႈၶဝ်သိုပ်ႇမီးႁႅင်း ပွင်ႊဝႆႉႁင်းၶဝ်သေယဝ်ႉ ဢမ်ႇၵႂႃႇႁႃတိုၵ်းလိၼ်မိူင်းၶဝ်ၼႆယူႇ။ လွင်ႈဢၼ်မီးမႃးဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈၸုမ်းၽွမ်ႉ ႁူမ်ႈတႆးၼၼ်ႉၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်လွင်ႈဢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႊပႅတ်ႈ သၢႆပိုၼ်းမၢၼ်ႊၶဝ်တေႉတေႉၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီႊ ၁၅၄၁ ၼၼ်ႉ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ႁၢင်ႈသိုၵ်းၶိုၼ်းမႃးတိုၵ်းမိူင်းပြူင်ႈ။ မိူင်းၽွင်းၼင်ႇၼၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်း ပြူင်ႈၵေႃႈ လႆႈယွၼ်းတၢင်းၸွၺ်ႈထႅမ်တီႈၸဝ်ႈၾႃႉတႆး မိူၼ်ၼင်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းဢႃႇဝႃႉ(ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ် ၾႃႉ)၊ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ လႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယၢင်းၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈမႃးတိုၵ်းယႃႉၸွၺ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းတပိၼ်ႇ သူၺ်ႇထီး ဢၼ်ဝႅတ်ႉလွမ်ႉမိူင်းပြူင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢၼ်ႈမေႃႇလႄႈ မိူင်းမိတ်ႈ တႄႉ မႃးၸွၺ်ႈတူၵ်းလိုၼ်းၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႊတေႉလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ်ဢၢၼ်းလူင်းမႃးၸွၺ်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်း ပြူင်ႈၼၼ်ႉ လႆႈၺႃးတပ်ႉသိုၵ်းၸျေႃႇထိၼ်ႇဢၼေႃႇရထႃႇၶဝ် မႃးတိုၵ်ႉၸွမ်းတၢင်း ဢွၼ်တၢင်းလႄႈ တပ်ႉ သိုၵ်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ်ၵေႃႈ တႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်သေ လႆႈႁူၼ်ပၢႆႊၵႂႃႇၸူးမိူင်းဢႃႇဝႃႉၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ် ၶိုင်ဢၢင်ႈသိုပ်ႇတိုၵ်းမိူင်းတူင်ႇဢူႇသေတႃႉ ဢမ်ႇဢွင်ႇမၢင်ႇသေ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီးၶဝ်ၵေႃႈ သိမ်းဢဝ်လႆႈမိူင်းပြူင်ႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းသီႇပေႃႉ ၽူႈပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵဝ်ႇမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်း(ခုံမိူင်း) လႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈ တင်ႈၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ဝၢႆးသေၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ လႆႈၺႃးလွမ်ၶႃႈတၢႆယဝ်ႉၼၼ်ႉ။ ဝၢႆးသေ မၼ်းၸဝ်ႈၶိုၼ်းႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းဢႃႇဝႃႉယဝ်ႉ ဢမ်ႇပေႃးႁိုင်သင်ၼၼ်ႉ မၼ်းၸင်ႇႁၢင်ႈသိုၵ်း လူင်းတိုၵ်း ဢဝ်မိူင်းပြူင်းတီႈတပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီႈၶိုၼ်းၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ယၢမ်းၼၼ် မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆးလၢႆလၢႆမိူင်းၵေႃႈ ၶဝ်မႃး ႁူမ်ႈၸွမ်းဝႆႉယူႇ မိူၼ်ၼင်ႇ ၸဵမ်ဢဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယွင်ႁူၺ်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၼၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႊတႄႉလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ ဝၢႆးသေ ၶုၼ်မိူင်း(ခုံမိူင်း)ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းဢႃႇဝႃႉယဝ်ႉ မိူဝ်ႈပီႊ ၁၅၄၃ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ တိူင်ႇပၢင်ႇၸွမ်း ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးလၢႆလၢႆၸဝ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉယွင်ႁူၺ်ႈ၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၼၢႆး၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢၼ်ႈမေႃႇ၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈလႄႈ မိူင်းယၢင်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၶိုၼ်းလူင်း တိုၵ်းမိူင်းပြူင်ႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းပြူင်ႈၶဝ်ဢမ်ႇႁတ်းဢွၵ်ႇတိုၵ်း ယွၼ်ႉဝႃႈႁႅင်းသိုၵ်းၶဝ်ဢမ်ႇၽဵင်ႇၵၼ်လႄႈ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီႈၵေႃႈ ဢဝ်ႁႅင်းသိုၵ်းမၼ်းသေ ၶိုၼ်းမႃးတၢင်းမိူင်းပြူင်းယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီႈ တႄႇၶဝ်ႈတိုၵ်းတပ်ႉၼမ်ႉၶွင်ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးဢွၼ်တၢင်းလႄႈ တပ်ႉၼမ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ် ၵေႃႈလႆႈလူႉသုမ်းသေ ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်ပဵၼ်ဢၼ်ဢမ်ႇပဵင်းပေႃးပႅတ်ႈ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီးလႆႈ ငိၼ်းဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ်ထွၺ်လင်ယဝ်ႉၼႆလႄႈ ၸင်ႇသိုပ်ႇလိုပ်ႈတိုၵ်းထႅင်ႈသေ တပ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ်ၵေႃႈ လႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်သေ ပၢႆႊၶဝ်ႈၸူးမိူင်းဢႃႇဝႃႉၼႆယူႇယဝ်ႉ။ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီးၵေႃႈ သိမ်းလႆႈလိၼ်မိူင်းဢႃႇ ဝႃႉၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႊလၢတ်ႈဝႆႉထႅင်ႈဝႃႈ ဝၢႆးသေ ၶုၼ်မိူင်း(ခုံမိူင်း) ၸဝ်ႈၾႃႉဢႃႇဝႃႉလူတၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉ၊ မိူဝ်ႈပီႊ ၁၅၅၁ ၼၼ်ႉ သီႇတူႇၸျေႃႇထိၼ်ႇ ၸင်ႇလႆႈၶိုၼ်ႈပဵၼ်မႃး ၸဝ်ႈၾႃႉမိူဝ်းဢႃႇဝႃႉၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇ ပေႃးႁိုင်သင် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈလႆႈၺႃးတပ်ႉသိုၵ်း မိူင်းႁၢၼ်ႇသႃႇဝတီႇ(ဟံသာဝတီ) ၶိုၼ်ႈမႃးတိုၵ်းလႄႈ မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႈတူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇပႅတ်ႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၸႅင်ႈလႅင်ႈဝႆႉဝႃႈ တႄႇမႃးမိူဝ်ႈလႂ်လႄႈ ႁဵတ်းႁိုဝ် တႄႇမႃး။ ၼႂ်းၾၢႆႇမၢၼ်ႊတႄႉ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ မိူဝ်ႈပီႊ၁၅၄၃ ၼၼ်ႉ မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆး တေပႃးဝႆႉၸဵတ်းမိူင်း မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းမိတ်ႈ၊ မိူင်းယၢင်း၊ မၢၼ်ႈမေႃႇ၊ သီႇပေႃႉ၊ မိူင်းၼၢႆး၊ ယွင်ႁူၺ်ႈ လႄႈ ဢႃႇလိုဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉၼႆ ယဝ်ႉ။ ဢၼ်လီၾၢင်ႉႁၼ်တႄႉ ပဵၼ်ဝႃႈ ယၢမ်းၼင်ႇၼၼ် မိူင်းသႅၼ်ဝီသမ်ႉ ဢမ်ႇၶဝ်ႈပႃးဝႆႉၼႂ်းမိူင်းၽွမ်ႉ ႁူမ်ႈတႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၸုမ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆးၼႆႉသေ ပႃးမိူင်းလၢႆလၢႆတေႉတေႉလႄႈ မိူင်းလႂ် သမ်ႉဢမ်ႇလႆႈၶဝ်ႈပႃးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်ၶေႃႈထၢမ်ဝႆႉယူႇ လႄႈ ယင်းတိုၵ်ႉလူဝ်ႇလမ်းတိုၼ်းထႅင်ႈ လွင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊပွတ်းၼိူဝ် ၼႂ်းၸူဝ်ႊယၢမ်း ၁၅၂၇-၁၅၄၂ၼၼ်ႉထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ တႃႇတေတွပ်ႇလႆႈၶေႃႈထၢမ် ၼႆႉ။ ယိူင်းဢၢၼ်းဢၼ်တႆးလႆႈလူင်းၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်သင်တေႉတေႉ လႄႈ ပဵၼ်သင်လႄႈ ၵိုင်ႉၵၢင်ႉလူင်းၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊပွတ်းၼိူဝ်ၼႆၼၼ်ႉ ႁဝ်းၶႃႈတေၸၢင်ႊႁၼ်လႆႈ ၶေႃႈသပ်းလႅင်းဢၼ်လႅပ်ႈ တေပဵၼ်လႆႈမၼ်းယူႇသၢမ်ၶေႃႈ။ မိူၼ်ၼင်ႇ (1) ၵၢၼ်ၵုမ်းၵႂၢၼ်းသဵၼ်ႈတၢင်းၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ (2) လွင်ႈၶႂ်ႈလႆႈၶူဝ်း ငဝ်ႈတိုၼ်းလႄႈ ၵၢၼ်ၸိင်းတိုၵ်းယႂ်ႇယႂ်ႇလူင်လူင်၊ လႄႈ (3) လွင်ႈႁႅင်းဢီးၾၢႆႇႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းယႂ်ႇၼမ်မႃးတီႈ ၼႂ်းလိၼ်မိူင်းတႆးသေလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇပဵၼ်မႃး ၼႃႈသိုၵ်းႁိမ်တီႈလိၼ်ၵၼ်လႄႈ တႃႇသၢင်ႈလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၸွမ်းၸိူဝ်းလႅၼ်ႊလိၼ်ပၼ်မိူင်းၶႄႇ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မၢႆၼိူင်ႈ လွင်ႈဝႃႈ ၵၢၼ်ၵုမ်းၵႂၢၼ်းသဵၼ်ႈတၢင်းၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ ၼႆၼၼ်ႉ လႅပ်ႈပဵၼ်ယိူင်းဢၢၼ်းၾၢႆႇပၢႆးမၢၵ်ႈမုၼ်းတႃႇၾၢႆႇတႆး တေလူင်းတိုၵ်းမိူင်းမၢၼ်ႊယူႇ။ ၶေႃႈထီႈသွင် လွင်ႈၶႂ်ႈလႆႈၶူဝ်းငဝ်းတိုၼ်းလႄႈ ၵၢၼ်ၸိင်းတိုၵ်းယႂ်ႇယႂ်ႇလူင်လူင်ၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ယိူင်းဢၢၼ်းလူင် ဢၼ်လႅပ်ႈပဵၼ်လႆႈယူႇဢၼ်ၼိူင်ႈ ဢၼ်တႆးလႆႈလူင်းၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းမၢၼ်ႊပွတ်းၼိူဝ်။ ၶေႃႈတီႈသၢမ် ယွၼ်ႉ ပိူဝ်ႈဢဵၼ်ႁႅင်းၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၼမ်မႃးလႄႈ တႆးလႆႈမႄႇၵႂၢၵ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈ ပဵၼ်ယိူင်းဢၢၼ်း ဢၼ်လႅပ်ႈၸႂ်ႈ ဢၼ်ၼိူင်ႈယူႇ။ ပေႃးတူၺ်းဢၼ်လၢတ်ႈမႃးတင်းမူတ်းၼႆႉ ယိုင်ႊၶႅၼ်းတိူဝ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးမႃးၶေႃႈထၢမ် ၵဵဝ်ႇ လူၺ်ႈလွင်ႈတႆးၽွမ်ႉႁူမ်းၵၼ်သေ တိုၵ်းတေႃးမိူင်းမၢၼ်ႊ မိူဝ်ႈပီႊ ၁၅၂၄-၁၅၂၇ ၼၼ်ႉၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ သီႇတူႇၸျေႃႇထိၼ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းဢႃႇဝႃႉ လႆႈတူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇ ပႃႈတႂ်ႈၶွင်ၶုၼ်မိူင်း ပူႇယိၼ်ႉ ၼွင်ႇ(ဘုရင့်နောင်) မိူဝ်ႈပီႊ၁၅၅၅ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ တေလႆႈဝႃႈ ၸုမ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈမိူင်းတႆး တီႈမိူင်းမၢၼ်ႊပွတ်းၼိူဝ် ၵေႃႈ လႆႈသုတ်းႁၢႆၵႂႃႇၼႆယူႇယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး တေလႆႈဝႃႈၶိူဝ်းၶုၼ်ပူႇယိၼ်ႉၼွင်ႇ(ဘုရင့်နောင်) ဢၼ်ပဵၼ်မၢၼ်ႊၶဝ်ၼႆႉၵေႃႈ ႁႅင်းယႂ်ႇမႃးသေ မႄႇၶႂၢၵ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၶဝ်ၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းလႅၼ်ႊလိၼ်တႆးတေႉတေႉ ဝႃႈဝႃႈယူႇယဝ်ႉ။