ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ၊ ၸဝ်ႈသြႃႇ

ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ပၢင်လူင်

ၸႃႇတိ

တူၼ်ၼေႇၸဝ်သြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရၼႆႉ ပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆး လုင်းလွႆၶႄႇ၊ ပႃႈဢေးၼၢင်း ယူႇဝၢၼ်ႈၼမ်ႉသၢႆး ဢိူင်ႇၼႃးၵူင်း ဢိူင်ႇလူင်ဝၢၼ်ႈႁၢတ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းလၢင်းၶိူဝ်း မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်းယဝ်ႉ။ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ မိူဝ်ႈ 1286 လိူၼ် 11 လွင်ႈ 2 ၶမ်ႈ (14.10.1924) ဝၼ်းဢၢင်းၵၢၼ်းသေ ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ၵေႃႉထူၼ်ႈသီႇလႄႈ ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’ၸၢႆးထီး’’’ ၼႆယဝ်ႉ။

ပဵၼ်သၢင်ႇ

မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇ 1300 တဵမ် လိူၼ် 4 လွင်ႈ 14 ၶမ်ႈ (19.3.1939) ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈသၢင်ႇ တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၵျွင်းမၢၵ်ႇၵႅင်းမူၼ်း ဢိူင်ႇလူင်ဝၢၼ်ႈႁၢတ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းလၢင်းၶိူဝ်း။

ပဵၼ်ၸၢင်း

မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇ 1306 တဵမ် လိူၼ် 12 မႂ်ႇ 8 ၶမ်ႈ (23.10.1944) ဝၼ်းၸၼ်ၼၼ်ႉ ဢဝ်ၸဝ်ႈသြႃႇၵိတ်ႉတိထမ်ႇမ ၵျွင်းတေႃး ဝဵင်းလၢင်းၶိူဝ်း ႁဵတ်းပဵၼ် ဢုပတ်ႉၸၢႆႇသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸၢင်း တမ်ႈတီႈ သိမ်ႇၶၼ်ႇတ ၵျွင်းမၢၵ်ႇၵႅင်းမူၼ်းယဝ်ႉ။

ႁဵၼ်းလိၵ်ႈ

ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ လႆႈႁဵၼ်းဢဝ် လိၵ်ႈလေႃးၵုတ်ႉတရႃႇ တမ်ႈတီႈ ၵျွင်းမၢၵ်ႇၵႅင်းမူၼ်း ၵျွင်းတေႃး (လၢင်းၶိူဝ်း) ၸဵမ်မိူဝ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈသၢင်ႇသေ ဝၢႆးၼၼ်ႉ သိုပ်ႇၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈ တီႈမိူင်းၵႆ ၽႅဝ်ၵႂႃႇတီႈ ၵျွင်းလႅင် ၼႂ်းၼွင်ႁၢႆးယႃႈ ၸႄႈဝဵင်းယွင်ႈႁူၺ်ႇ၊ ၵျွင်းၵၢၼ်ႇၵျီး ဝဵင်းယွင်ႈႁူၺ်ႇယူႇ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ သိုပ်ႇပူၼ်ႉၵႂႃႇ ႁဵၼ်းလိၵ်ႈ တမ်ႈတိႈ ယၢၼ်ႇၵုင်ႇ၊ မၢၼ်းတလေး တေႃႇပေႃးဢွင်ႇပူၼ်ႉ ၸၼ်ႉၶူးသွၼ် ထမ်ႇမႃႇၸရိယ 8 ၽိုၼ်ယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်း 8 ၽိုၼ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢွင်ႇပူၼ်ႉ ပပ်ႉမူႇငဝ်ႈသၢမ်ၽိုၼ်

1. ဝိၼယပႃရႃႇꩡိၵၷꧣ်ꩦဢꩦ်ꩧၵထႃ
2. သုတ်တၼ်တ သိလၵ်ၶၼ်ꩪဝၷ်ၷဢꩦ်ꩧၵထႃ
3. ဢꧤိꩪမ်မႃꩪမ်မသင်ၷꧣီဢꩦ်ꩧၵထႃ လႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸုမ်ႈ ‘’’သႃသၼꩪꩡꩪမ်မႃၸရိယ’’’ ယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်းပပ်ႉ မူႇဢဝ်ၵုင်ႇ 6 ၽိုၼ် (ဂုဏ်ထူးတန်း) ၼၼ်ႉ

1. ဝိၼယပႃၸိတျႃၻိပႃꩮိဢꩦ်ꩧၵထႃ
2. သုတ်တၼ်တ မႁႃဝၷ်ၷပႃထိၵဝၷ်ၷ ပႃꩮိဢꩦ်ꩧၵထႃ
3. သုတ်တၼ်တ မꩡ်ꧢိမၼိၵႃယ ပႃꩮိဢꩦ်ꩧၵထႃ
4. သုတ်တၼ်တ သံယုတ်တၼိၵႃယ ပႃꩮိဢꩦ်ꩧၵထႃ
5. သုတ်တၼ်တ ဢင်ၷုတ်တရၼိၵႃယ ပႃꩮိဢꩦ်ꩧၵထႃ
6. ဢꧤိꩪမ်မဝိꧤင်ၷႃႇၻိ ပႃꩮိဢꩦ်ꩧၵထႃ

ၼႂ်း 6 ၽိုၼ်ၼၼၼ်ႉ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ဢွင်ႇပူၼ်ႉ 5 ၽိုၼ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈၸုမ်ႈ ‘’’သီရိပဝရ ꩪမ်မႃၸရိယ’’’ သေ ၸိုဝ်ႈၸုမ်ႈသွင်ဢၼ် လႆႈဢဝ်မႃး ႁူမ်ႈၵၼ် ၸင်ႇမႃးပဵၼ် ‘’’သႃသၼꩪꩡ သိရီပဝရꩪမ်မႃၸရိယ’’’ ယဝ်ႉ။

ၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈ လႄႈ ၵုင်ႇၸဝ်ႈ

ၺႃꧣ = ၺၢၼ်ႇတၢင်းႁူႉတၢင်းမေႃ သမ်ꧤႃရ = လိုၵ်ႉလမ်ႇၵမ်ႇၽီႇ သြႃႇၸဝ်ႈလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရၼႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇ ၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ပဵၼ် ၽူႈမီးၺၢၼ်ႇတၢင်းႁူႉ တၢင်းမေႃလိုၵ်ႉလမ်ႇၵမ်ႇၽီႇ ၸဝ်ႈၼိုင်ႈတႄႉတႄႉ။ လွင်ႈတူၺ်းလိၵ်ႈ ဢၢၼ်ႇလိၵ်ႈၵေႃႈ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ဢမ်ႇတူၺ်းလုပ်ႈလိပ်ႈ လုပ်ႈလၢပ်ႈသေပွၵ်ႈ။ တီႈဢၼ်ၵိုင်ႇလီ မၢႆတွင်းၼၼ်ႉ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ မၢႆတွင်းဝႆႉ၊ ၶိတ်ႇမိုၵ်ႉလႅင်ဝႆႉ၊ ထုတ်ႇတႅမ်ႈဝႆႉ၊ ၵဵပ်းႁွမ်ဝႆႉသေ ဢမ်ႇၵႃး ပေႃးမႅၼ်ႈတီႈ မႅၼ်ႈၶိင်ႇၶၢဝ်းမၼ်းၼႆ ၶိုၼ်းၵႆႉဢဝ်ဢွၵ်ႇ မွၵ်ႇလၢတ်ႈပၼ်ပိူၼ်ႈ ႁႂ်ႈမီး ၽွၼ်းလီၵႂႃႇယဝ်ႉ။

သြႃႇၸဝ်ႈလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၺၢၼ်ႇၸဝ်ႈၵေႃႈယႂ်ႇၵႂၢင်ႈ လိုၵ်ႉလမ်ႇလႄႈ လွင်ႈၶွင်ႈၶမ် ပေႃႇပဵၼ်မႃး ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ တိုၼ်းၵႄႈလိတ်ႈလႆႈ ၽႂ်းၽၢႆတႄႉတႄႉ။

ၶေႃႈတွပ်ႇထိုင် ၽူႈၸွပ်ႇမၢၼ်ႈ

ၵျွင်းပီၵွၼ်းငိုၼ်း ဢၼ်မီးဝႆႉ ၼႂ်ႈဝၢင်းၵျွင်းပိတၵၢတ်ႈ ဝဵင်းပၢင်လူင်ၼၼ်ႉ ၽူႈၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇမၢၼ်ႈၶဝ် လႆႈငိၼ်းဝႃႈ ပဵၼ် ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း မႃးလူႇဝႆႉၼႆလႄႈ မၢၼ်ႈၶႂ်ႈႁႃလွၵ်းလၢႆး ယႃႉၵဝ်းၵျွင်းပိတၵၢတ်ႈသေ မႃးထၢမ်ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရဝႃႈ “ၵျွင်းပီၵွၼ်းငိုၼ်း ၸဝ်ႈႁဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းထိူၼ်ႇ မႃးလူႇဝႆႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈႁိုဝ် ၸဝ်ႈႁဝ်းၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်မုၼ်ၸဝ်ႈ ၵူၼ်းထိူၼ်ႇယဝ်ႉ” ၼႆယဝ်ႉ၊ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၶိုၼ်းတွပ်ႇဝႃႈ “တၵႃႇလူင် ႁဝ်းပဵၼ် သင်ႇၶႃႇရႁၢၼ်း လုၵ်ႈႁၵ်ႉတပႄးၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈလႄႈ ၽႂ်မႃးလူႇၵေႃႈ ႁဝ်းတေလႆႈႁပ်ႉယူႇၵူၺ်း၊ ၽူႈလၵ်ႉမႃးလူႇၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ၶဝ်တေပဵၼ်ၵုသူဝ်ႇၼၼ်ႉ ႁဝ်းတိုၼ်းတေလႆႈႁပ်ႉယဝ်ႉ၊ ၵူၼ်းၸူၼ်မႃးလူႇၵေႃႈ ႁဝ်းတေလႆႈႁပ်ႉယဝ်ႉ၊ သူသိုၵ်းမၢၼ်ႈ မႃးလူႇၵေႃႈ ႁဝ်းတိုၼ်းတေလႆႈႁပ်ႉယဝ်ႉ၊ သူသမ်ႉ တေမႃးလူႇသင် ပၼ်ၵျွင်းႁဝ်းလႃႇ?” ၼႆၶိုၼ်း ၵမ်းလဵဝ်လႄႈ ၽူႈၸွပ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈ တွပ်ႇသင်သေ ၶိုၼ်းလႆႈ ဢွၵ်ႇၵျွင်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၼႆႉပဵၼ် လွၵ်းလၢႆး ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ဢဝ်ၵႂၢမ်း ၶိုၼ်းၵႄႈလိတ်ႈၵႂၢမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်း ၶေႃႈၵႄႈလိတ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ (ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းမႃးလူႇႁဝ်းဢိူဝ်ႈၼႆ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢမ်ႇလၢတ်ႈပႃး ၼႆ လီလႆႈသတိႁူႉၸွမ်းယူႇ၊ ပေႃးဝႃး လၢတ်ႈပႃးၵႂႃႇၼင်ႇၼၼ်ၸိုင် မိူၼ်တင်း ႁဝ်းယိုၼ်ၶေႃႈ ဢၼ်ပိူၼ်ႈထၢမ်မႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ)

ၶေႃးတွပ်ႇထိုင် တၵႃႇၵေႃႉၼိုင်ႈ

တၵႃႇၵေႃႉၼိုင်ႈ မႃးၵၼ်ႇတေႃး ၸဝ်ႈသြႃႇသေ ထၢမ်ဝႃႈ “ၸဝ်ႈသြႃႇတီႈၶႃႈ ႁဝ်းၶႃႈၼႆႉ လုၵ်ႈမေးၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၽၢတ်ႇသေ သမ်ႉၶႂ်ႈလႆႈ ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ၸွင်ႇမီးလၢႆးမၼ်းယူႇၶႃႇႁႃႉ?” ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသြႃႇၵေႃႈ ၶိုၼ်းဢဝ်ၵႂၢမ်းမၼ်း ၶိုၼ်းမတ်ႉမၼ်းသေ လၢတ်ႈၵႂႃႇၼင်ႇၼႆ “မီးဢိူဝ်ႈ တၵႃႇ” “တေလႆႈ ႁဵတ်းႁိုဝ်ၶႃႈ?” “သူပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၽၢတ်ႇၵၼ်ၵေႃႈ ဢဝ်ၸိူၵ်ႈသဵၼ်ႈလဵဝ်မတ်ႉၶေႃးၵၼ် တင်းသဵင်ႈ၊ ဢဝ်ပၢႆမၼ်း မတ်ႉၵိုၵ်းမၢၵ်ႇႁိၼ်သေ ဝႅၼ်တူၵ်း ၼမ်ႉတဵင်းၸွမ်းၵၼ်တႃႉ” “ဢႃႉ ၸဝ်ႈသြႃႇႁဝ်းၵေႃႈ ပေႃးဝႅၼ်တူၵ်းၼမ်ႉၼင်ႇၼၼ် လူဝ်ႇတၢႆမူတ်းၵူၺ်းဢေႃႈ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ မဵဝ်းမၼ်း” ၸဝ်ႈသြႃႇၶိုၼ်းတွပ်ႇၵႂႃႇဝႃႈ “ဢၼ်မႂ်းထၢမ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸွင်ႇၸႂ်ႈမဵဝ်းမၼ်းႁိုဝ်လႃႇ” ၼႆသေ ၵႄႈလိတ်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။

လိၵ်ႈတႆး သဵင်တႅတ်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈသြႃႇ

ၸဵမ်မိူဝ်ႈပဵၼ် မုၼ်ၸၢင်းဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ လိၵ်ႈတႆးႁဝ်း တိုၵ်ႉမီးဝႆႉ သၢမ်သဵင်သေ သဵင်မၼ်း ပႆႇတႅတ်ႈ။ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၽွင်း ၽူႈႁၵ်ႉလိၵ်ႈၶဝ် ၽူႈမီးတၢင်းႁူႉၶဝ် တိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ် ၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈ လိၵ်ႈတႆး ပဵၼ်တူဝ်ၽဵၼ်ႈ တူဝ်တႅတ်ႈယူႇ၊ ၼႂ်းၵူၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶမ်းၶွင်ႇၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၸဝ်ႈၼိုင်ႈ။ ပုၼ်ႈတႃႇ ၶုၼ်ၶမ်းၶွင်ႇ တေႁဵတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးမၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈမႃး ဢုပ်ႇၵုမ်ၺႃး ၸဝ်ႈၸၢင်းၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရၼႆႉသေ ၸင်ႇတေ မီးမႃး လွင်ႈဢေတၢင်ႇ၊ ဢႄတၢင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (တႃႇဢိတ်ႇပပ်ႉလိၵ်ႈၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လႆႈဢဝ်တူဝ်လိၵ်ႈၸိုၼ်းသေ ပေႃႉဢွၵ်ႇပဵၼ်ပပ်ႉလႄႈ တီႈဢႄတၢင်ႇၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၶမ်းၶွင်ႇ လႆႈဢဝ် တူဝ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႈ (ဇ) ႁဵတ်းပဵၼ် ဢဝ်ယဝ်ႉ)

ပီ 1973 ၽွင်းမိူဝ်ႈ ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင် လိၵ်ႈတႆး တီႈသီႇပေႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ လႆးၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈသေ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ပဵၼ် ၽူႈဢၼ်ၵႄႈလိတ်ႈပၼ် ပျသၼႃႇ လိၵ်ႈတႆး ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် သင်ႇၶႃႇ၊ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ် ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈတႆးသဵင်တႅတ်ႈ ယၢမ်းလဵဝ် ဢၼ်သိုပ်ႇမၼ်ႈၵိုမ်း ႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးယူႇၼႆႉ ၵုင်ႇမုၼ်ၵျေးၸူး သြႃႇၸဝ်ႈလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ယႂ်ႇယႂ်ႇၼမ်ၼမ်တႄႉတႄႉ ၼႆ ဢမ်ႇလီလိုမ်း။ လွင်ႈပၼ်ႁႃ လိၵ်ႈတႆးၵဝ်ႇ လိၵ်ႈတႆးမႂ်ႇၼႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းသုၵ်ႉယုင်ႈႁႅင်းၼႃႇၼႃႇ၊ တႃႇတေ တႅမ်ႈ (မႄႈ) ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ၼိုင်ႈၵေႃႉဝႃႈ ၼိုင်ႈမဵဝ်း၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ၸိူဝ်းယၢမ်ႈ ႁူႉလိၵ်ႈထႆး ဢိတ်းဢွတ်း သမ်ႉဝႃႈ လူဝ်ႇလႆႈႁဵတ်းၼင်ႇ လိၵ်ႈထႆး၊ ဢဝ် (ဢေ) သွင်တူဝ် တႅမ်ႈၽၢႆႇၼႃႈ (မ) သေလႄႈ ယၵ်းၸမ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ၸင်ႇၵႄႈလိတ်ႈပၼ် ႁႂ်ႈသၢင်ႇထုၵ်ႇၼၼ်ႉ ”ၸင်ႇဢဝ် (ဢေသွင်တူဝ်) (ေေ) ဢၼ်ၶႂ်ႈတႅမ်ႈ ၽၢႆႇၼႃႈၸွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ သွၼ်ႉၵၼ်သေ ႁဵတ်းပဵၼ်မႃး (ႄ)ၼႆယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ သဵင်ယၵ်းၶိုၼ်ႈ (သဵင်ႁူၵ်း)ၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ ၵိုင်ႇလီသႂ်ႇ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ ဢမ်ႇၵိုင်ႇလီသႂ်ႇ ၼႆယူႇ။ လုၵ်းတၢင်းၵႄး တူၼ်ႈတီး ၸင်ႇမႃး ယွၼ်းတၢင်းၸွႆႈထႅမ် တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရသေ သပ်းလႅင်းၼႄ လွင်ႈဝႃး တႆးႁဝ်းၵမ်ႈၽွင်ႈ ၸႂ်ႉသဵင်ႁူၵ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉယူႇ ၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၵေႃႈ ၸင်ႇႁပ်ႉၶၢမ်ႇသေ တႅပ်းတတ်းမၵ်းမၼ်ႈပၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ပႃႇလိလိၵ်ႈတႆး တူဝ်မူၼ်း လႄႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ

မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 2001 တႃႇတေပဵၼ်မႃး ပႃႇလိတႆး (တူဝ်မူၼ်း)ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈဢဝ် ၶေႃႈႁၼ်ထိုင်လႄႈ ၶေႃႈတႅပ်းတတ်း ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရသေ မၵ်းမၼ်ႈႁဵတ်းပဵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ လိၵ်ႈလေႃးၵုတ်ႉတရႃႇ တႃႇတေသွၼ်ႁဵၼ်းဢဝ် ၽၢႆႇတႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ သြႃႇၸဝ်ႈလူင်ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ၵေႃႉတႄႇၽုၵ်ႇၸိူဝ်ႉၽၼ်း ပၼ်လႄႈ ၸင်ႇတေသိုပ်ႇပဵၼ်မႃး ပၢင်ပွႆးပရိယတ်ႉတိ သတ်ႉထမ်ႇမပႃႇလ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ၸိုင်ႈတႆး ယဝ်ႉ။

သြႃႇၸဝ်ႈလူင်ၼႆႉ တၢင်းၶတ်းၸႂ်ၵေႃႈ ယႂ်ႇႁႅင်းတႄႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပၢႆးယူႇလီ တိုၵ်ႉတဵမ်ထူၼ်ႈယူႇၸိုင် ၼိူဝ်ၽိူၼ်တႅမ်ႈလိၵ်ႈၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ပပ်ႉလိၵ်ႈတြႃး ၽိုၼ်ယႂ်ႇၽိုၼ်လူင် ပိုတ်ႇဝႆႉသေ လႆႈႁၼ် သြႃႇၸဝ်ႈလူင် တူၺ်းလိၵ်ႈ တႅမ်ႈလိၵ်ႈဝႆႉယူႇ ၵူႈဝၼ်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မိုဝ်းၸဝ်ႈသၼ်ႇလႄႈ ၶွၼ်လဵဝ် ဢမ်ႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈလႆႈသေတ သြႃႇၸဝ်ႈ ဢဝ်မိုဝ်းသွင်ၶွၼ် ၸွႆႈၵၼ်သေ ၶတ်းၸႂ် တႅမ်ႈလိၵ်ႈ ပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇယူႇ။ မိုဝ်းသၼ်ႇဢွၼ်ႇ ၸဝ်ႈသြႃႇလူၺ် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရၼၼ်ႉ ၽွင်းတိုၵ်ႉတႅမ်ႈလိၵ်ႈလႆးၼႆ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ၶတ်းၸႂ် တႅမ်ႈလိၵ်ႈ ႁႂ်ႈလႆႈ ၼိုင်ႈဝၼ်း သၢမ်ၼႃႈယူႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ ပပ်ႉလိၵ်ႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈပိၼ်ႇတႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉၸိုင်

1. ၵႂၢမ်းသူးဝၼ်း ဝႆႈၽြႃး
2. ထမ်ႇမပတ ဢတ်ႉထၵထႃႇ ပိၼ်ႇတႆး 4 ပပ်ႉ
3. ထမ်ႇမၸၵျႃႇ လင်ႇၵႃႇႁႃႈၶေႃႈ ပႃးပႃႇလိသပ်းလႅပ်း
4. ဢၼတ်ႉတလၵ်ႉၶၼႃႇသုတ်ႈ လင်ႇၵႃႇပွတ်းလႄႈ ပႃႇလိသပ်းလႅင်း
5. ပႃႇလိဢၽိထၢၼ်ႇ ၵဵပ်းထွၼ် ၼႂ်းသုတ်ႈတၼ်ႇပႃႇလိၽႄတႆး ႁူမ်ႈပႃး သမ်ႇဝၼ်ႇၼၼႃႇ 2 ပပ်ႉ။
6. မတ်ႉသိမၼိၵႃႇယ ပိၼ်ႇၽၢႆႇတႆး 3 ပပ်ႉ
7. ပႃႇလိဢၽိထၢၼ်ႇ ၵဵပ်းထွၼ် ၼႂ်ႈမတ်ႉသိမၼိၵႃႇယ ႁူမ်ႈပႃး သမ်ႇဝၼ်ႇၼၼႃႇ 1 ပပ်ႉ
8. ဝိၼီး ဢတ်ႉထၵထႃႇ ပိၼ်ႇၽၢႆႇတႆး 5 ပပ်ႉ
9. ဢၽိထၢၼ်ႇ ၵဵပ်းထွၼ် ၼႂ်းဝိၼီးတင်းသဵင်ႈ 1 ပပ်ႉ။

လွင်ႈၵုင်ႇမုၼ်ငဝ်း သြႃႇၸဝ်ႈလူင်ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ မေႃလိၵ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပေႃးထွမ်ႇတူၺ်း ၶေႃႈၵႂၢမ်း မုၼ်ၸဝ်ႈလူင် ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလိၵ်ႈၶဝ် လၢတ်ႈၼၼ်ႉၼႆ တေထၢင်ႇၸႅင်ႈယူႇ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈလႆႈၵႂႃႇႁဵတ်း ဝိၼၸ်ꧢယ တမ်ႈတီႈ ၵမ်ႇၽႃႇဢေး တႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉ တႃႇတေ တႅပ်းတတ်း လွင်ႈလႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ မုၼ်ၸဝ်ႈမၢၼ်ႈၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် လႆႈၽိုၼ်ႉႁႃ ပပ်ႉလိၵ်ႈသေ သွၵ်ႈႁႃ ႁူဝ်ပေႃးၶႂ်ႈၶႆႈယူႇသေတ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရတႄႉ ဢမ်ႇတူၺ်း ပပ်ႉသင်သေ လၢတ်ႈၵႂႃႇဝႃႈ မီးၼႂ်းပပ်ႉဢၼ်ၼႆႉ ဝႃႈဝႆႉ ၸိူင်ႉၼႆ၊ ၼႂ်းမူႇၼႆႉ ဝႃႈဝႆႉ ၸိူင်ႉၼႆ ၼႆလႄႈ မုၼ်ၸဝ်ႈမၢၼ်ႈၶဝ် လႆႈဢၢမ်းမၼ်းၸဝ်ႈၵႂႃႇ တႄႉတႄႉ။ ႁူႉႁၼ်ဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ လိၵ်ႈၸဝ်ႈၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၽူႈဢွင်ႇလိၵ်ႈ ထမ်ႇမႃႇၸရိယၶဝ် ၼင်ႇၵၼ်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် လၢတ်ႈဝႃႈ “ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရၼႆႉ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလိၵ်ႈဢိူဝ်ႈ” ၼႆယူႇ။

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈသိုပ်ႇႁဵတ်း ၵၢၼ်ၼႂ်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈမိူင်း (ၵိူင်းသူၺ်ႇၵျိၼ်ႇ)သေ ၽွင်းမိူဝ်ႈ သြႃႇၸဝ်ႈလူင်ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ႁဵတ်းလိၵ်ႈ ထွၼ်တူဝ်ဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ မုၼ်ၸဝ်ႈၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢွၼ်ၵၼ်ဝႃႈတႂ်ႈ ဝႃႈၼိူဝ်ယူႇ၊ ၵမ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၵျွင်းလွႆသိမ်ႇ (သိမ်တောင်ကျောင်း) ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး ၸင်ႇဝႃႈ “ယႃႇပေၵႂႃႇဝႃႈတွၵ်ႈသၢတ်ႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရလႃးလႃး မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် ၸဝ်ႈဢၼ်ႁူႉႁၼ်လိၵ်ႈဢိူဝ်ႈၼၼ်ႉ” ၼႆယဝ်ႉ။

တူဝ်ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် မိူင်းၼၢင်း ၸဝ်ႈသြႃႇရႃႇၸိၼ်ႇတၵေႃႈ ယၢမ်ႈလၢတ်ႈၼႄ လုင်းၸူဝ်းၼႅင်ႇ (ၵူမ်းထၢၼ်သႃႇသၼႃႇ မိူင်းတႆး) ဝႃႈ လွင်ႈၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ မေႃလိၵ်ႈ ၵတ်ႉလိၵ်ႈၼၼ်ႉယူႇ။ ၸဝ်ႈသြႃႇသွင်ၸဝ်ႈၼႆႉ ပေႃးၶဝ်ၸဝ်ႈ မႃးၺႃးၵၼ်ၸိုင် ဢုပ်ႇၵၼ်ၶိူဝ်းတြႃး ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ ပႃႇလိၸဝ်ႈ၊ ဢတ်ႉထၵထႃႇ တီႇၵႃႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ တွၵ်းၸိုဝ်ႈၽိုၼ်ထမ်း ၼႂ်းတွၼ်ႈလႂ် ဝႃႈဝႆႉၼင်ႇႁိုဝ် တွၼ်ႈလႂ် သမ်ႉလိုမ်ႉထႅင်ႈ ၼင်ႇႁိုဝ်ၼႆယဝ်ႉ။ လႆႈဝႃး သွင်ၸဝ်ႈ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ လူင်ႉလႅၼ်ႇ ထမ်းတြႃးၸဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ဝိမလႃႇၽိဝမ်ႇသ ၵျွင်းၵၢၼ်ႇၵျီး ယွင်ႁူၺ်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ

ၸဝ်ႈသြႃႇၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ယၢမ်ႈၵႂႃႇ ၶႃးၸႃး ႁဵၼ်းဢဝ် လိၵ်ႈလေႃးၵုတ်ႉတရႃႇ တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၵၢၼ်ႇၵျီး မိူင်းယွင်ႈႁူၺ်ႇလႄႈ ပဵၼ်သြႃႇတပႄးၵၼ်ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈသြႃႇၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ဢွင်ႇလိၵ်ႈယဝ်ႉသေ လႆးမႃးၵွၼ်း ဝတ်ႉပိတၵၢတ်ႈ ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင် သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး ဝဵင်းပၢင်လူင်သေ တပႄးတပၢၼ်း သင်ႇၶႃႇရႁၢၼ်း ဢၼ်မႃးႁဵၼ်းဢဝ် လိၵ်ႈထမ်းၽၢႆႇတႆးၵေႃႈ မီးမႃး တင်းၼမ်။ ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၵၢၼ်ႇၵျီး ဢၼ်ပဵၼ်သြႃႇသမႃး ႁွတ်ႈထိုင်မႃး ဝဵင်းပၢင်လူင်သေ မႃးႁၼ် သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈတီႈၵျွင်းပိတၵၢတ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ် ႁဵၼ်းဢဝ်လိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈထမ်း ၽၢႆႇတႆးသေ ၸင်ႇမႃးလၢတ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရဝႃႈ ‘’ၺႃႇၼ ၵျွင်းမႂ်းၼႆႉ ယႃႇပေႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးယဝ်ႉ လိၵ်ႈတႆးၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၵႂၢင်ႈၶႂၢင်၊ ဢွၼ်ၵၼ် ပူင်သွၼ်ပၼ်ၵၼ် ၽၢႆႇမၢၼ်ႈလႃႈ၊ ၽၢႆႇမၢၼ်ႈၼႆႉ မၼ်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ဢိူဝ်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသြႃႇၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ၶိုၼ်းတွပ်ႇဝႃႈ “ၸဝ်ႈသြႃႇႁဝ်းၶႃႈ တီႈၼႆး ၶႃႈတပႄး တေလႆႈဢဝ် ၶူးလၢႆး သြႃႇလူင်သၺ်ၸႃႇယ ဢၼ်ပဵၼ် သြႃႇၸဝ်ႈသႃႇရိပုတ်ႉတရႃႇၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းတွပ်ႇၸဝ်ႈသြႃႇႁဝ်းယူႇၶႃႈ” “မႂ်းၸဝ်ႈ ၶႂ်ႈဝႃႈၼင်ႇႁိုဝ်” “မိူဝ်ႈၽွင်း ၸဝ်ႈသႃႇရိပုတ်ႉတရႃႇ ၶႃ မွၵ်ႉၵလၢၼ်ႇ ၶိုၼ်းမႃးႁွင်ႉ သြႃႇၶဝ် ႁႂ်ႈၵႂႃႇၸူး ၸဝ်ႈၵေႃးတမ ဢၼ်ပဵၼ်ၽြႃးၸႅတ်ႈၸၢင်ႇၼၼ်ႉၼႆ သြႃႇသၺ်ၸႃႇယ ၶိုၼ်းတွပ်ႇဝႃႈ ၵူၼ်းဢၼ်မီးပၺ်ႇၺႃႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵႂႃႇၸူးၵေႃးတမလႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်း ဢၼ်ဢမ်ႇမီးပၺ်ႇၺႃႇၼၼ်ႉ တေမႃးၸူးၵဝ်ယူႇ ၼႆၼင်ႇၼၼ် ၸိူဝ်းဢၼ်ၶႂ်ႈမေႃ လိၵ်ႈမၢၼ်ႈ ၵႂၢမ်းမၼ်ႈၼၼ်ႉ တေၵႂႃႇၸူး ၸဝ်ႈသြႃႇႁဝ်းၶဝ် တီႈယွင်ႈႁူၺ်ႇ၊ တီႈယၢၼ်ႇၵုင်ႇ မၢၼ်းတလေးၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇၶႃႈ၊ ၸိူဝ်းဢၼ် ၶႂ်ႈမေႃလိၵ်ႈတႆႈ ထမ်းတႆးတႄႉ တေမႃးၸူးတီႈၶႃႈတပႄးယူႇဢေႃး ၵွပ်ႈၼႆ ၵပ်းၵၢႆႇလွင်ႈၼႆႉတႄႉ ၶႃႈတပႄး တိုၼ်းတေပူင်သွၼ် ၽၢႆႇတႆးၵူၺ်းဢေႃး” ၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၵၢၼ်ႇၵျီးၼႆႉ ပေႃးလၢတ်ႈၶိူဝ်းလွင်ႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ မိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈဝႃႈ “ၺႃႇၼႁူဝ်ၶႅင်” ၼႆတႃႇသေႇယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ဢႃးၼႃႇ ၵေႃႉပဵၼ် သြႃႇၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ ယိုၼ်ႁပ်ႉဝႃႈ (တေသွၼ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႈယူႇၶႃႈ ၼႆသေ သွၼ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႈၵႂႃႇပေႃးၼႆၸိုင် ၼႃႈၵၢၼ်လိၵ်ႈတႆး ၽၢႆႇထမ်း တႃႇတေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး တေဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် မၢင်မဵဝ်းၼႆႉ ၵိုင်ႇလီဢႃးၼႃႇ ၸင်ႇတေလႆႈဢႃးၼႃႇယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းသြႃႇသမႃးၵေႃႈယဝ်ႉ ၵိုင်ႇလီဢဝ်မူတ်း ၸင်ႇတေလႆႈဢဝ်၊ ဢမ်ႇၵိုင်ႇလီဢဝ်ၵေႃႈ တေဢမ်ႇလႆႈဢဝ်)

ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ၺၢၼ်ႇႇလီၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇၵျွင်းတိုဝ်ႉၼမ်ႉ (တိန့်နန်းကျောင်း ညောင်ရွှေ) ဝဵင်းယွင်ႈႁူၺ်ႇ ယၢမ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရၼႆႉ ယၢမ်ႈမႃးၶိုၼ်ႈလိၵ်ႈ မွၵ်ႉၵလၢၼ်ႇၼသၻ်ႉၻႃႇ တီႈမၼ်း၊ မၼ်းၵူၺ်း တၼ်းလႆႈသွၼ်ပၼ် တွၼ်ႈသၼ်ႇꩪိလႄႈ ၼၢမ်ႇၵူၺ်း။ ထႅင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈ ၸဝ်ႈၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ၶိုၼ်းၽႅဝ်မႃးသေ မႃးလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းပွင်ႇၸႂ် မွၵ်ႉၵလၢၼ်ႇၼ သၻ်ႉၻႃႇ တင်းသဵင်ႈယဝ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇဝႃႈ ၸဝ်ႈသြႃႇသုမၼႃႇၽိဝမ်ႇသ ထၢမ်တူၺ်း တွၼ်ႈၵရၵ၊ သမၢသ်၊ သၻိတ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ထၢမ်ဢၼ်လႂ်ၵေႃႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ တွပ်ႇလႆႈတင်းသဵင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လိၵ်ႈထႆးၵေႃႈ ၸဝ်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း တူဝ်မႄႈမၼ်း ဢိၵ်ႇတူဝ်သရမၼ်းသေၵူၺ်းၵေႃႈ လူလႆႈဢၢၼ်ႇလႆႈ ၵမ်းလဵဝ်ၼႆယဝ်ႉ။

သြႃႇၸဝ်ႈလူင်ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပဵၼ်ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလိၵ်ႈ၊ မီးဢူႁိၵ်ႈၵုင်ႇမုၼ်ယႂ်ႇ၊ ဢဝ်ၸႂ်သႂ်ႇ ၼႂ်းၼႃႈၵၢၼ် သႃႇသၼႃႇ ၵူႈပၢႆးပၢႆးလႄႈ ထိုင်မႃး 4.1.1993 ၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ ၸင်ႇၼွပ်ႇဢၢပ်ႈပၼ် ၸုမ်ႈ ‘’’ဢၷ်ၷမႁႃၷၼ်ထဝႃၸၵပꧣ်ꩨိတ’’’ ယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၸုမ်းပရိယတ်ႉတိသႃႇသၼႁိတ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ မၢၼ်းတလေးၵေႃႈ ႁူႉႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ သြႃႇၸဝ်ႈလူင်ၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ပဵၼ်ၽူႈႁဵတ်းပၼ် ၽွၼ်းလီသႃႇသၼႃႇလႄႈ ၸင်ႇပၼ်ၸုမ်ႈ ‘’’ပရိယတ်တိသႃသၼႁိတꩪရ’’’ တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇ မိူဝ်ႈပီ 1360 ဝၼ်းလိူၼ်သၢမ်မူၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1370 လိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်း (ပီ 2008) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင် သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး ယုၵ်ႉယွင်ႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၺႃႇၼသမ်ႇၽႃႇရ ၶဝ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၶူးမေႃတႆး ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ ၸဝ်ႈသြႃႇပၼ်ႇတိတ (မိူင်းၼွင်)၊ လုင်းၸရေးငိုၼ်းယွတ်ႈ (မိူင်းယု)၊ လုင်းတၢင်းၵႄး (တူၼ်ႈတီး) ယဝ်ႉ။