ၽွၼ်းသိုပ်ႇဝၢႆးသေမိူင်းယၢင်း တိုၵ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ(1527-1532)

ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ မႃးယူႇသဝ်း တီႈမိူင်းမၢၼ်ႊ ပွတ်းၼိူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ မီးတႆးၶဝ်သၢမ် ပီႈၼွင်ႉ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ -ဢၢႆႈသႅင်ၶႆႇ(အသင်္ခရာ)၊ ယီႈသႅင်ၵမ်ႇ(ရာဇသင်္ကြန်)၊ သၢမ်သႅင်သႂ်(သီဟသူ) ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈAD 1278 ၼၼ်ႉ သၢမ်သႅင်သႂ်ၼႆႉ တႄႇတင်ႈ ဝဵင်းပၢင်ယႃႈသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်း မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ မိူဝ်ႈပီႊ AD1364  ၼၼ်ႉမိူင်းမၢဝ်းၶဝ်ႈသိမ်း ၸေႊၵႅင်းလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး ၵေႃႉၼိူင်ႈ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ “သတူဝ်း မင်းၾႃႉ” (သတိုးမင်းဖျား)ၼၼ်ႉၸင်ႇမႃးတေႇတင်ႈ မိူင်း “ဢႃႇဝႃႉ” ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် မိူင်းဢႃႇဝႃႉၼႆႉ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး ပဵၼ်ၵေႃႉဢၼ်တႄႇတင်ႈမႃးၼႆယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1527 ၼၼ်ႉလုၵ်ႉၸၢႆးၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်း(ၸဝ်ႈသိူဝ်ၼုမ်ႇၾႃႉ) ဢၼ် ၸိုဝ်ႈဝႃႈ “ၸဝ်ႈသိူဝ်ငၢၼ်ၾႃႉ” (သိုဟန်ဘွားမင်း) ၼၼ်ႉမႃးတိုၵ်း မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ဢၼ်လႆႈတူၵ်းၵႂႃႇ တီႈၼႂ်း မိုဝ်း ၶိူဝ်းၶုၼ်မၢၼ်ႊ ၼၼ်ႉၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၶိူဝ်းသိုပ်ႇၶုၼ်မၢၼ်ႊၶဝ်ၵမ်ႈၼမ်ၵေႃႈ လႆႈပၢႆႈ ၵႂႃႇတီႈ မိူင်းပြူင်ႈ လႄႈ မိူင်းတူင်ႇဢူႇ ယူႇယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇပၢႆႈၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇ ယူႇတႂ်ႈၽွင်းငမ်း တႆး သေ ၶိုၼ်းလႆႈ ၶိုၼ်းတႃႈၶုၼ် လႄႈ လွင်ႈမၢၵ်ႈမီးၶဝ်ၶိုၼ်း။ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ လႆႈၶိုၼ်းထုၵ်ႇႁွင်ႉမႃး ၼႂ်း မိူင်းၶိုၼ်းသေ တႃႇမႃးၸွၺ်ႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းလႄႈ  ၸွၺ်ႈၼႂ်းလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵေႈ ၽိင်ႈတႆးလႄႈ ၽိင်ႈမၢၼ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၼႆႉဝၢႆးသေမၼ်း သိမ်းမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ယဝ်ႉၼၼ်ႉ  ဝဵင်းလႄႈ တင်း ဝၢၼ်ႈၼႆႉ ၶုၼ်ၽွင်းမိူင်းတႆးလႄႈ မၢၼ်ႊလႆႈဢုပ်ႉၸွမ်းၵၼ် ယူႇယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ လႆႈၵိၼ်မိူင်း ပျိၼ်ႇၸီး(Pyinzi)၊ ဝဵင်းသလိၼ်း သမ်ႉပဵၼ်သီႇတူႇၵျေႃႇထိၼ်ႇ၊ မိူင်းပူးၵမ်ႇသမ်ႉ သိုပ်ႇပၼ် ၸဝ်ၾႃႉပူးၵမ်ႇၶိုၼ်း၊ ဝဵင်း Kamni သမ်ႉပၼ် ၼေႃႇရႃႇထႃႇ ၵႂႃႇၵိၼ်၊ ပျၢၼ်ႇၶျီႇ(Pyan-chi) သမ်ႉလႆႈ ၵႂႃႇ ၵိၼ် ဝဵင်းPaung-ti လႄႈ ဝဵင်းဢႃႈမျိၼ်ႉသမ်ႉပဵၼ် တႅတ်ႇတေႃႇသျေႇ လႆႈၵႂႃႇၵိၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ သိူဝ်ႁၢၼ် ၾႃႉၼႆႉ မၼ်းႁဵတ်ႁႂ်ႈ ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ မိူင်းဢႃႇဝႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ပၵ်းပဵၼ် ပိူင်ယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႇ တိုၵ်ႉဢုပ်ႉမိူင်း ဢႃႇဝႃႉယူႇၼၼ်ႉ ပေႃးပဵၼ်လွင်ႈၵပ်းၵၢႆႇ မိူင်း ပြူင်ႈ လႄႈ မိူင်းတူင်ႇဢူႇ  သွင်မိူင်းၼႆႉၸိုင် ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၼႆႉ လႆႈမီးလွင်ႈဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်တင်း ၽွင်း မိူင်းလူင်မၼ်း မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ။ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇၼႆႉ မၼ်းၵူဝ်ၶိူဝ်းမၢၼ်ႊၶဝ်ႁၢႆၵႂႃႇ လႄႈ မၼ်း ၸင်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ပေႃးၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ တေၵႂႃႇတိုၵ်းၸိုင် မိူၼ်တင်းႁဝ်းဢဝ်သိုၵ်း မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ႁဝ်းၵႂႃႇႁိူဝ်ႉလၢႆလၢႆၵွၺ်း လႄႈဢမ်ႇလူဝ်ႇၵႂႃႇတိုၵ်း ဢမ်ႇႁိုင်သင် ၶဝ်တေမႃးၵွမ်းၸူးတေႃႇႁဝ်းၵွၺ်း ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးၸွမ်းၼင်ႇ ထုင်းမၢၼ်ႊၶဝ်ဝႃႈၸိုင် ပေႃးဝႃႈၸဝ်ႈၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၶဝ်မီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၸိုင် မိူင်းဝၢင်းၵွမ်းတင်းလၢႆ တိုၼ်းတေလႆႈမႃး ၶၢမ်ႇသတ်ႈၸႃႇ တေႃႇၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း တူၼ်မႂ်ႇၼႆယဝ်ႉ။

           ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၵိုင်ႉၵၢင်ႉ ႁၢင်ႈသိုၵ်းတေႃႇမိူင်းပြူင်းလႄႈမိူင်းတူင်ႇဢူႇ ၵမ်းလႅဝ်။ မၼ်းဢဝ်လႆးဢူၼ်ႈသေ ၶဝ်ၸူးတေႃႇသွင်မိူင်းၼၼ်ႉသေ ၸႂ်ႉၶဝ်မႃးဢုပ်ႇလွင်ႈဝၢၼ်ႈလွင်ႈမိူင်း ၼႆ ယဝ်ႉ။ သွင်မိူင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸင်ႇၽွမ်ႉၸႂ်သေ လႆႈပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ မိၼ်းၵျီးယၢၼ်ႇၼွင်ႇ ၼႆႉ ၵူဝ်တႆးမႃးယူႇၼႂ်းၵႄႈ မိူင်းတႆးဢႃႇဝႃႉ တင်းမိူင်းတူင်ႇဢူႇလႄႈ မၼ်းၸင်ႇၸႂ်ႉ ယႃႉပႅတ်ႈ ၾၢႆႇၼမ်ႉ၊ မိုင်ၼမ်ႉ၊ ၼွင်ၼမ်ႉလႄႈ ႁွင်ႈၼမ်ႉ ဢၼ်မီးၼႂ်းၵႄႈ သွင်မိူင်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

           မိူဝ်ႈ1531ၼၼ်ႉ မိၼ်းၵျီးၺူဝ်ႇ လႆႈသုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းတပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ၸင်ႇ ၶိုၼ်ႈၼင်ႈမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈပီႊ 1532 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉတင်းပေႃႈမၼ်း ၸင်ႇဢဝ် သိုၵ်းၸၢင်ႉ၊ သိုၵ်းမႃႉ၊ ၵူၼ်းသိုၵ်း တင်းၼမ်တင်းလၢႆသေ ႁၢင်ႈသိုၵ်းတေႃႇမိူင်းပြူင်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။ ပယိၼ်ႉ ထူၺ်းၸင်ႇ ဢဝ်ႁႅင်းသိုၵ်းမၼ်းသေ ၶိုၼ်းၵႅတ်ႇၶႄ မိူင်းမၼ်းၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ပယိၼ်ႉထူၺ်းၼႆႉ သူင်ႇ လုၵ်ႈမၼ်းလႄႈ တင်းမေးၼၢင်းမၼ်း ႁႂ်ႈပၢႆႈၵႂႃႇယူႇတီႈဝဵင်း Ta-le-se  ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈလူင် မိူင်း ယၢင်းလႄႈတင်း ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ ၵေႃႈ တင်ႈတပ်ႉၶဝ် တီႈမိူင်းပြူင်ႈ တႄႇဢဝ် Myaut-na-win တေႃႇပေႃးထိုင်ၵႂႃႇၸွမ်းၸိူဝ်း လွၺ်ႈလူင်မိူင်းပြူင်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။ ပယိၼ်ႉထူၺ်းၵေႃႈၸင်ႇဝူၼ်ႉသွၼ်ႇတေႃႇ ၶဝ်းယၢဝ်းမၼ်းသေ ၸင်ႇဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်လႄႈ မၢၵ်ႇမိုဝ်ႉၸိုၼ်းယၢမ်းတင်းၼမ်သေ ႁွင်ႉဢဝ်ၵူၼ်းၸွမ်း ၸမ်ႁႅင်သေ ၵႂႃႇၵွမ်းၸူးယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းၵေႃႈ  ၸင်ႇလၢတ်ႈတီႈပယိၼ်ႉထူၺ်းဝႃႈ မိူဝ်ႈ ဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉ ပေႃႈမႂ်းလႆႈပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈတီႈ ၵဝ်ဝႃႈ တေၸွၺ်ႈႁဝ်းတိုၵ်း မိူင်းဢႃႇဝႃႉ၊ ၵူၺ်းၼႃႇ ဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈမၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။

           မိူဝ်ၽွင်း ပယိၼ်ႉထူၺ်းႁွင်ႉဢဝ်ၵူၼ်းမၼ်းသေ ၵႂႃႇၵွမ်းတေႃႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းၵေႃႈ ၺွပ်ႉ ပယိၼ်ႉထူၺ်းလႄႈတင်း ၵူၼ်းၸွမ်းမၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉတင်းသဵင်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈၼႆႉ ၵေႃႈ ပဵၼ်တၢင်းၵႂႃႇယႃႉၽိင်ႈမၢၼ်ႊၶဝ်။ ဝၢႆးသေၸဝ်ႈလူင်မိူင်းယၢင်းတီႉၵမ်တူဝ် ပယိၼ်ႉထူၺ်း ယဝ်ႉ ၼၼ်ႉ မၼ်းၵေႃႈ ပွၵ်ႈမိူဝ်ႈၶိုၼ်းမိူင်းယၢင်း။ မိူဝ်ႈမၼ်းတိုၵ်ႉၽႅဝ်တီႈ တီႇပႄးယိၼ်း(ဒီပဲယင်း) ၼၼ်ႉ မၼ်းၵေႃႈပွၺ်ႇပၼ်တူဝ် ပယိၼ်ႉထူၺ်းလႄႈ တင်းၵူၼ်းၸွမ်းမၼ်းတင်းမူတ်းယူႇယဝ်ႉ။ ယဝ်ႈၵေႃႈ မိူဝ်ႈ ၽွင်း တိုၵ်ႈလတ်းၽၢၼ်ႇဝဵင်းမျေႇတူး ယူႇၼၼ်ႉ ၼႂ်းၶုၼ်တႆး မီးလွင်ႈထဵင်ၵၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈလူင်မိူင်း ယၢင်းၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇတၢင်း ၶုၼ်ၽွင်းမိူင်းမၼ်း လၵ်ႉၶႃႈတၢႆပႅတ်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။

            မိူဝ်ၽွင်းပယိၼ်ႉထူၺ်း ၺႃးၺွပ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၼရႃႉပတီႉ ၼၼ်ႉၸင်ႇၶိုၼ်ႈၼင်ႈ မိူင်းယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေႁႃႈလိူၼ်ယဝ်ႉ ပေႃႈၶဝ်ၵေႃႈ ၽႅဝ်မႃးၶိုၼ်းတီႈမိူင်းပြူင်ႈသေတႃႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ဢမ်ႇၶိုၼ်းပၼ်ပေႃႈၶဝ် ဢုပ်ႉမိူင်းၶိုၼ်းသေဢမ်ႇၵႃး ဢမ်ႇပၼ်ၶဝ်ၼႂ်းမိူင်းပႃး ယူႇယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇႁိုင်သင် ပေႃႈၶဝ်ၵေႃႈ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်သေလႆႈတၢႆၵႂႃႇ။ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၼရႃႉပတီႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းၸတ်းပၼ် ပၢင်ၸႃႇ ပၼ် ပေႃႈၶဝ်လီလီယူႇယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၼရႃႉပတီႉၼႆႉမၼ်းၶိုၼ်းဢဝ် လုၵ်ႈယိင်းၸဝ်ႈၼရႃႉပတီႉ ၵေႃႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၵဝ်ႇမိူင်ႊဢႃႇဝႃႉ ၼၼ်ႉၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၼၢင်းၸုမ်ႈမိူင်းမၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼရႃႉပ တီႉၼႆႉမၼ်းၵုမ်ႇလႃႈလီႁဵတ်းၸိူင်ႉၼင်ႇၼႆႉၵွၺ်းလႄႈ ထိုင်တီႈ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီးပေႃးယိုတ်းဢဝ်လႆႈ မိူင်းပြူင်ႈမိူဝ်ႈ 1540 ပၢႆ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင် တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီး ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းတွင်ႉဢူႇ ၸင်ႇယိုတ်းဢဝ်လႆႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉမိူဝ်ႈ 1555 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင် ပယိၼ်ႉၼွင်ႉ သိမ်းလႆႈ မိူင်းဢႃႇဝႃႉ ယဝ်ႉၼၼ်ႉ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၵေႃႈလႆႈၶၢတ်ႇၵႂႃႇယူႇယဝ်။