ႁူဝ်ႇရေးသျၢတ်ႉ ၶူဝ်းသလႅတ်ႉသ်

ႁူဝ်ရေးသျၢတ်ႉ ၶူဝ်းသလႅတ်ႉသ် (Horatitus Cocles)

ႁၢင်ႈႁူဝ်ႇရေးသျၢတ်ႉ Horatius Cocles

ပူၼ်ႉမႃး 2500 ပီပၢႆၼၼ်ႉ တၵွီးၼီးယၢတ်ႉသူပႃႇပၢတ်ႉ(ၸ်)(Tarquinius Superbus) ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၽွင်းငမ်း မိူင်းရူမ်းသေ ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ပႄႉၵိၼ် ၵူၼ်းမိူင်းတႄႉတႄႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမၼ်းသေ လမ်းဢွၵ်ႇ မိူင်း။ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၸႅၵ်ႉတၢတ်ႉ(ၸ်) (Sextus)ၵေႃႈ ပၢႆႈၸွမ်း။ သွင်ပေႃႈလုၵ်ႈ ၵႂႃႇပိုင်ႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢီႇထြၢတ်ႉၸၵၢၼ်း(ၸ်) (The Etruscans)ယဝ်ႉ ဢၢၼ်းမႃးတိုၵ်းဢဝ်ၶိုၼ်း မိူင်း။ လႃး(ၸ်)ပေႃႇသီးၼႃႇ (Lars Porsena) သမ်ႉ ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢီႇထြၢတ်ႉၸၢၼ်း(ၸ်) ဝႆႉယူႇ။

လႃး(ၸ်)ပေႃႇသီးၼႃႇ ဢဝ်ႁႅင်းသိုၵ်းမၼ်း တင်းသဵင်ႈ ၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၸူး မိူင်းရူမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉမႄႈတၢႆႇပႃႇ(The Tiber) သမ်ႉ ပဵၼ်ၼင်ႇၶူးမိူင်းသေ ႁႄႉၵင်ႈရေႃးမဝႆႉ။ ၶူဝ်ၶၢမ်ႈၼမ်ႉ ၶဝ်ႈၼႂ်းဝဵင်းၵေႃႈ မီးတီႈလဵဝ်ၵူၺ်း။ တပ်ႉရူမ်း ဢၼ်ပႂ်ႉဝႆႉယူႇ တီႈႁူဝ်ၶူဝ် ၵျၼိတ်ႉၵျိဝ်ႇလမ်ႇ (Janiculum) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢီႇထြၢတ်ႉၸၵၢၼ်း(ၸ်) ၶဝ် သိမ်းဢဝ်ဝႆႉ ပႅတ်ႈယဝ်ႉ။
ၶၢဝ်ႇလွင်ႈတပ်ႉၵျၼိတ်ႉၵျိဝ်ႇလမ်ႇ တူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ထိုင်ၵႂႃႇတီႈ ၸုမ်းသၽႃး(လုတ်ႉတေႃႇ)ရူမ်း ဢၼ်တိုၵ်ႉႁဵတ်း ပၢင်ၵုမ်ယူႇၼၼ်ႉလႄႈ ၵူၼ်းလူင်ၼႂ်းသၽႃးၶဝ်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂင်သေ ၼႅတ်ႈလႅၼ်ႈၸူးၶူးဝဵင်း လူင်ၼၼ်ႉၵမ်းလဵဝ်။ ထိုင်ၵႂႃႇႁူဝ်ၶူဝ်ယဝ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ် ဝူၼ်ႉမႅၼ်ႈ ႁႂ်ႈယႃႉၶူဝ်ပႅတ်ႈသေ ႁၢမ်ႈႁႄႉ လွင်ႈၶဵၼ် ၶဝ်ႈၸူးမိူင်း ၼႆလႄႈ ၸိသင်ႇ ယႃႉပႅတ်ႈၶူဝ်ၼၼ်ႉ ၶၼ်ဝႆးၵမ်းလဵဝ် ယူႇယဝ်ႉ။
တေယႃႉပႅတ်ႈၶူဝ် ၼႆၼၼ်ႉသမ်ႉ လၢတ်ႈငၢႆႈႁဵတ်းယၢပ်ႇ။ တပ်ႉလူင်ၶဝ် ဢၼ်မီးဝႆႉယူႇ တီႈႁူဝ်ၶူဝ်ၽၢႆႇပုၼ်ႉၼမ်ႉၼၼ်ႉ တူၵ်းၽႅဝ်ဝႆႉယူႇ ၼႂ်းမိုဝ်း ၶဵၼ်ယဝ်ႉ မဝ်ႇၵႃး တပ်ႉထႅမ်ႁႅင်း ၽၢႆႇၶဵၼ် ဢၼ်လႃး(ၸ်)ပေႃႇသီးၼႃႇ ဢွၼ်ႁူဝ်မႃးၼၼ်ႉ ႁိပ်ႈသိုၵ်းၶိုၼ်ႈမႃး ႁႃၶဝ်ယူႇလႄႈ မုင်ႈႁၼ်ၽုၼ်ႇမုၵ်ႉ သၢၵ်ႈတိၼ်ၶဵၼ် ၵႂၼ်းမိုတ်းၵႂႃႇသဵင်ႈ။ တႃႇတေယႃႉၶူဝ်ပင်း ထႃႈၶဵၼ် ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးၶၢဝ်းယၢမ်းယဝ်ႉလႄႈ ပဵၼ်လွင်ႈဝူၼ်ႉယၢပ်ႇဝႆႉယူႇ တႄႉတႄႉ။
မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉႁူမ်ႇလူမ်ႈၽၵ်းတူဝဵင်း ႁူဝ်ႇရေးသျှၢတ်ႉ (Horatitus Cocles) လႅၼ်ႈဢွၵ်ႇမႃးလၢတ်ႈဝႃႈ ‘‘ယႃႉပႅတ်ႈ ၶူဝ်ဝႆးဝႆးလႃႈ။ ၼင်ႇႁိုဝ် ၶဵၼ် တေဢမ်ႇတၼ်းလႆႈမႃး တႆႇၶူဝ်ၼၼ်ႉ ၵဝ်ၶႃႈတေၵႂႃႇပႂ်ႉႁပ်ႉ တိုၵ်းဝႆႉ ၽၢႆႇပုၼ်ႉၼမ်ႉ။ တႃႇၸွႆႈ ပိၵ်ႇသၢႆႉ၊ ပိၵ်ႇၶႂႃၵဝ်ၶႃႈၼၼ်ႉပၼ်သိုၵ်း သွင်ၵေႃႉလႆႈယဝ်ႉ”ၼႆသေ ႁွင်ႉထၢမ် ၼႂ်းသိုၵ်းၶဝ်ၼၼ်ႉဝႃႈ “ၽႂ်တေၵႂႃႇ ၸွမ်းၵဝ်။ ၽႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ ၼႂ်းၼိုင်ႈၸူဝ်ႈၸၢတ်ႈပၢၼ်ၵူၼ်းၼႆႉ တေလႆႈ တၢႆယူႇပွၵ်ႈၼိုင်ႈ။ ဢမ်ႇတၢႆမိူဝ်ႈလဵဝ်ၵေႃႈ တေတၢႆဝၢႆးလိုၼ်း။ မိူဝ်ႈဝႃႈ တေလႆႈတၢႆယူႇၼင်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉလႄႈ ၼႂ်းမိူင်းၶူင်းၵၢင်လူင်ၼႆႉ ႁႂ်ႈလႆႈတၢႆလီ တၢႆမျၢတ်ႈ ၼင်ႇၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးတင်းတၢႆမဵဝ်းလႂ် မႃးတႅၵ်ႈလႆႈ ထႅင်ႈယဝ်ႉ” ၼႆလႄႈသပူႇရီးယၢတ်ႉ(ၸ်)လႃးသျှၢတ်ႉ(SpuriusLartius)ၼႆ ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႇၽၢင်ႈဢွၵ်ႇမႃး တႃႇတိုၵ်းၸွႆႈ ပိၵ်ႇၶႂႃ။ ႁႃႇမီႇၼီးယၢတ်ႉ(ၸ်) (Herminius) ဢွၵ်ႇမႃး တႃႇတိုၵ်းၸွႆႈ ပိၵ်ႇသၢႆႉ။ ၶဝ်သၢမ်ၵေႃႉ ၼႅတ်ႈလႅၼ်ႈၵႂႃႇ ႁူဝ်ၶူဝ်ၽၢႆႇပုၼ်ႉ ၼမ်ႉယဝ်ႉ လႅင်ႈဢူၵ်း ပႂ်ႉႁပ်ႉၽၼ်း ၶဵၼ်ဝႆႉယူႇ။

Siège de Porsenna

တပ်ႉဢၼ်လႃး(ၸ်)ပေႃႇသီးၼႃႇ ၵွၼ်းမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸမ်ႁူဝ်ၶူဝ်မႃးယူႇလွႆးလွႆး။ မိူဝ်ႈၶဵၼ် ဢၼ်ထူဝ်းတၢင်းၼၼ်ႉ မႃးမုင်ႈႁၼ် ႁူဝ်ႇရေးသျှၢတ်ႉ ၶဝ်သၢမ်ၵေႃႉ ၸုၵ်းပႂ်ႉဝႆႉယူႇ ႁူဝ်ၶူဝ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉပၢဝ်ႇၵိူဝ်ႉလဵၼ်ႈဝႃႈ ‘‘ဢၢႆႈ ယွင်ႇသၢမ်ၵေႃႉဢိူၺ်ႉ သူမႃးၸုၵ်းယူႇႁဵတ်းသင်” ၼႆသေ ႁုၼ်ႉသႅၼ်ႇၶူဝ်ပၼ်းၵႂႃႇသဵင်ႈ။ ၽူႈႁတ်းငၢၼ်ၶဝ် သၢမ်ၵေႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇ ဢဝ်သႂ်ႇၸႂ်ၶဝ်လႃးလႃး။ ၵူၺ်းဝႃႈ ဢၢၼ်းဢဝ်သၢႆၸႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ လႅၵ်ႈတၢင် ပုၼ်ႈၽွၼ်းလႄႈ ၵူၼ်းတင်း မိူင်းၼၼ်ႉသေ လႅင်ႈဢူၵ်း ၸုၵ်းပႂ်ႉၶဵၼ်ဝႆႉယူႇ။
ၶူဝ်ပႅၼ်ႈဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ ၵႅပ်ႈၼႅၼ်ႇ။ တႃႇတေၶဝ်ႈၸူးၶဝ်ၼၼ်ႉ လိူဝ်သၢမ်ၵေႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၶဝ်ႈ။ မိူဝ်ႈၶဵၼ်ၶိုၼ်ႈမႃး ၵမ်းသၢမ်ၵေႃႉယူႇၼၼ်ႉ ၽူႈႁတ်းငၢၼ်သၢမ်ၵေႃႉၵေႃႈ ႁပ်ႉၽၼ်းသႂ်ႇတိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ၶဵၼ်ဢၼ်ၶိုၼ်ႈမႃးႁႃၶဝ်ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈတႄႇတႄႉ ႁတ်းတႃႉသေၶိုၼ်ႈၸူးယူႇၵေႃႈယႃႇ မိူဝ်ႈလႆႈႁၼ် ၵူၼ်းၵႂႃႇၽၢႆႇၼႃႈၶဝ်ၼၼ်ႉ လူမ်ႉတၢႆယူႇတိၵ်းတိၵ်းၸိုင် ႁႅင်းၸႂ်ယူပ်ႈတူၵ်းသေ တႃႇတေ ၶိုၼ်ႈၼႃႈၵႂႃႇထႅင်ႈၼၼ်ႉ ၽႂ်ၵေႃႈဢမ်ႇၶႂ်ႈႁတ်းယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းယူႇၽၢႆႇလင် ၶုၼ်ႇဢီးယဝ်ႈလႄႈ ၶုၼ်ႇဝူင်ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇၵေႃႈ ယင်းပႆႇတၼ်းထိုင် တီႈသၢမ်ၵေႃႉၼၼ်ႉသေ ၼႅတ်ႈႁူၼ်လင် ပၢႆႈၶိုၼ်းၵေႃႈမီး။ လႅၼ်ႈဢမ်ႇတၼ်း လွတ်ႈလႄႈ သၢႆၸႂ်လႆႈသုတ်းသဵင်ႈၵႂႃႇ ယွၼ်ႉလႅဝ်းၽူႈႁတ်းႁၢၼ် သၢမ်ၵေႃႉၼၼ်ႉ တင်းၼမ်။

ၶူဝ်လူင် ၵျၼိတ်ႉၵျိဝ်ႇလမ်ႇ

မိူဝ်ႈၽွင်းၶႄဝႆႉယူႇၼင်ႇၼၼ် ၵူၼ်းမိူင်းရေႃးမ တႄႇၸဵမ် လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ ၵူၼ်းလူင်၊ ၽူႈယိင်း၊ ၽူႈၸၢႆး၊ လဵၵ်ႉယႂ်ႇၼုမ်ႇထဝ်ႈ၊ ၵူၼ်းၽၢၼ်၊ ၵူၼ်းမီး ၶဝ်တင်းလၢႆၼၼ်ႉ တႃႇၵႅတ်ႇၶႄဝၢၼ်ႈမိူင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၼႅတ်ႈမႃး ၸွႆႈၵၼ်ယႃႉလႄႈ ၶူဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸမ်တေပင်းယူႇလွႆးလွႆး။ ၸမ်ပင်းသေတႃႉ ယင်းတိုၵ်ႉမီးၶၢဝ်းယၢမ်း တႃႇၽူႈႁတ်းႁၢၼ်သၢမ်ၵေႃႉ တၼ်းလႅၼ်ႈၶဝ်ႈ ၼႂ်းဝဵင်းလႆႈယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ သင်ဝႃႈ ၶဵၼ်ၶဝ်ၶၢမ်ႈၶူဝ်မႃး ၵေႃႈ ၼမ်ႉၼၵ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ တေတဵၵ်းၼဵၵ်းယွပ်ႇတူင်ႉပၼ်ထႅင်ႈလႄႈ ၶူဝ် တေၸၢင်ႈပင်းၵႂႃႇ ႁင်းၵူၺ်းမၼ်းယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၵူၼ်းမိူင်း၊ ၵူၼ်းသိုၵ်း ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉသႅၼ်ႇဝႃႈ ‘‘ႁူဝ်ႇရေးသျှၢတ်ႉ ၶဝ်ႈဝဵင်းမႃးလႄႈ။ လႃးသျှၢတ်ႉ ၊ႁႃႇမီႇၼီးယၢတ်ႉ(ၸ်) မႃးၶိုၼ်းဝႆးဝႆး။ ၶူဝ်လူင်တေပင်းယဝ်ႉ” ၼႆၵၼ်ယူႇ။

Monogrammista IO.F.F., italia del nord, orazio coclite, fine del XV sec

ပိုၼ်ၵၢင်ႇပၵ်းသႂ်ႇ တႃႁူဝ်ႇရေးသျှၢတ်ႉ ၶွၼ်ၼိုင်ႈ ပွင်ႇပဵဝ်ၵႂႃႇ။ ၶႃမၼ်းၵေႃႈ မၢတ်ႇၸဵပ်းဝႆႉသေ လိူတ်ႈလႅင်ၼွင်းယွႆႉဝႆႉ။ ၸဵပ်းယူႇတၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈယႃႇ ၸွမ်းၼင်ႇ ၼမ်ႉၸႂ်ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်သေ ႁႅင်းၸႂ်ဢမ်ႇယွမ်းသေၶႅၵ်း။ ဢဝ် ဢဵၼ်ဢဝ်ႁႅင်း သိုပ်ႇႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်းမၼ်း ႁႂ်ႈတဵမ်ထူၼ်ႈသေ တိုၵ်းတေႃး ယူႇၵေႃႉလဵဝ်။ ၽၢႆႇၶဵၼ်ၸိူဝ်းယၢမ်ႈႁွင်ႉသႅၼ်ႇဝႃႈ ၶဝ်ပဵၼ်ၵူၼ်းယွင်ႇၼႆ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယင်းလႆႈယွင်ႈဢၢမ်းၶိုၼ်းဝႃႈ ‘‘ၶဝ်ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၵူၼ်းယွင်ႇ ပဵၼ် ၾီႁၢႆႉလူင်ၼႆသေ ဢွၼ်ၵၼ်တူၵ်းၸႂ် ၵူဝ်ႁႄၵႂႃႇတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။
လႃးသျှၢတ်ႉ လႄႈ ႁႃႇမီႇၼီးယၢတ်ႉ(ၸ်) သွင်ၵေႃႉတႄႉ ႁူၼ်လင်မိူဝ်းထိုင် ၽင်ႇၽၢႆႇ ၼႂ်းမိူင်းၶဝ် ၶိုၼ်းယဝ်ႉသေ ၵျွၵ်းဢွၵ်ႇပူၼ်ႉၼွၵ်ႈၶူဝ်လူင် ဢၼ်တေပင်းယူႇၼၼ်ႉ ပႅတ်ႈၵမ်းလဵဝ်။ မိူဝ်ႈဢွၼ်ၵျွၵ်းတူၵ်းယဝ်ႉလႄႈ ငႅၵ်း ဝၢႆႇတူၺ်းၼၼ်ႉ လႆႈမုင်ႈႁၼ်ႁူဝ်ႇရေးသျှၢတ်ႉ တႄႉဢမ်ႇႁူၼ်၊ ဢမ်ႇထွႆ။ တိုၵ်းႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ် ယူႇၵေႃႉလဵဝ်။ သွင်ၶႃဢၢၼ်းလႅၼ်ႈ ၵႂႃႇၸွႆႈ ၶိုၼ်းလႄႈ မိူဝ်ႈတေဢၢင်ႈယၢင်ႈၶိုၼ်ႈႁူဝ်ၶူဝ်ၼၼ်ႉ ၶူဝ်ၵူၼ်ႇပင်းၵႂႃႇ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈၵႂႃႇၸွႆႈ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉၶဝ်ယဝ်ႉ။

BnF Français 273-274 Tite-Live de Versailles, fol. 49, Horatius Coclès défendant Rome

မိူဝ်ႈငိၼ်းသဵင်ၶူဝ်လူင် ၵူၼ်ႇပင်းလူင်းယူႇၼၼ်ႉ ႁူဝ်ႇရေးသျှၢတ်ႉ ၵၢဝ်ႇဝႃႈ ‘‘မႄႈၼမ်ႉတၢႆႇပႃႇလူင် ဢၼ်ၶႄပၼ် သၢႆၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ရေႃးမႁဝ်း ဢိူၺ်း ပုၼ်ႈၽွၼ်းၵဝ်ၶႃႈတႄႉ ၼင်ႇႁဵတ်းလႆႈၼၼ်ႉ ႁဵတ်းသၢင်ႈတဵမ်ထူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်ထုၵ်ႇသိုပ်ႇႁဵတ်းၵႂႃႇထႅင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပိုင်ႈၸဝ်ႈ သိုပ်ႇၶပ်း ၶိုင်ၸွႆႈထႅမ်ပၼ် ၵူၼ်းမိူင်းၵဝ်ၶႃႈသေၵမ်း” ၼႆသေ ၵျွၵ်းတူၵ်းၼမ်ႉၵႂႃႇ။
ၵူၼ်းမိူင်းရေႃးမၵေႃႈ ၼႅတ်ႈဢွၼ်ၵၼ် လမ်းလုၺ်းသွၵ်ႈႁႃ တူဝ်တၢႆ ႁူဝ်ႇရေးသျှၢတ်ႉ ၼႂ်းၽူၺ်းၼမ်ႉလူင်ၼၼ်ႉ ယၢပ်ႇယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၽိုတ်ႇယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်း ပၢင်ယုၵ်ႉယွင်ႈမၼ်း ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉလူင်သေ လုမ်းလႃးသၢင်းၵျူဝ်ႇ။ တူဝ်တၢႆၸိုဝ်ႈဢမ်ႇႁၢႆ ယွၼ်ႉၼမ်ႉၸႂ် ၽူႈငၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ် ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်တႄႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မႆႉတူၼ်ႈလဵဝ်ၵေႃႈယႃႇ သင်ပၼ်လႆႈ ႁူမ်ႈယဵၼ်လွတ်ႈၶဵၼ်ယူႇၸိုင် ၼူၵ်ႉ မိုၼ်ႇသႅၼ်တူဝ်ၵေႃႈ ပိုင်ႈသေႃႉ မီးႁူမ်ႇလူမ်ႈလႆႈယူႇ။ ၵူၼ်းၵေႃႉလဵဝ်ၵေႃႈ ၸၢင်ႈမေႃပဵၼ် ႁူမ်ႈယဵၼ်ပၼ် သတ်ႉတဝႃႇတင်းလၢႆလႆႈယူႇ။ ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ၶတ်းၸႂ် ပဵၼ်တူၼ်ႈလူင်ပၼ်ႁူမ်ႈယဵၼ် ၵူၼ်း သတ်းတင်းလၢႆ လႆႈပိုင်ႈၵတ်းယဵၼ်ၼၼ်ႉသေၵမ်း။