တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ

တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ (Democracy) တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၸၢဝ်းပၢႆးယုမ်ႇယမ်ၵေႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ပၢႆးတၢင်းႁူႉႁၼ်ၵေႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ပဵၼ်လၢႆးဢုပ်ႇပိူင်ႇ ဢၼ်ဢဝ်ၸႂ်ႉတႃႇပိူင်ႇၸိုင်ႈမိူ်င်းလႄႈ မူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းႁဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼႂ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ ဢရိတ်ႉသ်တူဝ်ႇၶရေႇသီႇ (Aristocracy)၊ ဢေႃႇတူဝ်ႇၶရေႇသီႇ (Autocracy)၊ ပျူႇရီႇယူႇၶရေႇသီႇ (Bureaucracy)၊ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ(Democracy)၊ ၸၵႂႃႇၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶေႃႈပၢႆၵွႆဝႃႈ ၶရေႇသီႇ Cracy ၼႆၼၼ်ႉ တီႈပွင်ႇမၼ်းဝႃႈ ပဵၼ်လၢႆးဢုပ်ႇပိူင်ႇၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၵႂၢမ်းၼမ်း

လၢႆးဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ ဢၼ်ၵူၼ်းတင်းလၢႆ လႆႈႁူႉဝႆႉဝႃႈ "တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈ" ၼႆၼၼ်ႉ ၸႃႉတႄႇပေႃႇပဵၼ်မႃး ၼႂ်းၸေႈမိူင်းဢွၼ်ႇတီႈမိူင်း ၵရိတ်ႉ (Greek) လႄႈ ရေႃးမ (Rome) ၶဝ် ၸဵမ်မိူဝ်ႈပူၼ်ႈမႃး 2500 ပီႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လၢႆးပိူင်ဢုပ်ႇပိူင်ႇၼၼ်ႉၼႆႉ မီးၽွၼ်းလီတႃႇၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၽၵ်းၵႃႇၶဝ်ၼၼ်ႉတေႉယဝ်ႉၼႆ ၵူၼ်းတၢင်းၼမ် ႁပ်ႉၶၢမ်ႇယုမ်ႇယမ်ဝႆႉလႄႈ မိူင်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼိူဝ်လူၵ်ႈၶူင်းလူင်ၶဝ်ၼႆႉ ၸဵဝ်းလႄႈၼၢၼ်းဢွၼ်ၵၼ်ယိူင်းၸူးၶၢႆႉႁႃ လၢႆးပိူင်ဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်း ဢၼ်တိူဝ်းမီးသုၼ်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉ ယူႇၵူႈၶၢဝ်းယၢမ်းယဝ်ႉ။ ၸိုင်ႈမိူင်းၸိူဝ်းလႆႈမီးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ယိူင်းဢၢၼ်းထိုင်တီႈ ၽဝပၢၼ်မူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်း ဢၼ်တေတိူဝ်းမီးလွၼ်ႉမွၼ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇတဵမ်ထူၼ်ႈလီလိူဝ်ၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၸိုင်ႈမိူင်းၸိူဝ်းပႆႇလႆႈမီးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၶဝ်ၼၼ်ႉသမ်ႉ ယိူင်းထိုင်တီႈပၢင်မူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်း ဢၼ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းမီးလႆႈၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ယဵပ်ႇယၢင်ႈၶိုၼ်ႈၸူးယူႇၵူႈၶၢဝ်းယၢမ်းယူႇယဝ်ႉ။ မူႇၸုမ်းၽုၵ်ၵူၼ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ မိူင်းမႅၼ်ႇမႃႇၼႆႉၵေႃႈတေႃႈၼင်ႇၼၼ်။ ၸၢတ်ႈပၢၼ်ၽဝၵူၼ်းၸၢဝ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းၶဝ်ၵေႃႈ ၸိုၼ်ႇတူဝ်ၶွၼ်ႈႁႅင်းယိူင်းၸူးသၢႆလႅင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်မိုၼ်ႇသိုၼ်းၵွၼ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းၵရိတ်ႉလႄႈ ရေႃးမၶဝ်ၼႆႉ ယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈၼၼ်ႉလႄႈ လၢႆးပိူင်ႁဵတ်းသၢင်ႈမၼ်းသၢင်းလၢင်းဝႆႉယူႇၵေႃႈ၊ ဢၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၶဝ် ၵျၢင်ႉၵမ်ယိပ်းတို်ဝ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇယူႇၵၢပ်ႈပၢၼ်ဝၼ်းမိူ်ဝ်ႈၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်လၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇတၢင်တူဝ်ၼၼ်ႉလႄႈ လွၵ်းပိူင်လၢႆးႁဵတ်းဢၼ်ၶွၵ်းယွၵ်းၶွၼ်ယွၼ်ယုင်ႈယၢင်ႈဝႆႉၵမ်ႈၽွင်ႈၼၼ်ႉလႆႈၶဝ်ႈၸိမ်ပႃးၸွမ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၵၢပ်ႈပၢၼ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇတၢင်တူဝ်ၼႆႉ ပိူင်ၾၢင်ႁၢင်ႊတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇတႃႇတႅၵ်ႈၼိူင်းတူၺ်း (Comparative models) ၶဝ် ပေႃႇပဵၼ်မီးမႃးဢၼ်ၼိူင်ႈယဝ်ႉဢၼ်ၼိူင်လႄႈလွင်ႈထဵင်ထွင်ၵဵဝႅႇၵပ်းလူၺ်ႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၸႅတ်ႈဢမ်ႇၸႅတ်ႈၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ၽုတ်းပေႃႇမီးမႃးၸွမ်းယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ ၽူႈၸွပ်ႇသွၵ်ႈႁဵၼ်းႁႃၶဝ် ၸင်ႇၵုၺ်ႇဢွၵ်ႇမွၵ်ႇၼႄ “လၵ်းမၢႆတႅၵ်ႈၼိူင်း”( ) ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႆႉပၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ “လၵ်းမၢႆတႅၵ်ႈၼိူင်း” တင်းလၢႆၼၼ်ႉဢၼ်ၽူႈၸွပ်ႇသွၵ်ႈႁဵၼ်းႁႃၵမ်ႉၼမ် ႁပ်ႉၶၢမ်ႇဝႆႉပဵၼ်တႃႇ “တီႈၼိူင်းတူၺ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ” (Democratic criteria) ၼၼ်ႉ-

1. ၵ။ ႁႂ်ႈၵူၼ်းမီးသုၼ်ႇလႆႈတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၶဝ် လႆႈတွတ်ႈၶႅပ်းၵူႈၵေႃႉတင်းသဵင်ႈ။
2. ၶ။ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၽၢႆႇပၢႆးမိူင်း ၼႂ်းၵႄႈၵူၼ်းမီးသုၼ်ႇလႆႈတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်ၼင်ႇၵၼ်။ (Political Equality)
3. င။ တႃႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈပူၵ်းတင်ႈၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်မၵ်းၶၢၼ်းဢႃႇၼႃႇဝႆႉပၼ်။ (Limited Government )
4. ၸ။ ဢုပ်ႇပိူင်ၽွင်းငမ်း ၸွမ်းၼင်ႇပိူင်မၢႆမီႈၶွတ်ႇၽွတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း။ (Constitutionalism )
5. သ။ ႁႂ်ႈသုၼ်ႇလႆႈထၢင်ႇႁၢင်ႈၵူၼ်းၵေႃႉတေႃႇၵေႃႉ တိူဝ်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်မႃး။ (External of Individual Liberty) ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ပပ်ႉၽိုၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းၼႆႉ တၵ်းၸၢင်ႈပဵၼ်ဢၼ်ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ် ၽူႈၶဝ်ႈၸႂ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယူႇၼႆ ယုမ်ႇယမ်ဝႆႉယူႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇႁဝ်းၶႃႈပီႈၼွင်ႉၸိူဝ်းႁူႉမေႃလိၵ်ႈတႆး ၸူဝ်းၵၼ်ၶဝ်ႈလေႇၼႂ်းသူၼ်မွၵ်ႇမၢၵ်ႇတူၼ်ႈမႂ်လိူင်ႇၸေးမဵဝ်းမၼ်းဝႆႉၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸႂ်ဢၢႆႁွမ်မဵဝ်းလႂ်၊ ၽႂ်သမ်ႉမၵ်ႉၼမ်ႉဝၢၼ်မၢၵ်ႇမဵဝ်းလႂ်၊ မိုတ်ႈၸႂ်တီႈယွတ်ႈတီႈမႂ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ တူၼ်ႈမႆႉသင်ၸႂ်ႉတီႈလႂ်တေလီ၊ မီးတီႈလႂ်တေထုၵ်ႇ၊ ၽုၵ်ႇတီႈလႂ်တေလႅပ်ႈၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလိူဝ်သေၵၢင်ၸႂ်ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်ၽူႈၵေႃႉၶဝ်ႈလႄႇၸွမ်း ၼႂ်းသူၼ်ၵႂၢင်ႈလူင်ၼႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶႃႈႁဝ်းယွၼ်းသူးပႂ်ႉမွင်းၼႆႉတႄႉ လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉႁၼ်ၸႅင်ႈလႅင်းလွင်းတၢင်းသၢင်းလၢင်းယဝ်ႉသေ ႁႂ်ႈၸၢဝ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းၶဝ် ပူၵ်းတင်ႈလႆႈၸၢတ်ႈၽဝပၢၼ်ၵူၼ်း တီႈလီထီႉသုတ်းၼၼ်ႉၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ယူႇသဝ်းၵေႃႉလဵဝ်ၶေႃၶေႃဢမ်ႇလႆႈ။ တေလႆႈၵွင်ႉၵၢႆႇၵပ်းသိုပ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈတင်းၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ မူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းဢၼ်ၼိုင်ႈတင်ဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ မိူင်းၼိုင်ႈတင်းမိူင်းၼိုင်ႈ ႁဵတ်းၼၼ်ယူႇၸွမ်းၾိင်ႈပိူင်ပဵၼ်ပၢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ တၢင်းလွတ်ႈလႅဝ်း (Free)။ တၢင်းၽဵင်ႇပဵင်း (Fair)။ တၢင်းတႅၵ်ႇလႅင်းသၢင်းလၢင်း (Frank)။ ၸိူဝ်းၼႆႉ လူဝ်ႇလႆႈပဵၼ်ၶူဝ်ၵၢႆႇသဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းႁဝ်းသေယဝ်ႉ ၵူၼ်းႁဝ်းၵူႈၵေႃႉ ႁႂ်ႈယဵပ်ႇယၢင်ႈၶိုၼ်ႈၸူးယိူင်းမၢႆတီႈလီ ဢၼ်မီးလွင်ႈမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၽဵင်ႇၽဵၼ်ႈၸွမ်းပိူင် (Justice)၊ လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်း( Liberty)၊ လွင်ႈမီးတၢင်းၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် (Equality)၊ လွင်ႈမိုတ်ႈၵိုဝ်းႁၵ်ႉႁွမ်ၵၼ် ( Fraternity) ၼၼ်ႉလႆႈၼႆႉ လူဝ်ႇႁူႉလွင်ႈပွင်ႇလၢႆးသေ မေႃၸွမ်းၾိင်ႈပိူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၸွမ်းပၵ်းပိူင် (Rule of Law) ၼႆႉပဵၼ်ငဝ်းၶၢမ်ႇပိုၼ်ႉမၼ်းယဝ်ႉ။ လွင်ႈငမ်းယဵၼ်(Peace) ၵေႃႈဢမ်ႇမီးဢမ်ႇပဵၼ်။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဢမ်ႇႁူႉလွင်ႈႁၼ်လၢႆး၊ ဢမ်ႇလူင်ႉလႅၼ်ၽၢႆႇပၢႆးမိူင်းလႄႈ ဢမ်ႇႁတ်းႁၢၼ်၊ တေႁဵတ်းဢၼ်လႂ်ၵေႃႈ “ၵူဝ်ၽိတ်း” ၼၼ်ႉမႃးတိတ်းတီႈၸႂ်လႄႈ ၸၢတ်ႈပၢၼ်ၽဝၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးႁဝ်း ထိုင်ၸူဝ်ႈၵၢပ်ႈပီႊမိူင်းႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 20 ပေႃးၸမ်သဵင်ႈၵေႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉလႆႈၶၢမ်ႇတင်းမၵ်းမၢႆဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇ (Minority)၊ လႆႈပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းပႆႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ၊ ၶိူဝ်းၼွႆႉၼႆယူႇ။ ပပ်ႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းၽိုၼ်ၼႆႉ သင်ဝႃႈလႆႈမီးၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီတၢၼ်ႇမႅတ်ႇငႃးတႃပူဢွၼ်ႇယူႇၼႆၵေႃႈၸူမ်းယဝ်ႉ။ ပိၵ်ႉဝႃႈဢမ်ႇပၼ်ၽွၼ်းလီသင်လႆႈသေၵေႃႈ သင်ဝႃႈပဵၼ်မႃးမိူၼ်ၼင်ႇပူၵ်းတွႆႇတူင်ႉတိုၼ်ႇပၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈလီယူႇ။

မိူဝ်ႈပိၼ်ႇတႅမ်ႈၽၢႆႇတႆးၼႆႉ လႆႈယိပ်းၸႂ်ႉဝႆႉၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ထၢင်ႇဝႃႈ တေသၢင်ႇထုၵ်ႇႁူႉလွင်ႈပွင်ႇၸႂ်ငၢႆႈ တႃႇမိူဝ်ႈလဵ်ပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယူႇ။ လိုၼ်းလၢႆးဝၢႆးၼႆႉမႃး သင်ဝႃႈႁၼ်မႅၼ်ႈၶေႃႈၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီတိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မႄးပိၼ်ႇၸႂ်ႉယိပ်းတိုဝ်းၵႂႃႇလႆႈယူႇယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈဢမ်ႇၸႅင်ႈလႅင်းသၢင်းလၢင်း မီးတၢင်းငမ်းငဝ်း ပဵၼ်လၢႆၸႂ်လၢႆၶေႃးဝႆႉၼႆၸိုင် တၢမ်တူဝ်ႁူပ်ႉထူပ်းထတ်းသၢင်တွင်ႈထၢမ်ၵေႃႈလီ၊ ဢဝ်လၢႆးပၢႆးၵၢႆႇသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇလၢႆးလႂ်ၵေႃႈလီ၊ ၸီႉၸမ်ႈမူၼ်ႉမႄးပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်တမ်ႈတီႈၶႃႈႁဝ်းသေၵမ်းၶႃႈ။

ပပ်ႉႁဵၼ်းၽိုၼ်ၼႆႉ ပႆႇဝႃႈထိူၵ်ႈလႆႈလွင်ႈတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ ဝႃႈၸွတ်ႇပႃးၸေးယဝ်ႉၼႆလူးၵွၼ်ႇ။ ပဵၼ်ပပ်ႉၽိုၼ်ၸႃႉတႄႇသိုပ်ႇမိုတ်ႈပၼ် တႃႇၽူႈၸိူဝ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၶဝ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ လၢႆးလဵပ်ႈႁဵၼ်းၼႄဝႆႉမၼ်းၸမ်ႉ ၸၵ်းၽႄဝႆႉမီးပွတ်းတွၼ်ႈၽႄ 3 တွၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ပွတ်းတွၼ်ႈ 1 ၼႆႉ သမ်ႉၶိုၼ်းၸႅၵ်ႇဝႆႉၵၼ် 5 ၵၼ်သေ တႅမ်ႈၼႄဝႆႉလွင်ႈၾိင်ႈပိူင်သၽေႃးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵၢပ်ႈပၢၼ်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပွတ်းတွၼ်ႈ 2 ၼၼ်ႉသမ်ႉ ပႃးဝႆႉ 6 ၵၼ်သေ တႅမ်ႈၼႄဝႆႉလွင်ႈတၢင်းဢၼ်သၢၼ်ၶတ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇလႄႈ ပိူင်ၽၢင်လွၵ်းလၢႆးပၢႆးမိူင်းဢၼ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢမ်ႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းလႆႈၼၼ်ႉဝႆႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပွတ်းတွၼ်ႈ 3 ၼႆႉသမ်ႉ လဵပ်ႈႁဵၼ်းဝႆႉလွင်ႈပိူင်ၽၢင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇလၢႆၸိူဝ်ႉလၢႆမဵဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉၼႄဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ပပ်ႉၽိုၼ်ၼႆႉ လႆႈပိုင်ႈဢိင်တီႈပပ်ႉ (HISTORY OF POLITICAL THOUGHT ) လႄႈပပ်ႉၽိုၼ် ( ) ၼၼ်ႉႁဵတ်းပဵၼ်ငဝ်ႈပိုၼ်ႉသေယဝ်ႉ ဢဝ်လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ႁဝ်းၶႃႈလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းဝႆႉၵမ်ႈၽွင်ႈၼၼ်ႉ ထႅမ်သႂ်ႇလေႃးမၢင်တီႈမၢင်ဢၼ်ၼၼ်ႉၶႃႈယဝ်ႉ။ လႆႈၶပ်ႉၶိုင်ပိၼ်ႇတႅမ်ႈ တၢင်းႁိုင်ၸမ်ၶၢဝ်းတၢင်းပီႊၼိူင်ႈယွမ်းယွမ်း။ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းပိၼ်ႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈၼႆႉ လႆႈႁူပ်ႉထူပ်းတွင်ႈထၢမ်တမ်ႈတီႈၽူႈလူင်ႉလႅင်းၶဝ်လႄႈသင်၊ လႆႈပိုင်ႈၸွႆႈထႅမ်ႁႃပၼ်ပပ်ႉၽိုၼ်ဢိင်လႄႈသင်၊ ၸွႆႈပေႃႉၶွမ်ႇပိဝ်ႉတိူဝ်ႇ၊ ၸွႆႈမေးထတ်းမႄးၶပ်ႉၶေႃႈၵႂၢမ်းသေ ၶပ်ႉၶိုင်ပဵၼ်ပပ်ႉလႄႈသင်၊ တမ်ႈတီႈၽူႈႁၵ်ႉၸိူဝ်ႈၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းႁဝ်း၊ တႆးၵေႃႉဢူၺ်းလီႁဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶႃႈႁဝ်းမီးတၢင်းၶွပ်ႈၸႂ်ယႂ်ႇၼမ်သေ ယွင်ႈယေႃးမၵ်းမၢႆဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်တႄႉတႄႉၶႃႈယဝ်ႉ။
ပိၼ်ႇတႅမ်ႈ
ထီးၶမ်း
ပီႊတႆး 2093

တွၼ်ႈၼိူင်ႈ

မူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းလႄႈတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ

တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ

တီႇမူဝ်ႇၶ​ရေႇသီႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၸၢဝ်းပၢႆးယုမ်ႇယမ်ၵေႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ပၢႆးတၢင်းႁူႉႁၼ်ၵေႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ပဵၼ်လၢႆးဢုပ်ႉပိူင် ဢၼ်ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းတႃႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၸိုင်ႈမိူင်းလႄႈမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းႁဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇၼႂ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ

တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈ

တီႈၵၢၼ်ၶုၼ်ၽွင်းငမ်းမိူင်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇဢဝ်ၸုမ်းၾၢႆႇပၢႆးမိူင်းဝႆႉပဵၼ်ၵႄႈၵၢင်မၼ်းသင်သေ ဢဝ်ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ၶဝ်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၵမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈ(Direct demorcracy)ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ ၸင်ႇႁႃႁိူဝ်ႁိူင်း မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ BC 500 တီႈၼႂ်းမိူင်းဢွၼ်ႇ "ၵရိၵ်ႉ" ၶဝ်ယိပ်းတိုဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်လၢႆးပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈၼႆႉ ယိပ်းတိုဝ်းလႆႈမႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းဢေႇ၊ လၢႆးၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇၵၼ်ၵေႃႈငၢႆႈၼၼ်ႉၵွၺ်း။ မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ 17 -18 ၼၼ်ႉ မိူင်းဢမႄးရီးၵႂ်း ယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးၼႆႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းၸိူဝ်းဢၼ်ႁူဝႅၵူၼ်းမီးဢေႇၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢၼ်တိုၵ်ႉယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇဝႃႈမႃးၼႆႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉလႆႈႁၼ်ႁၢၼ်ႉတေၢႆဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယူႇ။ ၸေႊတွၼ်ႊၼႂ်းမိူင်းဢိင်ႇၵလႅၼ် ၼႃႈလိၼ် "ဝူၺ်းလ်" (Wale)ၼၼ်ႉလႄႈသင် ၊ ၸေႊမိူင်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ႊဢမႄးရီးၵႂ်းၶဝ်ၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ၸေႊမိူင်း "ၵႅၼ်ႇတွၼ်"(Canton) ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ႊ သဝိတ်ႉၸိူဝ်းလႅၼ်း(Switzerland)ၶဝ်ၼၼ်ႉလႄႈသင် ယင်းတိုၵ်ႉယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးၼႆႉဝႆႉယူႇ။

မိူင်းယႂ်ႇမိူင်းလူင် ဢၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းၶဝ်မီးၼမ်တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇတၢင်တူဝ်ယဝ်ႉ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ယင်းယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးပိူင်ၽွင်းငမ်း ဢၼ်ပၼ်ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ႈၸိမ်ၸွမ်းၼၼ်ႉယူႇ။ လၢႆးၼႆႉၸမ်း ပဵၼ် "လၢႆးၵဵပ်းဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း" (Referendum)ပဵၼ်လၢႆးဢၼ်ၼႂ်းမိူင်း သဝိတ်ႉၸိူဝ်းလႅၼ်း၊ မိူင်းၾရင်ႇသဵတ်ႈ၊ မိူင်းတဵၼ်းမၢၵ်ႉ၊ မိူင်းဢေႃးသထြီးယႃး လႄႈ မိူင်းဢမႄးရီးၵႂ်းၶဝ် တိုၵ်ႉယိပ်းတိုဝ်းဝႆႉၵမ်ႈၼမ်ယူႇ။ လွင်ႈၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တီႈၼိူဝ်လွင်ႈပၢႆးမိူင်း ဢၼ်ၸၢင်ႊလူဝ်ႇၵဵဝ်ႇၵပ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်လၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈသေ တုင်းႁပ်ႉၶၢမ်ႇဢဝ်ၶေၢႈတႅပ်းတတ်းမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တီႈမူဝ်ႇၶရေႇသီႇတၢင်တူဝ်

ၸိုင်ႈမိူင်းလူင် ဢၼ်မီးႁူဝ်ၼပ်ၵူၼ်းၼမ်ၼၼ်ႉ တႃႇႁႂ်ႈပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်တင်းသဵင်ႈ ၶဝ်ႈပႃးတီႈလၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈၼႆႉ မီးတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇတင်းၼမ်လႄႈ ၶဝ်ၸင်ႇလႆႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇလၢႆးပိူင်ၵဵပ်းဢဝ်ၽူႈတၢင်တူဝ် ဢၼ်ၸႅတ်ႈၸၢင်ႇၼၼ်ႉသေ ၽွင်းငမ်းမိူင်းလႄႈ ၸင်ႇလႆႈႁွင်ႉဝႃႈ "တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇတၢင်တူဝ်" ၼႆယဝ်ႉ။

ဢၼ်လႆႈယိပ်းတိုဝ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇတၢင်တူဝ်ၼႆႉ လွင်ႈတၢင်းဢၼ်လိုၵ်ႉလမ်ႇမၼ်းတႄႉ ယွၼ်ႉဝႃႈၵူၼ်းမိူင်းမီးၼမ်လၢႆၼႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ်တေဢမ်ႇတုမ်ႉတိူဝ်ႉမႅၼ်ႈ သုၼ်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ လၢႆးၽွတ်ႈႁႅၼ်းမၼ်း လမ်ႇလွင်ႈဝႆႉတေႉတေႉယူႇယဝ်ႉ။ လၢႆးၽွတ်ႈႁႅၼ်း ဢွင်ႈတီႈၶုၼ်ၽွင်းမိူင်းၵူႊၸၼ်ႉၸၼ်ႉၼၼ်ႉ တေလႆႈႁႂ်ႈမီးဝႆႉၽူႈတၢင်တူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းၶဝႅၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးၵုမ်ႇပဵၼ်ၽူႈတၢင်တူဝ်ၸဝ်ႈမီးဢႃႇၼႃႇၶဝ်လႄႈတၢမ်တူဝ်ၶဝ်ၼၼ်ႉၵွၺ်းၸိုင် မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇသေ တေပဵ်လၢႆးပိူင်ၽွငမ်းငမ်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၵႅမ်တူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝႅသေမိူင်းၸိူဝ်းဢၼ်လႆႈလၢတ်ႈၼေမႃးဝႃႈ ၶဝ်တိုၵ်ႉယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်းသိုဝ်ႈယူႇၼႆႉၼၼ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းလုမ်ႈၾႃႉဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၼႆႉ ယိပ်းတိုဝ်း "လၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇတၢင်တူဝ်"ဝႆႉယူႇယဝ်ႉလႄႈ ဢၼ်တေလဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉၸမ်း တေလႆႈႁဵၼ်းလွင်ႈ "တီႇမူဝ်ႇၶရေသီႇတၢင်ႇတူဝ်" ၼၼ်ႉၵမ်ႈပႃႈၼမ်ယူႇယဝ်ႉ။ တီႈပွင်ႇဢၼ်ၶႂ်ႈဝႃႈၼႆႉၸမ်း တေလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈဢၼ်ဝႃႈ မၼ်းပဵၼ်ၽူႈတၢင်တူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းၸႂ်ႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ငဝ်းလၢႆးတႃႇပၼ်ႁႂ်ႈလႆႈတၢင်တူဝ်ၼၼ်ႉ မီးဢမ်ႇမီး ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဵတ်းပဵၼ်ငဝ်ႈငႃႇၶၢမ်ႇပိုၼ်ႉသေ ၸၢမ်းလၢမ်းထတ်းတူၺ်းလွင်ႈတၢင်းလၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်ႉလႄႈ တေလႆႈႁၼ်လွၵ်းလၢႆးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇလႄႈ လွင်ႈလႆႈတၢင်တူဝ်၊ ဢိၵ်ႇပႃးလွင်ႈငဝ်းလၢႆးတႃႇတၢင်တူဝ်လႆႈၶဝ် ၵွင်ႉၵၢႆၵၼ်ဝႆႉၸိူဝ်ႉၼင်ႇႁိုဝ်ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းလၢႆးပိူင်တၢင်တူဝ်လႆႈပေႃႇပဵၼ်မႃး

ၵဵဝ်ႇလွင်ႈၼႆႉ မီးဝႆႉလွင်ႈတၢင်းလီလႆႈထဵင်ၵၼ်ၼၼ်ႉယူႇတင်းၼမ်။ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ တင်ႈတႄႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးၼႂ်းမိူင်း "ၵရိၵ်ႉ" လႄႈ "ရေႃးမ" ၶဝ်ၼႆၵေႃႈ လွင်ႈဝႆႉၽူႈတၢင်တူဝ် ၼႂ်းၶႂၢင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉ ၸွင်ႇၶဝ်ပွင်ႇၸႂ်ႁိုဝ်ဢမ်ႇပွင်ႇၸႂ်ၼႆ ၽႂ်ၵေႃႈဢမ်ႇႁူႉလႆႈ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ်ႁူႉဝႆႉ ဢၼ်ဝႃႈ "ရီႇပရီႇသႅၼ်ႇတေးတိပ်ႉ" (Representative)ဢၼ်ပဵၼ်ၵႂၢမ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈလိၵ်ႈ "လႅတ်ႉတိၼ်ႇ" ၶဝ်ဢၼ်ဝႃႈ "ရီႇပရီႇသႅၼ်းတႃး"( Representare)ၼၼ်ႉသေ တႄႇပဵ်မႃးလႄႈ ၼႂ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းပၢႆးမိူင်းၵူၼ်းၶိူဝ်းၵရိၵ်ႉၶဝ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁၼ်မႅၼ်ႈၼႆ "ၽူႈမေႃၸွပ်ႇသွၵ်ႈႁဵၼ်းႁႃ" ၶဝ် ၸီႉၸမ်ႈၼေဝႆႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

လႆႈႁၼ်ဝႃႈ မိူင်းယူးရူပ်ႉပၢၼ်ၵၢင်(Medieval Europe)ၶဝ်တႄႇၸႂ်ႉတိုဝ်း လၢႆးပိူင်တၢင်တူဝ်ၼႆႉမႃးၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈၸႅတ်ႈထၢမ်ႈဢမူႉတီႇလုမ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလႄႈ တီႈႁူင်းဝတ်ႉဝႆႈသႃၶဝ်ၼၼ်ႉ ဝႆႉၽူႈတၢင်တူဝ်သေ ႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႉသေ ဝၢႆးမႃးတီႈၼႂ်းၼႃႈဝၢၼ်ႈၵၢၼ်သူၼ်၊ ထိုင်ပႃးၼႂ်းၼႃႈတီႈၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း - ႁဵတ်းၼႆသေလႄႈ လိုၼ်းလၢႆးဝၢႆးမႃး ဢဝ်ၵေႃႉတၢင်တူဝ်ၶဝ် မႃးႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ် ၶွတ်ႇၽွတ်ႈပဵၼ်မူႇၸုမ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ တေလႆႈဝႃႈ ၵၢၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉသင်မႃးဝႃႈၼႆၵေႃႈ မၼ်းပဵၼ်ယွၼ်ႉလူၺ်ႈႁူဝ်ၵူၼ်းၼမ်မႃးၼၼ်ႉၵွၺ်း။ မိူဝ်ႈယၢမ်းၼင်ႇၼၼ် ၼႂ်းမူႇၸုမ်းတၢင်တူဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ၽူႈတၢင်တူဝ်းၶိူဝ်းၸဝ်ႈၶႆႇၾႃႉၶုၼ်မိူင်းၶဝ်၊ ၽူႈတၢင်တူဝ်ဝတ်ႉဝႆႉသႃ(Church)ၶဝ်၊ ၽူႈတၢင်တူဝ်ၸေႊတွၼ်ႊလႄႈဢိူင်ႇဝၢၼ်ႈၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်ပၢႆးမိူင်းဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉတႅၵ်ႈၼိူင်းသေလၢတ်ႈၸိုင် ၽူႈတၢင်တူဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၸမ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈၽူႈတၢင်တူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်ၸႅတ်ႈၸၢင်ႇ။ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁၼ်ဝႃႈ မိူဝ်ႈယၢမ်းၼင်ႇၼၼ် တေမၵ်းမၢႆဝႃႈ ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်လၢႆးတၢင်တူဝ် (Representative Government)ဝႆႉယဝ်ႉၼႆၵေႃႈ ပဵၼ်ယၢပ်ႇဝႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။

လွင်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင်ထိပ်ႉပရႄႇပၢၼ်မႂ်ႇလႆႈႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃး

လွင်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင်ထိပ်ႉပရႄႇပၢၼ်မႂ်ႇ လႆႈႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးမိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ 18-19 The Rise of Modem Liberalism, 18-19 century

လွင်ႈဢၼ်တၢင်းဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုုင် လိပ်ႉပရႄႇပၢင်ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ 18 - 19 ႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ်ဢၼ်ၵမ်ႉၵႅမ်လၢႆးပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉတေႉယဝ်ႉ။ ယိူင်းဢၢၼ်းတႃႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်မၵ်းၶၢၼ်းဢႃႇၼႃႇဝႆႉပၼ်ၼၼ်ႉလႂ်၊ တႃႇၽေႃႇၼမ်ႉၽေႃႇတူဝ်လွၵ်းလၢႆးၽွင်းငမ်းၸွမ်းပိူင်မီႈၽွတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉလႂ်၊ တႃႇပူၵ်းတင်ႈမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်း ဢၼ်တေႁႂ်ႈၵူၼ်းၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼၼ်ႉ မီးသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၼၼ်ႉလႂ် ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ မႃးပဵၼ်တီႈလမ်ႇလွင်ႈ “ပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင်လိပ်ႉပေႃႇရႄႇ” ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵၢပ်ႈပၢၼ်မိူင်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉၵေႃႈ ယင်းလႆႈဢဝ်လွင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မႃးႁဵတ်းပဵၼ်တီႈတႅၵ်ႈၼိူင်း တႃႇထတ်းတူၺ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လွင်ႈဝႃႈၶဝ်ပဵၼ်လၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇႁိုဝ်ဢမ်ႇပဵၼ်-ၼႆၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ႁိူဝ်ႈႁိူင်းယူႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၼႆႉ ၸင်ႇလႆႈႁွင်ႉႁဵၵ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ “လိပ်ႉပရႄႇတီႇမူဝ်ႇၶရႄႇသီႇ”(Liberal Democracy) ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝႅႈယိပ်းတိုဝ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉ ႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇလွၼ်ႉၵႅၼ်သၽေႃးၶၢမ်ႇပိုၼ်ႉလိပ်ႉပရႄႇ (Concepts Liberalism) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ တီႇ မူဝ်ႇၶရေႇသီႇၸႅတ်ႈၸၢင်ႇၼႆယူႇၼၼ်ႉ တေလႆႈႁူႉပွင်ႇဝႃႈပဵၼ် “လိပ်ႉပရႄႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ” ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ပုၼ်ႈတႃႇတေဢဝ်လၢတ်ႈတႅၵ်ႈၶေႃႈၼႆႉၵေႃႈ “တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵူၼ်းမိူင်း” (People Democracy) ၼႆလႄႈသင်၊ “တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇမႂ်ႇ” (New Democracy) ၼႆလႄႈသင် ၸင်ႇလႆႈၵိုၵ်းပႃးမီးမႃးၸွမ်းၵၼ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင်လိပ်ႉပရႄႇၼႆႉ တႄႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးမိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ 18 ၸမ်သုတ်း၊ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈလွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမိူင်းၾရင်ႇသဵတ်ႈ (France) လႄႈလွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမိူင်းဢမေႇရိၵၼ်ႇ(American) ၶဝ်ယဝ်ႈတူဝ်ႈသေလႄႈ ထိုင်မႃးပၢၼ်ၶိုင်ႈၵၢင်ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ 19 ၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ ၸင်ႇၵိုမ်းၶိူင်ႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈယၢမ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၸိူဝ်းယူႇသႃႇၵိၼ်လူမ်ၶဝ်တီႈမိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇၼႆႉ တေႃႇသူႈတွပ်ႇထဵင်ၶႄႉၶႅင်ႇၼိူဝ်ဢႃႇၼႃႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉသေ လၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင်လိပ်ႉပရႄႇလႆႈတႄႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင်ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ 19 တႄႇၼၼ်ႉ ၶိူဝ်းၸဝ်ႈၶႆႇၾႃႉၶုၼ်မိူင်းၶဝ်ၼႆႉ တိုၵ်ႉယိပ်းၸိၵ်းဝႆႉၾၢႆႇပၢႆးမၢၵ်ႈမီး။ ပၢႆးၽွင်းငမ်းမိူင်းၶဝ်ၼၼ်ႉဝႆႉလႆႈယူႇ၊ ထိုင်ပၢၼ်ၶိုင်ႈၵၢင်ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ 19 မႃးၼႆႉ ၵၢၼ်ငၢၼ်းပၢႆးၸၢၵ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးၼႃႇလႄႈ ၽူႈႁူႉႁၼ်လူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ်၊ ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၶဝ်၊ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶဝ်-ၸၵႂႃႇထၢၼ်ႈၵူၼ်းေၸးမဵဝ်းမၼ်းမႃးသေဢွၼ်ၵၼ်သၢၼ်ၶတ်းၽိုၼ်ႉဝၢႆႇ လွင်ႈၸဝ်ႈၶႆႇၾႃႉၵိၼ်မိူင်းၶဝ်ယိပ်းၸိၵ်းတီႈလွၵ်းပၢႆးမိူင်းဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈ။ ပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင်လိပ်ႉပရႄႇ ၸင်ႇတိူဝ်းၶိူင်ႇၵိုမ်းမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိပ်ႉပရႄႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉပဵၼ်ပၢႆးႁၼ်ဢၼ်ဢဝ်လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသုၼ်ႇၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼၼ်ႉ ဝႆႉပဵၼ်လွင်ႈယႂ်ႇထီႉသုတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉၸမ်း မၵ်းမၼ်ႈႁပ်ႉႁွင်းလွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်သေဢမ်ႇၵႃး တီႈၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉေၵႃႈ ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇၽႄၼိူဝ်ႉႉလိူတ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းသင်သေ မီးသုၼ်ႇႁူမ်ုႈႁွမ်းႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ လိပ်ႉပရႄႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးပိူင်ၽွင်းငမ်းလႄႈ လၢႆးပိူင်ပၢႆးမိူင်းဢၼ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၵိုင်ႇလႅပ်ႈတင်းမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းႁဝ်းၼၼ်ႉလႄႈလိုၼ်းလၢႆးဝၢႆးမႃးၼႆႉ တၵ်းတေၶဝ်ႈပုတ်ႈတၢင်တီႈပၢႆးမိူင်းလုမ်ႈၾႃႉလူင်ႁဝ်းၼႆႉၵႂႃႇဢမ်ႇႁၢင်ႉၼႆ ၽူႈမေႃၸွပ်ႇသွၵ်ႈႁဵၼ်းႁႃဢမေႇရိၵၼ်ႇFrancis Fukuyama တႅမ်ႈၼႄဝႆႉၼႂ်းပပ်ႉမၼ်း ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ “ပဵၼ်လႅၼ်သုတ်းပိုၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉႁႃႉ?” The End of History? 1989 ၼႆၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႂ်းၽူႈႁူႉႁၼ်လူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ်ၼႆႉ တိုၵ်ႉမီးလွင်ႈတၢင်းလီလႆႈထဵင်ၵၼ် တီႈၼိူဝ်လွင်ႈတၢင်းၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢၼ်မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉၼႂ်းပပ်ႉမၼ်းၼၼ်ႉယူႇ။ တီႈၼႂ်းမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်ၼႆႉတႄႇ လွၼ်ႉၵႅၼ်သၽေႃးလိပ်ႉပရႄႇၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၵမ်ႉၵႅမ်ပၼ်လၢႆးပိူင်ပၢႆးမိူင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဝႆႉယူႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်သၵ်းလႅင်းလႅင်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ၸုမ်းမီးၽွၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်လႄႈသဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း

ၸုမ်းမီးၽွၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်လႄႈသဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း Interest Groups and Public Opinion တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးပိူင်ဢုပ်ႇပိူင်ႇၵူၼ်းမိူင်းတင်းလၢႆၼႆၼၼ်ႉလႄႈ သဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ ပဵၼ်တီႈလမ်ႇလွင်ႈထီႉသုတ်းမၼ်းယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တႃႇတေႁုပ်ႈၸူႉသဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း၊ ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း မႃးမၢၵ်းမၼ်ႈၽဵၼ်ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယၢပ်ႇဝႆႉယူႇ။ ပိူဝ်ႈမီးၸၢဝ်းၶိူဝ်းလၢႆမဵဝ်း၊ ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈလၢႆပိူင်၊ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ၵိူဝ်းလီလၢႆသႅၼ်းဝႆႉလႄႈ တႃႇတေဢွၵ်ႇၼႄသဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းသဵင်လဵဝ်ၵၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တိုၼ်းယၢပ်ႇဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈၼင်ႇၼၼ်လႄႈၵူၼ်းၸိူဝ်းမီးၽွၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ်သေပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸုမ်းမႃး၊ ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းလွၵ်းပိူင်ပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၼႂ်းမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ လိူဝ်သေၸၼ်ႉထၢၼ်ၵူၼ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လႄႈ ၸၢဝ်းယုမ်ႇယမ်ၵိူဝ်းလီဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၼႆႉ မႃးပဵၼ်လွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ဢၼ်လိုၵ်ႉဢၼ်ၶိုၵ်ႉလူင်ၼႂ်းၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇၼႂ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ “သူဝ်ႇဝီယႅတ်ႉရႃႇသျူး” ၼႆႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ Communist ၶဝ် ဢဝ်တင်းႁၼ်ထိုင်ဢၼ်ဝႃႈ “ပေႃးၵႄႈၶႆလႆႈလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၵူၼ်းယဝ်ႉၸိုင် လွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၸဝ်းၶိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မိူၼ်ၼင်ႇၵႄႈၶႆလႆႈယဝ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ” ဝႃႈၼႆသေ ၶတ်းၸႂ်ၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈၶွင်ႉၶမ် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းၶဝ်ၼၼ်ႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်မိူင်းသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉရႃႇသျူး လႆႈတႅၵ်ႇၽၢတ်ႇၽႄပဵၼ်မိူင်း 15 မိူင်းၼၼ်ႉမႃးတၢင်းပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇဢၼ်ဝႃႈ “ဢဝ်လွင်ႈႁၼ်ထိုင်တေၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ၾၢႆႇလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၸၼ်ႉထၢၼ်ၵူၼ်းၼႆႉပၢႆးလဵဝ်သေ ဢၢၼ်းၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈယဝ်ႉ” ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢိင်ၼိူသ်ၼႆႉသေလႄႈ ၼွၵ်ႈသေဢၼ်ဝႃႈ “ၸၼ်ႉထၢၼ်ပၢၼ်ၵူၼ်း” ၼၼ်ႉ ပိူင်ၾၢင်ႁၢင်ႈလၢႆၸိူသ်ႉလၢႆပိူင်ၵေႃႈ ယင်းၶဝ်ႈပႃးမီးဝႆႉၼႂ်းၶႂၢင်ႉတၢင်းႁၼ်ပၢႆးမိူင်းယူႇယဝ်ႉၼႆတၵ်းလႆႈမၵ်းမၢႆပၼ်ဢမ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ။ ပိူင်ၾၢင်ႁၢင်ႈလၢႆၸိူဝ်ႉလၢႆပိူင်ၶဝ်ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ဢိင်ၼိူသ်ပုၼ်ႈပၢင်မီးမိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉသေလႄႈ ၽွတ်ႈပဵၼ်မူႇ၊ ပဵၼ်ၸုမ်း ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉဝႆႉယဝ်ႉ။

ၸုမ်းမီးၽွၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်ၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆႉ ၸၢင်ႈၵႂႃႇႁူမ်ႈငမ်းမႅၼ်ႈပေႃႇလသီႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉသေ ယွၼ်ႉလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလွင်ႈႁူမ်ႇငမ်းၶဝ်ၼၼ်ႉလႄႈၵမ်ႈၽွင်ႈထတ်းသၢင်ဝႃႈ တေၸၢင်ႈမႃးတုမ်ႉတိူဝ်ႉမႅၼ်ႈလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉၼႆ ၸီႉၸၢမ်းၼႄဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ တႃႇငူပ်ႉငိထိင်းသိမ်းဝၼ်လွင်ႈဢမ်ႇၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်လႆႈၼႆႉ ထုၵ်ႇလီတိူသ်းဢၢပ်ႈပၼ်ဢႃႇၼႃႇသုၼ်ႇႁဵတ်းလႆႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉၼႆသေ-ၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆႉ မီးလွင်ႈၶႂ်ႈပဵၼ်တုၵ်းယွၼ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးပဵၼ်ၼၼ်မႃးၸိုင် ၸၢင်ႈမေႃပဵၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်းဢၼ်ဝႃႈ “ဢႃႇၼႃႇၽွင်းငမ်းၼႆႉ တေလႆႈလုၵ်ႉတီႈၵူၼ်းမိူင်းမႃး” ၼႆၼၼ်ႉသေလႄႈ မၢင်ပွၵ်ႈၼႆႉၸၢင်ႈႁိူင်းၵိူင်းၸူးၾၢႆႇလၢႆးပိူင်ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၵႅမ်တူဝ်ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်လွၵ်းလၢႆးပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းတၢင်ႇမဵဝ်းၶဝ် ဢမ်ႇပွႆႇၶႂၢင်ႉပၼ်လႆႈၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈလႆႈႁၼ်မီးၼႂ်းလၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ လွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၸၢင်ႈမီးမႃးၼႂ်းမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းႁဝ်းယွၼ်ႉၸုမ်းမီးၽွၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉဝႃႈၼႆၵေႃႈ ယင်းမီးဝႆႉလၢႆးပိူင်တႃႇတေၵႄႈလိတ်ႈၼင်ႇၼၼ်ဝႆႉယူႇလႄႈ ၵူၼ်းၵမ်ႈၽွင်ႈတႄႉဢမ်ႇႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ တေၸၢင်ႈတုမ်ႉတိူသ်ႉမႅၼ်ႈလၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉၼႆသင်။ ၼႂ်းလၢႆးပိူင်ပၢႆးမိူင်းလႄႈ လၢႆးဢုပ်ႇပိူင်ႇမဵဝ်းလႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ ၸုမ်းဢၼ်မီးၽွၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ် တၵ်တေၵိုၵ်းႁွမ်းမီးၸွမ်းဝႆႉယူႇႁဵတ်းၼၼ်ယဝ်ႉ။

ၸုမ်းဢၼ်မီးၽွၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပိူင်လူင်ၶႂ်ႈယိူင်းဝႃႈ ပဵၼ်ၸုမ်းဢိင်ၼိူသ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးသေ ၽွတ်ႈႁႅၼ်းပဵၼ်ၸုမ်းမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸုမ်းၸိူသ်းဢၼ်ဢိင်ၼိူသ်လွင်ႈပၢႆးၵၢၼ်ၵူၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇၾၢႆႇၸၢဝ်းၵိူသ်းလီ၊ ၸိူသ်ႉၶိူသ်း သီၽိဝ်ၼိူသ်ႉၼင်သေ ၽွတ်ႈပဵၼ်ၸုမ်းဝႆႉၼၼ်ႉႁွင်ႉႁိၵ်းဝႃႈ “ၸုမ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈတီႈပၢႆးၵၢၼ်ၵူၼ်း” (Social Cleavages) ၶဝ်ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈၸုမ်းဢၼ်မီးၽွၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉလႄႈ ၸုမ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈတီႈပၢႆးၵၢၼ်ၵူၼ်းၶဝ် လႆႈၶဝ်ႈၸိမ်ပႃးၼႂ်းပၢႆးမိူင်းမႃးၼၼ်ႉ ႁွင်ႉႁိၵ်းၸိုသ်ႈဝႃႈ “ၸုမ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈတီႈပၢႆးမိူင်း” ( Political Cleavages ) ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၼႆႉပဵၼ်ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၾၢႆႇပၢႆးမိူင်း။ ၾၢႆႇပၢႆးၵၢၼ်ၵူၼ်းၶဝ်မၵ်းမၢႆဝႆႉပၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈ “ၸုမ်းဢၼ်တူၺ်းပုၼ်ႈသုၼ်ႇတူဝ်ၵဝ်ႇ” ၶဝ်လႆႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၶႂၢင်ႉပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼႆႉ လႆႈတမ်းၽႅၼ်ပေႃႇလသီႇ ဢၼ်သၢင်ႇထုၵ်ႇတႃႇၽွၼ်းလီပုၼ်ႈပၢင်ႈမၢၵ်ႈမီးၶဝ်ၼၼ်ႉ 3 သဵၼ်ႈသၢႆသေ ၵွင်ႉၵၢႆႇၵပ်းပၼ်လၢႆးၵၢၼ်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ လၢႆးၵၢၼ်ၼၼ်ႉသမ်ႉ-

1. ႁႂ်ႈတိတ်းတေႃႇၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်တင်းထၢၼ်ႈ(ထႃႇၼ) ၾၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဝႆႉ။
2. ႁႂ်ႈႁူမ်ႇငမ်းၼိူသ်ၸုမ်းပႃႇတီႇပၢႆးမိူင်းၶဝ်ဝႆႉ။
3. ႁႂ်ႈႁူမ်ႇငမ်းသဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉသေ လိင်ႉလၢႆးမၼ်ႈတိတ်းတေႃႇဝႆႉ။

တီႈမူဝ်ႇၶရေႇသီႇလႄႈမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းၼမ်လၢႆ

တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇလႄႈမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းၼမ်လၢႆ Democracy and Plural Society ၸုမ်းဢၼ်မီးၽွၼ်းမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်တင်းၼမ်ၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၸိမ်ၸွမ်းၼႂ်းၶႂၢင်ႉၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းလႄႈၼႂ်းမူႇၽုင်ၵူၼ်းႁဝ်းဝႆႉ ၼင်ႇလၢတ်ႈၼႄမႃးပႃႈၼိူဝ်ၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈၶွင်ႉၶမ်တင်းလူင်တင်းလၢႆၵေႃႈ သိုပ်ႇလၢမ်းတၢမ်းပုတ်ႈၵၼ်သေ ပေႃႇပဵၼ်မီးမႃးယူႇႁဵတ်းၼၼ်ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းလၢႆးပိူင်ပၢႆးမိူင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ တႃႇၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁဵတ်းႁႃလၢႆးတင်ဢၼ်ဝႃႈ“ၵွၼ်ႇသူဝ်ႇၸီႇရေးသျိၼ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ” (Constructional Democracy )ဢၼ်ပဵၼ်လၢႆးၸၢင်ႈတၢင်တူဝ်လႆႈၵၢင်ၸႂ်တင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ လွၵ်းလၢႆးၼၼ်ႉၸမ်း-တီႈၵႄႈၵၢင်မူႇၸုမ်းတင်းလၢႆၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ တီႈၵႄႈၵၢင်ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူသ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉလႈသင်၊ တီႈၵႄႈၵၢင်ၵူၼ်းၸၢဝ်းယုမ်ႇယမ်ၵိူသ်းလီပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ တီႈၵႄႈၵၢင်ၵူၼ်းၸိူသ်းတၢင်းဝူၼ်ႉႁၼ်ပၢႆးမိူင်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉလႄသင်၊ ၼင်ႇႁိုဝ်ၵူၼ်းၾၢႆႇပႃႈၼမ် ဢမ်ႇလႆႈၵႂႃႇပေႉၵိၼ်ၵူၼ်းၾၢႆႇပႃႈဢေႇၼၼ်ႉ ဝႆႉလၢႆးၶပ်ႉၶိုင်လႄႈ လွင်ႈပူင်တမ်ႈတီႈၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၼ်းသေ ယိပ်းတိုဝ်းလၢႆး ”ၵွၼ်ႇသူဝ်ႇၸီႇရေးသျိၼ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ” ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းၸိူသ်းဢၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူသ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ်ယူႇသဝ်းဝႆႉၼၼ ်ႉဢဝ်လၢႆးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇယူဝ်းယူဝ်းဢၼ်ဝႃႈ “ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၾၢႆႇပႃႈၼမ်ၽွင်းငမ်းသေ ပႃႇၸႃးၼပ်ႉထိုဝ်တီႈၼိူသ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၾၢႆႇပႃႈဢေႇ” ၼႆၼၼ်ႉသေ ဢၢၼ်းတေၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၵႂႃႇၼႆႉ ဢမ်ႇပႆႇၵုမ်ႇထူၼ်ႈထိုင်တီႈလႆႈလူးၵွၼ်ႇ။ မၼ်းတေၵႂႃႇမိူၼ်ၼင်ႇ ၵိူတ်ႇလဵင်ႉဢွၵ်ႇထၢတ်ႈၸႂ်ၸၢဝ်းၶိူသ်းပူၼ်ႉလႅၼ်(Extreme Nationalism ) ၼၼ်ႉသေ လိုၼ်းလၢႆးဝၢႆးမႃး ၸၢင်ႈပဵၼ်ၶဵၼ်လူင်တုမ်ႉတိူသ်ႉမႅၼ်ႈလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။

ၼႂ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ“သူဝ်ႇဝီယႅတ်ႈ” ၼႆႉ ၶဝ်ဢဝ်လၢႆးပၢႆးမိူင်း“ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ” ၼၼ်ႉဢၢၼ်းၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၸၢဝ်းၶိူသ်းၶဝ်ၼႆၵေႃႈဢမ်ႇလႆႈလႄႈ ဝၢႆးမႃးၸၢဝ်းၶိူသ်းၸိူသ်းမီးထၢတ်ႈၸႂ်ၸိူသ်ႉၶိူသ်းပူၼ်ႉလႅၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢွင်ႇပေႉၶွမ်ႇမိဝ်ၼိတ်ႉၶဝ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်မိူင်း“သူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ” လႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈၵႂႃႇၼႆႉ ဢမ်ႇၸိုသ်ႈဝႃႈတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢွင်ႇပေႉ၊ ပဵၼ်တင်းဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင်ပၢႆးထၢတ်ႈၸႂ်ၸၢဝ်းၶိူသ်းၼၼ်ႉဢွင်ႇပေႉၵႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ- ၼႆသေၽူႈၸွပ်ႉသွၵ်ႈႁဵၼ်းႁႃၵမ်ႈၽွင်ႈၶဝ် ထတ်းသၢင်ဝႆႉၼင်ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်း “သဝိတ်ႉၸိူသ်းလႅၼ်း” ၼႆႉ ၵူၼ်းၸိူသ်းၶိူသ်းယႂ်ႇ 4 ၶိူသ်းၶဝ်ၵူၼ်းဢမ်ႇၵႃး မီးၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူသ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၶဝ် ယူႇသဝ်းႁူမ်ႈၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ မိူင်း “သဝိတ်ႉၸိူသ်းလႅၼ်း” သမ်ႉလႆႈႁၼ်ၶဝ်ယိပ်းတိုဝ်းလၢႆး “ၶွၼ်ႇသူဝ်ႇၸီႇရေးသျိၼ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ” တႅတ်ႈတေႃးလီငၢမ်းသေလႄႈ ၵႄႈလိတ်ႈလႆႈလွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ၸၢဝ်းၶိူသ်းၶဝ်ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမိူင်းယူးရူပ်ႇ Europe ၶဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးၶွၼ်ႇသူဝ်ႇၸီႇရေးသျိၼ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ တႅတ်ႈတေႃးလီငၢမ်းသေ ထိင်းသိမ်းႁႂ်ႈမိူင်းၶဝ်ၵိုမ်းၶိူင်ႇဝႆႉလႆႈၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

တီႈမူဝ်ႇၶရေႇသီႇလႄႈလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းတီႈၶႂၢင်ႇပၢႆးမိူင်း

တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇလႄႈလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းတီႈၶႂၢင်ႉၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း Democracy and Political Equality ၼႂ်းလၢႆးပိူင်ပၢႆးမိူင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ ၵူၼ်းၵူႈၵေႃႉတေလႆႈမီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းတီႈၶႂၢင်ႉပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ “လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းတီႈၶႂၢင်ႉပၢႆးမိူင်း” ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉပဵၼ်ႁိုသ်? တေလႆႈဢဝ်ဢၼ်လႂ်ၼိူင်ႈတူၺ်းသေ သမ်ႉတေလႆႈႁဵတ်းႁိုသ်တႅၵ်ႈၼိူင်းတူၺ်း? ၸၢင်ႈမီးၶေႃႈထၢမ်မႃးၼင်ႇၼႆယူႇ။

ဢၼ်ၽူႈႁူႉႁၼ်လူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ်ၽုၺ်ႇဝႆႉတီႈပွင်ႇဢၼ်ငၢႆႈမၼ်းၼၼ်ႉၸမ်း လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းတီႈၶႂၢင်ႉပၢႆးမိူင်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ “ၵူၼ်းၵေႃႉမီးသုၼ်ႇတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူႈၵေႃႉၼႆႉ လႆႈတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵေႃႉၶႅပ်းၼင်ႇၵၼ်သေ ၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူႈၶႅပ်းၼႆႉ ၼမ်ႉၼၵ်းၵႃႈၶၼ်မၼ်းတေလႆႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်” ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇလႆႈၸႅၵ်ႇၽႄၸၢဝ်းၶိူသ်း၊ ယိင်းၸၢႆး၊ ၽၢၼ်မီး၊ လွင်ႈၵိူသ်းလီ၊ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ပၢႆးမိူင်းၸိူသ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်သေယဝ်ႉလႄႈ မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈမႃး လွင်ႈၼမ်ႈၼၵ်းၵႃႈၶၼ်ၶႅပ်းမႄးတေလႆႈၽဵင်ႇပဵင်းၵူၺ်းသေဢမ်ႇၵႃး လွင်ႈယႃႇႁႂ်ႈလႆႈမီးတၢင်းလွၵ်ႇငိုတ်ႈ တဵၵ်းတဵင်ယိပ်းၸိၵ်းၵၼ် တီႈတေတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးဢမ်ႇပဵၼ်ယဝ်ႉ။

မိူင်းၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆႉ ၵူၼ်းမီးသုၼ်ႇတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၼင်ႇၵၼ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇလႆႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၼမ်ဢေႇတၢၼ်ၵၼ်။ ၸႅၵ်ႇၽႄထၢၼ်ႈၵူၼ်း၊ ၽူႈၽွင်းငမ်းမိူင်း၊ ၽူႈမီးပၺႃႇ၊ ၵူၼ်းမီး ၵူၼ်းၽၢၼ်၊ ၵူၼ်းထၢမ်းၵၢၼ်ၶုၼ်၊ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်၊ ၵူၼ်းႁဵတ်းႁႆႈၼႃး-ၸၵႂႃႇၼႆသေ ယိပ်းတိုသ်းလၢႆးဢၼ်ၸႅၵ်ႇၽႄထၢၼ်ႈၵူၼ်းသေ လႆႈတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လၢႆးၼၼ်ႉၸမ်းႁွင်ႉဝႃႈ “လၢႆးပိူင်တွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵွၼ်ႈၵိူင်း” (Weighted Voting System ) ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ လၢႆးပိူင်တွတ်ႈၶႅပ်းမႄးၵွၼ်းၵိူင်းၼႆႉ ဢမ်ႇပၼ်လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းတီႈၶႂၢင်ႉပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉလႆႈ။

ဢၼ်လၢတ်ႈမႃးပႃႈၼိူသ်ၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းတႃႇၵူၼ်းၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇႁႂ်ႈၸၢဝ်းၶိူသ်းၽႂ်မၼ်း မီးသုၼ်ႇႁဵတ်းလႆႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်၊ တႃႇႁႂ်ႈသုၼ်ႇႁဵတ်းလႆႈၽူႈၸၢႆးၽူႈယိင်းၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်-ၸၵႂႃႇၸိူသ်းၼႆႈၼၼ်ႉသမ်ႉ တေလႆႈတႅမ်ႈမၢႆပူင်တမ်းလွင်ႈၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၼ်းပၼ်တီႈၼႂ်းမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်း ဢၼ်ၸၢပ်ႈလူၺ်ႈၵၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇငဝ်းလၢႆးဢၼ်တေငၢမ်ႇမႅၼ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

လုၵ်ႉဢဝ်တီႈလႆႈထဵင်ထွင်ၽဵင်ပဵင်း/ဢမ်ႇၽဵင်ႇပဵင်းၼႆၼၼ်ႉသေ လွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ပၢႆးမိူင်းၵမ်ႈၽွင်ႈ ၸၢင်ႈပေႃႇပဵၼ်မႃးၵူႈမိုသ်ႉၵူႈဝၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးပဵၼ်သၢႆငၢႆငဝ်းလၢႆးၼင်ႇႁိုဝ်ၸင်ႇဝႃႈလႆုမီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တႃႇတေၸီႉၸမ်ႈၼႄတႅတ်ႈတႅတ်ႈတေႃးတေႃးၼႆႉ မီးလွင်ႈယၢပ်ႇယူႇ။ ၽူႈၸွပ်ႇသွၵ်ႈႁဵၼ်းႁႃမီးပၺႃႇၾၢႆႇပၢႆးၵၢၼ်ၵူၼ်း (Social Scientist) ၶဝ်ဝႃႈတႄႉ-“ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈတၢင်းၶွင်ႉၶမ်တီႈၼိူသ်လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်ၼၼ်ႉၼႆႉ သွၵ်ႈႁႃငဝ်းလၢႆးတၢင်းတႃႇတေၵႄႈလိတ်ႈပၼ် ႁႂ်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈသုတ်းႁၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈ တၵ်းတေဢမ်ႇၸၢင်ႈလႆႈႁၼ်လႆႈထူပ်း” ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ လွင်ႈၽဵင်ႇပေင်းတီႈၶႂၢင်ႉၵၢၼ်မိူင်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းတိူသ်းၵေဝ်ႇၵပ်းတီႈတူၼ်ႈၸႂ်လႆႈတုမ်ႉယွၼ်ႈႁပ်ႉၶၢမ်ႇၼၼ်ႉသေ ဢမ်ႇမိူၼ်ၼင်ႇငဝ်းလၢႆးတႂၢၵ်ႈပၢႆးၼပ်ႉဢၼ်ဝႃႈ မိူၼ်ၵၼ်ၽဵင်ၵၼ် တၢၼ်ႇၵၼ်ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ “ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ တႄႇႁူၵ်းၾင်ႉႁႄႇမႃးၼင်ႇၵၼ်သေ မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵူႈၵေႃႉဝႆႉၼင်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ” ၼႆၽူႈၵေႃႉတႅမ်ႈၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းဢမေႇရိၵၼ်ႇ Thomas Jeyfersom 1743-1826 တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ တႃႇၵူၼ်းႁဝ်းၵူႈၵေႃႉၼႆႉ တေလႆႈမီးလွင်ႈႁွင်းႁပ်ႉ (ဢႃႇမၶၢမ်ႇ) လွင်ႈသုၼ်ႇႁဵတ်းလႆႈၽဵင်ႇပေင်းၵၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်းလႄႈ ပေႃးတေဢဝ်ငဝ်းလၢႆးပၢႆးၼပ်ႉၼၼ်ႉတမ်းသေ ဢၢၼ်းၽႃႇၵၢင်ဝၢင်းၶိုင်ႈၸွမ်းတၢင်းၼမ်တၢင်းဢေႇမၼ်းၼႆၼၼ်ႉတႄႉ တိုၼ်းဢမ်ႇလႆႈလႃးလႃး။ လၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉၸမ်း တေႁွင်းႁပ်ႉဝႆႉပၼ်တႃႇလွင်ႈလႆႈၽဵင်ပေင်းၵၼ် တီႈၶႂၢင်ႉပၢႆးမိူင်းၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ပုၼ်ႈတႃႇႁဵတ်းႁႂ်ႈလွင်ႈမၢၵ်ႈမီးလႄႈ ၶိူင်ႈလူဝ်ႇၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းႁဝ်းတၢင်ႇၸိူသ်ႉတၢင်ႇမဵဝ်းႁႂ်ႈတဵမ်ထူၼ်ႈ (ဢမ်ႇၼၼ်) ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈႁွင်းႁပ်ႉလႆႈၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈပုၼ်ႈၽွၼ်းပိူင်လူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉ။ ပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်း ၸိူသ်းႁွမ်းပႃးၸွမ်း တီႈဢၼ်ယိပ်းတိုသ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်လၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း။ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈတၢင်းယိုၼ်ႈႁပ်ႉ “တီႇဢူဝ်ရီႇ” Theory တႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းႁဝ်းလႆႈမၢၵ်ႈမီးလႄႈ လႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၽဵင်ႇပဵင်းတၢၼ်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉ။ (ပိူင်တႅၵ်ႈမၼ်းၸမ်ႉ ၸိုင်ႈမိူင်းဢၼ်ယိပ်းတိုသ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵူၼ်းမိူင်းဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ ပုၼ်ႈတႃႇ တေဢႃႉမႃႉၶၢမ်ႇလႄႈၽေႃႇၼမ်ႉၽေႃႇတူဝ်ပၼ် ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းလႆႈမၢၵ်ႈမီးလီပဵၼ်ၽဵင်ႇပဵင်းၼင်ႇၵၼ်ၼႆႉ-ၶဝ်လႆႈဢဝ်ဝႃႇတၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉလႄႈ လၢႆးပိူင်ပၢႆးမိူင်း၊ လၢႆးပိူင်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး လၢႆးပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ဢဝ်ဝႃႇတၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉတႄႇငဝ်ႈ ပူၵ်းတင်ႈဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေလႄႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈၶိုင်ပွင်ၵႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ)။

လၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ

လၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ Democracy “လၢႆးပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးလီတီႈသုတ်းပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈသင်ၼႆၸိုင်-ၵွပ်ႈဝႃႈလၢႆးပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းတၢင်ႇဢၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁၢႆႉလိူဝ်သေလၢႆးပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ” ၼႆသေ ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းမိူင်းလူင်ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းမိူဝ်ႈပၢၼ်မိူင်းဢိၼ်းတီႇယိူဝ်းတႄႇလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ ဢၼ်ႁွင်ႉၸိုသ်ႈဝႃႈ “ၼႄႇရူး” (Jawaharlal Nehru 1889-1954 ) ၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈလၢတ်ႈၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင်ႁၢၼ်ႉၼႆႉၵေႃႈယွၼ်ႉပိူၼ်ႈႁပ်ႉၶၢမ်ႇဝႃႈ လၢႆးပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ ၶႅမ်ႉလီလိူဝ်လၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းတင်းလၢႆၼၼ်ႉၼႆလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈ ၶတ်းၸႂ်တႃႇလႅၵ်ႈလၢႆႈယိူင်းထိုင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၽူႈၵေႃႉမီးပၢႆးဝူၼ်ႉႁူႉႁၼ်ၶဝ်လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ ယၢမ်ႈၵႆႉလၢတ်ႈဝႃႈ လၢႆးပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်း ဢၼ်ၶႅမ်ႉလိူသ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉမီးယူႇ-ဝႃႈၼႆ။ ဢၼ်ၶဝ်ဝႃႈၼၼ်ႉမႅၼ်ႈယူႇႁိုဝ်? ၽိတ်းႁိုဝ်? ၼႆ တႃႇၸီႉၸမ်ႈသေတွပ်ႇထဵင်ၶိုၼ်းတႄႉၵေႃႈယၢပ်ႇယူႇ။ ယွၼ်ႉသင်ပေႃးႈၼႆၸိုင်-ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈတီႇမူဝ်ၶရေႇသီႇၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈလၢႆးဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်းဢၼ်တဵမ်ထူၼ်ႈၵူႈပိူင်ၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ဢဝ်လၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ၼၼ်ႉသေ ၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၵမ်ႈၽွင်ႈပႆႇလႆႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵိုတ်းမီးဝႆႉယူႇၼၼ်ႉလႄႈသင်-ၸိူသ်းၼႆႉ မႃးပဵၼ်လွင်ႈတၢင်းယွၼ်ႉဝႃႈ လၢႆးပိူင်ဢၼ်တေၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီလိူသ်သေတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ ၸၢင်ႈတေပေႃႇဢွၵ်ႇမႃးမႂ်ႇမႂ်ႇထႅင်ႈယူႇၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ႁိုဝ်ၵေႃႈယႃႇ တႃႇပၢၼ်မိူင်းမိူသ်ႈၼႆႉၼႆႉ ပႆႇၽႅဝ်ႁွတ်ႈလႆႈတီႈပၢၼ်လၢႆးဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်း ဢၼ်ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီသေလၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ဝႃႈၼၼႆႉတႄႉ လပ်ႉလွင်းဝႆႉယူႇ။ ပႆႇၸၢင်ႈမေႃၵုၺ်ႉဢွၵ်ႇႁၼ်ၺႃးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈလပ်ႉလွင်းယူႇ။ ပိူသ်ႈၼၼ်လႄႈ ဢဝ်တီႈယူပ်ႈယွမ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉဢၼ်ၵူၺ်ႊသေဢၢၼ်းတေပိုၼ်ႉပႅတ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် သၢၼ်ၶတ်းလၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆတႄႉပႆႇသၢင်ႇထုၵ်ႇၵိုင်ႇထိူၵ်ႈႁဵတ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ႁူႉတိူၵ်ႈဝႃႈ တေလႆႈယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈၸွမ်းလၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉသေ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းလၢႆးပိူင်ဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉဢမ်ႇၵၢတ်ႈယဝ်ႉ၊ ဢမ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ။

လၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တေလႆႈႁူႉပွင်ႇၼင်ႇႁိုဝ်? ၵမ်ႈၽွင်ႈတေတွပ်ႇၵႄႈဝႃႈ- “ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၽၢႆႇပႃႈၼမ်ၼၼ်ႉဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းသေ ပႃႇၸႃးၼပ်ႉထိုသ်ၵၢင်ၸႂ်ၽၢႆႇပႃႈဢေႇ” ၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇယဝ်ႉ-တေဝႃႈၼႆယူႇ။ ပေႃးၼပ်ႉသွၼ်ႇဢဝ်တီႈၸမ်ၸမ်တႄႉ မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ လီလႆႈၾၢင်ႉလွင်ႈဢၼ်ဝႃႈၵၢၼ်လိုၵ်ႉလမ်ႇလိူဝ်သေလွင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ပႃးဝႆႉတင်းၼမ်လူင်ယူႇၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထုၵ်ႇလီၵုၺ်ႉဢွၵ်ႇသွၵ်ႈႁႃယိပ်းတိုသ်းၵႂႃႇယူႇ။

တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၸႂ်ႉႁႂ်ႈဢဝ်လၢႆးငမ်းယဵၼ်သေလႄႈ ၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယႃႇပေႁႂ်ႈလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်လႆႈပေႃႇပဵၼ်မီးမႃးၼႆၼၼ်ႉ လၢႆးပိူင်ပၢႆးမိူင်း၊ ပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းလၢႆးလႂ်ၵေႃႈ တေႁၢမ်ႈသီးဝႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ တေဢဝ်လၢႆးလႂ်ၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ဢၼ်ဝႃႈၼႆၼၼ်ႉၵူၺ်း ဢၼ်တေပဵၼ်ဢႃမၶၢမ်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈလၢႆးပိူင်ပၢႆးမိူင်းလႄႈ လၢႆးပိူင်ပၢႆးဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၶိူင်ႇၵိုမ်းလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႃႇႁႂ်ႈတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇႁိူသ်ႈႁိူင်းၼႆၼၼ်ႉ မၼ်းၵႂႃႇၵဵဝ်ႇၵၼ်တင်းဢၼ်ဝႃႈ မူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းႁဝ်းႁပ်ႉၶၢမ်ႇယုမ်ႇယမ်တီႈၼိူသ် “သၽေႃးတီႇဢူဝ်ႇရီႇၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၶႂၢင်ႉပၢႆးၵၢၼ်ၵူၼ်း” (Social Contract Theory ) ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ယူႇၵေႃႉလဵဝ်ၶေႃၶေႃၵူၺ်းဢမ်ႇလႆႈ။ ၼင်ႇႁဝ်းလႆႈၶၢမ်ႇၸႃးသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ႁဝ်းၼၼ်ႉ ႁဝ်းလႆႈမီးလွင်ႈတႃႇပႂ်ႉပႃးထိင်းသိမ်းပုၼ်ႈၽွၼ်း ယႃႇပၼ်လုတ်ႈပၼ်ႁၢမ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးၼၼ်ၸင်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းမေႃယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈၼႂ်းမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းသေ မေႃၸွမ်း “သၽေႃးတီဢူဝ်ႇရီႇၶေႃးၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၶႂၢင်ႉပၢႆးၵၢၼ်းမိူင်း” ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးတေၵုမ်ႇဢဝ်လွင်ႈတၢင်းၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်ပုၼ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉဝႃႈဢၼ်လဵဝ်ၵူၺ်းၸိုင် လူဝ်ႇလႆႈယူႇၽၢႆႇၼွၵ်ႈမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်း (ဢၼ်မီၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၵၼ်ဝႆႉ)ၼၼ်ႉဢဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဝ်ႊၵေႃႉလႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ မိူသ်ႈယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈၼႂ်းမူႇၽုင်ၵူၼ်းႁဝ်းယူႇၼႆႉသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်လႄႈပုၼ်ႈၽွၼ်း (Right and Obligation ) သွင်ပိူင်ၼႆႉ လူဝ်ႇမေႃယွၼ်ႇယၢၼ်းၶိုင်ႁႃၵၼ်သေ ယိပ်းၸႂ်ႉပႂ်ႉပႃးဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးႁဵတ်းၼၼ်ၸင်ႇၶူပ်းငၢမ်ႇမႅၼ်ႈသၽေႃးလၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉသေ ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈလၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဝ်းၵူႈၵေႃႉၼႆႉ မီးၸႂ်ၶႂ်ႈတၢင်ႇလၢတ်ႈၼႄလွင်ႈၼမ်ႉၸႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ ၶႂ်ႈတုၵ်းယွၼ်းႁႂ်ႈလႆႈႁဵတ်းၸွမ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵၢပ်ႈပၢၼ်မိူင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ မီးဝႆႉသုၼ်ႇတႃႇတၢင်ႇလၢတ်ႈၼႄၼမ်ႉၸႂ်ႁဝ်းတဵမ်တဵမ်ထူၼ်ႈထူၼ်ႈလႆႈယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းၵူႈၵေႃႉလႆႈႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်မၼ်းမီးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ ။ ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၼႆႉ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်လၢႆဢၼ်လၢႆမဵဝ်းဝႆႉလႄႈ ၸင်ႇလႆႈဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းတၢင်းၼမ် ဢၼ်ၵူၼ်းၽၢႆႇပႃႈၼမ်ႁပ်ႉၶၢမ်ႇၼၼ်ႉ ဝႆႉပဵၼ်တႃႇႁဵတ်းသၢင်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးပဵၼ်ၼၼ်မႃး ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၽၢႆႇပႃႈဢေႇၼၼ်ႉသမ်ႉတေၵိုတ်းဝႆႉယူႇ။ ၵူၼ်းၽၢႆႇပႃႈဢေႇၶဝ်ၼၼ်ႉ ပိၵ်ႉဝႃႈဢမ်ႇငၢမ်ႇမႅၼ်ႈၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်ၼႆၵေႃႈ တေႃႈတေလႆႈႁူမ်ႈႁွမ်းႁဵတ်းႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်း၊ ယိပ်းတိုဝ်းၸွမ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းပႃႈၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၼႆႉၼႆႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းလူဝ်ႇလႆႈၸွမ်းတီႈၼႂ်းမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းဢၼ် “သၽေႃးတီႇဢူဝ်ႇရီႇၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၶႂၢင်ႇပၢႆးၵၢၼ်ၵူၼ်း” ၶႂ်ႈပွင်ႇဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇမီးပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင်ပၢႆးမိူင်းပၢၼ်ပီႊမိူင်းႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 20 ၶဝ်တႅမ်ႈဢွၵ်ႇၼႄဝႆႉဝႃႈ-လွင်ႈဝႃႈလီလႆႈပၼ်ၶႂၢင်ႉယိပ်းတိုသ်းသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်း ႁင်းၽႂ်မၼ်းႁင်းမၼ်းယူႇၼႆၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းလွတ်ႈလႅဝ်း ဢၼ်မီးသၽေႃးမေႃလူလႅဝ်ၼၼ်ႉ-ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ တၢင်းဝူၼ်ႉၶႆႈၸႂ်ဢၼ်ၼႆႉ လႆႈႁၼ်ဝႃႈမႃးပဵၼ်လွင်ႈထႅမ်ႁႅင်းပၼ် “လၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ” လႄႈ “သၽေႃးတီႇဢူဝ်ႇရီႇၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၶႂၢင်ႉပၢႆးၵၢၼ်ၵူၼ်း” ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ၵွမ်ႉဝႃႈၵျၢင်ႉၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်းလၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ ဢႃၼ်ဝႃႈဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းတင်းလၢႆဢုပ်ႇပိူင်ႇၼႆၼၼ်ႉသေ တေလႆႈဝႃႈ ပႃႇၸႃးၼပ်ႉထိုဝ်တီႈၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၽၢႆႇပႃႈဢေႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ-ၼႆတႄႉ ပႆႇလႆႈဝႃႈထိူၵ်ႈလူးၵွၼ်ႇ။ လွင်ႈဢဝ်ၵၢင်ၸၸႂ်ၵူၼ်းတင်းလၢႆသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈမေႃၸပ်းၽၢႆႇဝၢႆႇၸူး “လွင်ႈၵူၼ်းတင်းၼမ်ၶဝ်လူလၢႆၸႂ်ႉၵိၼ်ဢႃႇၼႃႇႁႅင်းပွင်” Majority Tyranny သေၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵိုင်ႇလီလႆႈႁႃလွၵ်းလၢႆးဢၼ်တေဝႃႈထိူၵ်ႈလႆႈ လွင်ႈဝႃႈမီးတၢင်းပႃႇၸႃးၼပ်ႉထိုဝ်တီႈၼိူသ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းပႃႈဢေႇၶဝ်ဢမၢၼ်ႇယူႇၼႆၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ တီႈမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၵမ်ႈၽွင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ်ၶဝ်တႄႇယိပ်းတိုဝ်းႁဵတ်းသၢင်ႈလွၵ်းလၢႆးၼၼ်ႉယူႇ။ ပၢၼ်မိူဝ်ႈပီႊႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19 ၸမ်တေသုတ်းသေင်ႈၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် “မိူင်းယယူးရူပ်ႇ” ၶဝ်ၵမ်ႈၽွင်ႈယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးဢၼ်ဝႃႈ “တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇႁဵတ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်မီးၼမ်ဢေႇ” (Consensus Democracy) ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉသေ ပၼ်ႁႂ်ႈၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းပႃႈဢေႇၶဝ် လႆႈၶဝ်ႈပႃးၸွမ်းမိူဝ်ႈတေတမ်းဝၢင်းၶေႃႈတႅပ်းတတ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မီးသုၼ်ႇလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်းမိူဝ်ႈတေတမ်းဝၢင်းလွင်ႈတႅပ်းတတ်းပေႃႇလသီႇၼၼ်ႉမႃးယူႇ။ လၢႆးၼႆႉၸမ်း ၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၽၢႆႇပႃႈဢေႇၶဝ်ၼႆႉဢမ်ႇလႆႈၶၢမ်ႇတင်းပိုၼ်ႉပႅတ်ႈၵႂႃႇလုမ်းလုမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ထုၵ်ႇလီဢဝ်ၼိူင်ႈၵၼ်သေလဵပ်ႈႁဵၼ်းၸွမ်း “တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇႁဵတ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်မီးၼမ်ဢေႇ” ၼၼ်ႉမီးဝႆႉ “တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢဝ်ၵေႃႉပေႉဝႃႈဢေႇၼၼ်ႉလုမ်းလုမ်းသေ ႁဵတ်းၼင်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းပႃႈၼမ်ၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉထတ်းသၢင်ဝႃႈ လၢႆးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ၼၼ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းတင်းလၢႆၶဝ်လူလၢႆၸႂ်ႉၵိၼ်ဢႃႇၼႃႇၼၼ်ႉဝႃႈၼင်ႇၼႆလႄႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇႁဵတ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်မီးၼမ်ဢေႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈၽုတ်းပေႃႇယိပ်းတိုဝ်းမႃးယဝ်ႉ-ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ၼင်ႇႁိုဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၽၢႆႇပႃႈဢေႇၶဝ်ၼၼ်ႉ ပေႃးလႆႈၶဝ်ႈပႃးၸွမ်းတီႈလိုၵ်ႉလမ်ႇၶိုၵ်ႉတွၼ်းမိူၼ်ၼင်ႇတီႈတေတမ်းဝၢင်းၶေႃႈတႅပ်းတတ်းၼၼ်ႉလႆႈၼႆလႄႈ ၸင်ႇလႆႈသွၵ်ႈႁႃႁၼ်လၢႆး “ၶွၼ်ႇသူဝ်ႇၸီႇရေးသျိၼ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ” ၼၼ်ႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇႁဵတ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်မီးၼမ်ဢေႇၼၼ်ႉလႄႈ “ၶွၼ်ႇသူဝ်ႇၸီႇရေးသျိၼ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ” ၼႆႉမီးတၢင်းၵပ်းၵၢႆႇၵၼ်ဝႆႉသေ ပဵၼ်ဢၼ်ၼႄႉၼမ်းၼႄလွင်ႈဝႃႈ ၼပ်ႉထိုဝ်တီႈၼိူဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းပႃႈဢေႇၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ဢဝ်လၢႆးငမ်းယဵၼ်ၵႄႈလိတ်ႈတၢင်းၶွင်ႉၶမ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပဵၼ်ၶဝ်ႈၶၢမ်ႇပိုၼ်ႉသေ ယိူင်းၸူးထိုင်တီႈပၢႆးမိူင်းလႄႈ ပၢႆးတိတ်းတေႃႇၵၢႆႇသိုပ်ႇၵူၼ်းႁဝ်း ဢၼ်မီးလွင်ႈတၢင်းမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ိၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၽၢႆႇပႃႈဢေႇၶဝ် လႆႈၶၢမ်ႇတၢင်းပိုၼ်ႉပႅတ်ႈဝႆႉၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉၸူဝ်ႈၵမ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၵိုင်ႇထိူၵ်ႈလုတ်ႈႁၢမ်း တႃႇၸွမ်းလၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။ လၢႆးဢၼ်တေပိုၼ်ႉပႅတ်ႈၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၽၢႆႇပႃႈဢေႇၶဝ်တေႃႇၸူဝ်ႈတေႃႇပၢၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇလီပဵၼ်။ ၸင်ႇဝႃႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇႁဵတ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်မီးၼမ်ဢေႇလႄႈ ၶွၼ်ႇသူဝ်ႇၸီႇရေးသျိၼ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇတီႈယိပ်းတီႈၵႅမ်းယိပ်းတိုဝ်းမႃးယဝ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉမီး “လၢႆးတၢင်း” လႄႈ “ငိူၼ်ႈငႂ်ႈ” ဢၼ်ဢဝ်လၢႆးငမ်းယဵၼ်သေႁဵတ်းႁႃလွင်ႈၵႄႈၶႆမၼ်းယူႇၼၼ်ႉလႄႈ တၵ်းတေၸၢင်ႈသွၵ်ႈႁႃၵုၺ်ႉဢွၵ်ႇႁၼ်မႅၼ်ႈလၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ ဢၼ်တိူဝ်းမီးတြႃးမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

သၽေႃးလွင်ႈတဝ်ႉၶဵင်ႇၶတ်းၶိုၼ်းလႄႈလၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ

သၽေႃးလွင်ႈတဝ်ႉၶဵင်ႇၶတ်းၶိုၼ်းလႄႈလၢႆးၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ Political Opposition with Democratic Ethic လၢႆးပိူင်ဢုပ်ႇပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးပိူင်ၵူၼ်းမိူင်းတင်းလၢႆ ပဵၼ်ၸဝ်ႈပိူင်ႇဢႃႇၼႃႇၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းၵေႃႉလဵဝ် ဢမ်ႇၼၼ် ၵူၼ်းၸုမ်းယွပ်းဢွၼ်ႇဢၼ်ၼိူင်ႈလႆႈသုမ်ႇငမ်းၸိၵ်းပၢႆးဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉ လၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ ဢမ်ႇပၼ်ၶႂၢင်ႉပဵၼ်လႆႈ။ ပုၼ်ႈတႃႇတေဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၽုင်ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ဢႃႇၼႃႇဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉ တေလႆႈၸႅၵ်ႇၽႄၽႄႈၸွတ်ႇဝႆႉၼႂ်းမူႇၸုမ်းၽုင်ၵူၼ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးၼၼ်ၸင်ႇပဵၼ်လၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆယဝ်ႉ။ ၼႆႉပဵၼ်လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄဢႃႇၼႃႇဝႆႉၸွမ်းလၢႆးပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈလၢႆးၸႅၵ်ႇၽႄဝႆႉဢႃႇၼႃႇၼႂ်းၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉသေ လိုၼ်းလၢႆးဝၢႆးမႃး လႆႈယိပ်းၸႂ်ႉလၢႆးၸႅၵ်ႇၽႄဝႆႉၼႂ်းၸုမ်းၽၢႆႇပႃႇတီႇပၢႆးမိူင်းၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ဝႃႈ ပႃႇတီႇလႆႈပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၽွင်းငမ်းမိူင်း ( Governing Party)၊ ပႃႇတီႇယူႇၽၢႆႇၶတ်းၶိုၼ်း (Opposition Party) ၼႆသေၶဝ်ႈပႃးမီးဝႆႉၼႂ်းလုၵ်ႉတေႃႇပႃႇလီႇမၼ်ႇၼၼ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၸီႉၼေဝႆႉဝႃႈ ၸႅၵ်ႇၽႄဢႃႇၼႃႇၽွင်းငမ်းဝႆႉၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၼႆႉပဵၼ်လၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီတၢင်တူဝ် ဢၼ်ႁိူဝ်ႈႁိူင်းဝႆႉၼႂ်းမိူင်းလုမ်ႈၾႃႉႁဝ်းပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ မိူင်းၸိူဝ်းယိပ်းတိုဝ်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၶဝ်ၼႆႉ ၸင်ႇလႆႈၶူင်သၢင်ႈႁဵတ်းဝႆႉလၢႆးပၢႆးမိူင်း ဢၼ်ၸႅၵ်ႇၽႄဢႃႇၼႃႇဝႆႉ ၼႂ်းၵႄႈၸုမ်းၽၢႆႇပႃႇတီႇဢၼ်ႇလႆႈပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၽွင်းငမ်းမိူင်းလႄႈ ၸုမ်းပႃႇတီႇယူႇၽၢႆႇၶတ်းၶိုၼ်းၶဝ်ဝႆႉႁဵတ်းၼၼ်ယဝ်ႉ။ ပႅင်ႇသေမိူင်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၵႅမ်တူဝ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ မီးပႃႇတီႇလႆႈပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၽွင်းငမ်းလႄႈပႃႇတီႇၽၢႆႇသၢၼ်ၶတ်းၶိုၼ်းၶဝ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸုမ်းၶတ်းၶိုၼ်းၵႆႉၸၢင်ႈမီးတင်းၼမ်လူင်ယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၶႂၢင်ႉလၢႆးပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼႆႉ လွင်ႈၶတ်းၶိုၼ်းၼႆႉ လီလႆႈပဵၼ်ၼင်ႇႁႃလၢႆးတၢင်းတၢင်ႇဢၼ်သေ ၵႄႈၶႆၼႄတူၺ်း (Alternative Solution ) ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶႂ်ႈဝႃႈတႄႉ မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈပႃႇတီႇပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းၽိတ်းယဝ်ႉၼႆသေလႄႈ ပေႃးတေထတ်းသၢင်ၶတ်းၶိုၼ်ႊးၸိုင်တေလႆႈမီးလၢႆးတၢင်းဢၼ်ထၢင်ႇဝႃႈတေမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼၼ်ႉသေ လႆႈတၢင်ႇၼႄၸွမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ ဢမ်ႇၸီႉၸမ်ႈၼႄလႆႈတၢင်းတၢင်ႇဢၼ်ၼင်ႇၼၼ်ႉေသ တွပ်ႇထဵင်ၶတ်းၶိုၼ်ႊၼႆၸိုင်မၼ်းဢမ်ႇမႅၼ်ႈလၢႆးၶတ်းၶိုၼ်း ဢမ်ႇမႅၼ်ႈဝွင်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈတွပ်ႇထဵင်ၶတ်းၶိုၼ်ႊ ဢဝ်ပႃးလၢႆးတၢင်းတၢင်ႇဢၼ်ၸီႉၼႄပႃးၸွမ်းၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ ၸင်ႇမႅၼ်ႈဝွင်ႇသေ မႃးပဵၼ်ဢၼ်ၵမ်ႉၵႅမ် ႁႂ်ႈလၢႆႈပၢႆးမိူင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇၶိူင်ႇၵိုမ်းၼၼ်ႉလႆႈယဝ်ႉ။ ပေႃးဢမ်ႇၼၼ်တႄႉ ၼႂ်းၵႄႈပႃႇတီႇဢၼ်လႆႈပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈလႄႈ ပႃႇတီႇယူႇၽၢႆႇၶတ်းၶိုၼ်းၶဝ် ၸၢင်ႈၵႆႉၵႆႉပေႃႇပဵၼ်လွင်ႈလၢႆႈပၢႆးမိူင်ႊတၢင်းတိူၵ်ႈ (Political Deadlock ) ၼၼ်ႉသေ မိူၼ်ၵၼ်တင်းႁဵတ်းႁႃလၢႆးၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၵႅမ်တူဝ်ၶဝ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ မဵဝ်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၵႅမ်တူဝ်ၶဝ်ၼႆႉ ပႂ်ႉငွႆးႁွႆးပိူၼ်ႈယူပ်ႈယွမ်းၼင်ႇၼၼ်ဝႆႉယူႇတႃႇသေႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢၼ်မိူဝ်ႈပႆႇထိုင်သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ (လုမ်ႈၾႃႉ) ပွၵ်ႈသွင် မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ (AD-1918-1933) ၼီႈၼၼ်ႉ မိူဝ်းၵျိုဝ်ႇမၼီႇ (မိူဝ်ႈၼႆပဵၼ် Federal Republic of Germany ) ၼႆႉ ယၢမ်ႈပဵၼ်မိူင်း "ၸွမ်ၸိုင်ႈဝႆႇမႃႇ) Wei mar Republic ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉဝႃႈၶဝ်ဢမ်ႇၸွမ်းလၢႆးတဝ်ႉၶဵင်ႇၶတ်းၶိုၼ်းဢၼ်မႅၼ်ႈဝွင်ႇ ဢၼ်ဢဝ်လၢႆးတၢင်ႇဢၼ်ၸီႉၸမ်ႈၼႄပႃးၸွမ်းဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈ မိူၼ်တင်းၵႂႃႇလႆႈၵမ်ႉၵႅမ်ႁႅင်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၵႅမ်တူဝ် "ႁိတ်ႇတလိူဝ်” ၽုတ်းပေႃႇမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ မိူဝ်ႈၽွင်းၾႅတ်ႇတရႄႇၵျိူဝ်ႇမၼီႇ (Federal Republic of Germany) ယိပ်းတိုဝ်းလၢႆးပိူင်ပၢႆးမိူင်း ပႃႇလီႇမၼ်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ (Parliamentary Democracy ) ဝႆႉလႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ် ၸၢင်ႈလႆႈၶၢမ်ႇတင်းလွင်ႈၶတ်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉၵူႈၶၢဝ်းယၢမ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေးတေဝႄႈလႆႈ လွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းလၢႆးၶတ်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းပိူင်မီႈၶွတ်ႇၽွတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း (Con-Stitution ) ၶဝ်ၼၼ်ႉ ပူင်တမ်းတွၼ်ႈမၢႆဝႆႉဢၼ်ၼိုင်ႈယူႇ။ တွၼ်ႈမၢႆ (Section ) ၼၼ်ႉဝႃႈဝႆႉၼႆႉမိူဝ်ႈပႆႇပူတ်းလူင်းၸွမ်ၽွင်းမိူင်းလူင် (Prime Minister) လႄႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉ ၸုမ်းယူႇၽၢႆႇၶတ်းၶိုၼ်းၶဝ်ၼႆႉ တေလႆႈလိူၵ်ႈတၢင်ႇၼႄပႃးဝႆႉလႆႈၼင်ႇၼၼ်ၸိုင် ဢမ်ႇမီးဢၶႂၢင်ႉပူတ်းလူင်းၸွမ်ၽွင်းမိူင်းလူင်လႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢၼ်တိုၵ်ႉယိပ်းမိူင်းဝႆႉၼၼ်ႉလႆႈလူးၵွၼ်ႇ။ လွၵ်းလၢႆးႁဵတ်းသၢင်ႈၼႆႉၸမ်း ပဵၼ် (Constructive Non-confidence) ( ) လၢႆးတဝ်ႉၶႅင်ႈၶတ်းၶိုၼ်းလွင်ႈလီၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လၢႆးၸိူဝ်ႉၼႆ ၸင်ႇပဵၼ်လၢႆးၶတ်းၶိုၼ်းလွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း ဢၼ်မီးတၢင်းယိူင်းဢၢၼ်းလီၼၼ်ႉသေ ပႃးသၽေႃးတႃႇမူၼ်ႉမေးပဵၼ်လွင်းလီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈတေယိူင်းဢၢၼ်းပူၵ်းတင်ႈလၢႆးပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇယဝ်ႉၼႆၸိုင် ယင်းလူဝ်ႇလႆႈၽၢၼ်ႇသၢင်ႈဝႆႉပၼ် လၢႆးပိူင်ဢၼ်ၸုမ်းယူႇၽၢႆႇၶတ်းၶိုၼ်းၶဝ်ၼၼ်ႉလႆႈမီးႁႅင်းသေ ၸုၵ်းမၼ်ႈၶိူင်ႇၵိုမ်းလႆႈၸွမ်းၼႂ်းၶႂၢင်ႉပၵ်းပိူင်ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ဝႆႉႁႂ်ႈၸုမ်းၶတ်းၶိုၼ်းၶဝ်လႆႈမီးဝႆႉၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇပၼ်ၶဝ်ႁပ်ႉထၢမ်းဝႆႉပုၼ်ႈၽွၼ်းလူင် တႃႇတေၵုမ်းထိင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်လႆႈၽွင်းငမ်းမိူင်း ယႃႇႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်လူင်ၵႂႃႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၵႅမ်တူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ပိူင်ၾၢင်ႁၢင်လၢႆးၸၵ်းၽေဢႃႇၼႃႇၽွင်းငမ်းမိူင်းဝႆႉၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ လူဝ်ႇလႆႈၾၢင်ႉသတိၼၼ်ႉတႄႉ မူႇၸုမ်းၽၢႆႇၶတ်းၶိုၼ်းၶဝ်ၼႆႉ တေလႆႈဢဝ်လွင်ႈလီ (ဢမ်ႇၼၼ်)ၸီႉၸမ်ႈၼႄပႃးလၢႆးတၢင်းတၢင်ႇဢၼ်ၼၼ်ႉသေ တွပ်ႇထဵင်ၶတ်းၶိုၼ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။