ပၢႆးလႅင်ႊလိၼ်

ပၢႆးလိၼ်

ပၢႆးလိၼ်ၼႆႉ ၵႂၢမ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ( Geology သေ လုၵ်ႉတီႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ၵရိၵ်ႉ γη, gê, "earth"; and λόγος, logos, "speech" lit မႃးသေ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ လၢတ်ႈလွင်ႈလိၼ်) ၼႆလႄႈ ပဵၼ်တၢင်းမေႃပၢႆးသၢႆႊ ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ၶူဝ်းႁႄႈဢွၵ်ႇၼႂ်းလိၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢႆးလိၼ် ၽူႇမိၿေႇၻၼႆႉ လဵပ်ႈႁဵၼ်း မၢၵ်ႇႁိၼ်၊ လိၼ်၊ ၵႅဝ်ႈသႅင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၶဝ်ႈပႃးသင်လၢႆလၢႆ ပိူင်ၽၢင်ၶဝ် မီးၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ သၽေႃးရုပ်ႈၶဝ် မီးၼင်ႇႁိုဝ်၊ ပိုၼ်းၶဝ်ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ် လဵပ်ႈႁဵၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းပႃး ၵမ်ႇၽႃႇလူင် ႁဵတ်းႁိုဝ် ၵေႃႇၶပ်ႉၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ ပႃးထၢတ်ႈသင်၊ ႁႅင်းလိၼ် မီးၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ လွင်ႈတူင်ႉၼိုင် မီးၼင်ႇႁိုဝ် ပိုၼ်းမၼ်း မီးၼင်ႇႁိုဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢႆးလိၼ်ၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်တၢင်းမေႃပၢႆးသၢႆႊ ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ၵမ်ႇၽႃႇလိၼ်မိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵဝိပၢႆးလိၼ်ၶဝ်တႄႉ လၢမ်းဝႆႉဝႃႈ ၵမ်ႇၽႃႇလူင်ၼႆႉ ဢႃႇယုမၼ်း မီးမႃး ပီႁူဝ်ႁဵင် 4.6 လၢၼ်ႉသေ ပိူၵ်ႇၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၸၼ်ႉမၢၵ်ႇႁိၼ်ၼၼ်ႉ ဢဝ် tectonic plates ၽွတ်ႈပဵၼ်ဝႆႉသေ သမ်ႉမေႃၶၢႆႉၼိုင်ယဝ်ႉ။ ၽူႈလူင်ႉပၢႆးလိၼ် ၽူႇမိၿေႇတၶဝ် ၶူၼ်ႉဢွၵ်ႇႁႃ ၼမ်ႉမဵၼ်၊ ထၢၼ်ႇႁိၼ်၊ လဵၵ်း၊ တွင်းလႅင်၊ ယူႇရေႇၼီႇရမ်ႇ ဢၼ်မီးတမ်ႈတီႈ ၼႂ်းလိၼ်ယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ႁႃၸဵမ် သႅင်၊ ႁိၼ်ၶၢဝ်၊ ႁိၼ်ၽုၺ်ႈ (Perlite)၊ ၽူဝ်ႉၸၽဵၵ်ႉၸ် (Phosphates)၊ ၸီႇယူဝ်ႇလၢႆႉ (Zeolites)၊ လိၼ်ၼဵဝ်၊ ႁိၼ်သႂ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ပၢႆးလိၼ်ၽူႇမိၿေႇၻၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် တူၺ်းၼႃႈလိၼ် တႃႇတေၵေႃႇသၢင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လမ်ႇလွင်ႈတႄႉတႄႉ။ ပၢႆးလိၼ်ၽူႇမိၿေႇတၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းမေႃ ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉလူင်ပိူင်ၼိုင်ႈသေ ဢမ်ႇၵႃး တႃႇတေႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ႁၢႆႇထရူဝ်ႇၶႃႇပုၼ်ႇ၊ ႁဵၵ်ႇ လဵၵ်း တွင်း၊ တႃႇတေလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၽေးၶဵၼ်သၽႃႇဝ ဢၼ်ထွၵ်ႇၶၢႆႉလၢႆႈ၊ တႃႇတေလဵပ်ႈႁဵၼ်း တၢင်းမေႃပၢႆးၸၢၵ်ႈၵမ်ႈၽွင်ႈ၊ တႃတေပႂ်ႉတူၺ်း လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ ရႃႇသီႇဢုတု၊ တႃႇတေပႂ်ႉတႅၵ်ႈတူၺ်း ရႃႇသီႇဢုတႇ တီႈၸိၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပႃႇမူၺ် လႄႈ သၽႃႇဝႁိမ်းႁွမ်း ပဵၼ်ႁိုဝ်မီးႁိုဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးလႄႈ ပၢႆးလိၼ်ၼႆႉ လမ်ႇလွင်ႈယူႇတႄႉတႄႉ။ ၶဝ်ႈပႃးထႅင်ႈ ပႂ်ႉတူၺ်း ၼမ်ႉယႂ်ႇၼမ်ႉၼွင်း၊ လွႆၾႆးတႅၵ်ႇ၊ ဢိင်ႇသၼ်ႇ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ သွၵ်ႈႁႃ ၼမ်ႉမဵၼ်ၵႅဝ်ႈသႅင် ဢၼ်ဢွၵ်ႇၼႂ်းလိၼ်လူးၵွၼ်ႇ။

ပိုၼ်း

တပႄး ဢရိတ်ႉၸ်ထူဝ်ႇထႄႇ Aristotle ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ႀီဢူဝ်ၽရေးၸ်ထၢတ်ႉၸ် Theophrastus တႅမ်ႈဝႆႉ ပပ်ႉဢၼ်ၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ Peri Linhon (ၼိူဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ်) ၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပပ်ႉ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၽၢႆႇပၢႆးလိၼ်သေ ႁူမ်ႇလူမ်ႈပိူၼ်ႈမႃး ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်ပီမၼ်းယဝ်ႉ။ ပပ်ႉဢၼ်ၼၼ်ႉ ငဝ်ႈမၼ်းပဵၼ် ၽႃႇသႃႇၵရိၵ်ႉသေ ပိူၼ်ႈၶိုၼ်း ပိၼ်ႇပဵၼ် လိၵ်ႈၽၢႆႇလႅတ်ႉထိၼ်ႇ လႄႈ လိၵ်ႈတၢင်ႇမဵဝ်း တင်းၼမ်။ ပပ်ႉဢၼ်ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈၼႄဝႆႉ လွင်ႈႁိၼ်သၢၵ်ႈ ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ပဵၼ်ႀီဢူဝ်ႇရီႇ ဢၼ်ပိူၼ်ႈသိုပ်ႇ ယိပ်းၵမ်မႃး တင်းႁိုင် တေႃႇထိုင်ပၢၼ်ၵၢင်ၼၼ်ႉယူႇ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ရေႃးမၼၼ်ႉၵေႃႈ Pliny The Elder ၽူႈယႂ်ႇပလိၼ်ႇၼီႇ ယၢမ်ႈႁေႃးလၢတ်ႈမႃး လွင်ႈၶူဝ်းႁႄႈတင်းၼမ်ယူႇ။ မၼ်းပဵၼ် ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း သႅင်ပတ်း (ပယိၼ်း) လႆႈႁၼ်မူင်ႈမႅင်းဢွၼ်ႇ တၢႆၶမ်ဝႆႉ ၼႂ်းသႅင်ပတ်းၼၼ်ႉသေ လၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ သႅင်ပတ်းၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ မၼ်းတူၼ်ႈပႅၵ်ႇသေ ယဵၼ်ႈပဵၼ်ႁၢင်ႈသၢၵ်ႈႁိၼ်ၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။ ၵေႃႉဢၼ်တႅမ်ႈၶူင် ဢဝ်သႅင်ၸိင်ႇ ပဵၼ်ပႅတ်ႇၸဵင်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ပလိၼ်ႇၼီႇၼႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၶႂၢင်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း

ပၢႆးလိၼ် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၽူႇမိၿေႇၻၼႆႉ ၵႂၢမ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ “Geology” ၼႆယဝ်ႉ။ geo = the earth (လိၼ်)၊ logy = study (ႁဵၼ်း) Geology is the study of the earth (ပၢႆးလိၼ် ၵျေႃႇလူဝ်ႇၵျီႇၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးၽႃႇသႃႇ ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈလိၼ်) ၼႆယဝ်ႉ။ လဵပ်ႈႁဵၼ်း ၸိူဝ်းလႂ်မၼ်း ပေႃးဝႃးၼႆၸိုင် -

The origin and age of the earth. လဵပ်ႈႁဵၼ်း ငဝ်ႈတိုၼ်းမူႇလ ၵမ်ႇၽႃႇလိၼ်မိူင်း။
The internal structure and composition of the earth. လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇလိၼ်မိူင်း။
The chemical composition of the rock and their genese. လဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈမၢၵ်ႇႁိၼ် ဢၼ်ၽွတ်ႈႁေႃႇၵမ်ႇၽႃႇလိၼ်မိူင်းဝႆႉၼၼ်ႉ ဢဝ်ထၢတ်ႈသင်သေ ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဝႆႉလႄႈ ၶဝ်ႁဵတ်းႁိုဝ် ပဵၼ်မႃး။
The primary and secondary structure of the rock formed. ႁိၼ်ဢၼ်ပဵၼ်မႃးၼၼ်ႉ ငဝ်ႈတိုၼ်းမၼ်း ႁဵတ်းႁိုဝ်ပဵၼ်မႃးလႄႈ မိူဝ်းၼႃႈ တေပဵၼ်ႁိုဝ်ၵႂႃႇ။
The economic mineral deposits and their genese. ၶူဝ်းႁႄႈ ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ ပုၼ်ႈတႃႇပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼၼ်ႉ ၶဝ်ႁဵတ်းႁိုဝ်ပဵၼ်မႃး။
The study of the ever changing morphology of the earth’s surface , and the natural forces and processes that cause an unstable phenomenon of the earth’s interior. လဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈၼႃႈလိၼ်ၵမ်ႇၽႃႇ လႅၵ်ႈလၢႆႈလႄႈ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ သၽႃႇဝ ၽၢၼ်ႇပဵၼ်ၼၼ်ႉသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ လၢၵ်ႇလၢႆး ၼႂ်းၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇလိၼ်မိူင်း။
The geologists history of the earth. လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပိုၼ်းၵမ်ႇၽႃႇလိၼ်မိူင်း။

7 ၶေႃႈတီႈၼိူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈတႃႇ ၸဝ်ႈပၢႆးလိၼ်ၶဝ် လဵပ်ႈႁဵၼ်းယဝ်ႉ။ ၼႃႈၵၢၼ်ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ -

တႃႇတေလႆး ထၢၼ်ႇၽိုၼ်းသၽႃႇဝ
တႃႇတေလႆႈ ထၢၼ်ႇၽိုၼ်းၼိဝ်ႇၵလီးယႃး
တႃႇတေလႆႈ ၶူဝ်းႁႄႈဢၼ်ၶဝ်ႈတၢင်းတိုဝ်း
တႃႇလႆႈၵုၼ်ႇလိူင်း ၸႂ်ႉၼႂ်းႁူင်းၸၢၵ်ႈ
တႃႇလႆႈ ၶူဝ်းၵေႃႇသၢင်ႈ
တႃႇလႆႈ ႁိၼ်ႁၢင်ႈၶိူင်ႈႁိူၼ်းယေး
တႃႇလႆႈ ၼမ်ႉၸိုၼ်ႈၼမ်ႉသႂ်
တႃႇလႆႈ ၵႅဝ်ႈသႅင် ၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇ
တႃႇႁႃလႆႈ ဢွင်ႈတီႈလီ တီႈသၢင်ႇထုၵ်ႇ တႃႇတေၵေႃႇသၢင်ႈ ၽၢႆ၊ မိူင်၊ ႁွင်ႈမိူင်၊ ႁေႃႁိူၼ်း၊ သဵၼ်ႈတၢင်း၊ ၶူဝ်။

ပုၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းၼႂ်းလေႃးၵၼၼ်ႉ တေလႆႈဢဝ် တၢင်းမေႃၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ဢၼ်မေႃဝႆႉၼၼ်ႉသေ ၸွႆးထႅမ် ၵႅတ်ႇၶႄပၼ် ၽေးလွႆၾႆးတႅၵ်ႇ၊ ၽေးၼမ်ႉထူမ်ႈ၊ ၽေးဢိင်ႇသၼ်ႇ၊ ၽေးၼင်ႇလိၼ်တႅၵ်ႇၶၢပ်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢႆးလိၼ် ၽူႇမိၿေႇၻၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးသၢႆႊသၽႃဝ (Natural Science) ယဝ်ႉ။ မၼ်းသမ်ႉ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ Physics, Chemistry, Mathematics, Biology, Botany, Geography ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵိင်ႇၽႄပၢႆးလိၼ် ၽူႇမိၿေႇၻၼႆႉတႄႉ -

Mineralogy (ၽၢႆႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၶူဝ်းႁႄႈၼႂ်းလိၼ်)
Petrology (ၽၢႆႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း မၢၵ်ႇႁိၼ်)
Economic geology (ၽၢႆႇၽူႇမိၿေႇတၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး)
Structural geology (ၽၢႆႇဝႆႉဝၢင်း တမ်းၽႅၼ်ၵၢၼ်)
Geomorphology (ၽၢႆႇပိူင်ၽၢင်လိၼ်)
Stratigraphy
Paleontology (ၽၢႆႇႁၢင်ႈႁိၼ်သၢၵ်ႈ)
Geochronology (ၽၢႆႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၶၢဝ်းယၢမ်းၼႃႈလိၼ်)
Paleobotany (ၽၢႆႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ပၢႆးတူၼ်ႈ မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉသိုၼ်းၵွၼ်ႇ)
Paleozoology (ၽၢႆႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ပၢႆးသတ်း မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉသိုၼ်းၵွၼ်ႇ)
Mining geology (ပၢႆးလိၼ် ၽၢႆႇၶုတ်းၶူဝ်းႁႄႈ)
Geochemisty (ပၢႆးထၢတ်ႈလိၼ်) (ၽူႇမိထႃႇတုၿေႇၻ) ပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ပၢႆးၽႃႇသႃႇၽူႇမိၿေႇတၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးၽႃႇသႃႇပၢႆးသၢႆႊသၽႃႇဝသေ ၶူၼ်ႉၶႆႈဢဝ်ဢွၵ်ႇ ထွၵ်ႇၼႄပၼ် သၽႃႇဝၼင်လိၼ်မိူင်းယဝ်ႉ။

ၵိင်ႇၽႄ ပၢႆးလိၼ်ၽူႇမိၿေႇၻ

Geochemistry (ၽူႇမိပၢႆးထၢတ်ႈ)
Geophysics (ၽူႇမိပၢႆးႁၢင်ႈ)
Hydrogeology (ၽူႇမိပၢႆးၼမ်ႉ)
Engineering Geology (ၽူႇမိပၢႆးႁႅင်းၸၢၵ်ႈ)
Environmental Geology (ၽူႇမိပၢႆးသိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ)
Marine Goelogy (ၽူႇမိပၢႆးပၢင်ႇလၢႆႇ)

ပၢႆးလဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁိၼ်ၵူႈပိူင်ပိူင်

ပဵၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇတၢင်းမေႃ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်လူင် ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ၵမ်ႇၽႃႇတင်းလုၵ်ႈၼၼ်ႉသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁူႉႁၼ်လႆႈ ပၢႆးၽႃႇသႃႇ ဢၼ်ဢိင်ၸမ်ၵၼ် တင်းၼမ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ၶၢဝ်းယၢမ်း လဵပ်ႈႁဵၼ်းၽူႇမိၿေႇတ ပႆႇတၼ်းမီး ပီ 200 သေတႃႉ ၸၢင်ႈတွပ်ႇၵႄႈလိတ်ႈပၼ်လႆႈ ၶေႃႈထၢမ် လွင်ႈမၢၵ်ႇႁိၼ် ၵူႈပိူင်ပိူင် တႄႇပဵၼ်မႃးလႂ်၊ လွင်ႈလွႆ တႄႇပဵၼ်မႃးလႂ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။

ပၢႆးၽူႇမိၿေႇတၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ၽၢႆႇလိၼ်မိူင်းယဝ်ႉ။ လဵပ်ႈႁဵၼ်း တႄႇဢဝ် ၵမ်ႇၽႃႇႁူဝ်ပိုင်း မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး ပီပွင်း လၢၼ်ႉ 4500 တေႃႇထိုင်ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ် မၢၵ်ႇႁိၼ်ၵူႈပိူင်ပိူင် ၼႂ်းလိၼ်ၼၼ်ႉ မီးသၽေႃးၼင်ႇႁိုဝ်၊ ႁဵတ်းႁိုဝ်ပဵၼ်မႃး၊ ႁဵတ်းႁိုဝ် လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၼိူဝ်လိၼ်တႂ်ႈလိၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်တႄႉတႄႉ။ ၵိင်ႇၽႄမၼ်းၵေႃႈ တေႃႈဢမ်ႇဢႄႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ သရူႇပၽူႇမိၿေႇတၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ၶူဝ်းၶွင်ၼိူဝ်လိၼ်တႂ်ႈလိၼ် ႁဵတ်းႁိုဝ်ပဵၼ်မႃး၊ ႁဵတ်းႁိုဝ်လႅၵ်ႈလၢႆႈ၊ ႁဵတ်းႁိုဝ် လူႉလႅဝ်၊ ၼႃႈၵၢၼ်ၶဝ် မီးၸိူင်ႉႁိုဝ် ၶဝ်ၸၢင်ႈပဵၼ်ႁိုဝ်ၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢႆးၽူႇမိၿေတၼႆႉ သမ်ႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းပႃးထႅင်ႈ လွင်ႈၼမ်ႉသမုတရႃႇ၊ လွင်ႈဢိင်ႇသၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။

ၽိုၼ်ဢိင်