မိူင်းထႆး

မိူင်းႁေႃၶမ်းထႆး
ราชอาณาจักรไทย (ထႆး)
ရၢꩡ်ႉဢႃးၼႃးၸၵ်ႇထႆး
မိူင်းႁေႃၶမ်းထႆး ราชอาณาจักรไทย (ထႆး); ရၢꩡ်ႉဢႃးၼႃးၸၵ်ႇထႆး;
ၸွမ်ပိဝ်	မိၵ်ႈမၢႆ
	ၽဵင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ: เพลงชาติไทย; Phleng Chat Thai; "ၽဵင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈထႆး" ၽဵင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶုၼ်: สรรเสริญพระบารมี; Sansoen Phra Barami; "Glorify His Prestige"
	ဢွင်ႈတီႈ မိူင်းထႆး (သီၶဵဝ်) – ၼႂ်း Asia (dark grey လႄႈ grey); – ၼႂ်း ASEAN (dark grey)
ဝဵင်းလူင်	Bangkok; 13°48′N 100°33′E / 13.800°N 100.550°E
Largest city	ဝဵင်းလူင်
Official languages	Thai
Spoken languages	Central Thai, Isan, Lanna (Northern Thai), Dambro (Southern Thai), Karen, Pattani Malay, Bangkok Malay, Teochew, Hokkien
Ethnic groups	80% Thai 37% Thai (Central Thai); 25% Thai Lao (Northeastern Thai); 8% Lanna (Northern Thai); 8% Dambro (Southern Thai); 2% (Western Thai); ; 12% Thai Chinese; 4% Khmer; 4% Malays;
Religion (2018 census)	93.46% Buddhism; 5.37% Islam; 1.13% Christianity; 0.03% Other;
Demonym(s)	Thai
Government	Unitary parliamentary constitutional monarchy
• Monarch	Vajiralongkorn (Rama X)
• Prime Minister	Paetongtarn Shinawatra
Legislature	National Assembly
• Upper house	Senate
• Lower house	House of Representatives
Formation
• Sukhothai Kingdom	1238–1438
• Ayutthaya Kingdom	1351–1767
• Thonburi Kingdom	1767–1782
• Rattanakosin Kingdom	6 April 1782
• Constitutional monarchy	24 June 1932
• Current constitution	6 April 2017
Area
• Total	(50th)
• Water (%)	0.4 (2,230 km2)
Population
• 2024 estimate	65,975,198 (22nd)
• 2010 census	64,785,909 (21st)
• Density	(88th)
GDP (PPP)	2024 estimate
• Total	$1.644 trillion (23rd)
• Per capita	$23,401 (74th)
GDP (nominal)	2024 estimate
• Total	$548.890 billion (26th)
• Per capita	$7,812 (88th)
Gini (2021)	35.1; medium inequality
HDI (2022)	0.803; very high (66th)
Currency	Thai baht (฿) (THB)
Time zone	UTC+7 (ICT)
Date format	dd/mm/yyyy (BE)
Drives on	Left
Calling code	+66
Internet TLD	.th; .ไทย;
	↑ Officially known in Thai as "Krung Thep Maha Nakhon" ;

You may need rendering support to display the Thai text in this article correctly.

မိူင်းႁေႃၶမ်းထႆး (ထႆး: ราชอาณาจักรไทย) (ရၢꩡ်ႉဢႃႇၼႃႇၸၵ်ႈထႆး) ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းၵွၼ်းၶေႃ မိူင်းၼိူင်ႈ ဢၼ်မီးဝႆႉ တီႈလမ်ႇလွင်ႈ ၼႂ်းတွၼ်ႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢေးသျႃး။ ၾၢႆႇႁွင်ႇၼၼ်ႉမီး မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ မိူင်းလၢဝ်း၊ ၾၢႆႇဝၼ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ မီး မိူင်းလၢဝ်း လႄႈ မိူင်းၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး၊ ၾၢႆႇၸၢၼ်းတႄႉမီး ၵိဝ်ႇၼမ်ႉထႆး လႄႈ မိူင်းမလေးသျႃး၊ ၾၢႆႇဝၼ်းတူၵ်းတႄႉ မီး ပၢင်ႇလၢႆႇဢႅတ်ႇမႅၼ်ႇ လႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ ၶဝ်လွမ်ႉႁွပ်ႈ မိူင်းထႆးဝႆႉ။ လႅၼ်ႊၼမ်ႉမိူင်းထႆးၼႆႉ ၾၢႆႇၵိဝ်ႇၼမ်ႉထႆး ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ တိတ်းၸပ်းၵၼ်ဝႆႉတင်း လႅၼ်ႊၼမ်ႉ မိူင်းဝႅတ်ႉၼၢမ်း၊ ၾၢႆႇပၢင်ႇလၢႆႇဢႅတ်ႇမႅၼ်ႇ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်းၼၼ်ႉ တိတ်းၸပ်းၵၼ်ဝႆႉတင်း လႅၼ်ႊၼမ်ႉ မိူင်းဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႃး လႄႈ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ ၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵုင်းထဵပ်ႈ (မိူင်းၵွၵ်ႇ) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းလူင်ငဝ်ႈၸိုင်ႈ မိူင်းထႆးသေဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းထႆး။ ၵုင်းထဵပ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈငႃႇ တႃႇၵၢၼ်မိူင်း၊ ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး၊ ၵၢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶူဝ်းၵုၼ်ႇ လႄႈ ၵၢၼ်ၾၢႆႇၾိင်ႈထုင်းယဵၼ်ႇငႄႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဝဵင်းၼိူင်ႈယဝ်ႉ။}}

တၢင်းၵႂၢင်ႈမိူင်းထႆး မီး 198,000 လၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း (513,000) ၵီႇလူဝ်ႇမီႇထိူဝ်ႇပၼ်ႇမူၼ်းသေ ပဵၼ်မိူင်းလုၵ်ႈယႂ်ႇ ၼႂ်းလူၵ်ႈ မၢႆ 51။ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ၵူၼ်းၼမ်သေပိူၼ်ႈၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ မၢႆ 20 သေ ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း မီးယူႇ 66 လၢၼ်ႉ။ ငဝ်ႈၸိုင်ႈဝဵင်းလူင် ပဵၼ် မိူင်းၵွၵ်ႇ (Bangkok)။ ၵူၼ်း 75.95% ပဵၼ်ၵူၼ်းထႆးသေ ပိူင်လူင်မၼ်း မီးယူႇ 4 တွၼ်ႈသေ ပဵၼ်တွၼ်ႈၵၢင်၊ တွၼ်ႈၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ (ဢီႇသၢၼ်)၊ တွၼ်ႈပွတ်းႁွင်ႇ လႄႈ တွၼ်ႈပွတ်းၸၢၼ်းယဝ်ႉ။ ၸၢဝ်းၶႄႇထႆး မီးယူႇ 14%၊ ၸၢဝ်းထႆးၶႄႇ သမ်ႉတေမီးယူႇ 40% မွၵ်ႈၼၼ်ႉယူႇ။ ၸၢဝ်းထႆးမလေး မီးယူႇ 3% သေ ၸိူဝ်းဢၼ်ၵိုတ်းယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းမွၼ်း၊ ၶမႃႇ လႄႈ ၸၢဝ်းၵူၼ်းယူႇ ႁူဝ်ႁူၺ်ႈႁၢဝ်းလွႆ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်လၢတ်ႈဢၼ်ၸႂ်ႉ ၼႂ်းလုမ်းတႄႉ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းထႆးသေ ၽႃႇသႃႇ ဢၼ်ၵိူဝ်းယမ်တႄႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉ (ထေႇရဝႃႇတ) မီး 95% ယဝ်ႉ။

တႄႇဢဝ် ပီ 1985 တေႃႇထိုင် 1996 ၼၼ်ႉ ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး မိူင်းထႆး ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃးသေ ပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ၵုၼ်ႇၵႃႉတၢင်းၶၢႆ မိူင်းၼိုင်ႈ။ ၵၢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၶူဝ်းၶွင် သူင်ႇၶၢႆၼွၵ်ႈမိူင်း၊ ၵၢၼ်ၽၢႆႇၽုၵ်ႇသွမ်ႈ လႄႈ ၵၢၼ်ၽၢႆႇႁပ်ႉၶႅၵ်ႇ ဢႅဝ်ႇလႄႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးလူင် ပုၼ်ႈတႃႇ မိူင်းထႆးယဝ်ႉ။ ^[8] ^[9]

သၢမ် + သဵမ် + သယၢမ် + သၢမ်း ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်းၶဝ် ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈတူၼ်းၶိူဝ်းတႆး ၵူၼ်းထႆး(တႆးမိူင်းထႆး)ၵေႃႈ ယၢမ်ႈတၢင်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်းလႄႈ ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၶဝ်ဝႃႈ သယၢမ် (Siam)ၼႆမႃး၊ တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ ၼႂ်းမိူင်းထႆး မၢင်ႇတီႈတီႈ ယင်းၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈသယၢမ် - ၼႆယူႇ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈႁွင်ႉၸိုဝ်ႈထႆးၼႆႉ မိူဝ်ႈပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 14 ၼၼ်ႉ ဢယုတ်ႉထယၼႆႉ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ လိုဝ်းႁူင် ယႂ်ႇလူင် ပုၼ်ႈတႃႇ ထႆးသေ ၶႄႇၶဝ်ႁွင်ႉထုင်ႉဢႃႇယုတ်ႉထယၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ သျႅင်းၼႆယူႇ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႈသေ ၸၢဝ်းပေႃႇတူႇၵီႇၶဝ် သမ်ႉႁွင်ႉဢွၵ်ႇသဵင်ဝႃႈ သယၢမ်ႇ Siam ၼႆၵေႃႈ ဝႃႈယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်းလၢႆးမိုဝ်း sign ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမွင်းၵုတ်ႉ (1851 - 1868)ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈလူင်လၢႆးမိုဝ်းဝႆႉဝႃႈ "SPPM (Somdet Phra Poramenthra Maha) ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလူင်မွင်းၵုတ်ႉ ၸဝ်ႈသယၢမ်ၼႆလႄႈ ၸိုဝ်ႈဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ သယၢမ်ၼႆႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃး တေႃႇထိုင် 1939 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ 23 ဝၼ်းသေ ဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈဢၼ်ဝႃႈ Thailand ယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီ 1945 ၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႄးၸႂ်ႉၶိုၼ်း ၶေႃႈၵႂၢမ်းသယၢမ် ၼႆႉ တေႃႇထိုင် 1949 လိူၼ်မေႇ 11 ဝၼ်းသေ ဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၸႂ်ႉ Thailand ယဝ်ႉ။ ^[10]

တီႈပွင်ႇထႆး

တီႈပွင်ႇ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ဝႃႈ ထႆး ၼႆၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းလိၵ်ႈသဝ်ႁိၼ် သုၵ်ႉၶေႃထႆးၼၼ်ႉ ပိုတ်ႇတီႈပွင်ႇဝႆႉဝႃႈ လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈပွင်ႇထႆးၼၼ်ႉ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် သပ်းလႅင်းၼႄမႃးဝႃႈ

ၵူၼ်းမီးမိူင်း ၵူၼ်းမီးၾိင်ႈ ၵူၼ်းမီးၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းမႃး ႁင်းၶေႃ မီးၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ဢၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး ႁင်းၶေႃ။

ပွင်ႇဝႃႈ “ယႂ်ႇ”၊ ပဵၼ်ယႂ်ႇ၊ ပဵၼ်ၸဝ်ႈ၊ ဢမ်ႇပဵၼ်ၶႃႈၽႂ်၊ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၸၼ်ႉၵူၼ်း။

လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ၊ ၸိုင်ႈမိူင်းၵွၼ်းၶေႃ၊ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈလႄႈ ၸိုင်ႈမိူင်း။

သဝ်းၶေႃထၢင်ႇႁၢင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တီႈပွင်ႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ထႆးၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႆႉပဵၼ် ၶေႃႈမီႈတီႈပွင်ႇ ဢၼ်ၵိုင်ႇလႅပ်ႈၵၼ် တင်းလွင်ႈယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈ ၾိင်ႈထုင်းထႆးၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းၸၼ်ႉသုင်ထႆးၶဝ် ၵႆႉၸႂ်ႉၵႆႉလၢတ်ႈဝႃႈ ပရထဵတ်ႉထႆး ဝႃႈၼႆသေတ ဢၼ်တင်းၼမ်လၢတ်ႈတႄႉ ၵူၺ်းႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းထႆးၼႆၵူၺ်း။ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ဝႃႈ မိူင်းၼႆၼၼ်ႉ တီႈပွင်ႇမၼ်း ဢွၵ်ႇဝႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းတိူင်းၵႃးၼႆၵေႃႈၸိုဝ်ႈ၊ ဝဵင်းလူင်၊ ငဝ်ႈၸိုင်ႈဝဵင်းလူင်ၼႆၵေႃႈၸိုဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၼႂ်းလိၵ်ႈတႄႉ မိူင်းထႆးၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ราชอาณาจักรไทย (မိူင်းဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈထႆး)ၼႆယူႇ။

ပိုၼ်းမိူင်းထႆး

မိူင်းထႆးယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ လွင်ႈဢၼ်မီးၵူၼ်းယူႇသဝ်းမႃးၼၼ်ႉ မီးမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီပွင်း 40,000 ပီလိူဝ်ယူႇၼႆ တူၺ်းဢဝ် လၵ်းထၢၼ် ၶူဝ်းၶွင်ၵူၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဢၼ်လႆႈမႃးတီႈ ထမ်ႈလွတ်ႇ ဢၼ်မီးတီႈ မႄႈႁွင်ႈသွၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁူႉလႆႈယူႇ။ တီႈၼႂ်း မိူင်းဢေးသျႃးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၼႆႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ပဵၼ်မိူင်းဢၼ် လွင်ႈၽိင်ႈငႄႈၽႃႇသႃႇ ႁူမ်ႇငမ်းဝႆႉၼင်ႇၼၼ် မိူင်းထႆးၼႆႉၵေႃႈ လႆႈဝႃႈ ၽႃႇသႃႇဢိၼ်ႇတိယ ႁူမ်ႇငမ်းဝႆႉတင်းၼမ်သေ တႄႇဢဝ် မိူဝ်ႈပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 1 ၼၼ်ႉမႃး တေႃႇထိုင်ပၢၼ်ၶမႃႇ (ၶမဵၼ်)ၶဝ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ မိူင်းထႆးၼႆႉ ပဵၼ်ၶမႃႇၶဝ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇငမ်းၸိုင်ႈဝႆႉသေ ၽိင်ႈထုင်းႁိၼ်ႇတူႇ ႁူမ်ႇငမ်းမႃး တင်းႁိုင်လႄႈ တေႃႇထိုင်တီႈလဵဝ် တီႈၼႂ်းၽိင်ႈထုင်းထႆးၼၼ်ႉ ၽိင်ႈထုင်းႁိၼ်ႇတူႇ ယင်းတိုၵ်ႉ ႁူမ်ႇငမ်းဢဝ်တီႈယူႇဝႆႉ တင်းၼမ်ယူႇ။ လွင်ႈဢၼ် ၽိင်ႈငႄႈဢိၼ်ႇတိယ ႁူမ်ႇငမ်းၼိူဝ်ထႆးၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈ ယွၼ်ႉၵူၼ်းဢိၼ်ႇတိယ မႃးယူႇသဝ်း တီႈမိူင်းထႆးသေ ႁူမ်ႇငမ်းၵႂႃႇၵေႃႈပႃး လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လႆႈၵပ်းသိုပ်ႇ တိတ်းတေႃႇ မိူင်းပႃႇရႃႇဝတီႇ၊ မိူင်းသီႇရိဝိၸယ လႄႈ မိူင်းၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး ဢၼ်တိုဝ်းၵမ်ၸွမ်း ၽိင်ႈထုင်း ဢိၼ်ႇတိယၼၼ်ႉၵေႃႈ ပႃးလူၺ်းယဝ်ႉ။ ဢီးဢေႇပေႃးရိတ်ႉတႄႉ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ပၢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢသေႃးၵ မိူင်းမေႃးရိယ (ဢိၼ်ႇတိယ)ၼၼ်ႉ ၽႃႇသႃႇပုတ်ႉထၸဝ်ႈ လုၵ်ႉဢိၼ်ႇတိယသေ ႁွတ်ႈထိုင်မႃး မိူင်းထႆး တေႃႇထိုင် ပီၶရိတ်ႉ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 1 ၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။^[11]

ဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်ပႃႇလႃႇပႃႇ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယၶဝ် လႄႈ သၢႆၶိူဝ်းၶုၼ်ၵုပ်ႉပတႃးၶဝ် ႁူမ်ႇငမ်းထိုင် မိူင်းထႆးယဝ်ႉ။ ၽူႈလူင်ႉပိုၼ်း ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ ၵျွတ်ႉသျ်သီးတႅတ်ႉ ႁၼ်ထိုင်ဝႃး တီႈၼႂ်းလိၵ်ႈႁိၼ်ၶျၼ် (ၸမ်ႇပ)ၶဝ် ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 11 ၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉဝႃႈ ႁၢႆးသိုၵ်းထႆး (ၵူၼ်းသိုၵ်း ဢၼ်တိၺွပ်းလႆး ၼႂ်းသိုၵ်းသေ ဢဝ်ႁဵတ်းၶႃႈ)ၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းႁုၼ်ႇႁၢင်ႈႁိၼ်တွင်ႈ ဢင်းၵေႃးဝတ်ႉ မိူင်းၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး ဢၼ်ၶႅၵ်းႁဵတ်းဝႆႉ မိူဝ်ႈပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 12 ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁၼ်ပႃးဝႆႉ ၸုမ်းၵူၼ်းသိုၵ်းသယၢမ် ၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈ 1253 လိူၼ်ၵျၼ်ႇၼဝရီႇ 7 ဝၼ်း ၽွင်းမိူဝ်ႈ သိုၵ်းမုင်ႇၵူဝ်းၶဝ် ၶဝ်ႈတိုၵ်း သိမ်းဢဝ်ပႅတ်ႈ တႃႇလီးယဝ်ႉသေ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းထႆးၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် လူင်းမႃးၽၢႆႇတၢင်း ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇဢေးသျႃးသေ တႃႇတေမႃးတင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ၼႃႈတီႈဢၼ် ဢိၼ်ႇတယ ႁူမ်ႇငမ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇယၢပ်ႇသင်လူင်လၢင်ၼႆယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ ထုင်ႉမႄႈၼၢမ်လႄႈ ၸႄႈတွၼ်ႈ ပႃႇရႃႇဝတီႇၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 7 ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းမွၼ်းၶဝ် မီးဝႆႉသေ ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 11 ၸမ်း ပဵၼ်ၼႃႈတီႈ ဢုပ်ႇပိူင်ႇ ၶမႃႇ(ၶမဵၼ်)ၶဝ်ယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းပိုၼ်း သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်ယႂၢၼ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉဝႃႈ မိူဝ်ႈပီ 1282 ၼၼ်ႉ လႆႈမီးလုမ်းတၢင်မိူင်း မိူင်းသုၵ်ႉၶေႃထႆး ၼႆယဝ်ႉ။ 1287 ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ထႆး သၢမ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈမၢင်းရၢႆး၊ ၸဝ်ႈငၢၼ်မွင်း၊ ၸဝ်ႈရၢမ်ႈၶမ်းႁႅင်ၶဝ် သၢမ်ၸဝ်ႈ ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်သေ တင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ယဝ်ႉ။

ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 13 ဝၢႆးသေ ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈၶမႃႇ လူႉပင်းၵႂႃႇ ဝၢၼ်ႈမိူင်းတင်းၼမ်တင်းလၢႆ ဢွၵ်ႇမႃးသေ ပဵၼ်ၵူၼ်းထႆး၊ ၵူၼ်းမွၼ်း၊ ၵူၼ်းၶမႃႇ၊ ၵူၼ်းၸမ်ႇပ (ၶျၼ်) လႄႈ ၵူၼ်းမလေးၶဝ် တႄႇတင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၵႂႃႇၼႆ တူၺ်းႁၼ် ၼႃႈလိၼ်ၶူၼ်ႉၶႂႃႉပိုၼ်းၵဝ်ႇၼၼ်ႉသေ ႁူႉႁၼ်လႆႈၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 12 ၼၼ်ႉ မိူင်းထႆး မၢႆၼိုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းသုၵ်ႉၶေႃထႆးသေ တႄႇတင်ႈမိူဝ်ႈပီ 1238 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 13 လႄႈ 14 ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ ၶမႃႇၶဝ် ယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇ လူႉပင်းၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ မိူင်းသုၵ်ႉၶေႃထႆး၊ မိူင်းလၢၼ်ႉၼႃး လႄႈ မိူင်းလၢၼ်ႉၸၢင်ႉ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၸူဝ်ႈပၢၼ်ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 1 ၸူဝ်ႈယဝ်ႉၼၼ်ႉ ထိုင်မႃး ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 14 တူၵ်းၶိုင်ႈၼၼ်ႉၸိုင် ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ ဢႃႇယုတ်ႉထယ ၶိုၼ်းႁူမ်ႇငမ်းၸွမ်း သၢပ်ႇမႄႈၼမ်ႉ ၸဝ်ႈၽယႃး ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ထုင်ႉမႄႈၼၢမ်ယဝ်ႉ။

ဢဝ်ၼမ်ႉမႄႈၼၢမ် ပဵင်ငဝ်ႈသေ မိူင်းဢယုတ်ႉထယ မႄႇၶႂၢၵ်ႈမိူင်းသေ တမ်ႈတီႈ ပွတ်းႁွင်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၼႃး လႄႈ မိူင်းဢွၼ်ႇမိူင်းဢိတ်းၽႂ်မၼ်း ဢုပ်ႉၵွၼ်းၵႂႃႇယူႇ။ 1431 ဢယုတ်ႉထယ ၵႂႃႇတိုၵ်းသိမ်းဢဝ် ဝဵင်းဢင်းၵေႃးသေ ၶမႃႇၶဝ် လႆႈပၢႆႈဢွၵ်ႇ ဢင်းၵေႃးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ^[12]

ဝၢႆးၼၼ်ႉ ထႆးၶဝ် တိူဝ်းမီး လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇ ၵႃႉၶၢႆလူၺ်ႈ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း ၸိူဝ်းပဵၼ် ၶႄႇ၊ ဢိၼ်ႇတိယ တေႃႇႁွတ်ႈထိုင် မိူင်းပႃႇသျႃး၊ မိူင်းဢႃႇရၢပ်ႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းဢေးသျႃး ၽွင်းၼၼ်ႉ ဢယုထယ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈလွၵ်းၵၢတ်ႇ ၵိုၼ်းသေပိူၼ်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵႃႉ ယူးရူပ်ႉၶဝ်တႄႇၽဵဝ်မႃး မိူင်းထႆး မိူဝ်ႈပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 16 မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉသေ ၵေႃႉဢၼ်ၽႅဝ်မႃး ဢွၼ်တၢင်းပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်ၵိၼ်မိူင်းလူင်ပေႃႇတူႇၵိူဝ်ႇ ဢေႇၾုၼ်ႇသူဝ်ႇတီႇဢႄႇလ်ပႃႇၵႃႇၵီႇသေ မၼ်းႁွတ်ႈထိုင် မိူဝ်ႈ 1511 ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ၊ တၢတ်ႉၶျ်လႄႈ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ၸင်ႇၽႅဝ်မႃး။ 1765-67 ပၢၼ်ၵူင်းပွင် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ သျိၼ်ႇၽိဝ်ႇသျိၼ်ႇ မႃးတိုၵ်းလႄႈ မိူင်းဢယုတယ လႆႈလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။

1767 ဝၢႆးသေ မိူင်းဢယုထယ တူၵ်းၵႂႃႇ ၼႂ်းမိုဝ်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ၸဝ်ႈၽယႃးထၢၵ်ႈသိၼ် ၸင်ႇၶၢႆႉၵႂႃႇတင်ႈ ဝဵင်းလူင် တီႈတုၼ်းပူးရီး Thonburi မွၵ်ႈ 15 ပီ။ ထိုင်မႃး 1782 သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် ၸၵ်ႉၵရီး မႁႃႇရႃႇမ 1 ၸင်ႇမႃးတင်ႈဝဵင်းလူင် တမ်ႈတီႈ မိူင်းၵွၵ်ႇယဝ်ႉ။

ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 20

ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇသၢဝ်းၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ မိူင်းယူးရူပ်ႉၶဝ် ႁိပ်ႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင် ၶႂၢၵ်ႈမိူင်းမႃးသေတ ၼႂ်းမိူင်းဢေးသျႃးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ မိူင်းထႆးမိူင်းလဵဝ်ၵူၺ်း ဢမ်ႇလႆႈပဵꧣ် ၶီႈၶႃႈမိူင်းလႂ်။ ဢၼ်ဢမ်ႇလႆးပဵၼ် မိူင်းၶီႈၶႃႈပိူႈၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ တႄႇၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 17 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းထႆးၶဝ် ပေႃးမေႃ ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ ႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ် ယူႇသဝ်း ႁႂ်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ ၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ လႄႈ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1896 ၼၼ်ႉ ပရိတ်ႉတဵင်ႇလႄႈ ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ လႆးလူင်းလၢႆးမိုဝ်းၵၼ်ဝႃႈ တေဢဝ် သၢပ်ႇမႄႈၼမ်ႉၸဝ်ႈၽယႃး ႁဵတ်းပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈၶႅၼ်ႈမိူင်းၶဝ်ၶႂၢၵ်ႈၼႆသေ ၸင်ႇတေ ႁုပ်ႈသိမ်းဢဝ် မိူင်းဢေးသျႃး ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ တင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ် မႃးႁူမ်ႇငမ်းလႄႈ ၼႂ်းပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19 ၼႆႉ မီးမႃးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ တင်းၼမ်တင်းလၢႆသေ ပႅင်ႈၼင်ႇ ၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၶဝ် ယွၼ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်လႆႈၸွမ်းပၼ် ၵၢင်ၸႂ်ၶဝ် ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃး တေႃႈမီးတင်းၼမ်ယူႇ။ တီႈတႅၵ်ႈမၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ၼႃႈလိၼ် ၸိူဝ်းဢၼ်မီး ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ မႄႈၼမ်ႉၶွင်ၼၼ်ႉ လႆႈၼွပ်ႇဢၢပ်ႈပၼ် ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈၵႂႃႇလႂ်၊ ၵုၼ်ယွၼ်ႇမလေးသျႃး တီႈဢၼ်ထႆးလႄႈ ယၢင်း(ၵယိၼ်ႇ)ၶဝ်ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈပၼ်ၵႂႃႇ ၼႂ်းမိုဝ်း ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်လႂ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေလႆႈ လွင်ႈၵမ်ႉထႅမ် တမ်ႈတီႈ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉၸိုင် မိူဝ်ႈပီ 1909 လႆႈႁဵတ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ဢိင်ႇၵလူဝ်ႇ-သယၢမ်မိၵ်ႉသေ လႆႈဢဝ်ၸႄႈမိူင်းသီႇဢၼ် ၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈပၼ် ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႂ်ယဝ်ႉ။ ၸႄႈမိူင်းသီႇဢၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵလၢၼ်ႇထၢၼ်ႇ၊ တႄးရၢၼ်ႇၵႃႇၼူး၊ ၵတႃႇ လႄႈ ပႃႇလိတ်ႉၼၼ်ႉသေ ဝၢႆးလင်မႃး ပႃးၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်း မလေးပွတ်းႁွင်ႇယဝ်ႉ။

1917 ၽွင်းမိူဝ်ႈ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉ မိူင်းထႆး ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ သယၢမ် ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸုမ်း မႁႃႇမိတ်ႉသေ ပဵၼ်မိူင်းလုၵ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းသဵၼ်ႈမၢႆ ဢွင်ႇပႄႉသိုၵ်းယဝ်ႉ။ 1923 လႆႈပဵၼ် ပွႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ လိူတ်ႈဢမ်ႇဢွၵ်ႇ Khana Ratsadon ၶၼရတ်ႉသတွၼ်းလႄႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ပရႃႇၸတိပူၵ်ႉ Prajadhipok ပၼ်ၶႂၢင်းပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်း လႆႈတႅမ်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ်လၵ်းမိူင်းသေ လွင်ႈဢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢုပ်ႉဝၢၼ်ႈပွင်မိူင်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ၶွတ်ႇယွတ်ႈသုတ်းပၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉ။ 1939 ၸင်ႇလုၵ်ႉတီႈ ၸိုဝ်ႈဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ သယၢမ်ၼၼ်ႉသေ လႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် Thailand ၵႂႃႇယဝ်ႉ။

သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်

မိူဝ်ႈၽွင်း သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၵျပၢၼ်ႇ တုၵ်းယွၼ်း ႁႂ်ႈလႆႈဢဝ်တပ်ႉၵျပၢၼ်ႇ လတ်းၶၢမ်ႈ မိူင်းထႆး ၵႂႃႇၸူး တီႈၼႃႈလိၼ်မလေးသျႃးယဝ်ႉ။ 1941 လိူၼ်တီႇၸိမ်ပိူဝ်ႇ 8 ဝၼ်း ၸွမ်းၼင်ႇ မိူင်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇဢေးသျႃး ဢွၼ်ၵၼ် တိုၵ်းတေႃးၵျပၢၼ်ႇ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်ၼင်ႇၼၼ် သိုၵ်းႁေႃၶမ်းထႆးၵေႃႈ လႆႈပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ် တင်းၵျပၢၼ်ႇၶဝ် မွၵ်ႈ 6 မွင်းတေႃႇ 8 မွင်းယဝ်ႉ။ Plaek Phibunsongkhram ပလႃႇယႅၵ်ႉ ၽိပုၼ်းသူင်ၶရမ်း ပိုၼ်ၶၢဝ်ႇဝႃး ႁ်ႈၵိုတ်းသိုၵ်းၼႆ ၸင်ႇၵိုတ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၸင်ႇပၼ်သိုၵ်းၵျပၢၼ်ႇၶဝ် လတ်းၶဝ်ႈၼႂ်းမိူင်းထႆးသေ ပီ 1941 လိူၼ်တီႇၸိမ်ႇပိူဝ်ႇ 21 ဝၼ်း ၽၢႆႇသိုၵ်း ထႆးလႄႈ ၵျပၢၼ်ႇ လႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်း ႁူမ်ႈပဵၼ် မႁႃႇမိတ်ႉၵၼ်ယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၼၼ်ႉသေ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် တေၸွႆႈထႅမ်ပၼ် ၼႃးလိၼ်ထႆး ဢၼ်တူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇ ၼႂ်းမိုဝ်းၾရၢင်ႇသဵတ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ၼႃႈလိၼ်ထႆးၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ထႆးၶဝ်လႆႈၶိုၼ်းသေ မိူင်းၵဵင်းတုင်ၵေႃႈ ၵျပၢၼ် ၼွပ်ႇဢၢပ်ႈပၼ် ထႆးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ^[13]

ၵူၺ်းၵႃႈ 1942 လိူၼ်ၵျၼ်ႇၼဝရီႇ 25 ဝၼ်း မိူင်းထႆး ပဵၼ်ၸႂ်ၵျပၢၼ်ႇသေ ပိုၼ်ၶၢဝ်ႇ တိုၵ်းတေႃး ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇလႄႈ ပရိတဵင်ႇၶဝ်ယဝ်ႉ။ ထႅင်ႈၽၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ တႃႇတေတိုၵ်းတေႃးၵျပၢၼ်ႇၼၼ်ႉ လၵ်ႉလွမ်တူင်ႉတိုၼ်ႇတူဝ်ဝႆႉယူႇ။

ၽိုၼ်ဢိင်

↑ "Thailand" Archived 10 June 2021 at the Wayback Machine., The World Factbook.
↑ မီးလွင်ႈၽိတ်းပိူင်ႈ : Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :0
↑ Population statistics of the civil registration (monthly).
↑ National Statistics Office, "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand". (in ထႆး) Archived 12 July 2012 at the Wayback Machine.. popcensus.nso.go.th.
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Thailand). International Monetary Fund (16 April 2024).
↑ Gini Index. World Bank.
↑ Human Development Report 2023/2024. United Nations Development Programme (13 March 2024).
↑ Thailand and the World Bank, World Bank on Thailand country overview.
↑ The Guardian, Country profile: Thailand, 25 April 2009.
↑ Thailand (Siam) History, CSMngt-Thai. Archived 24 ဧပြီ 2015 at the Wayback Machine
↑ Some Aspects of Asian History and Culture by Upendra Thakur p.157
↑ Science news: What happened at Angkor Wat". The Washington Post. 13 April 2010.
↑ Werner Gruhl, Imperial Japan's World War Two, 1931–1945, Transaction Publishers, 2007 ISBN 978-0-7658-0352-8

[1] Officially known in Thai as "Krung Thep Maha Nakhon"

[CIA-2] "Thailand" Archived 10 June 2021 at the Wayback Machine., The World Factbook.

[:0-3] မီးလွင်ႈၽိတ်းပိူင်ႈ : Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :0

[4] Population statistics of the civil registration (monthly).

[5] National Statistics Office, "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand". (in ထႆး) Archived 12 July 2012 at the Wayback Machine.. popcensus.nso.go.th.

[IMFWEO.TH-6] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Thailand). International Monetary Fund (16 April 2024).

[7] Gini Index. World Bank.

[8] Human Development Report 2023/2024. United Nations Development Programme (13 March 2024).

[9] Thailand and the World Bank, World Bank on Thailand country overview.

[10] The Guardian, Country profile: Thailand, 25 April 2009.

[11] Thailand (Siam) History, CSMngt-Thai. Archived 24 ဧပြီ 2015 at the Wayback Machine

[12] Some Aspects of Asian History and Culture by Upendra Thakur p.157

[13] Science news: What happened at Angkor Wat". The Washington Post. 13 April 2010.

[14] Werner Gruhl, Imperial Japan's World War Two, 1931–1945, Transaction Publishers, 2007 ISBN 978-0-7658-0352-8

[မၢႆတွင်း 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]