ၵႃးမၢၵ်ႈ

ၵႃးမၢၵ်ႈ FRSA
Karl Marx in 1875
ၵိူတ်ႇ	(1818-05-05)5 မေႇ၊ 1818 Trier, Kingdom of Prussia
သဵင်ႈၵၢမ်ႇ	14 မၢတ်ႉၶျ်၊ 1883(1883-03-14) (ဢႃႇယု 64) ဝဵင်းလၼ်ႇတၼ်ႇ၊ ဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇ။
ႁွင်ႈၵၢၼ်	Germany, France, Belgium, United Kingdom
ၵူၼ်းမိူင်း	Stateless after 1845
ႁူင်းႁဵၼ်းမိူဝ်ႈဢွၼ်ႇ	University of Bonn University of Berlin University of Jena
ၵၢပ်ႈပၢၼ်	19th-century philosophy
ထုင်ႉ	Western philosophy
ၵိူင်း/ႁူင်းႁဵၼ်း ၽီႇလူဝ်ႇသူဝ်ႇၾီႇ(school)	Continental philosophy Marxism
ဢၼ်ၶဝ်ႈၸႂ် ပိူင်လူင်	Politics, economics, philosophy, history
တၢင်းဝူၼ်ႉ ဢၼ်ၵိုင်ႇမၢႆတွင်း	Surplus value, contributions to the labour theory of value, class struggle, alienation and exploitation of the worker, materialist conception of history
လွင်ႈဢေႃးၸႃႇႁူမ်ႇငမ်းၼိူဝ်မၼ်း Babbage, Hegel, Feuerbach, Spinoza, Proudhon, Stirner, Smith, Voltaire, Ricardo, Vico, Robespierre, Rousseau, Shakespeare, Goethe, Helvétius, d'Holbach, Liebig, Darwin, Fourier, Robert Owen, Hess, Engels, , , Aristotle, Epicurus
လၢႆးမိုဝ်း

ၵႃးမၢၵ်ႈ ပဵၼ်ၶူးမေႃလူင် ၵေႃႉၶူင်ဢွၵ်ႇ ဝူၼ်ႉၶပ်ႉဢွၵ်ႇမႃး ပၢႆးဝူၼ်ႉ “သူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႈ လူၺ်ႈလၢႆးတၢင်းပၢႆးသၢႆႊ” (Scientific socia-lism)။ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ မိူဝ်ႈပီႊ 1818 တီႈ ဝဵင်း ထရီးယႃႇ (Trier) မိူင်းၵျႃႇမၼီႇ။ ဢူႈမၼ်းပဵၼ် သိုင်ႇၾိင်ႈ (Lawyer)။ မိူဝ်ႈ ၵႃးမၢၵ်ႈ လႆႈဢႃႇယု သိပ်းၸဵတ်းပီႊၼၼ်ႉ တၢမ်တူဝ်မၼ်းၵေႃႈ လႆႈ ၶဝ်ႈႁဵၼ်း ပၢႆးၾိင်ႈမိူင်း တီႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ပွၼ်း (University of Bonn)။ ဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉ မၼ်းၶၢႆႉ ၵႂႃႇႁဵၼ်း တီႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ပႄးလိၼ်ႇ (University of Berlin)။ ယဝ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁပ်ႉ ၸုမ်ႈၶူးလူင်ၸၼ်ႉ ပၢႆးလွၼ်ႉၶူး (Ph. D.) လူၺ်ႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ (Phi-losophy) ဢၼ် ၸၼ်ႉၸွမ် ယီႉၼႃႇ (University of Jena) မွပ်ႈပၼ်။

ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၵႃးမၢၵ်ႈ ၶိုၼ်းဝၢႆႇႁူဝ်ၸူး ၵၢၼ် သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ။ ထၢမ်းငၢၼ်း ပဵၼ် ၽူႈထတ်းလိၵ်ႈ ၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇ ရၢႆးၼိၵ်ႈ သၢႆးထူင်ႇ (Rheinische Zeitung) တီႈ ဝဵင်းၶူဝ်းလူင်ႇ (Cologne)။ ၵူၺ်း ၵႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တၢင်းႁၼ်ပၢႆးမိူင်းမၼ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၵူၼ်းႁုၼ်ႈႁႅင်း (radical) ၵ​ေႃႉ႞လႄႈ ထိုင်တီႈလႆႈ တုၵ်ႉၶသေ လႆႈၶၢႆႉမႃးယူႇ ဝဵင်းပႃႇရီႇ။ တီႈၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈႁူပ်ႉထူပ်းၵၼ်တင်း ၾရီႉတရိတ်ႈ ဢႅင်း ၵႄႇ (Friedrich Engels) ၵေႃႉဢၼ် တေပဵၼ်မႃး ဢူၺ်းၵေႃႉၸမ်ၸႂ်မၼ်းသေဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်ဢူၺ်း လီ ၽၢႆႇၵၢၼ်မိူင်းမႃး တေႃႇၸူဝ်ႈသုတ်းပၢၼ် ၼၼ်ႉ။ ၶႃသွင်ၵေႃႉ တႅမ်ႈဢွၵ်ႇ ပပ်ႉလိၵ်ႈ တင်း ၼမ် ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်းသေတႃႉ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶဝ်ၼႆ တႄႉ တိုၼ်းၸမ်ၵၼ်ၶဝ်ႈၵၼ် တႃႇသေႇလႄႈ ၽွၼ်းယွၼ်ႈတေႃႇ မိူင်းၵူၼ်းၶူင်းၵၢင်ၼၼ်ႉ တိုၼ်းပဵၼ် လွင်ႈလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ဝႃႈတေႉၵေႃႈ ၼႂ်း ပပ်ႉၼႆႉ ဢဝ်ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ မၢၵ်ႈ တင်း ဢႅင်းၵႄႇ ဝႆႉၵိုၵ်းပဵင်း ၵၼ်ၵွၺ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ တႅမ်ႈသႂ်ႇလွင်ႈၶႃ တႂ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင် ၵႃးမၢၵ်ႈ ၵေႃႉလဵဝ်။ (ၼင်ႇၵဝ်ၶႃႈ ဝူၼ်ႉႁၼ်တႄႉ) ၼႂ်းၶႃသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉ မၢၵ်ႈ ပဵၼ် ယႂ်ႇလိူဝ် ဢႅင်းၵႄႇ။

ယူႇပႃႇရီႇၵေႃႈ ဢမ်ႇႁိုင်သင် ၵႃးမၢၵ်ႈ လႆႈ ပၢႆႊဢွၵ်ႇထႅင်ႈ မိူင်းၾရၢင်ႇသဵတ်ႈသေ ၵႂႃႇယူႇ ဝဵင်း ပရႃးသႄႇ (Brussels)။ မိူဝ်ႈယူႇတီႈ ပရႃးသႄႇ ၼၼ်ႉ ၼႂ်းပီႊ 1847 မၼ်းပိုၼ်ဢွၵ်ႇလႆႈ ပပ်ႉ လိၵ်ႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်မၼ်း ပပ်ႉ႞ ဢၼ်မီးႁူဝ် ၶေႃႈဝႃႈ တၢင်းယၢၵ်ႈၽၢၼ် ၶွင်ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ (The Poverty of Philosophy)။ ထႅင်ႈပီႊ႞ မၼ်း တင်းဢႅင်းၵႄႇ ႁူမ်ႈၵၼ်တႅမ်ႈဢွၵ်ႇ ပပ်ႉလိၵ်ႈ ဢၼ်မီးႁူဝ်ၶေႃႈဝႃႈ လိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇ ၼိတ်ႈ (Communist Manifesto)။ ပပ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ပပ်ႉလူင် ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ဢၼ်ၵူၼ်း တင်း လုမ်ႈၾႃႉ သူင်လူသူင်ဢၢၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆး ၼၼ်ႉ ထႅင်ႈပီႊ႞ မၢၵ်ႈ ၶိုၼ်းပွၵ်ႈမႃး ဝဵင်းၶူဝ်း လူင်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တၼ်းယူႇလႆႈ မွၵ်ႈလၢႆလိူၼ်ၵွၺ်း မၼ်းလႆႈပၢႆႊဢွၵ်ႇထႅင်ႈ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈ ၵႂႃႇ ယူႇ ဝဵင်းလၼ်ႇတၼ်ႇ တေႃႇပေႃးသဵင်ႈတၢႆ ၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈမၼ်းထၢမ်းငၢၼ်း ၽူႈထတ်းလိၵ်ႈ ၼၼ်ႉ လႆႈငိုၼ်းလႆႈတွင်းဝႆႉၵမ်ႈၽွင်ႈလႄႈ ၽိူဝ်ႇ ၵႂႃႇယူႇ တီႈလၼ်ႇတၼ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းမီးၶၢဝ်း ယၢမ်းတၼ်း တႃႇပၵ်းၸႂ်ပၵ်းၶေႃး ၶူၼ်ႉၶႂႃႉတႅမ်ႈ ဢွၵ်ႇ ပပ်ႉလိၵ်ႈၽိုၼ်လၢႆး ၵဵဝ်ႇၵပ်း ၵၢၼ်မိူင်း လႄႈ ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။ (မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ၵမ်ႉၸွႆႈပၼ် ၼႃႈႁိူၼ်း ၵႃးမၢၵ်ႈၶဝ် ၵူႊလွင်ႈ လွင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢႅင်းၵႄႇယဝ်ႉ။) ပပ်ႉလူင် ႁူဝ် ၶေႃႈမၼ်းဝႃႈ ငိုၼ်းတိုၼ်း (Das Kapital) သွႆႉ တီႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ပပ်ႉ ၵႃးမၢၵ်ႈ လိုဝ်းလင်လိူဝ် ပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇမႃး မိူဝ်ႈပီႊ 1867။ ပပ်ႉလူင် ထႅင်ႈသွင်သွႆႉၼၼ်ႉ ပႆႇတၼ်း ယဝ်ႉတူဝ်ႈ တေႃႇ ပေႃး မၼ်းလႆႈသဵင်ႈတၢႆၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ ပီႊ 1883 ၼၼ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ဢႅင်းၵႄႇ ၸင်ႇၵဵပ်းဢဝ်မူႇလိၵ်ႈဢၼ် ၵႃးမၢၵ်ႈ တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉသေ ၶိုၼ်းထတ်းထိၼ် ၽိမ်းဢွၵ်ႇပဵၼ်ပပ်ႉလိၵ်ႈ။

ၵႃႊပဵၼ် ၵႃးမၢၵ်ႈ တႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶေႃႈဝူၼ်ႉ ပိုၼ်ႉထၢၼ် တႃႇပၢႆးဝူၼ်ႉ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇ ၼိတ်ႈ သေဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်ပႃး ပိုၼ်ႉထၢၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇ ပၢႆးဝူၼ်ႉ သူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႈ ပၢၼ်မႂ်ႇ ၵူႊမဵဝ်းမဵဝ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵၢပ်ႈပၢၼ် ၽွင်း ၵႃးမၢၵ်ႈ သဵင်ႈ တၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၸိုင်ႈမိူင်းလႂ်ၵေႃႈ ပႆႇမီးတၢင်းဝူၼ်ႉ ပိူဝ်ႈတႃႇတေၸႂ်ႉတိုဝ်း ပၢႆးဝူၼ်ႉမၼ်း။ ၵူၺ်းၼႃႇ ဝၢႆးလင် ၸူဝ်ႈပၢၵ်ႇပီႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ လႆႈႁၼ် လူင် ပွင်ၸိုင်ႈ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈၶဝ် ၽုတ်းဢွၵ်ႇမႃး မိူင်း႞ ယဝ်ႉမိူင်း႞၊ ပိူင်ယႂ်ႇမၼ်း ပဵၼ် မိူင်းရတ်ႉသျႃး လႄႈ မိူင်းၶႄႇ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ မီးၵူၼ်း ၼႂ်းလၢႆဝၢၼ်ႈ လၢႆမိူင်း ဢွၼ်ယွမ်းႁပ်ႉၶေႃႈဝူၼ်ႉမၼ်းသေ လုၵ်ႉ ႁိုၼ်ႇတူင်ႉၼိုင် တႃႇတေဝၵ်ႉၵမ်လႆႈ ဢႃႇၼႃႇ ဝၢၼ်ႈမိူင်း။ ပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်းၸိူဝ်းယွမ်းႁပ်ႉ လၵ်း ၵၢၼ်မၢၵ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉ ပိူဝ်ႈတႃႇတေလႆႈဢႃႇၼႃႇၼႆ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇသူၼ်းတုမ်၊ လၵ်ႉလွမ်ၶႃႈတၢႆၵူၼ်း၊ ၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆႉ၊ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ သေဢမ်ႇၵႃး ႁဵတ်း သိုၵ်းႁဵတ်းသိူဝ် တိုၵ်းတေႃးဢဝ်၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ တဵၵ်း တဵင်ၽၢႆႇၶတ်းၶၢၼ်ႉၶဝ် ႁၢဝ်ႈႁၢဝ်ႈႁႅင်းႁႅင်း။ ၼႆ လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ လၢႆဝၢၼ်ႈလၢႆမိူင်း သုၵ်ႉသူၼ်သိၼ်း သၢၼ်ၵႂႃႇသေဢမ်ႇၵႃး ၵူၼ်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ မွၵ်ႈ ၼိုင်ႈပၢၵ်ႇလၢၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈတၢႆၸွမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၶူးမေႃ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၵေႃႉ႞ တႅမ်ႈဢွၵ်ႇ တၢင်းဝူၼ်ႉတၢင်းႁၼ်မၼ်းယဝ်ႉ ဢမ်ႇတၼ်း တဵမ် ႁိုင်ၼိုင်ႈပၢၵ်ႇပီႊ၊ တၢင်းဝူၼ်ႉမၼ်း ပေႃး ၽႄႈတိူၼ်း တုမ်ႉယွၼ်ႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၸွတ်ႇ တူဝ်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉ ပႆႇယၢမ်ႈမီးၽႂ်သေပွၵ်ႈ။ သူၸဝ်ႈ ၵေႃႈ တေႁပ်ႉႁၼ်မိူၼ်ၵဝ်ၶႃႈယူႇ။ ဝႃႇတမၢၵ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဝႃႇတဢၼ် ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵၢၼ်မိူင်း၊ ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး လူႉလႅဝ်ယွၵ်းၶၢတ်ႇၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ ၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင် လဵၵ်ႉလဵၵ်ႉလွၵ်ႉလွၵ်ႉဢွၼ်ႇၵွၺ်း။ ဝႃႈတေႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လွင်ႈႁုၵ်းႁၢႆႉၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ယွၼ်ႉတၢင်းဝူၼ်ႉ ၶွင်မၢၵ်ႈၵေႃႉလဵဝ်၊ ယွၼ်ႉတၢင်းဝူၼ်ႉ တၢင်ႇၵေႃႉတၢင်ႇၵူၼ်း ၸိူင်ႉ ၼင်ႇ လီႇၼိၼ်ႇ (Lenin)၊ သတႃႇလိၼ်ႇ (Stalin) လႄႈ မၢဝ်ၸိူဝ်တူင်း (Mao Zedong) ၶဝ်ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉလႄႈၸင်ႇ မၢၵ်ႈ ဢမ်ႇ လႆႈပႃး တီႈဢၼ်သုင် ၼႂ်းပပ်ႉသဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈ သိူဝ် ငၢၼ်ၼႆႉ။

ပေႃးတူၺ်းႁၼ်ၵႆႁၼ်ယၢဝ်း ၼႆတႄႉ မၢၵ်ႈ တၵ်းလႆႈသုင်လိူဝ်ၼႆႉ ၼႂ်းသဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈၼႆႉ။ ပေႃးၼၼ် တေဢဝ်ၸိုဝ်ႈမၼ်းဝႆႉသုင်ၵႃႊႁိုဝ်။ သင်ဝႃႈ သေၵေႃႉၵေႃႉ ႁပ်ႉႁူႉ လွင်ႈဝႃႈ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇ ၼိတ်ႈၶဝ် ႁူမ်ႇမုင်းလႆႈၵႃႊႁိုဝ် ပေႃးၼႆၸိုင် မၼ်း ၶိုၼ်းတေထၢမ်မႃးဝႃႈ ၼႂ်းၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင် ၶွမ်ႇမိဝ်ႇ ၼိတ်ႈၼၼ်ႉ တၢမ်တူဝ် မၢၵ်ႈ ၼႆႉ လမ်ႇလွင်ႈၵႃႊ ႁိုဝ်လႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ဝႃႈတေႉၵေႃႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉ တိုၼ်းဢမ်ႇဢဝ်တၢင်း ဝူၼ်ႉလၢႆးၵၢၼ် ၶွင်မၢၵ်ႈ ပဵၼ်ယႂ်ႇ။ မၢၵ်ႈတႅမ်ႈမႃး ၶေႃႈႁပ်ႉႁၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၶေႃႈထၢမ်တွပ်ႇ ႁေးၵႄႇ (Hegelian dialectic) လႄႈ ၵႃႊၶၼ်ၽိူမ်ႉ ၶွင် ႁႅင်းငၢၼ်း (surplus value of labour) ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉသေ မီးၽွၼ်းယွၼ်ႈတေႃႇ လၵ်းၵၢၼ်ဢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းရတ်ႉသျႃး လႄႈ မိူင်းၶႄႇ ၶဝ် ၸႂ်ႉဝႆႉၵူႊမိုဝ်ႉၵူႊဝၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈၼႆႉ ပိူင်းၼႄဝႃႈ ၶေႃႈဝူၼ်ႉမၢၵ်ႈ ၵဵဝ်ႇ ၵပ်း ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼႆႉ ၽိတ်းၽူၼ်တေႉတေႉဝႃႈဝႃႈ။ ၶေႃႈလၢမ်းၶၢတ်ႈ ဢၼ်မၢၵ်ႈဝႃႈဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဝၢႆႇတူၵ်းပဵၼ် ၶေႃႈၽိတ်းၽူၼ်ၵႂႃႇမူတ်း။ တူဝ် ယၢင်ႇ – မၼ်းလၢမ်းၶၢတ်ႈဝႃႈ သင်ဝႃႈ ၶၢဝ်းယၢမ်း ပူၼ်ႉမႃးႁိုင် ၼႆၸိုင် ႁႅင်းငၢၼ်းၶဝ် ၸိူဝ်းယူႇ သဝ်းဝႆႉ ၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်း ၸဝ်ႈငိုၼ်းၸဝ်ႈတွင်းၶဝ် ၼၼ်ႉ တေပဵၼ်မႃး ထၢၼ်ႈၵူၼ်းၽၢၼ် ဢၼ်ၶိုပ်ႈ ၼႃႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၼႃႇ လွင်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵၼ် မႃးတေႉတေႉလူး။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ မၢၵ်ႈ လၢမ်းၶၢတ်ႈ ထၢၼ်ႈၵူၼ်းပၢၼ်ၵၢင်ၶဝ် တၵ်းတေႁၢႆၵႂႃႇပႅတ်ႈ၊ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းတေယဵၼ်းပဵၼ် ထၢၼ်ႈ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ထၢမ်းငၢၼ်းၵွၺ်း၊ ၼႂ်းၶဝ်ၵမ်ႈ ၽွင်ႈတႄႉ တေၶိုၼ်ႈၵႂႃႇပဵၼ် ၵူၼ်းထၢၼ်ႈသုင် ဝႃႈၼႆ။ ဢၼ်ၼႆႉ လႆႈႁူႉၸႅင်ႈႁၼ်လႅင်းဝႃႈ ပႆႇပဵၼ် မႃးသေပွၵ်ႈ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ မၢၵ်ႈ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ တီႈ ႁူင်းငၢၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ ၼမ်မႃးတိၵ်းတိၵ်း ပေႃးၼႆၸိုင် ၼမ်ႉတွၼ်း ငိုၼ်းလႆႈ ၶွင်ၸဝ်ႈငိုၼ်းၸဝ်ႈတွင်းၶဝ် တေလူတ်း လူင်းမႃးတိၵ်းတိၵ်း ၼႆယဝ်ႉ။ ၶေႃႈၼႆႉၵေႃႈၽိတ်း ၽူၼ်သေဢမ်ႇၵႃး ႁၢမ်ႉၶႂ်ႈပဵၼ်ဝႆႉ ၶေႃႈဝူၼ်ႉ ဢမ်ႇ ၸိုဝ်ႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ ၶေႃႈဝူၼ်ႉမၼ်း ၵဵဝ်ႇၵပ်း ပၢႆး မၢၵ်ႈမုၼ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၽိတ်းၵေႃႈယဝ်ႉ၊ မႅၼ်ႈ ၵေႃႈယဝ်ႉ၊ တၵ်းလႆႈတူၺ်းပႃး မၢၵ်ႈၼႆႉ ႁူမ်ႇမုင်း လႆႈၼိူဝ်ၵူၼ်းတင်းၼမ် ၵႃႊႁိုဝ်။ ၶူးမေႃပၢႆးဝူၼ်ႉ ၶပ်ႉၵေႃႉ႞ လမ်ႇလွင်ႈၵႃႊႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢိင် ၼိူဝ် ၶေႃႈဝူၼ်ႉမၼ်း ၽိတ်း ႁိုဝ်ထုၵ်ႇၼၼ်ႉသေ တႅပ်းတတ်းဢဝ်။ ဢိင်ၼိူဝ် ၶေႃႈဝူၼ်ႉမၼ်းၼၼ်ႉ ဢီးသူၼ်း ႁႂ်ႈၵူၼ်းတူင်ႉ ၼိုင်ၵႂႃႇ ၼမ်ၵႃႊႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵွၺ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်ပိူင်ၼၼ်ႉ သေ တႅပ်းတတ်းၼႆၸိုင် မၢၵ်ႈၼႆႉ တိုၼ်းပဵၼ် ၵူၼ်းလမ်ႇလွင်ႈ တေႉတေႉယူႇ ယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင် ၵူၼ်းႁပ်ႉဝႃႇတမၢၵ်ႈၶဝ် ပိူင်ယႂ်ႇမၼ်း ယိူင်းၸူး တၢင်းဝူၼ်ႉသီႇပိူင်- (1) မိူဝ်ႈၽွင်း ႁႅင်းငၢၼ်းတင်းၼမ်တင်းလၢႆ ၽၢၼ် ယၢၵ်ႈၵိၼ်းၼႃႇၼႃႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီးၶဝ် ၵမ်ႈ ဢေႇၼႆႉ ၸၢမ်ႇပူၺ်ႈ ငိုၼ်းၶမ်းၵမ်ႈပႃႈၼမ်။ (2) ပိူဝ်ႈတႃႇ တေၵေႈလိတ်ႈ ပၼ်ႁႃ ဢၼ်ဢမ်ႇၽဵင်ႇ ပဵင်းၸွမ်းထမ်းၼၼ်ႉ တၵ်းတေလႆႈၵေႃႇတင်ႈ ပၵ်းပိူင်လွၵ်းပိူင် သူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႈ၊ ၼႂ်းပၵ်းပိူင် ၼၼ်ႉ ၵႃႊပဵၼ် ၼႃႈၵၢၼ်တႃငၢၼ်း ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၵုၼ်ႇသိၼ်တင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးၼႂ်းမိုဝ်း ၵူၼ်းသုၼ်ႇလဵဝ်ၶဝ်၊ ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၵုမ်းၵမ် တင်းသဵင်ႈ။ (3) လၢႆးတၢင်းလူင်းမိုဝ်း တႃႇတေ ၵေႃႇတင်ႈ ပၵ်းပိူင် သူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႈၼၼ်ႉ ၵမ်ႈ ပႃႈၼမ် ပဵၼ်ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ လၢႆးႁုၵ်းႁၢႆႉ။ (4) ၼင်ႇႁိုဝ် ပၵ်းပိူင် သူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႈ တေယိုၼ်း ယၢဝ်းမၼ်ႈၸႄႇၵႂႃႇၼၼ်ႉ တေႃႇထိုင် ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်႞ တၵ်းလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ပၵ်းပိူင် ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇ ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈ။

ဢၢႆႇတီႇယႃႇ (တၢင်းဝူၼ်ႉ) သၢမ်ဢၼ် (1) တေႃႇ (3) ၼၼ်ႉတႄႉ မီးမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ပၢၼ် မၢၵ်ႈ ၶဝ်ၼၼ်ႉ တင်းႁိုင်။ တၢင်းဝူၼ်ႉ တီႈသီႇၼၼ်ႉတႄႉ လုၵ်ႉတီႈ ၶေႃႈဝူၼ်ႉ ဢၼ် တၢမ်တူဝ် မၢၵ်ႈ တႅမ်ႈဝႆႉ “ပၵ်းပိူင် ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇ ထၢၼ်ႈၵူၼ်းႁၢမ်းၶူဝ်းၶွင်” ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ။ ၵူၺ်း ၼႃႇ ပၵ်းပိူင် ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇ သူဝ်းဝီးယႅတ်ႈၶဝ် ၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃး ယွၼ်ႉလၢႆးတၢင်း ၼႂ်းပပ်ႉလိၵ်ႈ မၢၵ်ႈ ၼၼ်ႉဢေႇဢေႇ။ ယွၼ်ႉ လႄႇၼိၼ်ႇ တင်း သတႃႇလိၼ် ၶဝ်ၼၼ်ႉ ၵမ်ႈ ပႃႈၼမ်။ ၵွပ်ႈၼႆ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ လၢတ်ႈဝႃႈ ၵုင်ႇ မုၼ်ဢေႃးၸႃႇ မၢၵ်ႈ ဢၼ်မီးၼိူဝ် ဝႃႇတၶွမ်ႇမိဝ်ႇ ၼိတ်ႈၼၼ်ႉ မီးၸိုဝ်ႈမီးသဵင်ၵွၺ်း။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ မီးဢေႃးၸႃႇတေႉတေႉ။ ဢဝ်လိၵ်ႈလၢႆးပၢႆပေႇ ဢၼ်မၢၵ်ႈတႅမ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶေႃႈဢၢင်ႈသေ ႁဵတ်း ၼႃႈတိူဝ်ႈ ႁူမ်ႇတူမ်း ဢၢႆႇတီႇယႃႇ လႄႈ ပေႃႇလၸီႇ ဢၼ်ၶဝ်ႁဵတ်းၵႂႃႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵွၺ်း။ လၢတ်ႈဝႃႈ ႁဝ်းလႃႈလီႈႁဵတ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇ မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉဢိူဝ်ႈ ၶႂ်ႈဝႃႈၼႆ။

ဢၼ်လၢတ်ႈမႃးၸိူဝ်းၼႆႉ ၶေႃႈဢၼ်မႅၼ်ႈ ၵေႃႈ မႅၼ်ႈယူႇၽွင်ႈသေတႃႉ မိူၼ်တင်း ၶႂ်ႈမၢပ်ႇ လၢတ်ႈ ပူၼ်ႉပႅၼ်ၼႃႇၼႆၵေႃႈ ဝႃႈလႆႈယူႇ။ တူဝ် ယၢင်ႇမၼ်း- လႄႇၼိၼ်ႇၼႆႉ တေႃႉတႄႉလူႁေ ဢိင်ဢၢင်ႈ လိၵ်ႈလၢႆး ဢၼ်မၢၵ်ႈတႅမ်ႈသေ သင်ႇ သွၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉ။ မၼ်းပႃးၸႂ်ပႃးၶေႃး လူတေႉတေႉ ဝႃႈဝႃႈသေ ယွမ်းႁပ်ႉတင်းပိုၵ်း။ မၼ်းယုမ်ႇယမ် ဝႃႈ မၼ်းႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇ မၢၵ်ႈ သင်ႇသွၼ်ၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼႃႈ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈ တၢင်ႇၵေႃႉ ၸိူင်ႉၼင်ႇ မၢဝ်ၸိူဝ်တူင်းၶဝ်ၵေႃႈ တေႃႈမိူၼ်ၼင်ႇ ၼၼ်။ တီႈတေႉ ၵဵဝ်ႇၵပ်း ဢၢႆႇတီႇယႃႇ မၢၵ်ႈၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢမ်ႇၶဝ်ႈၸႂ်ၶဝ်ႈႁူလီလီ ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ တေ ၶဝ်ႈၸႂ်ၶဝ်ႈႁူၽိတ်း။ ၶေႃႈသင်ႇသွၼ် ၸဝ်ႈယေႇ သုလႂ်၊ ၸဝ်ႈပုတ်ႉထလႂ် ဢမ်ႇၼၼ် မူႇႁမ်းမႅတ်ႉ လႂ်ၵေႃႈ လုၵ်ႈၼွင်ႈၶဝ်ၸဝ်ႈၵေႃႈ ထဵင်ထွင်ၵၼ်ဝႃႈ ပဵၼ်ႁိုဝ် ပဵၼ်ၼႆ ဢမ်ႇၸႂ်ႈႁိုဝ်။ သင်ဝႃႈ ပေႃႇလၸီႇ ပိူင်ယႂ်ႇ ၶွင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လႄႈ ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဝႃႇတမၢၵ်ႈၶဝ် တင်းသဵင်ႈတင်းမူတ်းၼၼ်ႉ ႁပ်ႉ ဢဝ်မႃး တီႈၶေႃႈသင်ႇသွၼ် ၵႃးမၢၵ်ႈ ၼႆတႄႉ ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ ၵႃးမၢၵ်ႈ ၼႂ်းသဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈ သိူဝ် ငၢၼ်ၼၼ်ႉ ၶႅၼ်းတေသုင် လိူဝ်ၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၶေႃႈဝူၼ်ႉ ၵႃးမၢၵ်ႈ မၢင်ၶေႃႈ တူဝ်ယၢင်ႇ “ၸႂ်ႉပၢႆး မၢၵ်ႈမုၼ်းသေ ၶူၼ်ႉႁႃ ၶေႃႈၵေႈပိုၼ်း” ဢၼ်ဝႃႈ ၼၼ်ႉတႄႉ သင်ဝႃႈ ဝႃႇတၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈ ၵူၼ်ႇ ပင်းၵႂႃႇၵေႃႈယဝ်ႉ တိုၵ်ႉတေသိုပ်ႇၵိုတ်းၶင်ႉဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးတေလၢတ်ႈ သိုဝ်ႈသိုဝ်ႈ ၶေႃႈလမ်ႇလွင်ႈ ဢၼ်တႅပ်းတတ်းဝႃႈ ၵႃးမၢၵ်ႈၼႆႉ ထုၵ်ႇလီဝႆႉ တီႈၸၼ်ႉထၢၼ်ႈသုင်ၵႃႊႁိုဝ် ၼႂ်းသဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈ သိူဝ်ငၢၼ်ၼႆႉ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တေလႆႈတူၺ်းဢဝ် ဝႃႇတၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈၼႆႉ ယိုၼ်းယၢဝ်းမၼ်ႈၸႄႇ ၼႂ်းပိုၼ်းလုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆး လင် ၵႃးမၢၵ်ႈ သဵင်ႈတၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉ ၼိုင်ႈပၢၵ်ႇပီႊ ၼၼ်ႉ လုၵ်ႈၼွင်ႈမၼ်း (ၵူၼ်းတုင်းႁပ်ႉ ၶေႃႈ သင်ႇသွၼ်မၼ်း) မီးယူႇ ၼိုင်ႈႁဵင်လၢၼ်ႉပၢႆပၢႆ။ ၵမ်ႈပႃႈၼမ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၸိူဝ်း တေႃႉတႄႉ ၶၢမ်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ လုၵ်ႈၼွင်ႈ ၼႆၵွၺ်း။ ပေႃးတူၺ်း တၢင်းၼမ်ၵူၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ ၼမ်လိူဝ် ၵူၼ်းၸိူဝ်း ယွမ်းႁပ်ႉ ၶေႃႈသင်ႇသွၼ် တၢင်ႇမဵဝ်းၼၼ်ႉ။ ပေႃး တႅၵ်ႈတူၺ်းၵၼ်တင်း ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၼႆၵေႃႈ လႆႈဝႃႈၼမ်တေႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵွပ်ႈၶေႃႈ ၼႆႉလႄႈ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ ၸူမ်းၸွမ်း (ၸိူဝ်းသၢၼ်ၶတ်း ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ ၵူဝ်) ဝႃႈ ဝႃႇတမၢၵ်ႈၼႆႉ တေဢွင်ႇပေႉလႆႈ ပတ်းပိုၼ်ႉလုမ်ႈ ၾႃႉ ၼႆယဝ်ႉ။

ၼႂ်းပပ်ႉၼႆႉ ဢၼ်ပိုၼ်ဢွၵ်ႇ မိူဝ်ႈၵမ်း ထူၼ်ႈ႞ၼၼ်ႉ ၵဝ်ၶႃႈတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “လၢမ်းၶၢတ်ႈ ယၢပ်ႇဝႃႈ ဝႃႇတၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈ တေယိုၼ်းယၢဝ်း မၼ်ႈၸႄႇၵႂႃႇလႆႈ တေႃႇထိုင်ၵႃႊႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈ ၼၼ်ႉ၊ ဝႃႇတၼႆႉ ယၼ်ႇႁၢၵ်ႈဝႆႉလႆႈ လီၼႃႇယဝ်ႉ လႄႈ ၸၢင်ႊယိုၼ်းယၢဝ်းႁူမ်ႇမုင်းလႆႈ လုမ်ႈၾႃႉ ထႅင်ႈလၢႆလၢႆ ၸူဝ်ႈပၢၵ်ႇပီႊၵွၼ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်း ၼႃႇ မိူဝ်ႈလဵဝ်တႄႉ တေဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၸိူင်ႉၼၼ်ယဝ်ႉ။ ရတ်ႉသျႃး လႄႈ တၢင်ႇၸိုင်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းပဵၼ် လုၵ်ႈၸုမ်း ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သူဝ်းဝီးယႅတ်ႈၼၼ်ႉ ပိုၼ်ႉပွႆႇပႅတ်ႈ ဝႃႇတၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈၼၼ်ႉ ၵႂႃႇ ယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ မိူင်းၶႅပ်ႇမိူင်းၶၢင်း သူဝ်းဝီးယႅတ်ႈ ၶဝ်ၵေႃႈ ပိုၼ်ႉပွႆႇလႅၵ်ႈလၢႆႈပႅတ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇၼၼ် ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး လၢႆပီႊ ၼၼ်ႉၵွၺ်း ဢူမုၼ်ဢေႃးၸႃႇ ဝႃႇတမၢၵ်ႈၼႆႉ တူၵ်းယေႃႈၵႂႃႇတေႉတေႉသေ တေဢမ်ႇၸၢင်ႊ ယုၵ်ႉလဝ် ႁႂ်ႈမၼ်း တင်ႈတူဝ်လႆႈၶိုၼ်း ထႅင်ႈၵမ်း႞ ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။

သင်ဝႃႈ ပဵၼ်ၼႆတေႉ ပေႃးၼႆၸိုင် ဝႃႇတ မၢၵ်ႈ ၼႆႉ ထုၵ်ႇလီ ယိုၼ်းယၢဝ်းမၼ်ႈၸႄႇ လၢႆ လၢႆပၢၵ်ႇပီႊ ၼႆသေတႃႉ မိူဝ်ႈလဵဝ် ယိုၼ်းယၢဝ်း မႃးလႆႈ ၶၢဝ်းတၢင်း မွၵ်ႈၼိုင်ႈပၢၵ်ႇပီႊၼၼ်ႉၵွၺ်း။ ဢူမုၼ်ဢေႃးၸႃႇ ၵႃးမၢၵ်ႈၼႆႉ တိုၼ်းတႅမ်ႇယေႃႈ လိူဝ် ၵဝ်ၶႃႈ လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းပပ်ႉၼႆႉ မိူဝ်ႈဢိတ်ႇ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၼႃႇ ၵႃးမၢၵ်ႈၼႆႉ တိုၼ်းလမ်ႇလွင်ႈ ထၢင်ႇၸႅင်ႈလိူဝ် ၵူၼ်းၸိူင်ႉ ၼင်ႇ ၼႃႇပူဝ်ႇလီႇယုၼ်ႇ လႄႈ ႁိတ်ႈတလႃႇၶဝ် ယူႇယဝ်ႉ။ ၽွၼ်းယွၼ်ႈ ဢၼ်ၵိူတ်ႇပဵၼ် ယွၼ်ႉ ၼႃႇပူဝ်ႇလီႇယုၼ်ႇ လႄႈ ႁိတ်ႈတလႃႇ ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇတၼ်းႁိုင်သင်၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸွတ်ႇၽႄႈ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင် တူဝ်ႈလူၵ်ႈၵႃႊႁိုဝ်။

ႁဵင်းၵွင်ႉၽၢႆႇၼွၵ်ႈ

• "ၼႃႈလိၵ်ႈဝႅပ်ႉ သႅၼ်ပၢႆး"