ပၢင်ပွႆးတၢင်ႇသင်ႇၵႃႇယၼႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းထီႉႁႃႈ

မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ မိူင်းသီႇရိလင်းၵႃၼႆႉ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈဝိၼယပိတၵၢတ်ႈသေ တွင်ႈထၢမ်ၵႄႈလိတ်ႈၵၼ်မႃး ပၼ်ႁႃဢၼ်လႆႈထဵင်ၵၼ်မႃးၵေႃႈ ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်ဝႆႉယဝ်ႉ။ သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆပေႇၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ် ၶႂ်ႈမၵ်းမၼ်ႈတြႃးၸဝ်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇမေႇၶႂၢၵ်ႈ သိုပ်ႇယွတ်ႈထႅင်ႈ၊ ဢၼ်ဢမ်ႇထွၼ်ပူတ်းလူတ်းယွၼ်ႇပႅတ်ႈၼႆသေလႄႈ ၸင်ႇႁဵတ်းပၢင်ပွႆးတၢင်ႇသင်ႇၵႃႇယၼႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းထီႉႁႃႈယူႇယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ၸဝ်ႈမင်းတုင်းလူလွမ်သေ ႁဵတ်းသၢင်ႈပၢင်ပွႆးလူင် တၢင်ႇသင်ႇၵႃႇယၼႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းထီႉႁႃႈ။ ပၢင်ပွႆးလူင်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈတိပတၵထရꧤတ်ႉတၼ်တၸႃႇၵရႃႇꧤိဝမ်သမႁႃႇထေႇ၊ ၸဝ်ႈၼရိၼ်တႃႇꧤိၻၸမႁႃႇထေႇလႄႈ သုမင်ၵႃႇသႃႇမိမႁႃႇထေႇ ၶဝ်ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၢမ်းၼႃႈသင်ႇၶႃႇၶဝ် ႁဵတ်းသၢင်ႈမိူဝ်ႈ သၵ်ႉၵရဵတ်ႈ 1871 ၼီႈၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈဝၢႆးၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ ႒႔႐႐ ပီသေ ဢဝ်ပႃႇလိၸဝ်ႈဢတ်ႉထၵထႃႇလွတ်ႈဢၢၼ်ႇယဝ်ႉ တႅမ်ႈတၢင်ႇၶႅၵ်းဝႆႉၼိူဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ် ႁိုင်ႁႃႈလိူၼ် ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၶဝ် မိူင်းသီႇရိလင်းၵႃၼႆႉ ဢဝ်ပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်တၢင်ႇတႅမ်ႈၼိူဝ် ၽိုၼ်ပေႇသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈပၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ်ယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸဝ်ႈသင်ႇၶႃႇၸိူဝ်းတၢင်ႇသင်ႇၵႃႇယၼႃႇပွၵ်ႉၵမ်းထီႁႃႈၶဝ်သွၼ်ႇဝႃႈ တႅမ်ႈတၢင်ႇဝႆႉၼိူဝ်ၽိုၼ်ပေႇၼႆႉ ၵူဝ်ဢမ်ႇၶၢမ်ႇႁိုင်ၼႆသေ ၸင်ႇဢဝ်ပိတၵၢတ်ႈၸဝ်ႈတႅမ်ႈတၢင်ႇၶႅၵ်းသႂ်ႇၼိူဝ် မၢၵ်ႇႁိၼ်ၶၢဝ်လူင်ယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၸဝ်ႈမင်းတုင်းၼႆႉ ႁႂ်ႈႁဵတ်းၵျွင်းလူင် ႁိမ်းၽြႃးလူင်ၵူႉသူဝ်ႇတေႃႇ တိၼ်လွႆဝဵင်းလိူဝ်ႇၼၼ်ႉ မုင်းပၼ်ၶႅပ်းႁိၼ်ပိတၵၢတ်ႈ ႗႒႙ ၶႅပ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၶႅပ်းႁိၼ် ဢၼ်ပႃးၼႃႈလိၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပပ်ႉလူင် ဢၼ်ယႂ်ႇသုတ်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈပၢင်ပွႆးတၢင်ႇသင်ႇၵႃႇယၼႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းထီႉႁႃႈသေ ဢွၵ်ႇမႃးသင်ႇၶႃႇပရိယတ်ႉတူၼ်ႈၼိုင်ႈယဝ်။ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၺႃႇၼၻꩡ ဢၼ်တိုၵ်ႉၼုမ်ႇသေ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းပၢင်ပွႆးတၢင်ႇသင်ႇၵႃႇယၼႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၼႆႉ ၽၢႆႇပရိယတ်ႉတိၵေႃႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ၊ ၽၢႆႇပတိပတ်ႉၵေႃႈ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ၊ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်ႁူႉၸၵ်းဝႃႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလႄႇတီႇၼႆသေ ပိုတ်ႇပၢၵ်ႈပၼ်သဵၼ်ႈတၢင်း ဢဝ်လွၵ်းလၢႆးၵျၢင်ႉၵမ်ဝိပသ်သၼႃႇ သွၼ်ပၼ်ၵူၼ်းႁိူၼ်း (ၵူၼ်းလမ်)ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းလုၵ်ႈၼွင်ႉၸဝ်ႈသြႃႇၼၼ်ႉ သြႃႇတႅတ်ႉၵျီးၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉၵေႃႉၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပၢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ သွၼ်ပၼ်ထမ်ႇမတြႃးၸဝ်ႈ တီႈꧤိၵ်ႉၶုရႁၢၼ်း၊ ꧤိၵ်ႉၶုၼီႇရႁၢၼ်းၶဝ်သေဢမ်ႇၵႃး သွၼ်ပၼ်ပႃးၵူၼ်းႁိူၼ်းလုၵ်ႈၼွင်ႉတင်းၼမ်ၼႆ လႆႈႁူႉၸွမ်းၼင်ႇတီးတႂ်ႈၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈပူင်လၢင်ႈဝႃႈ တီႈၵႅပ်ႈမၼ်းတႄႉ "ပေႃးꧤိၵ်ႉၶုသင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၶဝ် ꧤိၵ်ႉၶုၼီႇၶဝ်၊ ၵူၼ်းႁိူၼ်း ၸၢႆးယိင်းတင်းလၢႆၶဝ်ၼႆႉ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလႅၼ်ႇလူင်ႉ လွင်ႈပူင်သွၼ်ပၼ်ႇထမ်ႇတြႃးၸဝ်ႈယဝ်ႉၸင်ႇ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈတေဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ" ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈလၢတ်ႈတီႈၸဝ်ႈဢႃႇၼၼ်ႇတႃႇဝႃႈ "လုၵ်ႈႁၵ်ႉၵဝ်ဢႃႇၼၼ်ႇတႃႇဢူိၺ်း၊ ၶုၼ်သူင်ၽီမႃႇရၼႆႉ ယူႇတီႈၵွင်းမူး ၵပိလသေ လဝ်ႈလၢတ်ႈၸူးၵဝ်ၽြႃးဝႃႈ တေႃႈလဵဝ် ၼႂ်ႈလုၵ်ႈၼွင်ႉၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈသီႇထၢၼ်ႈၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၽူႈဢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလႅၼ်ႇလူင်ႉ လွင်ႈပူင်သွၼ်ပၼ်ထမ်ႇမတြႃးၸဝ်ႈ ၸွမ်းပၵ်းၸွမ်းပိူင် မၼ်းယဝ်ႉလႄႈ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ထုၵ်ႇလီဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်ႇယဝ်ႉ ၼႆလႄႈ ၵ်ဝၽြႃးၸင်ႇဝႃႈ မႂ်းယႃႇပေမႆႈၸႂ် ၶုၼ်သူင်ၽီမႃႇရ၊ တႄႇဢဝ်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉၵႂႃႇ ထႅင်ႈသၢမ်လိူၼ်ၼၼ်ႉ ၵဝ်ၽြႃးသပ်ႉပၺ်ႇၺုတၸဝ်ႈ တေဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်ႇဢိူဝ်ႈ ဝႃႈၼႆႁင်းမၼ်းဢိူဝ်ႈ"။ (ၻီထ-႒-ၼႃႈ-႗႕)

မိူဝ်ႈပၢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ꧤိၵ်ႉၶုသင်ႇၶႃၸဝ်ႈၶဝ်၊ ꧤိၵ်ႉၶုၼီႇၶဝ်၊ ၵူၼ်းႁိူ်း ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၼွင်ႉတင်းၼမ်ၼႆႉ မီးၼမ်ႉၵတ်ႉပုၼ်ႈတႃႇပူင်သွၼ်ထမ်ႇမတြႃးၸဝ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၸႅင်ႈလႅင်းလီယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ႁိုင်ႁိုင်မႃး ဢမ်ႇမီးၵူၼ်းႁိူၼ်း (ၵူၼ်းလမ်) ပူင်သွၼ်ပၼ်ထမ်ႇမတြႃးၸဝ်ႈ။ ၶၢတ်ႇၵႂႃႇၸိူင်ႉၼင်ႇၼၼ်သေ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်လႄႇတီႇ ၸင်ႇမႃးတႄႇတင်ႈပၼ်ၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်

ၼႃႈလိၵ်ႈ ႑႑႕၊ ပပ်ႉ - ႁၢင်ႈပိုၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ| တႅမ်ႈ - သြႃႇလူင်ဢူးၵူဝ်ႇဢိင်ႇၵႃႇ (ၽူႈၼႄတြႃးဝိပသ်သၼႃႇလုမ်ႈၾႃႉ)