ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်း

ၶေႃႈမုင်ႈယိူင်းဢၢၼ်း ပၢႆးဝူၼ်ႉၶူၼ်ႉႁၼ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉပၢၼ်မႂ်ႇ

ၶေႃႈသိုပ်ႇမိုတ်ႈ

ႁဝ်းတေႁဵတ်းသၢင်ႈၵၢၼ်လွင်ႈၼိုင်ႈၼႆႉ တိုၼ်းတေလႆႈမီးၶေႃႈယိူင်း ဢၢၼ်း၊ ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းၼႆႉ တိုၼ်းတေလႆႈတမ်းဝၢင်း ပၢႆးဝူၼ်ႉၶႆႈ ၸႂ်၊ တႃႇမီးပၢႆးဝူၼ်ႉလီသေ ၸွမ်းလႆႈၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼႆႉ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၵၢၼ်ႁဵၼ်းၶဝ် လူဝ်ႇဢွၼ်ႁူဝ်သေ တိူင်ႇပၢင်ႇဢုပ်ႇ ၵုမ်ၵၼ်ၸတ်းၵၢၼ်ၵႂႃႇၵွၼ်ႇ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶႆႈၸႂ်ၼိူဝ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ၸင်ႇ တေလီ။ ၼႂ်းမူႇလိၵ်ႈၼႆႉ တေၶူၼ်ႉၶႂႃႉတႅမ်ႈၼႄ ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်း ပၢႆးဝူၼ်ႉၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵၢၼ်သွၼ်ႁဵၼ်းႁူႉယဝ်ႉ။ ဢိင်ၼိူဝ် ၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇ ယၢမ်းလဵဝ်သေ ႁဝ်းလူဝ်ႇလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉႁၼ်ၵူႈၽၢႆႇယူႇ။ ယွၼ်ႉ ၼႆ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ၽၢႆႇလႂ်ပၢႆးလႂ်ၵေႃႈ ႁဝ်းထုၵ်ႇလီ ပိုတ်ႇ ၸႂ်၊ ပိုတ်ႇဢွၵ်းဢေႃသေ ၶူၼ်ႉၶႂႃႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉၵႂႃႇယူႇ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈၼႆႉ တေဢိင်ဢဝ် လွၼ်ႉမွၼ်း ၸဝ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ၊ ၽူႈ လူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ် ၵမ်ႈၽွင်ႈသေ တေၶူၼ်ႉၶႂႃႉ ထတ်းသၢင်ဢုပ်ႇၵုမ်ၵႂႃႇ တႃႇၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ တေတိူဝ်းလီမႃး၊ ႁႂ်ႈပဵၼ်တၢင်းၵမ်ႉယၼ် ၽူႈမီးၸႂ် ၶႂ်ႈပူၵ်းပွင် ပၢႆးႁဵၼ်းႁူႉပၺ်ႇၺႃႇပၼ် သႅၼ်းႁုၼ်မႂ်ႇႁဝ်းၵႂႃႇယူႇ။  

ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉပၢၼ်မႂ်ႇ

ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း လႄႈ ၶူးပူင်သွၼ်ၶဝ် တေလႆႈမီး ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်း တႃႇလႆႈလီလႆႈပဵၼ်၊ မီးၽွၼ်းလီ၊ မီး တၢင်းသိူဝ်းမိူဝ်ႈၽွင်း တိုၵ်ႉႁဵၼ်းဢဝ်ၼၼ်ႉသေ မီးတၢင်းႁူႉလီ တႃႇ ၵမ်ႉယၼ်ပၼ် ႁႂ်ႈၸူဝ်ႈပၢၼ်မီးလွင်ႈလီ မိူဝ်ႈၼႆႉလႄႈ မိူဝ်းၼႃႈယူႇ။ လွင်ႈလႆႈပူင်သွၼ်ပၼ် ထတ်းသၢင်ၼႄၵၼ် ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်းၼႆႉ တိုၼ်းပဵၼ် ၶေႃႈၶဵင်ႇတႃႉ တႃႇႁႂ်ႈတၢင်းႁူႉပၢႆးဝူၼ်ႉ ၶူးသွၼ် လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ၵူမ်ၵဵဝ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းလီသေ ယိူင်းဢၢၼ်းဢၼ် ၶႂ်ႈပဵၼ် ၼၼ်ႉၵေႃႈ တၵ်းတေလႆႈသႂ်ႇႁႅင်းတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈသေ ႁဵတ်းၸွမ်းယူႇ။

ၶေႃႈလမ်ႇလွင်ႈတႄႉ လူဝ်ႇပူင်သွၼ်ပၼ်ၵၼ် ႁႂ်ႈႁူႉတီႈပွင်ႇ ဢၼ်ႁဵၼ်းဢဝ်၊ ပေႃးႁူႉယဝ်ႉၼႆ ႁႂ်ႈၸၢင်ႈဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈ ၶိုင်ပွင်ၼႃႈၵၢၼ်ၵႂႃႇလႆႈ။ တီႈၼႆႈ ၶႂ်ႈဝႃႈ လူဝ်ႇႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ၵူႈ ၵေႃႉ၊ ၵူႈၸၼ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁၼ်လႆႈၼမ်ႉၵတ်ႉ တင်း ၽွၼ်းလီမၼ်း တႃႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇတိူဝ်းတွၼ်းၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉယူႇ။ ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ် တီႈ ၶူးသွၼ်ပၼ်ၼၼ်ႉ ၵေႃႈလီ၊ ၽိုၵ်း ၶတ်းၸႂ်- တႅမ်ႈ၊ လူ၊ ဢၢၼ်ႇ၊ ဝူၼ်ႉၶႆႈၸႂ်၊ လၢတ်ႈ၊ ဢုပ်ႇၵုမ်၊ ႁဵတ်းသၢင်ႈ ႁႂ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇ မီးၼမ်ႉ ၵတ်ႉတိူဝ်းတွၼ်းလိူဝ်မႃးၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈၶိုပ်ႈၼႃႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉယဝ်ႉ။ ပေႃးၶတ်းၸႂ်ၼင်ႇၼႆ ပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမိူင်း၊ ၶူးသွၼ်၊ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တၵ်းတေလူင်ႉ လႅင်းပွင်ႇၸႂ် မေႃႁူႉႁၼ်ၽွၼ်းလီၵၢၼ်ႁဵၼ်းမႃးယူႇ။ ထႅင်ႈပိူင်ၼိုင်ႈ တီႈလမ်ႇလွင်ႈမၼ်းၵေႃႈ ဢၼ်ၶူးသွၼ် လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ၽွတ်ႈႁဵတ်းၸုမ်းသေ ႁဵၼ်းႁူႉႁူမ်ႈၵၼ်၊ ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ် လွင်ႈတၢင်းဢၼ်တိုၵ်ႉႁဵၼ်းဢဝ်ယူႇၼၼ်ႉသေ ၸွႆႈ ၵၼ်ႁဵၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးတၢင်း တႃႇၸဵဝ်းႁွတ်ႈထိုင် တီႈယိူင်းဢၢၼ်း ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ ပေႃးႁဵၼ်းႁူႉႁူမ်ႈၵၼ်၊ ၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်၊ ၸႅၵ်ႇၽႄ ပၼ်တၢင်းႁူႉၵၼ်ၼႆ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတၢင်းႁူႉႁၼ် ဢၼ်ႁဝ်းမီးဝႆႉၼၼ်ႉ ႁူႉ တိူဝ်းလိူဝ်မႃးထႅင်ႈ။ တၢင်းႁူႉၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼႆႉ ႁဝ်းၸႅၵ်ႇၽႄပၼ်ၵၼ် လႆႈၼမ်ၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ တေႁူႉၸွတ်ႇႁၼ်ၼမ် လွင်ႈတၢင်းႁူႉဢၼ်ၵဝ်ႇ၊ တေမေႃၶူင်သၢင်ႈ တၢင်းႁူႉဢၼ်မႂ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉမႃးယူႇ။

ၶႂ်ႈဝႃႈတႄႉ ပေႃးၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁဝ်းမီးလွင်ႈႁူမ်ႈၵၼ် ၸီႉၼႄတၢင်း ၵၼ်လီလီၼႆ ၼမ်ႉၵတ်ႉႁဝ်းၵေႃႈ တေတိူဝ်း ၶိုၼ်ႈသၢင်ႉ ၶိုၼ်ႈသုင်၊ တၢင်းႁူႉဢၼ်လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းမႃးၼၼ်ႉ ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈ တႃႇၸူဝ်ႈ ပၢၼ်ႁဝ်း လႄႈ တႃႇတၢင်းၼမ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၽွၼ်းလီ ဢၼ်လႆႈမီးၵၢၼ် ႁဵၼ်းႁူႉႁူမ်ႈၵၼ်ၼႆႉ တိုၼ်းၸၢင်ႈၸွႆႈလႆႈ တၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလုၵ်ႈ ႁဵၼ်းၶဝ်၊ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈတူင်ႇဝူင်းၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း လႅၵ်ႈလၢႆႈၶၢႆႉၸူး လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီၼၼ်ႉယူႇ။ တီႈတႄႉမၼ်း ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်းႁဝ်းၼႆႉ လူဝ်ႇႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် မီး လွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ၊ ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်လႆႈလီလီ၊ ၸိူင်ႉၼင်ႇ တႅမ်ႈႁူဝ်ၶေႃႈလၢႆ လၢႆဢၼ် ပၼ်ၶဝ်သေ ႁႂ်ႈၶဝ်လူဢၢၼ်ႇတူၺ်းႁူဝ်ၶေႃႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ ႁႂ်ႈၶဝ်ၵႂႃႇႁႃလူဢၢၼ်ႇပပ်ႉလိၵ်ႈ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈတၢင်း ႁူဝ်ၶေႃႈဢၼ်ၶဝ်ႈလိူၵ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉသေ ဝူၼ်ႉၶူၼ်ႉတႅမ်ႈ လွတ်ႈလွတ်ႈ လႅဝ်းလႅဝ်း။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈၶဝ်ၶူင်သၢင်ႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉမႂ်ႇတူဝ်ၵဝ်ႇသေ သပ်းလႅင်းၼႄ ၼင်ႇဢၼ် ၶဝ်ပွင်ႇၸႂ်ၼႆၸိုင် တၵ်းၸဵဝ်းႁၼ် ၽွၼ်းလီတေႉတေႉ။ ပေႃးလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် လႆႈၽိုၵ်းလီ၊ ႁူႉပွင်ႇၸႂ်ယဝ်ႉ ၼႆ ႁႂ်ႈၶဝ်မႃးသပ်းလႅင်းလၢတ်ႈၼႄ တီႈၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း၊ တီႈၽၢႆႇၼႃႈ ၵူၼ်းၼမ်၊ သင်သိုပ်ႇၶတ်းၸႂ် ၽိုၵ်းပၼ်ၼင်ႇၼႆၼမ်ၼမ်ၸိုင် ၶဝ် တေမီးတူဝ်ထူပ်း ၵၢၼ်ႁတ်းလၢတ်ႈၵႂၢမ်း ၽၢႆႇၼႃႈၵူၼ်းတင်းၼမ်၊ ပေႃးၼၼ် ၶဝ်တေမီးတၢင်းသိူဝ်းမူၼ်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၵႂႃႇၶၢဝ်း ႁိုင်ယူႇ။

ၶေႃႈလမ်ႇလွင်ႈထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ သင်ဝႃႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တႅမ်ႈ၊ လၢတ်ႈ ဢမ်ႇပႆႇထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၼႆ ၶူးၶဝ်တေလႆႈမူၼ်ႉမႄးပၼ် ႁႂ်ႈၶဝ်ႁူႉ ပွင်ႇၸႂ်၊ ႁူႉၶိုၼ်းတူဝ်ၶဝ်ဝႃႈ ၶဝ်မီးလွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းသင်၊ လူဝ်ႇမူၼ်ႉ မႄးတီႈလႂ်၊ လူဝ်ႇၶတ်းၸႂ်ထႅင်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆၸိုင် ၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ လွင်ႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ် တေၶိုၼ်ႈမႃးၸွမ်း လွင်ႈမူၼ်ႉမႄးပၼ် လႄႈ လွင်ႈသိုပ်ႇၶတ်းၸႂ်ၵႂႃႇထႅင်ႈၼၼ်ႉယူႇ။ ၶူးသွၼ်ၵေႃႈ တေလႆႈသိုပ်ႇႁႃ တၢင်းႁူႉ၊ လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ် လွၵ်းလၢႆးပူင်သွၼ်၊ တႃႇၸီႉၼႄတၢင်း ပၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၵူႈၶၢဝ်းၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေလီယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ ၵၢၼ်ၸတ်းပွင် ၶိုပ်ႈၼႃႈမႃးလီယဝ်ႉၼၼ်ႉ တိုၵ်းသူၼ်း ႁပ်ႉထတ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းၸိူဝ်းပႃးၸႂ်သူၼ်ၸႂ် ၼိူဝ်လၵ်းသုတ်ႇ ၵၢၼ် ႁဵၼ်းဢၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉ။ ပေႃးၸိူင်ႉၼၼ် ၵၢၼ်သွၼ်ႁဵၼ်းႁူႉတေငၢႆႈ လူမ်ၸႂ်မႃး။ ပိူင်ဢၼ်တမ်းလၵ်းသုတ်ႇလီသေ ၶူးၶဝ်ၵေႃႈ လႆႈၽိုၵ်း လၢႆးပူင်သွၼ်လွင်ႈမၼ်းဝႆႉလီလီ လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵေႃႈ ၶတ်းၸႂ်သႂ်ႇ ႁႅင်း လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ်တေႉတေႉဝႃႈဝႃႈၼႆၸိုင် ၵၢၼ်သွၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ တေတိူဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵႂႃႇလႆႈထႅင်ႈတင်းၼမ်ယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ သင်ဝႃႈႁဝ်းၶႂ်ႈသွၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ပၼ်တီႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ႁႂ်ႈလႆႈတဵမ်ထူၼ်ႈလီၼႆ ၵၢၼ်သပ်းလႅင်း ႁႂ်ႈၶဝ်ပွင်ႇ ၸႂ်၊ ၶဝ်ႈၸႂ်လီၼႆႉၵေႃႈ တိူဝ်းလမ်ႇလွင်ႈဝႆႉယူႇ။ ဢၼ်လီထႅင်ႈ လွင်ႈၼိုင်ႈၼႆႉ လူဝ်ႇမီးႁွင်ႈႁဵၼ်းလီလီ၊ မီးဝႆႉပပ်ႉလိၵ်ႈၵူႈသႅၼ်း တႃႇ လူဢၢၼ်ႇ ၼႂ်းႁူင်းတူၺ်းလိၵ်ႈလၢႆးၼၼ်ႉသေ ၽိုၵ်းပၼ် ႁႂ်ႈၶဝ်မေႃ တူၺ်း၊ မေႃလူ၊ မေႃဢၢၼ်ႇ၊ မေႃတႅမ်ႈလိၵ်ႈၼမ်ၼမ်ယဝ်ႉ ႁႃတၢင်းႁူႉ ဢဝ်လႆႈႁင်းၶဝ်ၵူၺ်းၼၼ်ႉ ယိုင်ႈၶႅၼ်းလီတီႈသုတ်း။ မိူဝ်ႈတေ တေႇပၢင်သွၼ်ႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ပိူင်လူင်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈမၼ်းၼႆႉ ၸိူဝ်း ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ် လူဝ်ႇလႆႈၽိုၵ်းပၼ် လွၵ်းလၢႆးပူင်သွၼ် တီႈၶူး သွၼ်ၶဝ် ႁႂ်ႈႁူႉဝႆႉဝႃႈ တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်သွၼ်၊ တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ် ဢွၼ် ဢဝ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် မီးမႃးတၢင်းမူၼ်ႈသိူဝ်း ၼႂ်းၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁႃ တၢင်းမေႃပၺ်ႇၺႃႇၼၼ်ႉယူႇ။ မိူဝ်ႈၽွင်းတိုၵ်ႉသွၼ်ပၼ်ယူႇ ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း၊ ၼွၵ်ႈႁွင်ႈႁဵၼ်း ၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈၶူးသွၼ် တင်း လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် မီးလွင်ႈပိုတ်ႇၸႂ် တိူင်ႇ ပၢင်ႇဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်လႆႈ၊ ထၢမ်တွပ်ႇ၊ ပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်ၵၼ်လႆႈ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းၼႆ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ တေမီးတၢင်းမူၼ်ႈ သိူဝ်းသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ်လႆႈလီလီယူႇ။ ၽူႈၵွၼ်းၵုမ်းႁူင်းႁဵၼ်း၊ ၶေႃးလဵၵ်ႉ(ၶျ်)၊ ၸၼ်ႉၸွမ်ၶဝ် လႄႈ ၶူးပူင်သွၼ်ၶဝ်ၼႆၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီ တိူင်ႇပၢင်ႇဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်သေ ဢွၼ်ဢဝ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ဢွၵ်ႇလဵပ်ႈ ႁဵၼ်း လွင်ႈပိူင်ပဵၼ်တေႉၽၢႆႇၼွၵ်ႈ တီႈဢၼ်ၵွင်ႇၵၢႆႇၵၼ် တင်းၵၢၼ် ႁဵၼ်းၼၼ်ႉၼႆၸိုင် လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း တေတိူဝ်းၶႅမ်ႉလီမႃးယူႇ။

ပေႃးႁဵတ်းသၢင်ႈပၼ်ၼင်ႇၼႆၸိုင် ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ်တၢင်း မေႃးပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ တိုၼ်းတေမီးတၢင်းသိူဝ်းၸႂ်သေ ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်၊ ပူင် သွၼ်ပၼ်လႆႈလီလီၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်း တင်း ၶူးသွၼ် ၶဝ် မီးလွင်ႈတူၺ်းထိုင်လူလွမ်ပၼ်ၵၼ် တီႈဢၼ်လူဝ်ႇၽိူမ်ႉထႅမ် လွၵ်းလၢႆးႁဵၼ်းၼၼ်ႉယူႇ။ ပွင်ႇဝႃႈပိုတ်ႇၸႂ်တေႃႇၵၼ်သေ ႁဵၼ်းႁူႉႁႃ ဢဝ်တၢင်းမေႃၼႆယဝ်ႉ။ ပိူင်သွၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ ၶူးသွၼ်ၶဝ် ဢမ်ႇ ထုၵ်ႇလီလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၵေႃႉလဵဝ်သေ သွၼ်ပၼ် ႁႂ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းမူတ်း ၵႂႃႇလၢႆလၢႆၵူၺ်း၊ ၶူးသွၼ်ၶဝ်ၼႆႉ မၢင်ပွၵ်ႈ ယင်းလူဝ်ႇလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁူႉဢဝ် တီႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ယူႇ။ ပေႃးထၢင်ႇဝႃႈ-“ၵဝ်ၵူၺ်းႁူႉ၊ ၵဝ်ၵူၺ်း မေႃ၊ ယွၼ်ႉၼႆ ၵဝ်ဝႃႈသင်၊ ၵဝ်လၢတ်ႈသင်ၵေႃႈ သူတေလႆႈ ထွမ်ႇသေ ႁဵၼ်း/ႁဵတ်းၸွမ်းဢိူဝ်ႈ”ၼႆတႄႉ ပဵၼ်ၵႂႃႇလၢႆးတဵၵ်းတဵင်ၵၼ်သေ ႁႂ်ႈ ယၢင်ႈပႆၸွမ်းသဵၼ်ႈတၢင်း ၵၢင်ၸႂ်ၵေႃႉလဵဝ် ၶႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။

ပေႃးပဵၼ်ၸိူင်ႉၼၼ် ၽွၼ်းယွၼ်ႈမၼ်းတႄႉ ၶူးသွၼ် တင်း လုၵ်ႈႁဵၼ်း လႄႈ ၽူႈပွင်ၵၢၼ်ၶဝ် တေႁိူဝ်ႉ၊ တေသဵင်ႈတိုၼ်းလၢင်း၊ တေမူတ်းၶၢဝ်းယၢမ်းပႅတ်ႈလၢႆလၢႆၵူၺ်းသေ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈႁၼ်လႆႈ ၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီမၼ်းၵႃႈႁိုဝ်။ တီႈတေႉမၼ်း ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ လူဝ်ႇပိုတ်ႇၸႂ်၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်း ၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ၶႂၢင်သေ ႁဵတ်းသၢင်ႈ ၸွမ်းလၵ်းသုတ်ႇ ဢၼ်တေမီးၽွၼ်းလီၼၼ်ႉယူႇ။ သင်ၶဝ်ႈၸႂ် ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်လႆႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်ပိုတ်ႇပၢင်ႇ ၸႅင်ႈလႅင်း ၸွမ်း ၶေႃႈ ယိူင်းဢၢၼ်းပၢႆးဝူၼ်ႉၶႆႈၸႂ်လီၼၼ်ႉၼႆ ၸူဝ်ႈပၢၼ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်း တၵ်းတေလီသိုပ်ႇလီၵႂႃႇယူႇ။

ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးလုၵ်ႈႁဵၼ်းဢမ်ႇၶဝ်ႈၸႂ်သူၼ်ၸႂ်သေ ၶူးသွၼ် ၶဝ်တဵၵ်းၸႂ်ႉႁဵၼ်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ လၢႆးတၢင်းမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ။ ၵွပ်ႈ သင်ၼႆ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ ဢမ်ႇမီးသဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ်လဵဝ် ၵူၺ်း၊ သင်ဝႃႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ပႃးၸႂ်သူၼ်ၸႂ်ၼႆ ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်ၽၢႆႇလႂ် တၢင်းလႂ်ၵေႃႈလႆႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၼင်ႇႁိုဝ်ၼမ်ႉၵတ်ႉ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ၶူးသွၼ် တင်း လုၵ်ႈႁဵၼ်း ပေႃးတေငၢမ်ႇမႅၼ်ႈၵၼ်သေ တိူဝ်းတွၼ်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင် ပိုတ်ႇပၢင်ႇပိူင်းလႅင်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၽူႈပွင်ၵၢၼ် တင်း ၶူးသွၼ်ၶဝ်ၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီသိုပ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း လၢႆးၸတ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်း၊ လၢႆးပူင်သွၼ် ဢၼ်ၶိုတ်းၸၼ်ႉ မၢၼ်ႇမႅၼ်ႇၼၼ်ႉၵႂႃႇယူႇ။ လုၵ်ႈ ႁဵၼ်းၶဝ်ၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီ သွၵ်ႈႁႃ ဢၼ်ၶဝ်ပႃးၸႂ်သူၼ်ၸႂ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်ၼမ်ၼမ်ၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေၸၢင်ႈဢဝ် တၢင်းႁူႉ ပၺ်ႇၺႃႇၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈၶိုၼ်း။ ပေႃးၼႆ ပွင်ႇဝႃႈ လွင်ႈလဵပ်ႈ ႁဵၼ်းႁူႉမေႃၼႆႉ ပဵၼ်တႃႇတေႁဵတ်းသၢင်ႈၵၢၼ်ငၢၼ်းလႆႈလီၼႆယဝ်ႉ။

တႃႇတေႁွတ်ႈထိုင် တၢင်းဢွင်ႇမၢၼ်ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ၽူႈ ၸတ်းၵၢၼ် တင်း ၶူးသွၼ်ၶဝ် ထုၵ်ႇလီမီးၵၢၼ် ဝၢင်းၽႅၼ်ၸွမ်း ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းလီလီသေ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းႁဵၼ်းႁူႉတႃႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇဝၼ်း မိူဝ်ႈၼႆႉ လႄႈ ဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈယူႇ။ ပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ ၵၢၼ်ပဵၼ်ၶူးသွၼ် လီသေ မေႃၼေႉၼမ်းၼႄတၢင်း ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် မေႃၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်၊ မေႃၸႅၵ်ႇပၼ်တၢင်းႁူႉၵၼ်ၼႆႉ တိုၼ်းလမ်ႇလွင်ႈတေႉတေႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ တႃႇႁုၼ်ႈမုၼ်းမႂ်ႇသႂ်လီ ၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈ ၼႆႉ လႄႈ မိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉ ႁဝ်းလူဝ်ႇလႆႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉႁႃႁၼ်ဢၼ်မႂ်ႇမႂ်ႇ သေ ပူင်သွၼ်ပၼ်ၵၼ်ၵွၼ်ႇ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁဝ်း ၸင်ႇတေၸၢင်ႈလီမႃး ၼႆယဝ်ႉ။ ပွင်ႇဝႃႈ လူဝ်ႇလႆႈႁူႉၸွမ်းငဝ်းလၢႆးသေ လႅၵ်ႈလၢႆႈၵၢၼ်ႁဵၼ်း ၸူးၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးဢမ်ႇၸႂ်ႈၸိူင်ႉၼၼ် တေၵုမ်ႇ ဢွၼ် ၵၼ် လမ်တိုဝ်၊ လမ်တၼ်သေ သွၼ်ပၼ်ၵၼ်ယူႇပၵ်းၵဝ်ႇပိူင်ၵဝ်ႇ ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းဢၼ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ၼၢၼ်းႁၼ်ၽွၼ်းလီ မႃးၼႃႇ။ လႆႈၽွၼ်းလီမၼ်းမႃးၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇသူႈၸွတ်ႇတူဝ်ႈထိုင် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵူႈၵေႃႉ၊ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တႃႈမုင်ႈယိူင်းဢၢၼ်း ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၶႆႈၸႂ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉႁဝ်းၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်မႃးသေပွၵ်ႈ။

ၵွပ်ႈၼႆ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၸွမ်းၾိင်ႈၵဝ်ႇဢွၼ်ႇ ဢၼ်ၼၢၼ်း ႁၼ်ၽွၼ်းလီ (ဢမ်ႇၼၼ်) ဢၼ်ဢမ်ႇပၼ်ၽွၼ်းလီ တေႃႇၸူဝ်ႈ ပၢၼ်ၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီမူၼ်ႉမႄးလႅၵ်ႈလၢႆႈၵႂႃႇယူႇ။ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇဝႃႈ- လွင်ႈၶေႉၶဵင်ႇမၢတ်ႈၵၼ်၊ လွင်ႈတႅၵ်ႈၼိူင်းၵၼ်၊ ဢၼ်ဝႃႈ“ၵေႃႉၼၼ်ႉ ၶႅၼ်ႇၼႃႇ၊ ၵေႃႉၼႆႉ ၶုၺ်ႈၼႃႇ” ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီဢဝ် မႃးၸႂ်ႉတိုဝ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ၼႂ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၼႆႉ။ တီႈတေႉမၼ်း လုၵ်ႈ ႁဵၼ်းၶဝ်ၼႆႉ ပေႃးၶဝ်လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉဢဝ် လွင်ႈတၢင်း ဢၼ်ၶဝ် ၶဝ်ႈၸႂ်သူၼ်ၸႂ်ၼၼ်ႉၼႆ တၢင်းႁူႉမေႃ ၺၢၼ်ႇလီၶဝ်ၼႆၵေႃႈ တၵ်း တေတိူဝ်းႁူႉလိူဝ်မႃးယူႇ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ “ၵေႃႉၼၼ်ႉ ၶၢၼ်ႉၼႃႇ၊ ၵေႃႉၼႆႉ ၵႆႉၼႃႇ”ၼႆၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈပိူင်သွၼ်မၼ်း ဢမ်ႇငၢမ်ႇမႅၼ်ႈ၊ ဢမ်ႇၶဝ်ႈတၢင်းတိုဝ်း တွၼ်ႈတႃႇ ၸူဝ်ႈပၢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵူႈၵေႃႉၼႆ တိုၼ်းႁတ်းလၢတ်ႈယူႇ။ လိူဝ်သေ ၶဝ်ဢမ်ႇၶဝ်ႈၸႂ်ယဝ်ႉဢမ်ႇၵႃး သမ်ႉ မႃးတဵၵ်းတဵင်ၸႂ်ႉႁဵၼ်းယူႇမႅၵ်းမႅၵ်းလႄႈ ပႃးဢဝ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ၶၢၼ်ႉ ဢိူၼ်ၵႂႃႇပႅတ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈၵေႃႈ လူဝ်ႇလႆႈပိုတ်ႇၸႂ်ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်သေ ယွမ်း ႁပ်ႉၵၼ် ၸွမ်းလွင်ႈတၢင်းမၢၼ်ႇမႅၼ်ႇ၊ မေႃထတ်းသၢင်ပၼ်ၵၼ်၊ မေႃပၼ်ႁႅင်းၸႂ်ၵၼ်၊ မေႃႁူမ်ၸူမ်းၸွမ်းၵၼ်၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ ယႃႇဝႆႉမႃႇၼ ပၺ်ႇၺႃႇတေႃႇၵၼ်၊ မၼ်းတေဢမ်ႇမီးၽွၼ်းလီ ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ-“ၵဝ်မေႃၸိူင်ႉၼႆဢိူဝ်ႈ၊ မၼ်းသမ်ႉဢမ်ႇမေႃ၊ ၵဝ် ၵူၺ်းဢိူဝ်ႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ၊ မၼ်းသမ်ႉၶုၺ်ႈတေႉဢိူဝ်ႈ” ၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ လၢႆးတၢင်းတႃႇၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႆႈသေဢိတ်း။ ပေႃးပိူင်ၵၢၼ် ႁဵၼ်းဢမ်ႇၶႅမ်ႉၵေႃႈ ၽွၼ်းယွၼ်ႈမၼ်းတႄႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်း မီး လွင်ႈၶေႉၶဵင်ႇၵၼ်သေ ဢမ်ႇပိုတ်ႇၸႂ်တေႃႇၵၼ်လႆႈ၊ တူင်ႇဝူင်းၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈမီးတၢင်းမူၼ်ႈသိူဝ်း။ ၸူဝ်ႈပၢၼ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၶဝ် ၵေႃႈ တေဢမ်ႇၵုမ်ႇထူၼ်ႈလႆႈ၊ တၢင်းႁူႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇတိူဝ်းတွၼ်း မႃး၊ ၸႂ်ၵေႃႈ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈသိူဝ်းသႃႇသေဢမ်ႇၵႃး ပၼ်ႁႃ ၼႂ်းတူင်ႇ ဝူင်း ၸၢင်ႈပေႃႇပဵၼ်မႃးလႆႈၵူႈၶၢဝ်းၼႆယဝ်ႉ။

လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉသေ တႅမ်ႈၼႄမႃးၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လႆႈႁၼ်ယူႇ သိုဝ်ႈၼႃႈသိုဝ်ႈတႃ ၼႂ်းမိူင်းႁဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးၼၼ် ႁဝ်းတေလႆႈ ႁဵတ်းႁိုဝ် ၵႄႈၶႆပၼ်ႁႃလွင်ႈၼႆႉလႃႇၼႆ ၶေႃႈထၢမ်မၼ်းၵေႃႈ တိုၼ်း ၵိုၵ်းမႃးယဝ်ႉ။ ပၼ်ႁႃလွင်ႈၼႆႉ ၵႄႈၶႆၵေႃႉလဵဝ် တိုၼ်းဢမ်ႇလႆႈ၊ ႁဝ်း ထုၵ်ႇလီႁူမ်ႈၵၼ်ဝူၼ်ႉ၊ ႁူမ်ႈၵၼ်ထတ်းသၢင်သေ တႅပ်းတတ်း ႁတ်း ႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်ယဝ်ႉ ၵႄႈၶႆပၼ်ႁႃၼၼ်ႉၵႂႃႇၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေလီယဝ်ႉ။ သင်ဢမ်ႇယွမ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈသေ တေဢွၼ်ၵၼ် သွၼ်ႁဵၼ်းၵႂႃႇၸွမ်း လၢႆးတၢင်းပိူင်ၵဝ်ႇၵဝ်ႇ လူၺ်ႈဢမ်ႇမီးလွင်ႈပွင်ႇၸႂ်သင်ၼၼ်ႉၼႆ ႁဝ်း တေၼၢၼ်းႁူႉ၊ ၼၢၼ်းပွင်ႇၸႂ်၊ ၼၢၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်။ ဢမ်ႇၶိုၼ်ႈ ယႂ်ႇတိူဝ်းတွၼ်းသေဢမ်ႇၵႃး ယင်းတေၸၢင်ႈပႃးၵၼ် တူၵ်းတႅမ်ႇၵႂႃႇ တိၵ်းတိၵ်းလူးၵွၼ်ႇ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ သဵၼ်ႈတၢင်း မၼ်း ဢမ်ႇမီးသၢႆလဵဝ်ၵူၺ်း၊ မၼ်းမီးဝႆႉလၢႆလၢႆၽၢႆႇယူႇ။ လူဝ်ႇၶတ်း ၸႂ်သွၵ်ႈႁႃႁၼ် ပၢႆးဝူၼ်ႉမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ လႄႈ တၢင်းႁူႉမႂ်ႇမႂ်ႇ ၼႂ်းလွင်ႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းလီၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ၽိုၵ်းၽွၼ်ႉ၊ လဵပ်ႈႁဵၼ်း၊ ပူင်သွၼ် ပၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၼႆ တေလႆႈၽွၼ်းလီ၊ တေမီးလွင်ႈတိူဝ်းတွၼ်းမႃး ၼႂ်းပၢၼ်မႂ်ႇမိူဝ်ႈလဵဝ် လႄႈ မိူဝ်းၼႃႈယူႇ။

ပၢႆးဝူၼ်ႉၶူၼ်ႉႁၼ် လွင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉပၢၼ်မႂ်ႇ

ပေႃးလၢတ်ႈလွင်ႈတႃႇႁဵၼ်းႁူႉမေႃမႃးၼႆၵေႃႈ တိုၼ်းတေလႆႈၶႆႈၸႂ်ပႃး ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်းယဝ်ႉ၊ တႃႇၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉႁဝ်း တေသိုပ်ႇလီသေ ယၢင်ႈၵႂႃႇလႆႈၽၢႆႇတၢင်းၼႃႈၶၢဝ်းႁိုင်ၼႆႉ ႁဝ်းတိုၼ်းလူဝ်ႇၶူၼ်ႉၶႂႃႉ ႁႃ လွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈလီ ၼႂ်းပိုၼ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ် ၸဝ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၶဝ် လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉ ၶူၼ်ႉၶႂႃႉသေ ၶိုၼ်းပူင်သွၼ်ပၼ် လုၵ်ႈၼွင်ႉၶဝ် ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ယၢမ်ႈမီးလွင်ႈတိူဝ်းတွၼ်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃးယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၽူႈၸိူဝ်းဢၼ်မေႃႁႃ လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉသွၼ်ဢဝ် ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်းသေ ၸူဝ်ႈပၢၼ်ၶဝ် မီးမႃးလွင်ႈၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁၼ်ယူႇတၢင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ပေႃးမႃးတူၺ်း ငဝ်ႈငိူၼ်ႈမၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ်ၵွပ်ႈၶဝ်မေႃႁႃ သဵၼ်ႈ တၢင်းတႃႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼႆယဝ်ႉ၊ ပေႃးလွၵ်းလၢႆးၼႆႉ ဢမ်ႇပႆႇမီး လွင်ႈလႅၵ်ႈ လၢႆႈ တိူဝ်းတွၼ်းမႃးၼႆ ၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ်သွၵ်ႈႁႃထႅင်ႈ လၢႆးတၢင်းမႂ်ႇမႂ်ႇ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈ ၶဝ်ဢမ်ႇပႆႇယၢမ်ႈလႆႈႁဵၼ်းမႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းတူၺ်း ၼႂ်းၵၢၼ်သွၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၵႂႃႇယူႇ။ သင်ဝႃႈမၼ်း ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈသေ ပၼ်တၢင်းႁူႉႁၼ်လီ၊ မီးလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႆႈၼႆ ၶဝ် သိုပ်ႇဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂႃႇယူႇ။ ၼႆႉတႄႉ ပွင်ႇဝႃႈ ၶဝ်ယွမ်းႁပ်ႉ၊ မူၼ်ႉမႄး လႅၵ်ႈလၢႆႈလႄႈ ပၢႆးႁူႉႁၼ်ၶဝ်ၵေႃႈ တိူဝ်းၶိုၼ်ႈသၢင်ႉၶိုၼ်ႈသုင် တိူဝ်း မီးၽူႈႁူႉမေႃလူင်ႉလႅၼ်ႇၼမ်မႃး ပေႃးလူၼ်ႉပေႃးလိူဝ်ၼႆယဝ်ႉ။

သင်ဝႃႈႁဝ်းၵေႃႈ မီးၵၢင်ၸႂ် ၶႂ်ႈလႆႈတၢင်းႁူႉ၊ ၶႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇယူႇ တေႉၼႆၸိုင် ႁဝ်းထုၵ်ႇလီ မူၼ်ႉမႄးလႅၵ်ႈလၢႆႈ ၸူးတႃႈယိူင်းမၢႆယဝ်ႉ။ ပိူင်လူင်မၼ်းၼႆႉ ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် လႄႈ ပေႃႈမႄႈ ႁူမ်ႈ ၶူးမေႃသွၼ် လႄႈ တင်း ၽူႈပွင်ၵၢၼ် လွင်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၶဝ် လူဝ်ႇလႆႈႁတ်းဝူၼ်ႉ၊ လူဝ်ႇႁတ်းတႅပ်းတတ်း၊ လူဝ်ႇႁတ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ၸွမ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်သေ ၽုၺ်ႇၸႂ်တေႃႇ သႅၼ်းႁုၼ်ႈမႂ်ႇ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈမေႃတိုၵ်းသူၼ်း ပၼ် ႁႅင်းၵူၼ်းၼုမ်ႇၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ၶတ်းၸႂ် လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉဢဝ် လိၵ်ႈလၢႆး၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶႆႈၸႂ်ၼမ်ၼမ်။ ႁႂ်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းသေ ၽိုၵ်းၽွၼ်ႉယဝ်ႉ ႁဵတ်း သၢင်ႈၼႃႈၵၢၼ် ႁႂ်ႈတိူဝ်းလီမႃး၊ ႁႂ်ႈၶိုတ်းၸၼ်ႉမႃး ၵမ်းတွၼ်ႈတွၼ်ႈ ၼႆ တၵ်းတေႁပ်ႉႁၼ်လႆႈ ၽွၼ်းလီမၼ်းယူႇ။ လွင်ႈထႅမ်ပၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ႁတ်းဝူၼ်ႉ၊ ႁတ်း တႅမ်ႈ၊ ႁတ်းလၢတ်ႈၸႃ၊ ႁတ်းထတ်းသၢင်ၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးတၢင်း ႁႂ်ႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉႁဝ်း တိူဝ်းတွၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ဢၼ်ႁႂ်ႈၶဝ်ၶိုၼ်းၽိုၵ်းႁဵတ်း သၢင်ႈလွင်ႈလီ ၼႂ်းၵၢၼ်ယူႇသဝ်းတူင်ႉၼိုင်ၵူႈဝၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်တၢင်းၵမ်ႉယၼ်ပၼ် ႁႂ်ႈလၢႆးယူႇၵၢၼ်ၵိၼ် လႄႈ လွင်ႈယူႇသဝ်း ၶဝ်လီသေ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး။ သင်ဝႃႈ ၶူးသွၼ် လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်း မေႃႁူႉ ႁၼ်၊ မေႃဝႆႉၵႃႈၶၼ်ၼိူဝ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼႆ ၽွၼ်းလီမၼ်းတႄႉ ႁဝ်းတေ မေႃႁႃလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်ထႅင်ႈ တၢင်းႁူႉတၢင်ႇဢၼ်သေဢမ်ႇၵႃး ႁဝ်း ႁွတ်ႈဝႆႉယူႇတီႈလႂ်၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႂ် (ဢမ်ႇၼၼ်) ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇ တၢင်ႇဝၢၼ်ႈ၊ တၢင်ႇမိူင်းၼႆၵေႃႈ ႁဝ်းတေပဵၼ် ၵူၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇသေ မီးၸၼ်ႉထၢၼ်ႈသုင် (Standardized meliority) ၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ၵူၼ်း ၵူႈၶိူဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၵႂႃႇယူႇၼႆယဝ်ႉ။

ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်းထႅင်ႈပိူင်ၼိုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈသွၼ်ပၼ် ၵၼ် ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်းသေ လႆႈငိၼ်းႁူႉႁၼ်မႃး၊ လႆႈတူဝ်ထူပ်းမႃး တီႈ လွင်ႈဢုပ်ႇၵုမ်၊ လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄပၼ် ပၢႆးဝူၼ်ႉပၢႆးႁၼ်၊ တၢင်းၶႆႈၸႂ် ၵၼ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼႆႉ ႁဝ်းလူဝ်ႇလႆႈၶိုၼ်း ႁႂ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉသုၼ်ႇလဵဝ် လႄႈ သုၼ်ႇႁူမ်ႈ ႁုၼ်ႈမုၼ်းလီသေ တႅမ်ႈမၢႆတွင်းဝႆႉ တႃႇတေဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈလႆႈ ၼႂ်းပၢၼ်မႂ်ႇယၢမ်းလဵဝ် လႄႈ ၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈယူႇ။ ၶူးသွၼ် လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တေလႆႈမီးၵၢၼ်ဝၢင်းၽႅၼ်၊ ဢုပ်ႇၵုမ် ၵၼ် လွင်ႈတၢင်းဢၼ်တေသိုပ်ႇသွၼ်ႁဵၼ်းဢဝ်ၼၼ်ႉသေ ႁႂ်ႈဢွၼ် ၵၼ် ႁၢင်ႈႁႅၼ်းလူင်ႈၼႃႈဝႆႉႁင်းၵူၺ်း၊ ပေႃးယဝ်ႉ ၸင်ႇႁႂ်ႈၶဝ် မႃးၶႆႈလၢတ်ႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈ တၢင်းႁူႉႁၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၼႆ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းတၵ်းတေ တိူဝ်းလီမႃးယဝ်ႉ။ ပေႃးၸတ်းႁဵတ်းသၢင်ႈၼင်ႇၼႆ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တေၸဵဝ်းႁူႉ မေႃ၊ ၸဵဝ်းလႆႈၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီမၼ်းသေ ၶူးမေႃသွၼ်ၵေႃႈ တေ ဢမ်ႇႁိူဝ်ႉတူဝ်ႁိူဝ်ႉၸႂ်။ ပေႃးမီးလွင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း ၵၼ်သွၼ်ႁဵၼ်းဝႆႉသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းၽိုၵ်းၽွၼ်ႉ ႁႃတၢင်းႁူႉႁၼ် တီႈႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၼႆႉ တေတိူဝ်းၶႅမ်ႉလိူဝ် ဢၼ်ပႂ်ႉမုင်ႈမွင်းၶူးမၼ်းသွၼ်ပၼ်ၵူၺ်းၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇမီးတီႈသုတ်းလႆႈ၊ မိူဝ်ႈတေ တေႇၶဝ်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၵေႃႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်း၊ မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်ၼၼ်ႉ ၵေႃႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းႁဵတ်းၸွမ်း၊ ဝၢႆးသေ ႁဵၼ်းသုတ်းၸူပ်းၸၼ်ႉယဝ်ႉ ၵေႃႈ တႃႇတေမေႃဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းၼႃႈၵၢၼ်ၵႂႃႇၼၼ်ႉ တိုၼ်းတေ လႆႈသိုပ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းထႅင်ႈၼမ်ၼမ်သေ ႁႂ်ႈတိူဝ်းႁူႉလူင်ႉလႅင်းပွင်ႇၸႂ် မႃးယူႇ။ ပေႃးပွင်ႇၸႂ်လီလီၵွၼ်ႇ ၼႃႈၵၢၼ်ဢၼ်တိုၵ်ႉႁဵတ်းယူႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇတေတိူဝ်းၶႅမ်ႉလႅပ်ႈၼႆယဝ်ႉ။

ၼင်ႇႁိုဝ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းတေလီလိူဝ်မႃးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇလဵပ်ႈ ႁဵၼ်းထႅင်ႈ တၢင်းႁူႉၼမ်ၼမ် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၼႃႈၵၢၼ် ဢၼ်ႁဝ်း တေႁဵတ်းသၢင်ႈၼၼ်ႉၼႆၸိုင် ၵၢၼ်ငၢၼ်းႁဝ်း တၵ်းတေၸဵဝ်းႁိူဝ်ႈ ႁိူင်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃးယူႇ။ ပိူဝ်ႈၼႆလႄႈ လွၵ်းလၢႆးပၢႆးဝူၼ်ႉ ၵၢၼ် ႁဵၼ်းႁူႉ ဢၼ်မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်း တႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉ ဢဝ် ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈယူႇသဝ်းလီ၊ ႁႂ်ႈမီးၸူဝ်ႈပၢၼ် ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵတ်းယဵၼ် မႃးၼႆယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈသွၼ်လီ ဢၼ်ႁဝ်းဢွၼ်ၵၼ် လဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁူႉသေ ၸႅၵ်ႇၽႄပၼ်ၵၼ် ၼႂ်းႁွင်ႈသွၼ် တီႈႁူင်းႁဵၼ်း၊ တီႈၶေႃး လဵၵ်ႉ(ၶျ်)၊ လႄႈ တီႈၸၼ်ႉၸွမ် တင်း ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း တူဝ်ထူပ်း ၽၢႆႇၼွၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈမၼ်းမႃးငၢမ်ႇမႅၼ်ႈၵၼ် တင်း ၵူၼ်းၸိူဝ်း ၶႂ်ႈႁဵၼ်းႁူႉၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေတိူဝ်းၶႅမ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တႃႇၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပေႃးတေတိူဝ်းလီမႃးၼႆႉ လူဝ်ႇဢွၼ်ၵၼ်ဝူၼ်ႉ ၶူၼ်ႉႁႃ ႁႂ်ႈႁၼ် ဢၼ်တေမႅၼ်ႈၸွမ်း တၢင်းလူဝ်ႇၵူၼ်းႁဝ်းၼၼ်ႉ ယူႇ။ ပေႃးၼၼ်ၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေၸၢင်ႈၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလႆႈသေ ၸဵဝ်းႁွတ်ႈ ထိုင်တႃႈယိူင်း မၢႆၵၢၼ်ႁဵၼ်း တီႈဢၼ်ႁဝ်းၶႂ်ႈႁွတ်ႈၽႅဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်ဝၢင်းၽႅၼ်လွင်ႈႁဵၼ်းသွၼ် ၶႂ်ႈၶႅမ်ႉၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈယႃႇ တႃႇ ႁွတ်ႈထိုင်တီႈယိူင်းဢၢၼ်းၼႆႉ တၵ်းလူဝ်ႇၶိုၼ်း မူၼ်ႉမႄး၊ ၽိူမ်ႉထႅမ်၊ ထွၼ်၊ ထတ်း ၸတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇယူႇ။ ပိူင်တႅၵ်ႈမၼ်း- သင်ဝႃႈ လူဝ်ႇလႆႈ မူၼ်ႉမႄး တၢင်းယၢမ်ႈ လွင်ႈယူႇသဝ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းၼႆသေ သမ်ႉတိုၵ်ႉ ဢဝ်လွင်ႈပၼ်တၢမ်ႇၼၼ်ႉ မႃးၵႄႈၶႆၼႆၸိုင် တေႁဵတ်းႁႂ်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်း ႁူႉ ထိူင်းထိူဝ်ႉၵႂႃႇၵူၺ်း။ လွင်ႈပၼ်တၢမ်ႇၼႆႉ ဢမ်ႇလူဝ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ပၼ်တၢမ်ႇၼႆသေ ၼင်ႇႁိုဝ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ တေဢမ်ႇလူႉၼၼ်ႉ မီး လွၵ်းလၢႆးမၼ်းယူႇ၊ ၼၼ်ႉတႄႉ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်တႅမ်ႈလိၵ်ႈၼမ် ၼမ်၊ ပၼ်ႁူဝ်ၶေႃႈလိၵ်ႈ ဢၼ်ၶဝ်ၶဝ်ႈၸႂ်သူၼ်ၸႂ်သေ ႁႂ်ႈၶဝ်တႅမ်ႈ မႃး တၢင်ႇၼႄ၊ ၶူးသွၼ်ၵေႃႈ လူဝ်ႇပၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်း ထွမ်ႇလုၵ်ႈႁဵၼ်း ၶဝ်လၢတ်ႈယူႇ။ ပေႃးႁဵတ်းၼႆ တၢမ်ႇဢၼ်ၶူးသွၼ်ပၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇပဵၼ်ၵွင်ႉပဵၼ်ယၢင် တေႃႇတူဝ်ၸႂ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်၊ တေတိူဝ်း မေႃတႅမ်ႈမေႃဢၢၼ်ႇမေႃလူလိၵ်ႈသေ ၶႂ်ႈႁႃတၢင်းႁူႉမႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇယူႇ။ ပေႃးဝၢႆႇတူၺ်းၶိုၼ်းလွင်ႈတူဝ်ထူပ်း ဢၼ်ၵဝ်ၶႃႈလတ်းၽၢၼ်ႇ မႃးၼႆ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉဢၼ်လႆႈႁဵၼ်းလီလီသေ မီးၽွၼ်းလီၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈၶူးၶဝ် မေႃပၼ်ႁႅင်းၸႂ်၊ မေႃတိုၵ်းသူၼ်း၊ မေႃႁူႉၼမ်ႉၵတ်ႉ တၢင်းသူင်ဝႃႇသၼႃႇလုၵ်ႈႁဵၼ်း ၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼၼ်ႉ၊ မီးတၢင်းယုမ်ႇ ယမ် မၼ်ႈၸႂ်ၼိူဝ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းသေ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၽိုၵ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းၼႆယဝ်ႉ။

ၶူးပူင်သွၼ်ၶဝ်ဝႃႈ- “ယႃႇၸႂ်တူၵ်း၊ ယႃႇယွၼ်ႇၸႂ်၊ ဝႆႉႁႅင်းၸႂ် သုင်သုင်၊ ပၼ်ႈထၢတ်ႈၸႂ်ဝႆႉၵႅၼ်ႇၵႅၼ်ႇ၊ ၶႂ်ႈမေႃသင်၊ ၶႂ်ႈပဵၼ်သင်ၼႆ ၵေႃႈ ထၢမ်တူၺ်းၶိုၼ်း ၵၢင်ၸႂ်တူဝ်ၵဝ်ႇလီလီသေ ၶတ်းၸႂ်လဵပ်ႈ ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်ၼမ်ၼမ်။ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ တၢင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ လွင်ႈလူင်ႉ လႅၼ်ႇ တိုၼ်းတေဢမ်ႇၸၢင်ႈမိူၼ်ၵၼ်လႆႈ၊ ၼမ်ႉတွၼ်းၵေႃႈ တေ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လႆႈ၊ ပေႃးဢဝ်ပၢႆးဝူၼ်ႉၸၢဝ်းပုတ်ႉဝႃႈၼႆၵေႃႈ ‘ယွၼ်ႉ ပႃႇရမီႇၵူၼ်းႁဝ်း တိုၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လႆႈ’။ ပေႃးၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈၸူဝ်ႈ ပၢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇမိူဝ်ႈၼႆႉ လႆႈလီတိူဝ်းလိူဝ်သေ ၸူဝ်ႈပၢၼ်ဢၼ် ၽၢၼ်ႇပူၼ်ႉမႃး မိူဝ်ႈဝႃးမိူဝ်ႈသိုၼ်းၼၼ်ႉၼႆၸိုင် ပေႃးလီၼႃႇယဝ်ႉ” ၼႆယူႇ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ လွင်ႈမီးပၢႆးဝူၼ်ႉလီ မေႃပၼ်ႁႅင်းၸႂ်သေ ၸီႉ ၼႄသဵၼ်ႈတၢင်း၊ ၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၵၼ်၊ ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ် လွင်ႈတၢင်းႁူႉ ႁၼ်ၼမ်ၼမ်၊ ၶိုၼ်းၸႅၵ်ႇၽႄပၼ်ၵၼ် ၶိုတ်းၶိုတ်းၸမ်ၸမ်ၼႆႉ တိုၼ်းပဵၼ်လွၵ်းလၢႆး တႃႇၶိုၼ်ႈသၢင်ႉၶိုၼ်ႈသုင်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈပၼ်ႁႅင်း ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ၽိုၵ်းတႅမ်ႈ၊ ၽိုၵ်းလူဢၢၼ်ႇ ၼမ်ၼမ်ယဝ်ႉ ႁႂ်ႈၶဝ်ၶိုၼ်းၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်သုၼ်ႇတူဝ် မႂ်ႇမႂ်ႇ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းသေ ဢဝ်မႃးတၢင်ႇၼႄၶူးသွၼ်၊ ၼႄပႃးတႆး ၵေႃႉႁူမ်ႈႁဵၼ်း (ႁဵတ်း-Presentation)ၼႆႉ ပဵၼ်လွၵ်းလၢႆး ဢၼ်သၢင်ႇ ထုၵ်ႇသေ တိူဝ်းၶႅမ်ႉတေႉတေႉ။ ယွၼ်ႉၼႆ ၶူးသွၼ်ၵေႃႈ လူဝ်ႇပွင်ႇၸႂ် ယွမ်းႁပ်ႉ၊ ႁႂ်ႈၸွႆႈဝူၼ်ႉၵႄႈၶႆ ပၼ်ႁႃၵၢၼ်ႁဵၼ်း၊ ၵၢၼ်ပဵၼ်ၶူးသွၼ် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ(Language)ၵေႃႈလီ၊ ပဵၼ်ၶူးသွၼ် ၸွမ်းလၵ်း သုတ်ႇၵေႃႈလီ၊ ႁဝ်းတိုၼ်းတေလႆႈၶတ်းၸႂ် ၶိုၼ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းသေ ပူင် သွၼ်ပၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်လီလီ၊ လူဝ်ႇႁႂ်ႈ ၶဝ်မီးတၢင်းပွင်ႇၸႂ်လီ။ ၸွႆႈ ပၼ်ႁႅင်း ႁႂ်ႈၶဝ်ၶႂ်ႈသိုပ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းထႅင်ႈ၊ သိုပ်ႇသွၵ်ႈႁႃ ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၼင်ႇၶဝ်သူၼ်ၸႂ်၊ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ တိုၵ်းသူၼ်းႁႂ်ႈ တၢင်းႁူႉၼႂ်း လိၵ်ႈလၢႆးၶဝ် ပေႃးမုၼ်းမႂ်ႇယႂ်ႇမႃး။ ၼႄပၼ်သဵၼ်ႈ တၢင်း ႁႂ်ႈၶဝ်မေႃၶိုၼ်းသိုပ်ႇႁႃႁၼ်၊ လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ်ထႅင်ႈၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈ ၶႂၢင်ၶႂၢင်ယဝ်ႉ ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းမႅၼ်ႈဢွင်ႈတီႈမၼ်းသေ မီးၽွၼ်းလီ တႃႇသုၼ်ႇတူဝ်ၶဝ်၊ တႃႇတူင်ႇဝူင်း၊ လႄႈ တႃႇတၢင်းၼမ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ပေႃးပဵၼ်မႃးၸိူင်ႉၼႆၵွၼ်ႇ လွင်ႈယူႇသဝ်း ၸူဝ်ႈပၢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်း ၸင်ႇတေၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈၼႆလႄႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ လမ်ႇ လွင်ႈ တႃႇၸူဝ်ႈပၢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းတေႉတေႉ။ M. L. Boren ၽူႈမေႃဝူၼ်ႉၶႆႈ ၸႂ်တေႃႇ ၼိူဝ်ၸူဝ်ႈပၢၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၵေႃႈ ပၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ဝႆႉဝႃႈ- “You should have education enough so that you won’t have to look up people, and then more education so that you will be wise enough not to look down on people.” တႃႇသူ တေဢမ်ႇလႆႈမုင်ႈႁႅၼ်ၵိူဝ်းပိုင်ႈပိူၼ်ႈၼႆႉ သူထုၵ်ႇလီမီး ၵၢၼ် ႁဵၼ်းႁူႉတဵမ်ထူၼ်ႈဢိူဝ်ႈ၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ တႃႇသူ တေဢမ်ႇမေႃထၢင်ႇလဵၵ်ႉ တူၺ်းတိုၼ်ႈတေႃႇပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ သူၶႅၼ်းလူဝ်ႇလႆႈမီး ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉလီ တၢင်းလၵ်းလႅမ် ၵုမ်ႇထူၼ်ႈတိူဝ်းလိူဝ်ထႅင်ႈၵွၼ်ႇဢိူဝ်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼႆ ၵၢၼ်ဢၼ်လူဝ်ႇဝၢင်းၽႅၼ်ထႅင်ႈၼႆႉ ႁဝ်းထုၵ်ႇၸတ်းဝႆႉ ၶေႃႈပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်လီသေ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းပၼ် ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် မီးၼမ်ႉ ၵတ်ႉ ၵၢၼ်တႅမ်ႈလိၵ်ႈၼမ်ၼမ်။ ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းတိုၼ်းၵမ်ႉယၼ် ၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၶိုၼ်း မိူဝ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ပဵၼ်မႃး ၽူႈမီးၵၢၼ်ၶူၼ်ႉၶႂႃႉ ႁႃတၢင်းႁူႉၸၼ်ႉသုင်ၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း၊ တီႈႁူင်းႁဵၼ်း၊ ၸၼ်ႉၸွမ်ၼႆႉ ႁဝ်းထုၵ်ႇလီတၢမ်းဝၢင်း လၵ်းသုတ်ႇၵၢၼ်သိုဝ်ႇသၢၼ် လွင်ႈတိတ်း တေႃႇၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵၼ်၊ ၵၢၼ်မေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း ဢၼ်ၸွႆႈထႅမ်ၶိုၼ်း တူဝ်ၵဝ်ႇလႆႈ၊ ၵၢၼ်မေႃၸွႆႈထႅမ်ၼႃႈႁိူၼ်း၊ ၸွႆႈထႅမ်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ။ ၼင်ႇဢၼ်လၢမ်းၶၢတ်ႈ ဝူၼ်ႉႁၼ်လၢတ်ႈလႆႈ ၼၼ်ႉ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ တိုၼ်းလူဝ်ႇလႆႈၵွင်ႉသၢၼ်ၵၼ် တင်း ပိူင်ယူႇသဝ်းလီ ဢၼ်တေႁဵတ်းႁႂ်ႈ ႁဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵႂႃႇၼၼ်ႉယူႇ။ သင်ဝႃႈႁဵၼ်းၸူပ်း တွၼ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉၼႆ တၢင်းႁူႉႁၼ် ဢၼ် လူင်ႉလႅင်းမႃးၵမ်ႈၽွင်ႈၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈၸၢင်ႈဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈ ၼႂ်းၸူဝ်ႈ ပၢၼ်ၽႂ်မၼ်း၊ ပေႃးၶိုၼ်းဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေၸၢင်ႈႁူႉ ႁၼ်ဝႃႈ လွၵ်းလၢႆးၵၢၼ်ႁဵၼ်းဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းလီႁိုဝ် ဢမ်ႇလီ။ ပေႃး ဝႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈဢဝ်မႃး ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈၼႆ လွင်ႈႁဝ်းၶတ်းၸႂ်ႁဵၼ်းဢဝ် တႃႇပူင်သွၼ် လႄႈ ဢၼ်ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ႁဵၼ်းဢဝ်ယူႇၼႆႉ တေ ႁိူဝ်ႉလၢႆလၢႆသေ ဢမ်ႇမီးတီႈပွင်ႇသင်။ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ လွင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ် တၢင်းမေႃပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ ပဵၼ်တႃႇပိုတ်ႇပၢင်ႇပိူင်းပၼ် ႁႂ်ႈသဵၼ်ႈတၢင်းၸူဝ်ႈပၢၼ် ၵူၼ်းႁဝ်း မေႃႁဵတ်းသၢင်ႈၼႃႈၵၢၼ်တႃငၢၼ်းလႆႈလီလီၼၼ်ႉယူႇ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼႆ လႄႈ ၶူး/မေႃသွၼ်ၶဝ်ၸိူဝ်းဢၼ်တေ ပူင်သွၼ်ပၼ်ၼႆၵေႃႈ ႁႂ်ႈမီး ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းယူႇတႃႇသေႇ ၸင်ႇတေလီ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၶူးၼႆႉ လူဝ်ႇမေႃဝႆႉဝၢင်းၸႂ်ပိုတ်ႇပၢင်ႇၵႂၢင်ႈၶႂၢင်၊ ဝႆႉၶေႃႈမုင်ႈႁၼ်ၵႆ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈ ႁဵၼ်းလႅတ်းသႅဝ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇမႃး လိူဝ်သေၶူး။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈမီးၸႂ် ၶႂ်ႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလီလိူဝ်မႃးၵွၼ်ႇ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁဝ်း ၸင်ႇတေၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလႆႈ။

တႃႇတိူဝ်းတွၼ်းၵႂႃႇတၢင်းၼႃႈလႆႈၼႆႉၵေႃႈ တိုၼ်းတေမီးလွင်ႈ ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးဢမ်ႇမီး လွင်ႈၶတ်းၸႂ်သႂ်ႇႁႅင်းၼႆ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈ ၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလႆႈ တၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ မိူဝ်ႈၶူးၶဝ် သွၼ်ပၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၼႆႉ သင်ဝႃႈပိူင်သွၼ်ဢမ်ႇပႆႇမွၼ်ႈလီၼႆ တၵ်း တေမီးလွင်ႈၶဵင်ႇတႃႉယူႇဢိတ်းၼိုင်ႈ။ ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ သင်ဝႃႈမီး လွင်ႈၽိုၵ်းၽွၼ်ႉယဝ်ႉ ၸင်ႇသွၼ်ပၼ်ၼႆတႄႉ တၵ်းတေမီးလွင်ႈၶႅမ်ႉ လႅပ်ႈလီမႃးယူႇ။ ပေႃးဝႃႈ ပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉႁဝ်းလီမႃးၼမ်ၼမ်ၼႆ ၼႃႈၵၢၼ်ၸိူဝ်းဢၼ်တိုၵ်ႉၶိုင်သၢင်ႈဝႆႉယူႇၼႆႉၵေႃႈ တၵ်းတေမီးလွင်ႈ တိူဝ်းတွၼ်းၶိုၼ်ႈသၢင်ႉၶိုၼ်ႈသုင်မႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇယူႇ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼႆလႄႈ သင်ၶႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇတေႉၼႆ ႁဝ်းတိုၼ်းတေလႆႈၶၢမ်ႇယၢပ်ႇသေ ႁဵၼ်းႁူႉ ဢဝ်ပၺ်ႇၺႃႇတၢင်းမေႃယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ လူင် Aristotle ၵေႃႈ ဝူၼ်ႉႁၼ်ဝႃႈ - “The roots of education are bitter, but the fruit is very sweet. ငဝ်ႈႁၢင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်း တိုၼ်းယၢပ်ႇယဵၼ်း၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽွၼ်းလီတိုၼ်း ပၼ် ၸဵမ်း/ၶႅမ်ႉသုတ်းသၼ်” ၼႆယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉၼႆလႄႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်လွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ သေတႃႉ ပေႃးႁဝ်း မီးလွင်ႈၶဵင်ႇတႃႉ ဢၼ်ပိုတ်ႇဢူၵ်းပိုတ်ႇၸႂ်တေႃႇ ၵၼ်သေ ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်ၼႆ မၼ်းပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်း တႃႇၸူဝ်ႈပၢၼ် ႁဝ်း တေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇတိူဝ်းတွၼ်းၵႂႃႇလႆႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ် တၢင်းမေႃပၺ်ႇၺႃႇ ဢၼ်ပႃးပၢႆးဝူၼ်ႉ လီၼႆႉ ၽႂ်ၽူႈလႂ်ၵေႃႈ တိုၼ်းတေၸၢင်ႈ လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ်လႆႈလီလီ ၼင်ႇၵၼ်ယူႇ။ လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၼႆႉ မၼ်းယၢပ်ႇၵေႃႈယႃႇ ပိူင်လူင် ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈတႄႉ ယႃႇႁႂ်ႈမၼ်းမီး ၵၢၼ်ၶၢတ်ႈၶွပ်ႇၵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉ တိုၼ်းလီတီႈသုတ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼႆ ပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၵေႃႈ လူဝ်ႇလႆႈ ပိုတ်ႇပၢင်ႇၸႅင်ႈလႅင်း၊ ၶူးသွၼ်ၶဝ် လႄႈ ၽူႈပူၵ်းပွင်ၵႂၼ်းထိင်း ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၶဝ်ၵေႃႈ လူဝ်ႇလႆႈပိုတ်ႇၸႂ်သေ သွၼ်ပၼ်၊ ႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇ ၸင်ႇတေလီ။ သင်ဝႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းထၢမ်ၶေႃႈထၢမ်ၼႆ ယႃႇၶႂ်ႈၸႃႉ၊ ယႃႇ ၸႂ်လမ်၊ ယႃႇႁိုတ်းႁၢတ်းသႂ်ႇ လုၵ်ႈႁဵၼ်းသေ ပေႃႉႁႅမ်ၶဝ်။ ၵွပ်ႈၼႆ ၾိင်ႈယၢမ်ႈ လွင်ႈပေႃႉႁႅမ်ၼႆႉ ထိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်း လူဝ်ႇဝၢင်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ၼိူဝ်ၵၢၼ်သွၼ်ႁဵၼ်းၼႆႉ ၵွပ်ႈၶႂ်ႈႁႂ်ႈၵူၼ်းသႅၼ်း ႁုၼ်ႈမႂ်ႇႁဝ်း လီလိူဝ်သေႁဝ်း၊ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလိူဝ်သေႁဝ်းလႄႈ ၸင်ႇ သွၼ်ၼႄတၢင်းပၼ်ၵၼ်ယဝ်ႉ။ ပေႃးႁဵတ်းသၢင်ႈၸိူင်ႉၼႆၵွၼ်ႇ ၵၢၼ် ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်ပၺ်ႇၺႃႇႁဝ်း ၸင်ႇတေတိူဝ်းတွၼ်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵႂႃႇယူႇ။ ပေႃးၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၵူဝ်တၢင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼႆ ၵၢၼ်ငၢၼ်း ဢၼ်ႁဝ်းႁဵတ်း သၢင်ႈယူႇၼၼ်ႉ တၵ်းတေၼၢၼ်းႁၼ်ၽွၼ်းလီမၼ်း။ သင်လုၵ်ႈ ႁဵၼ်း သႅၼ်းႁုၼ်ႈမႂ်ႇၶဝ် ပၼ်တၢင်းၶႆႈၸႂ်၊ ပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင် တီႈ ၽူႈယႂ်ႇၶဝ် (ဢမ်ႇၼၼ်) ဢၼ်ၶဝ်ၶႂ်ႈႁဵတ်းၶႂ်ႈသၢင်ႈၼၼ်ႉ ၽူႈယႂ်ႇၶဝ် တေလႆႈဝႆႉ ၼမ်ႉၼၵ်းတၢင်းႁၼ်ထိုင်ၶဝ်သေ ႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ တႃႇၵၢၼ်ႁဵၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလီ ၼႂ်းယၢမ်းပၢၼ်မႂ်ႇဝၼ်းမိူဝ်ႈ ၼႆႉ လႄႈ ဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉ မီးဝႆႉၼႂ်းမိုဝ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ယဝ်ႉ။

ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈ လၢႆးဝႆႉဝၢင်းတူၼ်ႈၸႂ် ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉသေ ၸဝ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉလူင် Plato ၵေႃႈ သွၼ်ဝႆႉဝႃႈ- “We can easily forgive a child who is afraid of the dark; but the real tragedy of life is when men are afraid of the light. ၸူဝ်ႈပၢၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈ ၵူဝ်လွင်ႈလပ်းသိင်ႇၼႆႉ ဢမ်ႇမီး လွင်ႈယၢပ်ႇသင်၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸူဝ်ႈပၢၼ်ဢၼ်မီးလွင်ႈယၢပ်ႈယဵၼ်းသေ ႁၢင်ႈႁၢႆႉသုတ်းတႄႉ မိူဝ်ႈၵူၼ်းလူင်ၶဝ် ၵူဝ်လႆႈႁၼ် လွင်ႈပိူင်းလႅင်း ၼၼ်ႉဢိူဝ်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈႁဵၼ်းႁူႉဢဝ် ဢၼ်ၶဝ်ႈၸႂ်သူၼ်ၸႂ်ၼႆႉ တိုၼ်းပဵၼ် ၵၢၼ် ပူၵ်းတိုၼ်ႇတူဝ်ၵဝ်ႇ ႁႂ်ႈမုၼ်းလႅင်းလီသေ ၶိုၼ်းၸၢင်ႈပူၵ်းတိုၼ်ႇ ၼႂ်းၼႃႈႁိူၼ်း၊ ပီႈၼွင်ႉ၊ ႁူမ်ႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း၊ လႄႈ ပူၵ်းတိုၼ်ႇ ၸိူဝ်ႉ ၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ တင်း ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ တိူဝ်းတွၼ်းၵတ်းယဵၼ်ၵႂႃႇယူႇ။ ယွၼ်ႉၼႆလႄႈ တူၵဝ်ၶႃႈ ၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈၽိုၼ်ၼႆႉၵေႃႈ တိုၼ်းယုမ်ႇယမ် ဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ -

“သင်ၶႂ်ႈႁႂ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၼိုင်ႈလုၵ်ႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇတိူဝ်းတွၼ်းသိူဝ်းသႃႇ လႆႈ လီလႆႈပဵၼ် လႆႈၵတ်းယဵၼ်တူဝ်ၸႂ်တေႉတေႉယူႇၼႆၸိုင် ၵၢၼ်ပူၵ်း တိုၼ်ႇသွၼ်ႁဵၼ်းဢဝ် တၢင်းႁူႉပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ ထုၵ်ႇလီလူင်းတိုၼ်း လၢင်းၼမ်သေတၢင်ႇဢၼ်။ တႃႇၵူၼ်းသႅၼ်းႁုၼ်ႈမႂ်ႇႁဝ်းၶဝ် ပေႃး ပေႉတူဝ်ႁၢပ်ႇၵၢၼ်လႆႈၼၼ်ႉ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်ဢၼ် လမ်ႇလွင်ႈတီႈသုတ်း၊ လွင်ႈဢွၼ်ၵၼ် ဢဝ်ႁႅင်းတူဝ်ႁႅင်းၸႂ်သေ တူင်ႉတိုၼ်ႇ ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းလီၼႆႉ ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်းၶႅမ်ႉသုတ်းဢၼ် တေၸၢင်ႈဢွၼ်ဢဝ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်းႁဝ်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႆႈ”။

ၵွပ်ႈၼႆ လွင်ႈဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ် ၸီႉၼႄသဵၼ်ႈတၢင်းသေ တိုၵ်း သူၼ်းပၼ်ႁႅင်း ႁႂ်ႈၵူၼ်းႁဝ်းမီးၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉလီၼႆႉ တိုၼ်းပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်း ဢၼ်ၸၢင်ႈၸွႆႈထႅမ် ၸူဝ်ႈပၢၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇလႆႈသေ ၸွႆႈ ၼႄပႃး ၵေႃႉတေမႃးၸွမ်းၽၢႆႇလင်ယဝ်ႉ။ ယူႇတီႈလွင်ႈၶတ်းႁႅင်း ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်သေ ၵၢၼ်ႁဵၼ်း၊ တၢင်းမေႃ၊ လွင်ႈယူႇသဝ်း၊ ၵၢၼ်ၵႃႉ ၶၢႆ၊ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး၊ လၢႆးဝႆႉဝၢင်းၸႂ်၊ လွင်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉပၢႆးႁၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆ ၵေႃႈ တေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းမႂ်ႇလီသေ တိူဝ်းၶိုတ်းၸၼ်ႉမႃးယူႇ။ တီႈၼႂ်းၵၢၼ်သွၼ်ႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်တၢင်းမေႃပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ ယႃႇဝႆႉ ၶူးသွၼ် ပဵၼ်ၽူႈလမ်ႇလွင်ႈသုတ်းသေ လၢတ်ႈပၼ် ပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ် (Theory) မၼ်းဢၼ်လဵဝ်ၵူၺ်း။ တူဝ်ၶူးသွၼ်ၶဝ်ၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီပွင်ႇ ၸႂ်ဝႃႈ လွင်ႈႁဝ်းသွၼ်ပၼ်ယူႇၼႆႉ ၵွပ်ႈမီးပၢႆးဝူၼ်ႉ ၶေႃႈမုင်ႈႁၼ်ၵႆ ၶႂ်ႈ ႁႂ်ႈသႅၼ်းႁုၼ်ႈမႂ်ႇႁဝ်း မီးၼမ်ႉၵတ်ႉတဵမ်ထူၼ်ႈမႃးလိူဝ်သေႁဝ်းလႄႈ ၸင်ႇလႆႈႁႃလၢႆးတၢင်းမႂ်ႇသေ ပူင်သွၼ်ၼႄတၢင်းပၼ်ၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၶူးသွၼ်ၶဝ် ယင်းလူဝ်ႇပၼ်ႁႅင်းတၢင်းၶႆႈၸႂ် ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်မီးလွင်ႈမုင်ႈႁၼ်ၶၢဝ်းၵႆၼိူဝ်ၸူဝ်ႈပၢၼ် ဢၼ်ၶဝ်ၶႂ်ႈ ပဵၼ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ပေႃးႁဵတ်းသၢင်ႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉၸိူင်ႉၼႆၵွၼ်ႇ ဝၼ်း မိူဝ်းၼႃႈမႃး မိူဝ်ႈၶဝ်ၶိုၼ်းပဵၼ်ၶူးလႄႈသင်၊ ႁဵတ်းၼႃႈၵၢၼ်သေ လွင်ႈလွင်ႈလႄႈသင်၊ ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မုၵ်ႉၸုမ်းလႄႈသင် ၶဝ်တေ မေႃမီးၼမ်ႉၸႂ်လီ တိုၵ်းသူၼ်း ပၼ်ႁႅင်းလုၵ်ႈႁဵၼ်း၊ လုၵ်ႈၼွင်ႉၶဝ် ၶိုၼ်းၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် လႆႈႁပ်ႉႁူႉမႃး လွင်ႈပိုတ်ႇၸႂ် တင်း လွင်ႈပၼ်ႁႅင်းၸႂ် တီႈၶူးသွၼ်ၶဝ်ဝႆႉၼမ်ယဝ်ႉလႄႈ ပၢၼ်သိုပ်ႇ ပၢၼ်ၼႆၵေႃႈ တၵ်းတေလီသိုပ်ႇလီၵႂႃႇယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶေႃႈဝူၼ်ႉႁၼ် ဢၼ်လီၾၢင်ႉထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ တႃႇၶူးသွၼ်ၶဝ် လူဝ်ႇပွင်ႇၸႂ်ၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈတၢင်းၼမ်မုင်ႈမွင်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼၼ်ႉ တေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း မီးၼမ်ႉၵတ်ႉမႃးလႆႈ မိူၼ်ၵၼ်ယူႇသေတႃႉ ယွၼ်ႉ ၵွပ်ႈတၢင်းသူင်ဝႃႇသၼႃႇ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လႄႈ ၽွၼ်း လႆႈမၼ်းၵေႃႈ တိုၼ်းတေဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ မၼ်းဢိင် ၼိူဝ် လိူင်ႈဢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း၊ ၶဝ်တိုၼ်း တေဢမ်ႇဢိင်ၼိူဝ် တၢင်းလူဝ်ႇၶူးသွၼ်။ လိူင်ႈၼႆႉတႄႉ တိုၼ်းပဵၼ် သၽႃႇဝ လွင်ႈပိူင်ႈၵၼ် ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼႆလႄႈ ၶူး သွၼ်ၶဝ် တေလႆႈပိုတ်ႇၸႂ်ၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ၶႂၢင်သေ ထုၵ်ႇလီႁဵၼ်းႁူႉ ၸွမ်းငဝ်းလၢႆး ၸႂ်ၶႂ်ႈပဵၼ်၊ ၸႂ်ၶႂ်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ယူႇ။

တႃႇၵၢၼ်ႁဵၼ်း ပေႃးတေတိူဝ်းလီမႃးၼႆႉ ၶူးသွၼ် တင်း လုၵ်ႈ ႁဵၼ်းၶဝ် ထုၵ်ႇလီတိူင်ႇပၢင်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉ ဢဝ်ပၢႆးဝူၼ်ႉပၢႆးႁၼ် ႁူမ်ႈ ၵၼ် ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း ဢိၵ်ႇတၢင်းၼွၵ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ယူႇ။ ဢိင် ၼိူဝ်ႁူဝ်ၶေႃႈ လွင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼၼ်ႉသေ ဢွၼ်ၵၼ်လူင်းႁဵတ်းတူဝ် ထူပ်းတူၺ်း ၸွမ်း- ဝၢၼ်ႈ၊ ဢိူင်ႇ၊ ဝဵင်း၊ (ဢမ်ႇၼၼ်) ဢွၵ်ႇၶၢဝ်း တၢင်းၵႆ လဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်း တၢင်ႇဝၢၼ်ႈ၊ တၢင်ႇမိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေတိူဝ်းၶႅမ်ႉယူႇ။ ၽွၼ်းလီမၼ်းတႄႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တေမီး တၢင်းႁူႉလွင်ႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းသေ တူဝ်ထူပ်းတႃႁၼ် ၵၢၼ်ယူႇ/ၵိၼ်၊ လွင်ႈၾိင်ႈငႄႈ၊ ၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်ၶိုတ်းၸၼ်ႉ တီႈမိူင်းပိူၼ်ႈၸိူဝ်း ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေၸၢင်ႈႁူႉႁၼ်ပႃးထႅင်ႈၼႆယဝ်ႉ။

ႁူမ်ႈဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ ပၼ်ႁႃၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်ႁဝ်းထူပ်းႁၼ် ယူႇမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ၵူၼ်းၵမ်ႈၼမ်ပွင်ႇၸႂ်ဝႃႈ- “ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းဢိူဝ်ႈ” ၼႆ ၵႂႃႇၼင်ႈၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်းယဝ်ႉ ထွမ်ႇၶူးသွၼ်ၶဝ် လၢတ်ႈပိူင်လဵဝ်ၵူၺ်း သေ ပွၵ်ႈၶိုၼ်းႁိူၼ်း မွၵ်ႈၵႃႈၼၢၼ်ႉၵူၺ်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပိူင်မၼ်းၵေႃႈ တမ်းဝႆႉၼင်ႇၼၼ်လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ဢမ်ႇတၢၼ်ႇလီၶၢၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ၶၢၼ်ႉၵႂႃႇယူႇ၊ ၼႆႉပဵၼ်ပၼ်ႁႃၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ် ယူႇလႄႈ ဢမ်ႇပေႃးမီး/လႆႈၽွၼ်းလီသင်မႃး ၼင်ႇမုင်ႈမွင်းဝႆႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈပွင်ႇၸႂ် ၶေႃႈမုင်ႈမၢႆလုၵ်ႈလၢင်းၶဝ်သေ တဵၵ်းၸႂ်ႉႁဵၼ်းဢဝ် တႃႇဢွင်ႇပူၼ်ႉ ၸၼ်ႉ၊ တႃႇႁပ်ႉလႆႈၸုမ်းၶူးပိူင်လဵဝ်ၵူၺ်း။ ပေႃးသိုပ်ႇပဵၼ်ၼႆ လုၵ်ႈ ႁဵၼ်းၶဝ်ၵေႃႈ တေၶႅင်ႇတႃႉၵၼ် တႃႇလႆႈၸုမ်ႈၶူးၵူၺ်းသေ ၵႃႈၶၼ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ တၵ်းတေယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ်ယူႇ။ ပေႃး ထတ်းသၢင်တူၺ်းၼႆ ၵုင်ႇမုၼ်ၸုမ်ႈၶူးၼႆႉ သိူဝ်းမိူဝ်ႈႁပ်ႉၼၼ်ႉၵူၺ်း၊ သင်ဝႃႈဢမ်ႇမီး ၼမ်ႉၵတ်ႉပဵင်းပေႃး ၸွမ်းၼင်ႇၸိုဝ်ႈၵုင်ႇမုၼ်ၸုမ်ႈၶူး ၼႆၸိုင် မိူဝ်ႈမႃးဢုပ်ႇၵုမ်၊ လၢတ်ႈၸႃ၊ ႁဵတ်းသၢင်ႈၼႃႈၵၢၼ်တေႉတေႉ ၼၼ်ႉ တၵ်းတေမီးလွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းယူႇ။ ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ပၼ်ႁႃ ဢၼ် လႆႈႁၼ်ယူႇ သိုဝ်ႈၼႃႈတႂ်ႈတႃ ၼႂ်းမိူင်းႁဝ်း ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ ပေႃးၶူးသွၼ် လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်း၊ ၽူႈလူင်ႉ လႅၼ်ႇ၊ ၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၼုမ်ႇ၊ ဢိၵ်ႇတင်း ပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမိူင်းၶဝ် ၶႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ႁိူဝ်ႈႁိူင်းတေႉယူႇၼႆ ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈမၼ်းၼႆႉ ထုၵ်ႇလီ ႁူမ်ႈၵၼ် လႅၵ်ႈလၢႆႈၸူး သဵၼ်ႈတၢင်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ဢၼ်ၸၢင်ႈပၼ် ၽွၼ်းလီၼၼ်ႉယူႇ။ ပေႃးၼႆ တႃႇႁဵတ်းသၢင်ႈၵၢၼ်လႆႈလီလီၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼုမ်ႇသႅၼ်းႁုၼ်ႈမႂ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈလမ်ႇလွင်ႈလူင်မၼ်းယဝ်ႉ။ ပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈၵေႃႈ ၵၢၼ်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ႁွင်ႈ ႁဵၼ်း၊ ႁွင်ႈဢုပ်ႇၵုမ်၊ ႁွင်ႈၸတ်းၵၢၼ် ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း၊ ၶေႃးလဵၵ်ႉ(ၶျ်)၊ ၸၼ်ႉၸွမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ တေႁဵတ်းႁိုဝ် ႁႂ်ႈမၼ်းသၢင်ႇထုၵ်ႇ ၵိုင်ႇငၢမ်ႇၵၼ် တင်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ပိူင်ယႂ်ႇဝႆႉယူႇ။ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵၢၼ် သွၼ်ႁဵၼ်း ပေႃးတေၶႅမ်ႉလႅပ်ႈၼၼ်ႉ လွၵ်းလၢႆးပူင်သွၼ်ပၼ်ၼႆႉ ႁႂ်ႈမီး လွင်ႈပိုတ်ႇပၢင်ႇလႅင်းၸႂ်။ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း မီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၼႂ်းပၵ်းပိူင်လီဢၼ်မီးတၢင်းသိူဝ်း။ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈလူင်ႉလႅင်း ပွင်ႇပိုင်ႈၵၼ်ၵူႈၽၢႆႇသေ ႁူမ်ႈၵၼ်ဝၢင်းၽႅၼ်၊ ၸတ်းၵၢၼ်သွၼ် ႁဵၼ်းၵႂႃႇၼႆ ၵူႈလွင်ႈတၵ်းၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီသေ တၵ်းႁဵၼ်းဢဝ်တၢင်းႁူႉ ပၺ်ႇၺႃႇလႆႈၼမ်ၼမ်ယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၵူႈၽၢႆႇၽၢႆႇ ႁူႉပွင်ႇၸႂ် လွင်ႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၽႂ်မၼ်းဝႆႉယဝ်ႉလႄႈ မိူဝ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈၶိုင်ႈပွင် တူဝ်ထူပ်း မိုဝ်း(Practical)ၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇမီး လွင်ႈယုင်ႈယၢင်ႈ၊ ပၼ်ႁႃ ၼႂ်း ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၵေႃႈ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈမီး။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၵဝ်ၶႃႈဝူၼ်ႉၶူၼ်ႉ ႁၼ်ထိုင်ထႅင်ႈဝႃႈ -

“ပေႃးယူႇတီႈပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်းသေ ဢုပ်ႇၵုမ်ၼႆ ပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈ ႁဵၼ်း၊ ၶူးသွၼ် လႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တိုၼ်းလူဝ်ႇမေႃပၼ် ပၢႆးဝူၼ်ႉ ပၢႆးႁၼ်ၵၼ်၊ လႅၵ်ႈလၢႆႈပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်ၵၼ်၊ မေႃပူၵ်းပွင် မူၼ်ႉ မႄးပၼ်ၵၼ်ၵွၼ်ႇ ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉဢဝ် ပၺ်ႇၺႃႇတၢင်းမေႃၼႆႉ ၸင်ႇတေၸၢင်ႈတိူဝ်းတွၼ်းမႃးလႆႈ။ ပေႃးယူႇတီႈ ပၢႆးၸႂ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်း သေ တိူင်ႇပၢင်ႇၼႆၵေႃႈ ၶူးသွၼ်၊ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တိုၼ်းလူဝ်ႇပိုတ်ႇၸႂ် တေႃႇၵၼ်သေ ၸႅၵ်ႇၽႄတၢင်းႁူႉပၼ်ၵၼ်။ ထၢမ်တွပ်ႇ ၶူၼ်ႉၶႂႃႉႁႃ ႁဵၼ်းႁူမ်ႈၵၼ်ၵႂႃႇပေႃးၼႆ တေၸဵဝ်းႁဵၼ်းႁူႉလႆႈလီ၊ မိူဝ်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ၵေႃႈ ၸႂ်တေသိူဝ်းမူၼ်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ႁႃတၢင်းႁူႉ။ ပေႃးၸႂ်သိူဝ်းၵေႃႈ ဢွၵ်း ဢေႃ၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ်၊ ပၢႆးၶႆႈၸႂ်လီ လႄႈ တၢင်းႁူႉပၺ်ႇၺႃႇ တေၸဵဝ်း ႁုၼ်ႈမုၼ်းလီသေ မီးၼမ်ႉၵတ်ႉတိူဝ်းတွၼ်းမႃး” ၼႆယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ဢိင်ဢဝ်ပၢႆးဝူၼ်ႉၶပ်ႉ ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈၵမ်းသိုဝ်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉသေ ႁဝ်းတိုၼ်းတေၸၢင်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉ ႁႃလၢႆးတၢင်း တႃႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇထႅင်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၵူႈတွၼ်ႈၵႂႃႇယူႇ။ သင်ႁဵတ်းလႆႈ ၸွမ်း ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းပၢႆးဝူၼ်ႉလီသေ ႁဝ်းၵေႃႈမီးလွင်ႈ တိူင်ႇပၢင်ႇ၊ ဢုပ်ႇၵုမ်၊ ပွင်ႇလႅင်းၵၼ်လီၵူႈၽၢႆႇယဝ်ႉ ဢွၼ်ႁူမ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇ ၵမ်း ယၢင်ႈယၢင်ႈၼႆတႄႉ ႁဝ်းတေၸဵဝ်းႁွတ်ႈထိုင် တီႈတႃႈယိူင်းမၢႆယူႇ။ တီႈယိူင်းမၢႆ တႃႇႁွတ်ႈထိုင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းလီ၊ ၶိုတ်းၸၼ်ႉ၊ ႁဵၼ်းႁူႉမႃး ႁႂ်ႈမီး တီႈပွင်ႇပုၼ်ႈၸူဝ်ႈပၢၼ်၊ တၢင်းႁူႉၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းဢဝ် ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈ ၼႂ်းၼႃႈၵၢၼ်ၵူႈဝၼ်း။ မီးၸူဝ်ႈပၢၼ်လီ၊ မီးၼႃႈ ၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉလီ၊ မီးၼႃႈႁိူၼ်းလီ။ မေႃၸွႆႈထႅမ် ၵၢၼ်ၵူၼ်းၼမ် ၼႂ်းမူႇဝၢၼ်ႈ၊ ဢိူင်ႇ၊ ဝဵင်း၊ ၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ၸိုင်ႈမိူင်းယဝ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်း ၸိူဝ်ႉ ၶိူဝ်းႁူဝ်ၸႂ်ၵႂၢင်ႈ။ ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၼ်ႉထၢၼ်ႈသုင်၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းမီးပၢႆး ႁူႉႁၼ်ပၺ်ႇၺႃႇသုင်သေ ၸူဝ်ႈပၢၼ်မီးတၢင်းၵတ်းယဵၼ်သိူဝ်းသႃႇ ၸွမ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇယၢမ်းလဵဝ် လႄႈ ၼႂ်းမိူဝ်းၼႃႈၵႂႃႇၶၢဝ်းႁိုင်။

ၶေႃႈလူပ်းလင်

ၶေႃႈလူပ်းလိုၼ်း တီႈၶႂ်ႈၶိုၼ်းႁုပ်ႈၼႄတႄႉ ပေႃးႁဝ်းႁတ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်း၊ ပေႃးႁဝ်းႁူႉလီလီဝႃႈ ဢၼ်ႁဝ်းၶႂ်ႈလႆႈၼႆႉ ပဵၼ်သင်၊ ပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်ႁဝ်းယိပ်းတိုဝ်းယူႇၼႆႉ ဝၢႆးလဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ်ယဝ်ႉ ၸွင်ႇႁူႉမေႃ၊ ၸွင်ႇၶဝ်ႈတၢင်းတိုဝ်း တႃႇၼႃႈၵၢၼ်ယူႇႁိုဝ်? ၵၢၼ်ႁဵၼ်း ၵၢၼ်သွၼ် တၢင်းမေႃပၺ်ႇၺႃႇၼႆႉ ႁဝ်းတေဢၢၼ်း ယၢင်ႈၸွမ်းလၢႆး လႂ်? ယဝ်ႉၵေႃႈ တေႁဵတ်းႁိုဝ်?။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ႁဝ်းသမ်ႉၶဝ်ႈၸႂ် သူၼ်ၸႂ်ၼင်ႇႁိုဝ်? ယိူင်း ဢၢၼ်းလွင်ႈၶႂ်ႈပဵၼ် လႄႈ ၼႃႈၵၢၼ်ဢၼ်တိုၵ်ႉ ႁဵတ်းသၢင်ႈယူႇၼႆႉ ၸွင်ႇမၼ်းငၢမ်ႇမႅၼ်ႈၵၼ်ႁိုဝ်? ၼႆ ထုၵ်ႇလီႁူမ်ႈၵၼ် ဝူၼ်ႉသွၼ်ႇ သေ မူၼ်ႉမႄး ၽိူမ်ႉထွၼ်ထႅမ်၊ ထတ်းႁၼ် ႁႂ်ႈၸေးၸွတ်ႇ ၵူႈတွၼ်ႈ သေ ၶိုၼ်းလိူၵ်ႈဢဝ် တီႈယမ်တွၼ်း လွၼ်ႉမွၼ်းမၼ်းယဝ်ႉ သိုပ်ႇ လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပူင်သွၼ်ပၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၼႆတႄႉ တၵ်းတေလီယူႇ။ သင်ႁဝ်းဢွၼ်ၵၼ်သႂ်ႇၸႂ်သႂ်ႇၶေႃး ၼိူဝ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉတေႉတေႉ ဝႃႈဝႃႈၼႆ ၽွၼ်းလီမၼ်းၼႆႉ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇႁဝ်း တေမီး ၸၼ်ႉ၊ ထၢၼ်ႈသုင်၊ ပေႃးၵၢၼ်ႁဵၼ်းသုင်သေ ၶိုတ်းၸၼ်ႉလီၼႆ ၸူဝ်ႈ ပၢၼ်ႁဝ်းၵေႃႈ တေလီမႃး၊ တေပဵၼ် ၵူၼ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းမီးတၢင်းႁူႉသုင်၊ မီးတူဝ်ထူပ်းၼႅၼ်ႈၼႃသေ မီးသုၼ်ႇတႅပ်းတတ်းပွင်သၢင်ႈလႆႈႁင်း ၵူၺ်း (National meritocracy)ၼႆယဝ်ႉ။ လုၵ်ႈႁဵၼ်း၊ ၶူးသွၼ်၊ တူင်ႇ ဝူင်းၵူၼ်းၼုမ်ႇ တေပေႉတူဝ်မႃး၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉၶႆႈၸႂ် ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်း လႄႈ ၼႃႈၵၢၼ်တၢင်ႇဢၼ် တေတိူဝ်းလီမႃးသေ တူဝ်ၸႂ်၊ ၸုမ်းၵူၼ်း၊ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸိူဝ်းႁဵၼ်းႁူႉမေႃၼၼ်ႉ ၸူဝ်ႈပၢၼ်ၶဝ်တၵ်းတေ မီးလွင်ႈ ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈၶိုၼ်ႈသၢင်ႉၶိုၼ်ႈသုင်သေ လီသိုပ်ႇလီမႃးယူႇ။ လုၵ်ႉတီႈဢၼ်လီၼၼ်ႉသေ ၼင်ႇႁိုဝ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ပေႃးတေ သိုပ်ႇလီၵႂႃႇၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉ လွင်ႈမေႃပၼ်ႁႅင်းၸႂ်ၵၼ်၊ ပၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ တၢင်းၶႆႈၸႂ်ၵၼ်၊ သိုပ်ႇသွၵ်ႈႁႃ၊ ၶူၼ်ႉၶႂႃႉယဝ်ႉ မႃးဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်သေ ႁဵတ်းသၢင်ႈၼမ်ၼမ်ၼႆ တၵ်းတေတိူဝ်းလီၵႂႃႇယူႇ။ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈလႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ သင်မၼ်းလီသေ ဢမ်ႇမီးၶွပ်ႇလႅၼ်ၶႅၼ်ႈဝႆႉ ၼႆ တိုၼ်းလီတူင်ႉတိုၼ်ႇ ၶတ်းႁႅင်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းဢဝ်ၼမ်ၼမ်ယဝ်ႉ။ ယိုင်ႈႁဵၼ်းယိုင်ႈႁူႉ၊ သင်ႁူႉႁၼ်ၼမ်ၼႆ တေႁဵတ်းသၢင်ႈလႆႈၵၢၼ် ငၢၼ်းၼမ်၊ တႃႇတူဝ်ၵဝ်ႇၵေႃႈ တေပဵၼ်ၵၢၼ်လီ၊ တႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း လႄႈ တႃႇတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းတင်းၼမ်ၵေႃႈ တေၸၢင်ႈၸွႆႈထႅမ်လႆႈလီလီယူႇ။ ၶေႃႈမုင်ႈယိူင်းဢၢၼ်း ပၢႆးဝူၼ်ႉၶူၼ်ႉႁၼ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉပၢၼ်မႂ်ႇ ဢၼ်လႆႈ ၶူၼ်ႉၶႂႃႉဢုပ်ႇၵုမ်မႃးၵမ်ႈၽွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ တေ ၸၢင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈပၼ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၵၢၼ်သွၼ်ႁဝ်း ႁႂ်ႈတိူဝ်းလီမႃးယူႇ။ တီႈၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉမၼ်းတႄႉ ဢွၼ်ပူၵ်းတိုၼ်ႇတူဝ်ၸိုၼ်ႇၸႂ်သေ ၶတ်းႁႅင်း ပွင်သၢင်ႈ၊ ႁူမ်ႈၵၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼမ်ၼမ်၊ သိုပ်ႇၶူၼ်ႉၶႂႃႉသွၵ်ႈႁႃ တၢင်းႁူႉ ၵဝ်ႇ/မႂ်ႇ ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈယမ်ၼမ်လိုၵ်ႉၼႆၸိုင် ႁဝ်းတေမီးမႃးတၢင်းႁူႉ လွင်ႈ ပွင်ႇၸႂ်လူင်ႉလႅင်းလီ ၼိူဝ်ၵႃႈၶၼ်ၸူဝ်ႈပၢၼ်ၵူၼ်းယူႇ။ ၸူဝ်ႈပၢၼ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁဝ်းၼႆၵေႃႈ တေတိူဝ်းတွၼ်း၊ ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ၊ မူၼ်ႈသိူဝ်းလီ ၵူႈ ယၢမ်း ၼႂ်းပၢၼ်မႂ်ႇမိူဝ်ႈလဵဝ် လႄႈ မိူဝ်းၼႃႈသေ ႁဝ်းတၵ်းတေလႆႈ/မီး မႃး ၽွၼ်းလီမၼ်းယႂ်ႇၼမ်တေႉတေႉၼႆယဝ်ႉ။

မႂ်ႇသုင် တၢင်းသဵင်ႈသေ-

-လၢဝ်ႁဵင်