မိူင်းမၢဝ်းလူင်

မိူင်းမၢဝ်းလူင် (မိူင်းတိုင်းၶေႃ)

ၼႂ်းၸူဝ်ႊ AD 567 0 1448 (ပီႊတႆး ႖႖႑-႑႕႔႗) ၶုၼ်းလူး၊ ၶုၼ်လႆး သွင်ၸဝ်ႈပီႈၼွင်ႉ ဢဝ်မိူင်းမၢဝ်း (ပၢင်ႇပဵင်းႁိမ်းၼမ်ႉမၢဝ်း) တင်ႈပဵၼ်ငဝ်ႈမိူင်း။ ႁူမ်ႇငမ်းပူၼ်ႉ ၼမ်ႉၶူင်း၊ ၼမ်ႉၵဵဝ် ႁူမ်ႇတေႃႇႁွတ်ႈ ၸဵင်းတုင်၊ ၸဵင်းသႅၼ်၊ ၸဵင်းမႆႇ။ ထိုင်မႃးပၢၼ်ၸဝ်ႈဢူးတိင်ႇ ႁူမ်ႇလႆႈတိူဝ်းထႅင်ႈ ထိုင်ၼမ်ႉမႄႈႁွင်ႈႁူဝ်ႈ။ ၼမ်ႉမႄႈပရႃႇမႃႉပုတ်ႉတြႃႉ (ၼမ်ႉပူႇလႃႇမႃးၽူးထိူဝ်ႈလႃႊ) ၵေႃႈ ငမ်းၽႅဝ်ၵႂႃႇ ၼႂ်းပၢၼ်ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ၾႃႉ။ ပေႃးဢဝ်မိူင်းတႆးမႃးဝႃႈၸိုင် ပဵၼ်ၶၢဝ်းငမ်းလႆႈ ၵႂၢင်ႈတိူဝ်းလိူဝ်တေႉတေႉ၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈ ၵိုၼ်းထႃးၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်ဝႆႉ။

ယူႇမိူင်းမၢဝ်းသေ တင်ႈမိူင်းတိူင်းၵႃး။ မီးၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း မိုၼ်ႇသႅၼ်ႁိူၼ်း။ ပွႆႇသိုၵ်းတိုၵ်းၸိင်း၊ ပေႃးလႆႈယဝ်ႉတီႈၼိူင်ႈ ပွႆႇႁႂ်ႈလုၵ်ႈၸၢႆးၵႂႃႇၵႂၢၼ်းငမ်းၵေႃႉၼိူင်ႈ။ မီးၵႂၢမ်းမၵ်းတိၼ်ႇႁႂ်ႈၶဝ် ၼႂ်းၼိူင်ႈပီႊ ႁႂ်ႈမႃသၢၵ်ႈပၼ်ၶိူင်ႈၶွင် ထိုင်ငဝ်ႈၸေႊဝဵင်းလူင်မိူင်းမၢဝ်း ၼိူင်ႈပွၵ်ႈဝႃႈၼႆႉ။ လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈလူင်ၶုၼ်လူး ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈ ၶုၼ်လူင် ငမ်းၵႂၢၼ်းတႃႈၵွင်ႊ။ ၶုၼ်ၽႃႉ ငမ်းၵႂၢၼ်းမိူင်းယၢင်း၊ မိူင်းမူဝ်ႇ၊ ၼိူင်ႈပီႊမႃးသၢၵ်ႈမႃႉ။ ၶုၼ်ဢူ ငမ်းၵႂၢၼ်း လမ်ပၢင်ႊ၊ ၸဵင်းသႅၼ်၊ ၼိူင်ႈပီႊ မႃးသၢၵ်ႈၸၢင်ႉ။ ၶုၼ်ၵိူဝ်ႇဝူၺ်ႇၾႃႉ ငမ်းၵႂၢၼ်းမိူင်းယေႃ၊ ၼိူင်ႈပီႊမႃးသၢၵ်ႈၶမ်း။ ၶုၼ်ႈလႃႈ ငမ်းၵႂၢၼ်း ဝဵင်းၸႃႊလဵင်ႇ ၼိူင်ႈပီႊမႃသၢင်ႈၼူၵ်ႉၵႃၼမ်ႉ။ ၶုၼ်ၸႃႈ ငမ်းၵႂၢၼ်း ဢႃႇဝႃႉ၊ မႃးသၢၵ်ႈသႅင်။ ၶုၼ်သူႇ ၵႂၢၼ်းငမ်းမိူင်းယူႉ။

ၼႂ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်မိူင်းမၢဝ်းၼႆႉ ၵၢပ်ႈၶုၼ်တိူင်း ပဵၼ်ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ႁိူဝ်းႁိူင်းဝႆႉ။ ၶုၼ်လူင်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ မႃးၵမ်ႉၸွႆႈမၼ်း။ ၶုၼ်တိုင်း ႁဵတ်းၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမိူင်းမၢဝ်း လႆႈ 72 ပီႊ၊ ဢႃႇယူႉ 88 ပီႊ သဵင်ႇၵၢမ်ႇ။ သဵၼ်ႈတၢင်းၵႂႃႇလီမႃးႁွတ်ႈ။ လွင်ႈၵႃႉလွင်ၶႃႇ ဢိူင်ႇတိူင်းမိူင်းႁဝ်း လႄႈ တၢင်ႇၵုၼ်၊ တၢင်ႇတိူင်းၵႃး ပဵၼ်လီမႄႇၶႂၢၵ်ႈႁိူင်းထႃး။

ၶုၼ်တိုင်း ယၢမ်းမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ

ၼႂ်းဝၢၼ်ႈၸေႊတွင်ႈ မိူင်းမၢဝ်း၊ လုၵ်ႈၸၢႆးတႆးႁိူၼ်းၼိူင်ႈ ၸိုဝ်ႈဢၢႆႈ။ ယႂ်ႇမႃးသေ တင်းၼၢင်းငိူၵ်ႈ(ၼၵႃး) ႁၵ်ႉပႅင်းၵၼ်၊ ပဵၼ်ႁိူၼ်း။ မိူဝ်ႈ AD - 730 ပီႊၼၼ်ႉ မီးလၵ်ႈၸၢႆးမႃးၵေႃႉၼိူင်ႈ ႁႂ်ႈၸိုဝ်ႈ ၶုၼ်တိူင်းၼႆယဝ်ႉ။ ၶုၼ်တိူင်း မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉၼၼ်ႉ လဵၼ်ႈႁိမ်းၼမ်ႉႁိမ်းၼွင်၊ ၽိုၵ်းႁဵၼ်းၶႅၼ်ႉ၊ ႁဵၼ်းၵႃႈ လၢႆးတိၼ်လၢႆးမိုဝ်း။ တွင်ႈထၢမ် လွင်ႈၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈမူးမိူင်း။ မီးၸႂ်ၶႂ်ႈၵႂႃႇတႂ်ႈမႃးၼိူဝ်၊ မီးႁၢင်ႊၾၢင်ၸဝ်ႈၸွမ်။

ၶုၼ်တိူင်းယႂ်ႇလႆ 16 ပီႊ မႅၼ်ႈမိူသ်ႈ ၶုၼ်လူင်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ လိူၵ်ႈ၊ ၸၢမ်း၊ ႁႃ လုၵ်းၶူၺ်ၸဝ်ႈ။ လုၵ်ႈယိင်းၸဝ်ႈ ၼင်ႇယူႇတီႈၵုၼ်လဵဝ်၊ ႁေႃလဵဝ်၊ ၼမ်ႉလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉ။ ပေႃးဝႃႈၽူႈလႂ် ဢမ်ႇၸႂ်ႉႁိူဝ်းပႄးသင်သေ ၽႅဝ်လႆႈတီႈၼၢင်းၸိုင် တေႁပ်ႉႁႂ်ႈပဵၼ်ၶူၺ်ၸဝ်ႈဝႃႈၼႆ။ ၶုၼ်တိူင်း ၵွပ်ႈမီးမႄႈပဵၼ်ငိူၵ်ႈၸွႆႈထႅမ်လႄႈ တႆႇၼိူဝ်ၽိဝ်ၼမ်ႉသေ ထိုင်ႁေႃငွၼ်ႊၼၢင်းသၢဝ်းၼၼ်ႉလႆႈယဝ်ႉ။ ၼၢင်းၵေႃႈ ၸူမ်းႁၵ်ႉလႄႈ ၶုၼ်တိူင်းၵေႃႈလႆႈၼၢင်းယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ AD - 762 (ပီႊတႆး ႘႕႖ ) ၶုၼ်လူင်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ မိူင်းတႆး ႁပ်ႉႁွင်းၶုၼ်တိူင်း (လုၵ်ႈၶူၺ်ၸဝ်ႈ) ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢဝ်း။ ၶုၼ်လူင်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ပွႆႇၵူၼ်းမေႃမႃး ႁႂ်ႈၸွႆႈၵေႃႇႁၢင်ႈၵေႃႇႁေႃမိူင်းမၢဝ်း။ ဝၢႆးၼႆႉ ၶုၼ်တိူင်းၶႂၢၵ်ႈမိူင်း လႆႈပႃး ၼိူဝ်ၶူင်း၊ ၸဵင်းတုင်၊ ၸဵင်းမႆႇ၊ မိူင်းလၢဝ်း၊ မိူင်းယုၼ်ၼၢၼ် ပွတ်းႁွင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈၸဝ်ႈၾႃႉ ငႃးလူမ်း

ဝၢႆးသေ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်တိူင်းလႄႈလုၵ်ႈလၢၼ် (AD 762- 954) ၶဝ်ၸႅၵ်ႇၵၼ် ၽၼ်းၵၼ် ႁိမ်ႁၢင်ႈႁိမ်ႁေႃလႄႈ တေႃႇပေႃးဢမ်ႇမီးလုၵ်ႈၶုၼ်ၵႂႃႇ။ ၸင်ႇသမ်ႉမီးမႃး လိူတ်ႈၶုၼ် ၸဝ်ႈငႃးလူမ်း ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉ တီႈဝဵင်းၸေႊလၢၼ်ႉ မိူဝ်ႈ AD - 954 ။ ၸူဝ်ႊလုၵ်ႈပၢၼ်လၢၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉငႃးလူမ်း တေႃႇ AD- 1330 (ပီႊတႆး ႑႐႘႔ —႑႔႒႔) ယူႇယဝ်ႉ။

လုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈငႃးလူမ် ၸဝ်ႈတူၼ်ႁူဝ် ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၸေႊလၢၼ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈလႄႈၶုၼ်တဝ်ႉ ၽွမ်ႉၵၼ်လီငၢမ်း။ မိူင်းမၢၼ်ႊ မႃးတိုၵ်းၸေႊလၢၼ်ႉ၊ ၶဝ်ဢမ်ႇမႃးၸမ်လႆႈ၊ ၶဝ်လႆႈပွၵ်ႈမိူဝ်းမိူင်းၶဝ်။ မၼ်းၸဝ်ႈပွင်သၢင်ႈ မႄးမိူင်းမၢဝ်းလူင်။ ၶႂၢၵ်ႈမႄႇလႆႈ မိူၼ်ၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းတင်းလၢႆ ႁွင်ႉမၼ်းၸဝ်ႈဝႃႈ "ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ႁွင်းမိူင်း" ။ (AD - 1024)

ၼၢင်းမွၼ်းလႃႈ

ၸဝ်ႈတူၼ်ႁူဝ် မီးလုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈၵေႃလၢင်း လႄႈ လုၵ်ႉယိင်း ၸဝ်ႈမွၼ်းလႃႈ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈမီးလွင်ႈလီတႃႇၵူၼ်းမိူင်းလႄႈ ၸင်ႇဢဝ်လုၵ်ႈယိင်း ပၼ်ၸဝ်ႈဢႃႈၼေႃႇရတႃႇ ႁႂ်ႈပဵၼ်မေးၼၢင်း။ ဝၢႆးလင် ၼၢင်းၼင်ႇၵၼ် ၶၢႆၵၼ်ဝႃႈ မၼ်းမီးၽိူဝ်ႉၼႆႉ လႆႈၶိုၼ်းမိူဝ်းမိူင်းမၢဝ်း ၸေႊလၢၼ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵႂႃႇၵေႃႈ မီးမူႇၸိူင်ႉၼၢင်း ၶီႇၸၢင်ႉၵႂႃႇ၊ ၶီႇၸၢင်ႉမိူဝ်းႁိူၼ်း။ ၼၢင်းမွၼ်းလႃႈ တႄႇထၢတ်ႈၵွင်းမူးသူၺ်ႇၸႃႇယၢၼ်ႇ။ ၸဝ်ႈၵေႃလၢင်းမႃးႁပ်ႉ၊ မၼ်းၼၢင်းပေႃးသဵင်ႈၵႂၢမ်ႇ တီႈသီႇပွၵ်ႈ (သီႇပေႃႉ၊ မေႃၶဵဝ်ႈၵိူဝ်) ယဝ်ႉ။ ၶုမ်သၢင်းၶႅင်းမၼ်းၼၢင်း မီးယူႇတီႈသီႇပေႃႉ။

ၵၢပ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းသိူဝ်

ၼႂ်းၸူဝ်ႊ AD - 1330 ထိုင် 1448 ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢဝ်း (ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ယွင်ႈပဵၼ် မိူင်းၵူဝ်းၸမ်ႇပီႇ) မီးၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ တိုၵ်းသိုၵ်းၽၼ်းမိူင်းယူႇတႃႉသေႇ။ သိူဝ်ႇႁူမ်ႈၾႃႉ၊ သိူဝ်ငမ်းၾႃႉ၊ သိူဝ်ၶိုၼ်ႈၾႃႉ ၶဝ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းသိူဝ်။ ငဝ်ႈဝဵင်း ၶၢႆႉပဵၼ်လၢႆတီႈ - ၸေႊႁႆး၊ ၸေႊလၢၼ်ႉ၊ တႃႊပူဝ်ႊ၊ ၸဵင်းလိုၼ်း၊ ၵွင်းႁေႃၶမ်း (ပၢင်ႇပုင်ႇ)၊ မိူင်းၵွင်ႊ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၼႃႈသိုၵ်းတိုၵ်းတေႃးဢမ်ႇထၢတ်ႈ၊ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ယူင်းသေႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵူႊၵေႃႉ ႁႂ်ႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇဝႃႈၼႆ။ ၼိူင်ႈပီႊၼိူင်ႈပွၵ်ႈ ႁဵတ်းပၢင်ၶႄႉသဵင်ႇၶႅၼ်ႉ။ ၽၢႆႇၽိင်ႈငႄႈၼႆၵေႃႈ သမ်ႉယူင်းသေႃႇ ႁႂ်ႈမေႃလၢတ်ႈ "ဢေႃႈၶႃႈ" တေႃႇၵၼ်။ ႁႂ်ႈၵူဝ်ယမ် ထွမ်ႇၵႂၢမ်းထဝ်ႈၵႄႇ။

ၼႃႈလိၼ်မိူင်းမၢဝ်းလူင် ၼိုင်ႊႁိုင်ၼိုင်ႊယႂ်ႇၵႂၢင်ႈ။ ပီႊ AD - 1331 မၼ်းၸဝ်ႈႁႂ်ႈၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈသၢမ်လူင် ၶွတ်ႇသိုၵ်းတိုၵ်းတေႃး ၽၢႆႇဝၼ်းတူၵ်း (ၽႅဝ်ပရႃႇမႃႉပုတ်ႉတြႃႉ)။ သိုၵ်းၸဝ်ႈသၢမ်လူင် မိူၼ်ၽႃႉၽႃႇမႆႉ ႁုပ်ႈလႆႈလၢႆမိူင်းလၢႆးတိူင်း။ ဝၢႆးမႃး တိူင်းယႂ်ႇ တိူင်းဢွၼ်ႇ မႃးၵွမ်းတေႃႇ မိူင်းမၢဝ်းလူင်။ သိူဝ်ႇၶၢၼ်ႇၾႃႉ ႁပ်ႉပဵၼ်ၸဝ်ႈလူင်(ၸဝ်ႁေႃသႅင် = ဢေႇၵရႅတ်ႉ) ယဝ်ႉ။ တႄႇၸဵမ်မိူဝ်ႈ AD 1342 ဝွင်ႉ(ဝူင်ႉ)ၶႄႇ မိၼ်ႉသဝ်ႉ မႃးတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း (လူႉသွၼ်ႊ) လၢႆပွၵ်ႈလၢႆပီႊ ဢမ်ႇၶဝ်ႈလႆႈ၊ ပၢႆႊၶိုၼ်းမိူဝ်းၵႂႃႇ။

ၵၢၼ်မႄႇၶႂၢၵ်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈမိူင်းမၢဝ်းလူင်

မိူဝ်ႈပၢၼ် ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၼၼ်ႉ ၵၢၼ်မႄႇၶႂၢၵ်ႈၼႃႈလိၼ်မိူင်းမၢဝ်းလူင် မီးမႃးယူႇ 6 ပွၵ်ႈသေ တႄႇတီႈ "ၼင်လိၼ်ၼႃႈၾႃႉမိူင်းတႆး" သေယဝ်ႉ လုၵ်ႉတီႈမိူင်းလမ်ႇလွၵ်ႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇၸူးလႅၼ်ႊလိၼ်ႁိမ်းႁွမ်း ၼင်ႈပႃႈတႂ်ႈၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။

(1) ယိုၼ်းမိူင်းလူင်မိူင်းသႅၼ်ဝီ ဝဵင်းသႅၼ်ၸေႊ၊ မိူင်းၼၢၼ်ႈမိူင်းယဵၼ်

မိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1314 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ လႆႈသူင်ႇၽွင်းတၢင်မိူင်းဢဝ်လိၵ်ႈၸုမ်ႈလၢႆးလႅင် ဢမ်ႇၼၼ် လိၵ်ႈၼင်သိူဝ် ၵႂႃႇသူင်ႇၸူး မိူင်းသႅၼ်ၸေႊ ဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းလူင်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈသႅၼ်ဝီ။ ယၢမ်းၼင်ႇၼၼ် ၸဝ်ႈတၢဝ်ႉၼွႆႉၶႄႉ ပွင်မိူင်းဝႆႉယူႇ။ မိူင်းယဵၼ်သမ်ႉ မီးၸဝ်ႈၶုၼ်တႆးပေႃႇ ပဵၼ်ၸဝ်ႈမိူင်း။ ၼႂ်းလိၵ်ႈၸုမ်ႈလၢႆးလႅင်မီးဝႃႈ "ၶႃႈပဵၼ်မိူင်းတင်း လူင် ၶုၼ်ယီႈၶၢင်ၶမ်း ၸႂ်ႉၵူၼ်းယုမ်ႇယမ်ၸႂမႃးတမ်ႈ(ၸူး) သူၸဝ်ႈၶုၼ်တႆးပေႃႇ၊ တၢဝ်ႉၼွႆႉၶႄႇ၊ တၢဝ်ႉၼွႆႉမႅၼ်း ထိုင်သူၸဝ်ႈ ႁႂ်ႈမႃးဝဵင်းၸေႊလၢၼ်ႉၼႆႉ တႃႇမႃးဢုပ်ႇၵုမ်ၵိူဝ်းၵုမ်ၵၼ်" ၼႆ။ ပေႃးဝႃႈလႆႈႁပ်ႉလိၵ်ႈၸုမ်ႈလၢႆးလႅင် ဢၼ်မီးၼိူဝ်ႉလိၵ်ႈမၼ်းၼင်ႇၼႆယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶုၼ်တႆးပေႃႇ၊ တၢဝ်ႉၼွႆႉၶႄႇ လႄႈ တၢဝ်ႉၼွႆႉမႅၼ်းၶဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉၸိူဝ်း ၼင်ႈမိူင်းမႂ်ႇမိူင်းလူင် ဢမ်ႇၽွမ်ႉၸႂ်သေ ဢမ်ႇယွမ်းႁဵတ်း ၸွမ်းၼင်ႇလွင်ႈတၢင်းလၢႆလွင်ႈဝႆႉယူႇ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇဝႃႈ မိူင်းမၢဝ်းၵွၺ်းပဵၼ် မိူင်းဢွၼ်ႇၵွၺ်းလႄႈ ၶုၼ်ယီႈၶၢင်ၶမ်း ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၵူၼ်ယွၼ်း ဢၼ်ၽွင်းမိူင်းၶဝ်ၵဵပ်းမႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈမိူင်းၵွၺ်းလႄႈ ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈပဵင်း မိူၼ်ၼင်ႇၼွင်ႉ ၼင်ႇလၢၼ်ၵွၺ်းၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေလႆႈသူင်ႇလိၵ်ႈၸုမ်းလၢႆလႅင် ၵႂႃႇပၢင်းယူႇလၢႆးၵမ်းသေတႃႉ ယင်းဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈၾႃႉတူၼ်လႂ် ႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်း။ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၵေႃႈ ပႃးတင်းၵႅမ်မိူင်း မၼ်း ၸဝ်သၢမ်လူင်ၾႃႉ လႄႈ ၽူႈၵႂၢၼ်းတပ်ႉတင်းလၢႆသေ ပႃးဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းၵႂႃႇတိုၵ်းတေႃးဝဵင်းသႅၼ်ၸေႊ လႄႈ ဝဵင်းၼၢၼ်ႈမိူင်းယဵၼ်ၵမ်းလဵဝ်။ ယႃႉၵဝ်း ၽဝ်ဝဵင်း။ ၸဝ်ႈၶုၼ်တႆးပေႃႇ သမ်ႉပေႃးလႆႈယွမ်းၵၢၼ်ႉသေ သူင်ႇလုၵ်ႈသၢဝ် ဢၼ်ပဵၼ် ၼၢင်းၶမ်းဢႆႇ ယိုၼ်ႈပၼ် တႃႇလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်။ ၼႆလႄႈ မိူင်းလူင်ၶွင်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈသႅၼ် ဝဵင်းသႅၼ်ၸေႊၵေႃႈ လႆႈတူၵ်းပဵၼ်မိူင်းတႂ်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ မိူင်းမၢဝ်းလူင်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။

(2) ယိုတ်းဝဵင်းၸုၼ်းၵူဝ်းမိူင်းမိတ်ႈမိူင်းၵဵင်းလၢဝ်

ထိုင်မႃးပီႊၶရိတ်ႉ 1315 ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ လႆႈသူင်ႇလိၵ်ႈၸုမ်ႈလၢႆးလႅင် ထိုင်မိူင်းၵဵင်းလၢဝ်မိူင်းမိတ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် မိူင်းၸုၼ်းၵူဝ်းသေ မွၵ်ႇဢဝ်ပီႈၼွင်ႉၽူႈပွင်မိူင်း ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸဝ်ႈတႆးၶိုၼ်၊ ၸဝ်ႈတႆးၵႆႇ၊ ၸဝ်ႈတႆးတဝ်ႇ၊ ၸဝ်ႈတႆးတႅင် လႄႈ ၶုၼ်သၢမ်ဢွၼ်ႇ မႃးဝဵင်းၸေႊလၢၼ်ႉ။ ၵူၺ်းၼႃႇ ပွၵ်ႈၼႆႉသမ်ႉ ၸဝ်ႈတႆးၶိုၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈၵဵင်းလၢဝ် မိူင်းၸုၼ်းၵူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇယွမ်းႁဵတ်းၸွမ်းသေဢမ်ႇၵႃး ယင်းပၢႆ ၸွမ်းဢဝ်ၽွင်းတၢင် ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉသေ ဢဝ်တၢႆပႅတ်ႈ 7 ၵေႃႉ။ ဢၼ်ၵိုတ်းလိူဝ် 3 ၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈယိပ်းဢဝ်တင်းလိၵ်ႈသေ ပွၵ်ႈၵႂႃႇၸူးၶိုၼ်းၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ၊ သေဢမ်ႇၵႃး ယင်းပၢႆသူင်ႇတပ်ႉသိုၵ်းၵႂႃႇၽဝ် မၢၼ်ႈၽဝ်ႁိူၼ်း ဢၼ်မီးယူႇပွတ်းတၢင်းၸၢၼ်းမိူင်းမၢဝ်းထႅင်။ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၵေႃႈ လႆႈသူင်ႇတပ်ႉသိုၵ်းၵႂႃႇတိုၵ်းတေႃးၶိုၼ်း။ ပဵၼ်ပၢင်သိုၵ်းၵၼ်သေ ႁဵတ်းၵူၼ်းတၢႆတင်းၼမ်တင်းလၢႆ၊ မၢၼ်ႈမိူင်းလူႉလႅဝ်၊ ၸဵမ်သိုၵ်းၸၢင်ႉသိုၵ်းမႃႉ မီးၵၢၼ်ၶႃႈၽၼ်းၵၼ်သေ ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်း ၵူၼ်းမိူင်းသမ်ႉပေႃးလႆႈယွၼ်းႁႂ်ႈၸဝ်ႈတႆးၶိုၼ်းယွမ်းၵၢၼ်ႉ၊ ၵူၼ်းမိူင်းလႆႈယွမ်းၶၢမ်ႇသၸ်ႉၸႃႇ၊ ႁူဝ်ႁၢၼ် ႁူဝ်သိုၵ်း ဢိၵ်ႇၽူႈၵႂၢၼ်းတပ်ႉၵေႃႈ မႃးယွမ်းၵၢၼ်ႉသေ တီႉဢဝ်ၸဝ်ႈတႆးၶိုၼ် မွပ်ႈပၼ်ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ။ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉပေႃႈ ၸင်ႇႁႂ်ႈဢႃႈမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်း ဢိၵ်ႇႁူဝ်သိုၵ်း ၽူႈၵႂၢၼ်းတပ်ႉၶဝ်တႅပ်းတတ်းသေယဝ်ႉ ပၼ်တၢမ်ႇတၢႆၸဝ်ႈတႆးၶိုၼ် သေယဝ်ႉ ႁႂ်ႈယိုတ်းၶူဝ်းႁိူၼ်းၽိူၼ်ဝၢၼ်ႇ၊ ၶိူင်ႈႁၢင်ႈၶိူင်ႈႁေႃၸဝ်ႈတႆးၶိုၼ် ဢိၵ်ႇတင်းၸွႆႉၼၢင်းမၼ်းၸဝ်ႈ တင်းမူတ်း။ ဝၢႆးမႃးၵေႃႈ လႆႈသိုပ်ႇယိုတ်းမိူင်းတႆးတၢင်ႇပွတ်းတၢင်ႇတွၼ်ႊ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ယွင်ႁူၺ်ႈ၊ ၸၢမ်ၵႃး၊ မိူင်းပၢႆး လႄႈ ဢိၵ်ႇလၢႆလၢႆမိူင်း မႃးယူႇယဝ်ႉ။

(3) တိုၵ်းတေႃး ယိုတ်းမိူင်းၶႄႇ

ၼႂ်းပီႊၶရိတ်ႉ 1317 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ လႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းယႂ်ႇလူင် တႃႇတေဢွၵ်ႇတၢင်းၵႂႃႇပွတ်းတၢင်းႁွင်ႇ(ၼိူဝ်) ၸူးမိူင်းၶႄႇ။ ၸဝ်ႈမိူင်းသႄႁူဝ်တူႈ မိူင်းယုၼ်ၼၢၼ်တူၵ်းၸႂ်သေ ၸင်ႇလႆႈဢွၵ်ႇမႃးႁပ်ႉတွၼ်ႈဢုပ်ႇၵုမ်လွင်ႈၵၢၼ်မိူင်း။ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉလႆႈမွၵ်ႇဝႃႈ "ဢၼ်ၵဝ်ယုၵ်ႉတပ်ႉမႃး ၵဝ်ၶႂ်ႈလႆႈၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ ၶႂ်ႈလႆႈၶႃႈၶႂ်ႈလႆႈၵူၼ်းလႄႈၸင်ႇမႃး" ၼႆ။ ၼင်ႇႁိုဝ်တေပဵၼ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်သေ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈတိုၵ်းလွင်းတေႃးၵၼ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈမိူင်းသႄ ဢမ်ႇၼၼ် ၸဝ်ႈဝွင်ႉႁေႃသႅင် လႆႈယွမ်းယုၵ်ႉဢဝ်လႅၼ်ႊလိၼ်မိူင်းၶႄႇ 4 မိူင်း ၸိူဝ်းပဵၼ် မိူင်းသႄ၊ ယူင်ႇၸၢင်း(หย่งชาง)၊ မူဢၢၼ် (หมูอาน)၊ ပူၶႂၢင်ႈ(ปูข้วาง) ပၼ်ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉသေ ၸဝ်ႈၵေႃႈၸင်ႇယွမ်းပွၵ်ႈမိူဝ်းၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

ၼႂ်းပီႊလဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉၵွၺ်း ၸဝ်ႈတၢဝ်ႉႁုပ်ႇမိူင်း ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵိုင်ႇမႃႉ လႆႈယုၵ်ႉတပ်ႉ လၵ်ႉၶဝ်ႈမႃးတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း ၽွင်းယၢမ်းဢၼ်ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ တိုၵ်ႉဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းၶႄႇ။ ၶုၼ်ၵႂၢၼ်း ၽွင်းမိူင်းလူင်ဢၼ်ပႂ်ႉမိူင်းယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁပ်ႉတိုၵ်းသေ ဢဝ်ပေႉလႆႈၸဝ်ႈတၢဝ်ႉႁုပ်ႇမိူင်းသေယဝ်ႉ တႅပ်းၶေႃးဢဝ်တၢႆပႅတ်ႈၵမ်းလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။

(4) တိုၵ်းမိူင်းတႆးပွတ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ

ၼႂ်းပီႊၶရိတ်ႉ1317 ၼၼ်ႉၵွၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ လႆႈယုၵ်ႉဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းသေ ၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းပွတ်းတၢင်းဢွၵ်ႇ ၸိူဝ်းပဵၼ်မိူင်းၵဵင်းႁုင်ႈ၊ ၵဵင်းသႅၼ်၊ ၵဵင်းႁၢႆး၊ ၵဵင်းတုင်၊ လမ်းပုၼ်း၊ လမ်းပၢင်း လႄႈ ဢိၵ်ႇတိုၵ်းတေႃးၵၼ်တင်းမိူင်းလူင်ၽႃသိူဝ်ႇတွင်း(လူင်ၽြႃႉပၢင်း)။ မိူင်းလႂ်ဢမ်ႇမိူင်းလႂ်ၵေႃႈ ယွမ်းၶၢမ်ႇသၸ်ႉၸႃႇသေ သူင်ႇၶွင်ၾၢၵ်ႇပၼ် သၢမ်ပီႊၼိူင်ႈပွၵ်ႈ- ၸိူင်ႉၼင်ႇ ငိုၼ်း၊ ၶမ်း၊ ၸၢင်ႉ၊ မႃႉ လႄႈ ၽႃႈၽႄး။

(5) တိုၵ်းမိူင်းဝေႇသႃႇလီႇ(ဢႃႇသမ်ႇ)

မိူဝ်ႈပီႊၶရိတ်ႉ 1319 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ မွပ်ႈႁႂ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်သၢမ်လူင်ၾႃႉ လႄႈ ၽူႈၵႂၢၼ်းတပ်ႉတင်းသၢမ် ၸိူဝ်းပဵၼ် ၾႃႉလူင်တၢဝ်ႉၾႃႉလေႃႇ၊ ၾႃႉလူင်တၢဝ်ႉသိူဝ်ယဵၼ်း လႄႈ ၾႃႉလူင်တၢဝ်ႉႁၢၼ်ၵႆႇၶဝ် ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇပွတ်းၼႃႈတၢင်းတူၵ်း။ ၵႂႃႇထိုင်မိူင်းဝေႇသႃႇလီႇ၊ ၸဝ်ႈမိူင်းဝေႇသႃႇလီႇၵေႃႈ ၶၢမ်ႇသၸ်ႉၸႃႇသေ ယွမ်းသၢၵ်ႈငိုၼ်းတွင်းလႄႈၽႃႈၽႄးပၼ် သၢမ်သီႇပီႊၼိူင်ႈပွၵ်ႈယူႇယဝ်ႉ။

ပၢင်သိုၵ်းပွၵ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ လႆႈသုမ်းၵႅမ်မိူင်းၸမ်ၸႂ်မၼ်းၸဝ်ႈၵႂႃႇ။ လိၵ်ႈလၢႆလၢႆၽိုၼ် လၢတ်ႈမိူၼ်ၵၼ်ဝႃႈ လွင်ႈတၢင်းမၼ်း တႄႇတီႈ ၾႃႉလူင်တၢဝ်ႉၾႃႉလေႃႇ၊ ၾႃႉလူင်တၢဝ်ႉသိူဝ်ယဵၼ်း လႄႈ ၾႃႉလူင်တၢဝ်ႉႁၢၼ်ၵႆႇ ဢၼ်ဢမ်ႇပဵင်းပေႃးၸႂ်တေႃႇ ၸဝ်ႈၶုၼ်သၢမ်လူင်ၾႃႉ ယႃႉၼႃႈတႃၶဝ် ၽၢႆႇၼႃႈၸဝ်ႈမိူင်းဝေႇသႃႇလီႇသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၶဝ်လႆႈဢၢႆလႄႈ ၸင်ႇသၢင်ႈလွင်ႈတၢင်းသေ သူင်ႇၵူၼ်းဢဝ်လိၵ်ႈပွင်ႇထိုင် ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ၾႃႉဝႃႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်သၢမ်လူင်ၾႃႉ ဝူၼ်ႉဢၢၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ၊ ထိုင်သမ်ႉပေႃးႁဵတ်းႁႂ်ႈထၢင်ႇၽိတ်းသေ လွင်ႈႁူဝ်မဝ်ႊၶွင်ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ဢၼ်ဝူၼ်ႉဝႃႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်သၢမ်လူင်ၾႃႉ တေလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈသေ တင်ႈမိူင်းၵွင်ႊ ပဵၼ်မိူင်းလူင်မႂ်ႇတေႉတေႉၼႆသေ ၸင်ႇသူင်ႇတၢင်းၵိၼ်ဢၼ်သႂ်ႇယႃႈၵွင်ႉႁႂ်ႈၸဝ်ႈသၢမ်လူင်ၾႃႉၵိၼ်သေ လႆႈတၢႆၵႂႃႇ ၽွင်းတိုၵ်းယုၵ်ႉတပ်ႉမႃးထိုင်မိူင်းၵွင်ႊသေယဝ်ႉ လႆႈယဵၼ်းပဵၼ်သိူဝ်ႈၵိုၵ်းမိူင်းၵွင်ႊမႃးယူႇယဝ်ႉ။

(6) တိုၵ်းမိူၼ်းမၢၼ်ႊ

သိုပ်ႇမႃးလၢႆပီႊ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈပဵမ်ႇၾႃႉ လႄႈ ပႃးတင်းၽွင်းမိူင်းတင်းသၢမ် ၸိူဝ်းပဵၼ် တၢဝ်ႉၾႃႉလေႃႇ၊ တၢဝ်ႉသိူဝ်ယဵၼ်း လႄႈ တၢဝ်ႉႁၢၼ်ၵႆႇ ယုၵ်ႉဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်း ၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းတၵူင်ႇ လႄႈ ၸေႊၵႅင်း(ၸၵႅင်း) လႄႈ လၢႆလၢႆမိူင်းသေ ထိုင်တီႈပေႃးယိုတ်းဢဝ်လႆႈမိူင်းမၢၼ်ႊတင်းမူတ်း ၼႂ်းပီႊၶရိတ်ႉ 1362 ။

လႅၼ်ႊလိၼ်ၶွင်မိူင်းမၢဝ်းလူင် မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၼၼ်ႉ ၵႂၢင်ႈယႂ်ႇတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈ၊ ၼပ်ႉလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်မိူင်းတုမ်ႊၵႅၼ်ႇတႆး ဢၼ်ယိုတ်းလႆႈလႅၼ်ႊလိၼ်လၢႆလၢႆတီႈ ဢၼ်မီးလၢႆလၢႆၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽွင်းငမ်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၵမ်ႈၼမ်ၸိုင် မိူင်းတုမ်ႊၵႅၼ်ႇတႆးၼႆႉ မီးလႅၼ်ႊလိၼ်ထိုင်ၸွမ်းတီႈဢၼ်ၵူၼ်းတႆးယူႇသဝ်းၵႃႊၼၼ်ႉၵွၺ်း။ ၵူၺ်းၼႃႇ ပၢၼ်ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ မိူင်းတုမ်ႊၵႅၼ်ႇတႆး မႄႇၶႂၢၵ်ႈထိုင်မိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းမၢၼ်ႊ ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵႂႃႇ။

သဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈ မိူင်းၽၢႆႇတႂ်ႈမိူင်းတုမ်ႊၵႅၼ်ႇ မိူင်းမၢဝ်းလူင်

ၸွမ်းၼင်ႇသိူၵ်ႈပိုၼ်းလႄႈလိၵ်ႈလၢႆးတႆး လႆႈတႅမ်ႈမၢႆလၢတ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ သဵၼ်ၸိုဝ်ႈမိူင်းၸိူဝ်းယူႇတႂ်ႈမိူင်းမၢဝ်းလူင်ၸမ်း မီးၼင်ႇပႃႈတႂ်ႈၼႆႉယူႇယဝ်ႉ…။

1. မိူင်းမိတ်ႈ - ပႃးဢဝ်ၸဵမ် မၢၼ်ႈမူဝ်ႇ၊ မိူင်းလႅင်း၊ မိူင်းလူင်၊ သီႇပေႃႉ၊ သုမ်ႇသၢႆႇ၊ ၸုၼ်းၵူဝ်း၊ တႃႈၵွင်ႊ။
2. မိူင်းၵွင်ႊ - မီး 99 မိူင်း ဢၼ်ပဵၼ် မိူင်းလူင် (ဢႃႇသမ်ႇ)၊ ၵသႄႇ(မၼိပူရ)၊ ယၶၢႆႇ၊ မိူင်းယေႃ၊ ၵႃလိုဝ်း(ၵလေး)၊ သွင်သူပ်း၊ မိူင်းၵွင်းမိူင်းယၢင်း၊ မိူင်းၵွၼ်း၊ မိူင်းသိင်ၵလိင်းၵမ်းတီႈ၊ မိူင်းတီႈလူင်၊ မိူင်းယၢင်း၊ မိူင်းမူၵ်ႉသူဝ်းၽူဝ်၊ မိူင်းၵုၼုင်ၵုမုၼ် ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။
3. မိူင်းသႅၼ်ဝီ ဢၼ်မီး 49 မိူင်း၊
4. မိူင်းၼၢႆး
5. မိူင်းၵိုင်မႃႉ
6. မိူင်းၵဵင်းသႅၼ်
7. မိူင်းလၢၼ်ႉၸၢင်ႉ
8. မိူင်းပူးၵမ်ႇ
9. မိူင်းယူၼ်း
10. မိူင်းၵဵင်းလူင်
11. မိူင်းၵဵင်းလွင်း(သုၶူဝ်းတႆ)??
12. မိူင်းလႅမ်း
13. မိူင်းတႆးလၢႆး(တႃႉလီၾူး)
14. မိူင်းပလွင်ႈ
15. မိူင်းၸိင်းၽေႃး(ၶၢင်)
16. မိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ
17. မိူင်းလဝႅၵ်ႉ
18. မိူင်းလပျိၼ်း(တႃႈဝၢႆ)
19. မိူင်းလမူႉ
20. မိူင်းရၶႅင်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် မၢင်ႊမိူင်းၼႂ်းရၶႅင်ႇ
21. မိူင်းလၢင်းသၢပ်ႇ
22. မိူင်းဝၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် ယူင်ႇၸၢင်း
23. မိူင်းဢယူဝ်းထယႃး
24. မိူင်းတႃႈဝၢႆ
25. မိူင်းယုၼ်းသလဵင်း(မိူင်းမြိတ်ႉ?)

ၶူဝ်ၸူမ်ၶူဝ်ၽူး

လၢႆၵၢပ်ႈပူၼ်ႉၵႂႃႇ သိူဝ်ႇႁူမ်ႇၾႃႉ ၶိုၼ်ႈၼင်ႈမိူင်းမၢဝ်းလူင်။ ၵွပ်ႈႁဵတ်းလႆႈ လဝ်ႉလႄႈၼၢင်းယိင်း၊ မိူဝ်ႈ AD- 1384 မၼ်းၸဝ်ႈတင်ႈၵၢတ်ႇမႂ်ႇ။ (ဝဵင်းငဝ်ႈပဵၼ် ပၢင်ႇၵွင်းႁေႃ၊ ပၢင်ႇပုင်ႇ။ ၶူဝ်ၸူမ်ၶူဝ်ၽူး မီးၵႄႈပၢင်ႇပုင်ႇ လႄႈ မူႇၸေႊ မိူဝ်ႈလဵဝ်)။ ၵၢတ်ႇၼႃႈၵဵင်ႈ လႄႈ ၵၢႆႇၶူဝ်ၸူမ်ဝႆႉယူႇၼႂ်းၼမ်ႉ သွင်မႆႉ တႃႇၵူၼ်းၼႃႈၵဵင်ႈ။ ၵၢတ်ႇၼႃႈလၢႆး လႄႈ ၶူဝ်ၽူး (ၶူဝ်သမတႃႊ) တႃႇၵူၼ်းၼႃႈလၢႆး။ မၼ်းပႂ်ႉတူၺ်းၶႃလဝ်းၼၢင်းယိင်း ၸိူဝ်းလႆႈတႆႇၶူဝ်ၸူမ်ၼၼ်ႉ။ မၼ်းပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ ယုပ်းယၢပ်းၵေႃႉၼိူင်ႈၵွၺ်းလႄႈ ၽွင်းမိူင်း လႄႈၵူၼ်းမိူင်း ၽွမ်ႉၵၼ်သေ ပိၼ်ႈတေႃႇမၼ်း။ မၼ်းလႆႈဢွၵ်ႇပၢႆႊၵႂႃႇထိုင် မိူင်းသႄ။

ၶိုၼ်းမႄးမိူင်း

ၸဝ်ႈသိူဝ်ငၢမ်ႇၾႃႉ (ငမ်းၾႃႉ) လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈသိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ သိုပ်ႇၶိုၼ်ႈၼင်ႈမိူင်း။ မၼ်းၸဝ်ႈၸွမ်းၽိင်ႈၶုၼ်ပွင်မိူင်း(10) ပိူင်ၼၼ်ႉလီငၢမ်း။ ႁႂ်ႈတိၼ်ၽွမ်ႉၸႂ်။ ၶွတ်ႇသိုၵ်းတိုၵ်းတေႃး၊ ဢမ်ႇပေႃးလၢႆပီႊ ဢဝ်လႆႈမိူင်းမႅၼ်း တေႃႇထိုင် မိူင်းသႄ။ ဝၢၼ်ႈမိူင်းႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသႂ်ႇမႃး၊ ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ မီးၸႂ်လီၸႂ်ၸူမ်းမႃး။

မိူင်းမၢဝ်းလူႉၵၢၼ်ႉ

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၸဝ်ႈသိူဝ်ငၢမ်ႇၾႃႉ ႁိမ်ငမ်းလႆႈ ၼႃႈလိၼ်ၼမ်တိူဝ်းမႃးသေဢမ်ႇၵႃး သမ်ႉၸိုင်းၶိုၼ်ႈတၢင်းမိူင်းၼိူဝ် မိူင်းၶႄႇၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ဝွင်ႇၶႄႇ မႆႈၸႂ်ၶႂ်ႈၸႃႉသေ ပူင်ၵႂၢမ်းႁႂ်ႈႁုပ်ႈဢဝ်ၶိုၼ်းလႅၼ်ႊလိၼ်။ ၼႆလႄႈ မီးမႃး ပိုၼ်းလူင်း "တိုၵ်းလူႉသွၼ်ႊ (မိူင်းမၢဝ်းလူင်) သၢမ်ပွၵ်ႈ" ၼႆယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၸူဝ်ႊၶၢဝ်းပႅတ်ႇပီႊ မႃးတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းလူင် သၢမ်ပွၵ်ႈ။ သိုၵ်းၶႄႇမီး 350,000 ၊ သိုၵ်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆးမီး 200,000 လႄႈ ၸၢင်ႉ။ တေႃႇသွင်ပွၵ်ႈ ၶႄႇသုမ်းၵၢၼ်ႉ၊ ပွၵ်ႈသၢမ်မႃး မိူင်းမၢဝ်းလူင်ၵေႃးၸမ်ႇပီႇၵေႃႈ လူႉၵၢၼ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇမီးမိူင်းတုမ်ႊၵႅၼ်ႇသေ ပဵၼ်မႃးမိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉဢွၼ်ႇဢီႈတင်းၼမ်ယူႇယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်

1. Dr.ၸၢႆးသၢင်ႇဢၢႆႈ။ 2011။ မိူင်းမၢဝ်းလူင်။ တွမ်းၸႂ်ၶိူဝ်းတႆး။
2. สมพงศ์ วิทยศักดิ์พันธุ์ . 2011. ประวัติศาสตร์ ไทฬหญ่