မူဝ်
| မူဝ် | |
|---|---|
| |
| လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄၸွမ်းပၢႆးသၢႆႈ | |
| ၶူင်း: | Plantae |
| ၸိူဝ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်: | Magnoliophyta |
| ၸိူဝ်ႉႁူမ်ႈ: | Magnoliopsida |
| ၸိူဝ်ႉၸၢဝ်း: | Nymphaeales |
| ၸိူဝ်ႉငိူၼ်ႈ: | Nymphaeaceae |
| ၸိူဝ်ႉၽၼ်း: | Nymphaea |
| ၸိူဝ်ႉသႅၼ်း: | Nymphaea rubra၊ Nymphaea alba၊ Nymphaea stellata |
မူဝ်
[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]တူၼ်ႈမွၵ်ႇမူဝ် (လွၵ်ႇဝူဝ်) ၼႆ့ ပႃးၼႂ်းၸိူဝ်ႉၽၼ်း ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ “ၼိၼ်ၽီဢေးသီး”ၼႆယဝ်ႈ။ တီႈၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၵျၢမ်းဢၽိထၢၼ်ႇပႃႇလိ ဢၼ်မူၸုမ်းလိၵ်ႈပႃႇလိ မိူင်းလၼ်ႇတၢၼ်ႇ London Pali Text Society တႄႉ ၼႄပႃး သီမွၵ်ႇလႄႈ ၸိုဝ်ႈမွၵ်ႇ
- မူဝ်လီင်
- မူဝ်ၶၢဝ်
- မူဝ်သေႃႈ
- မူဝ်ၶွင်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။
တီႈၽိုၼ်လိၵ်ႈၵျၢမ်း ဢႃႇယုပ်ႉပေတ (အာယုဗ္ဗေဒကျမ်း) ၼႄဝႆႉဝႃႈ
- မွၵ်ႇမူဝ် ပတုမ်ႇမႃႇ (ပဒုမ္မာ)၊ မီးသီၶၢဝ်သေ ၵီႈၸွမ်းသၢႆလႅင်းလႅတ်ႇ။
- မွၵ်ႇမူဝ်ဢုပ်ႉလ (ဥပ္ပလ) မီးသီသေႃႈ ဢိတ်းၼိုင်ႈ။
- မွၵ်ႇမူဝ် ၼလိၼ (နလိန) မီးသီလႅင်ဢိတ်းၼိုင်ႈ။
- မွၵ်ႇမူဝ် ၵုမုတြႃႇ (ကုမတြာ) မီးသီလိူင်သေ ၵီႈၸွမ်းသၢႆလႅင်းလိူၼ် ၽွင်းၵၢင်ၶိုၼ်း။
- မွၵ်ႇမူဝ် သေႃးၵၼ်ႇထိၵ ((သောကန္ဓိက) မီးသီသွမ်ႇ ဢၢႆသႅဝ်ႁွမ်ႁိုၼ်း တႄႉတႄႉသေ ၵီႈၸွမ်းသၢႆလႅင်းလိူၼ်။
- မွၵ်ႇမူဝ် ၵုလဝယ (ကုလဝယ) မီးသီလႅင်။
- မွၵ်ႇမူဝ် ပုၼ်ႇတရိတ်ႈ (ပုဏ္ဍရိတ်) မီးသီၶၢဝ် ၼႆသေ ၼႄဝႆႉ ၸဵတ်းပိူင်ယဝ်ႉ။
တီႈၵုၼ် ဢမေႇရိၵပွတ်းၸၢၼ်း (South America) ႁိမ်းၽင်ႇၼမ်ႉ ဢမေႇၸူင်ႇ (Amezon) ၼၼ်ႉ မီးမွၵ်ႇမူဝ်လူင် ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဝိၵ်ႉထူဝ်းရီးယႃး (Vitoria) ၼႆသေ တၢင်းသုင်လူင်ႇမွၵ်ႇမူဝ် မီးသီႇသွၵ်ႇပၢႆၶိုပ်ႈႁေ ၵူၼ်းၼိုင်ႈၵေႃႉ ၸၢင်ႈၸုၵ်းၼိူဝ်မႂ်မူဝ် (ဝႂ်မူဝ်)ၵွၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ။
တႃႇတေ တႅၵ်ႈၼိူင်း ၸီႉပိုတ်ႇၼႄ တီႈပွင်ႇသေမဵဝ်းမဵဝ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ၵႆႉတႅမ်ႈႁၢင်ႈ မွၵ်ႇမူဝ် (ဢမ်ႇၼၼ်) ဢဝ်ၸိုဝ်ႈမွၵ်ႇမူဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ တီႈၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၵျၢမ်းဝေႇတ (ဝေဒ) ၶိူဝ်းဢႃႇရိယၢၼ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉ “တီႈတႄႇငဝ်ႈ ႁူဝ်ပိုင်းလူၵ်ႈ(လေႃးၵ) ၶူင်းၵၢင်ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်မွၵ်ႇမူဝ် ဢၼ်ၵၢပ်ႇမွၵ်ႇ (ဝိၼ်ႈလူင်ႇမွၵ်ႇ) မီးၼိုင်ႈႁဵင်ၼၼ်ႉသေ ၵီႈမွၵ်ႇမႃး ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ သၢႆလႅင်း” ၼႆယဝ်ႉ။ ၶုၼ်သၢင်လူင် ပရႁမႃႇ (ဗြဟ္မာ) လႄႈ မေးၼၢင်းမၼ်း ၼၢင်းသူႇရသ်ႉသတီႇ (သူရဿတီ) ၸင်ႇၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃး ၼႂ်းလူင်ႇမွၵ်ႇမူဝ်ႁဵင်ၵၢပ်ႇၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။
ၶုၼ်သၢင်လူင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈဢုပ်ႉၽွင်းငမ်း လုၵ်ႈမိူင်းၶူင်းၵၢင်သေ ၼၢင်းသူရသ်ႉသတီႇတႄႉ ၸၢင်ႈပၼ်လႆႈ လွင်ႈယူႇလီ ဢႃႇယုယၢဝ်းယိုၼ်း ႁႂ်းလုၵ်ႈလၢင်း ၶႃႈၸႂ်ႉၶူဝ်းၶွင် ၵွင်ငိုၼ်း ၵွင်ၶမ်း မီးၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈဝႃး ၼၢင်းသူႇရသ်သတီႇ ဢွၵ်ႇမႃး ၼႂ်းမွၵ်ႇမူဝ်လႄႈ ၸင်ႇတွင်ႈၶႅၵ်း ႁဵတ်းႁၢင်ႈၼၢင်းသူႇရသ်ႉသတီႇ ၸုၵ်းဝႆႉ ၼိူဝ်လူင်ႇမွၵ်ႇမူဝ်ယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼၼ် ၸင်ႇဝႃႈ လူင်ႇမွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ႁၢင်ႈၽၢင် တီႈမၢႆတွင်း ပုၼ်ႈတႃႇ ဢႃႇယုယၢဝ်းယိုၼ်း ပုၼ်ႈတႃႇ ၶူဝ်းၶွင် ငိုၼ်းၶမ်း ၼမ်ၵိုၼ်း၊ တႃႇလုၵ်ႈလၢင်းၼမ်ၽႄ၊ တႃႇၸိုဝ်ႈသဵင် လိုဝ်းလင်၊ တႃႇမီးမင်ႇၵလႃႇ ၸုၵ်ႈလၢပ်ႈ လႅင်းမၢၼ်ယူႇယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ပုတ်ႉထၵေႃးတမ ၵီႈမုၼ်းပိူင်းသႂ်မႃးယဝ်ႉ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ပွင်ႇလႅင်းပၼ် တၢင်းၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ သုင်မျၢတ်ႈ ႁွတ်ႈထိုင် ပၢႆၽူၺ်းၸိၵ်းၸွမ်လႄႈ ပဵၼ်မႃး လူင်ႇမွၵ်ႇ ဢၼ်လီႁၵ်ႉႁွမ် ၵိုမ်းပႅင်း ပုၼ်ႈတႃႇ ၽူႈယုမ်ႇယမ်ၵိူဝ်းလီ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထၶဝ်တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈမွၵ်ႇမူဝ်လႄႈ ၼမ်ႉၼွင် ၶႅၼ်းပဵၼ် ဢၼ်ႁၢင်ႈလီ ၵတ်းယဵၼ်သိူဝ်းသႃႇ လိူဝ်တွၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမီးၺၢၼ်,ပၺ်ႇၺႃႇ တၢင်းႁူႉႁၼ်ယႂ်ႇၵႂၢင်းယၢဝ်းယိုၼ်း ၼႂ်းလူၵ်ႈၶူင်းၵၢင်ႁဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈမေႃပၼ် ၵူၼ်းတၢင်းလၢႆ ၵတ်းယဵၼ်သိူဝ်းသႃႇလႄႈ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈၼႄ တီႈတႅၵ်ႈ “ၽူႈမီးပၺ်ႇၺႃႇၺၢၼ်ႇ ၸဝ်ႈပၼ်ႇတိတၶဝ်၊ ၽူႈမေႃႁဵတ်းပၼ် လူၵ်ႈမိူင်းၶူင်းၵၢင် ႁၢင်ႈလီၶႅမ်ႉတွၼ်းမႃး” ၼႆယူႇယဝ်ႉ။
မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ၵီႈမုၼ်းမီးၼိူဝ် ၼမ်ႉလီၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ မူတ်းသႂ်သေ ပၼ်တၢင်းႁၢင်ႈလီ မိူင်းၶူင်းၵၢင်ယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇၼႆ ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမီးတၢင်းၽိုၵ်းၵမ် မူတ်းသႂ် သိၼ်မၼ်ႈၵိုမ်းၼႆၵေႃႈ ပွင်သၢင်ႈ ႁဵတ်းပၼ် တႃႇၶိူဝ်းမၼ်း တႃႇၵူၼ်းတင်းလၢႆ ဢၼ်မီးႁိမ်းႁွမ်းမၼ်းၼၼ်ႉလႄႈ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး တီႈမၢႆတွင်း “ၽူႈၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ သိုဝ်ႈသႅတ်ႉ ၽူႈမီး တၢင်းၵမ်သိၼ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။
မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ လႆႈၵီႈမႃး ၼႂ်းၵႄႈငႂ်ႈၵူမ်ႇ၊ လတ်းပူၼ်ႉၼမ်ႉၼွင်သေတႃႉ ငႂ်ႈၵူမ်ႇ ၼမ်ႉ ဢမ်ႇၼုၵ်းၵူဝ်ႈမၼ်းသေ ၵီႈမုၼ်း မွၵ်ႇမႃး မူတ်းမူတ်း သႂ်သႂ် ႁၢင်ႈလီဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမီး တၢင်းၵမ်လီ ၵူၼ်းၸိူဝ်ႉ ၸၢဝ်းတိုၼ်းၶိူဝ်းလီ လၵ်းလႅမ်ၼႆၵေႃႈ လႆႈယူႇၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ၵူၼ်းဢမ်ႇလီ တီႈႁၢႆႉသေတႃႉ မၼ်းဢမ်ႇတူၵ်းတႅမ်ႇ ႁၢႆႉမိူၵ်ႈလိူင်းၵႂႃႇ ၸွမ်းၵူၼ်းႁၢႆႉၶဝ်။ မၼ်းတိုၼ်း တေမေႃယူႇ ၸၼ်ႉသုင်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇသိုဝ်ႈယူႇလႄႈ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈတႅၵ်ႈ “တၢင်းၽိုၵ်းၵၢၼ်လီ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶိူဝ်းလီ” ၼႆယဝ်ႉ။
မိူၼ်ၼင်ႇ မွၵ်ႇမူဝ် ဢမ်ႇတုၵ်းၵူဝ်ႈငႂ်ႈၵူမ်ႇၼမ်ႉသေ ၵီႈမုၼ်းၼႂ်းသၢႆလႅင်းလႅတ်ႇ သၢႆလိူၼ်ပိူင်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းႁဝ်းလႆႈၵပ်းသိုပ်ႇ တိတ်းတေႃႇ ႁဵတ်းၵေႃႉမိုတ်ႈၵိုဝ်း ၵူၼ်းၵူႈသႅၼ်းသႅၼ်းသေတႃႉ ပေႃးတေၾၢင်ႉသတိလႄႈ မီးတၢင်းႁူႉၸွမ်းသေ ၶတ်းၸႂ် ၽိုၵ်းၵမ်ၵႂႃႇၼႆၸိုင် တေလွတ်ႈၵၢင်းယၢၼ်လႆႈ ၸႂ်ယွင်ႇမဝ်းၸပ်းပႅၼ်း တၼ်ႇႁႃႇ ရႃႇၵလႄႈ တေၸၢင်ႈဝႆႉ မဵတ်ႉတႃႇၶၢဝ်သႂ် ဢၼ်ဢမ်ႇမီး တၼ်ႇႁႃႇရႃႇၵၼၼ်ႉသေ သိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇလႆႈ တေႃႇမိူဝ်းၼႃးယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ် မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း “မဵတ်ႉတႃႇ” ၼႆယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းႁဝ်း ၸိူဝ်းဢၼ်ၶတ်းၸႂ် တူင်ႉၼိုင် ၽိုတ်ႉမွၵ်ႇမႃးလႆႈ ၼႂ်းၵႄႈလွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ တုၵ်ႉယၢၵ်ႈ ၶၢၼ်ၸႂ် ၵိၼ်းၸႂ်ၼႆၵေႃႈ တေၸၢင်ႈၽႅဝ်ၼႂ်းလူၵ်ႈ ၵူၼ်းဢွင်ႇမၢၼ်ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီငၢမ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ၸၢင်ႈလႆႈတုၺ်ႇတူၺ်းၸွမ်း မၢႆတွင်းၵိုမ်း “တၢင်းဢွင်ႇမၢၼ်” လွင်ႈၸင်ႈၶၢမ်ႇပူၼ်ႉ တၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း “ၼမ်ႉၵတ်ႉႁတ်းႁၢၼ် ငၢၼ်တွၼ်း မီးဢဵၼ်ႁႅင်း ၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလႆႈ တၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၵွၼ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။
ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ပူင်လၢတ်ႈၼိူင်းဝႃႈ “မွၵ်ႇမူဝ်ဢုပလ၊ မွၵ်ႇမူဝ် ပတုမ်ႇမႃႇ၊ မွၵ်ႇမူဝ်ပုၼ်ႇတရိတ်ႉ ၸိူဝ်းဢၼ် ဢွၵ်ႇၽုတ်း လတ်းၽၢႆႈၶၢမ်ႈပူၼ်ႉ ၼႂ်းၼမ်ႉ ၼႂ်းဢုင်သေ ၵီႈမုၼ်း ၼိူဝ်ၼမ်ႉ ဢမ်ႇၼုၵ်းၵူဝ်ႈၵူမ်ႇ ဢုင်ၼမ်ႉသင်ၼၼ်ႉ မိူၼ်ၵၼ်တင်း ၵဝ်ၸဝ်ႈၵိူတ်ႇပဵၼ်မႃး ၼႂ်းလူၵ်ႈ၊ ၶုၼ်သုင်မၢၵ်ႈမီးၼႂ်းလူၵ်ႈ၊ ၵဝ်ၸဝ်ႈ ႁူမ်ႇလႆႈလူၵ်ႈ သင်ႇၶႃႇရၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ” ယွၼ်ႉၼၼ် မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း “ၽူႈၸိုၼ်ႈသႂ် ဢမ်ႇမီးၵိလေႇသႃႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ဢဝ်ၺၢၼ်ႇ ဝိတ်ႉၸႃႇ လွတ်ႈဢွၵ်ႇပၢႆႈဝႄႈလႆႈ ဢဝိတ်ႉၸႃႇသေ ႁွတ်ႈၽႅဝ်ထိုင်လႆႈ ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇလႄႈ ပဵၼ်မႃးတီႈမၢႆတွင်း “ပၺ်ႇၺႃႇ မၢၵ်ႈၺၢၼ်ႇၽူဝ်ႇၺၢၼ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၵမ်ႇၽႃႇ ၶိုၼ်းတႄႇတင်ႈပဵၼ်မႂ်ႇၼၼ်ႉၼႆ သင်ဝႃႈ ၽြႃးတေပဵၼ်မႃး မုၼ်းမႃးၼႆၸိုင် မွၵ်ႇမူဝ် တေၵီႈမုၼ်းၼႄယဝ်ႉ။ ၽြႃးတေမီးမႃး လၢႆသူႇၵေႃႈ မွၵ်ႇမူဝ် တေမီးမႃး လၢႆလူင်ႇသေ ၼႂ်းမွၵ်ႇမူဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးၵိုၵ်းပႃး သၢင်ႇၵၢၼ်းၽြႃးယဝ်ႉ။
- ၵမ်ႇၽႃႇဢၼ် မီးမႃးၽြႃး ၼိုင်ႈဢူင်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ သႃႇမၵမ်ႇၽႃႇ
- ၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ်မီးမႃးၽြႃး သွင်ဢူင်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ မၼ်ႇတၵမ်ႇၽႃႇ
- ၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ်မီးမႃး ၽြႃး သၢမ်ဢူင်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ သႃရမၼ်ႇတၵမ်ႇၽႃႇ
- ၵမ်ႇၽႃႇဢၼ်မီးမႃး ၽြႃးသီႇဢူင်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ဝရၵမ်ႇၽႃႇ
- ၵမ်ႇၽႃႇ ဢၼ်မီးမႃး ၽြႃးႁႃႈဢူင်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၽတ်ႉတၵမ်ႇၽႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။
တီႈၸုမ်ႈ ၸုမ်းၼၢမ်းၼႃႈ သင်ႇၶမႁႃႇၼႃႇယၵ ၸိုင်ႈမိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ တေလႆႈႁၼ် မွၵ်ႇမူဝ် ဢၼ်ၵီႈယဝ်ႉ သီႇလူင်ႇ၊ ဢၼ်တိုၵ်ႉတုမ်ႇယူႇ လူင်ႇၼိုင်ႈသေ ဢၼ်ၼၼ်ႉ ၸီႉမွၵ်ႇၼႄဝႃႈ ၼႂ်းၽတ်ႉတၵမ်ႇၽႃႇ ၽြႃးတူၼ်ဢၼ်ၵီႈမုၼ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ သီႇတူၼ်၊ ဢၼ်တိုၵ်ႉတေၵီႈမုၼ်း ၵိုတ်းတူၼ်ၼိုင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။
တေႃႇထိုင် ပီႁူမ်ႈပၢၵ်ႇၼိုင်ႈ (အေဒီ ၁ ရာစု)ၼႆႉ ပႆႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈမီးမႃး ၽိင်ႈတွင်ႈ ၶႅပ်းတႅမ်ႈႁၢင်ႈ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်ႇလႄႈ ထိုင်မႃး ပီႁူမ်ႈပၢၵ်ႇ ဢေႇတီႇ လႆႈသွင်ဢၼ် ၸင်ႇၸွမ်းဢဝ် ၾိင်ႈထုင်း ႁိၼ်ႇတူႇ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယသေ တီႈမိူင်းၵၼ်ႇထႃႇရ (ဂန္ထာရ)လႄႈ မိူင်းမထုရႃႇၶဝ် တွင်ႈၶႅၵ်းႁဵတ်းႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ မုၼ်ၶမ်းၽြႃးပုတ်ႉထ ၵိုၵ်းပႃး ႁၢင်ႈမွၵ်ႇမူဝ်ၼႆယဝ်ႉ။
ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ တွင်ႈၶႅၵ်းႁဵတ်းၵိုၵ်း ၼင်ႈၼိူဝ်တႅၼ်ႈမူဝ် (ပလၢင်ႇမူဝ်)၊ ၸုၵ်းၼိူဝ်မွၵ်ႇမူဝ်၊ ဢဝ်မွၵ်ႇမူဝ်လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼႆႉ ဢဝ်တီႈပွင်ႇ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈမီးဝႆႉဝႃႈ “မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ႁၢင်ႈၶိူင်ႈပၼ် ၼမ်ႉၼွင် ႁႂ်ႈႁၢင်ႈလီ သိူဝ်းသႃႇၵတ်းယဵၼ် လိူဝ်တွၼ်းမႃး မိူၼ်ၼင်ႇၼၼ် မုၼ်ၶမ်းၽြႃးၵေႃႈ ႁၢင်ႈၶိူင်ႈပၼ် လူၵ်ႈၶူင်းၵၢင် သၢမ်ပိူင် ပၼ်တၢင်းႁၢင်ႈလီ သိူဝ်းသႃႇ လွင်ႈၵတ်းယဵၼ် တိူဝ်းတွၼ်း” ၼႆယဝ်ႉ။
တီႈပၢင်ပူႇၸေႃႇ မူးၸႃးဝႆႈသႃ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ တီႇပင်ႇၵရႃႇၼၼ်ႉ ၼၢင်းသၢဝ်ပုၼ်ႇၼႃး သုမဵတ်ႉတႃႇ ဢဝ်မွၵ်ႇမူဝ် ဢၼ်မၼ်းၼၢင်း ပႃးမႃး ပႅတ်ႇၵၢၼ်ႉ ၽႄပၼ် ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈယသေး သုမေႇထႃႇ ႁႃႈၵၢၼ်ႈ၊ ၶႃသွင်ၵေႃႉ ဢဝ်လူႇတၢၼ်း ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ တီႇပင်ႇၵရႃႇသေ ယွၼ်းသူးပတ်ႉထၼႃႇမႃး ႁင်းၽႂ်မၼ်းယဝ်ႉ။ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းလူႇလီ တၢင်းလူႇမျၢတ်ႈ ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈၶဝ် ယွၼ်းသူး ယိူင်းၸူးပဵၼ် ၽြႃးသေဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်တၢင်းလူႇ ၽူႈထႅမ်ပႃႇရမီႇ မၼ်းၸဝ်ႈမႃး ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။
ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ မွၵ်ႇမူဝ်ပႅတ်ႇၵၢၼ်ႈ ပႅတ်ႇလူင်ႇၼႆႉသေ တူဝ်ၼပ်ႉပႅတ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်တူဝ်ၼပ်ႉဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆး တႃႇသႃႇသၼႃႇယဝ်ႉ။ မၵ်ႈၵၢင်ႇပႅတ်ႇပိူင်၊ ဢရိယႃႇပႅတ်ႇတူၼ်၊ လွင်ႈလီဢၢမ်း ၼႂ်ႈသႃႇသၼႃႇ ပႅတ်ႇပိူင် ၼႆ မီးမႃးယူႇ။ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၶူဝ်းလူႇတၢင်းတၢၼ်း လီမျၢတ်ႈ ပၢၼ်ၼုမ်ႇ ၽူႈတေပဵၼ်သႃႇဝၵ တူၼ်ၸဝ်ႈပုတ်ႉထယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈထဵၼ် (ထေရ > ထဵရ် > ထဵၼ်) ပတုမပုပ်ႉၽီယၼႆႉ မၼ်းၸဝ်ႈ လႆႈၵႂႃႇပိတ်းဢဝ် မွၵ်ႇမူဝ်သေ လႆႈလူႇတၢၼ်း ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၽုသ်သလႄႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉလႆႈႁွတ်ႈထိုင် ဢပႄႇသီႇပိူင်ၼႆယဝ်ႉ။
ၼႂ်းသႃႇသၼႃႇ ၸဝ်ႈၵေႃးတမၼႆႉ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းႁူင် ဢၼ်ပဵၼ် ၼၢင်းဢုပလဝၼ်ႇၼႆၵေႃႈ လႆႈလူႇမွၵ်ႇမူဝ် တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈပၸ်ႉၸေႇၵပုတ်ႉထႃႇသေ ယွၼ်းသူးတဵမ်ထူၼ်ႈလႄႈ လႆႈမီးမႃး လုၵ်ႈၸၢႆးႁႃႈပၢၵ်ႇယဝ်ႉ။ လုၵ်းၸၢႆးမၼ်း ႁႃႈပၢၵ်ႇၼႆႉ လဵၼ်ႈၼမ်ႉၼႂ်းၼွင်မူဝ် လႆႈႁၼ် မွၵ်ႇမူဝ်ၸူႇ (ၵီႈ) လူၼ်ႇႁူင်ႈလူင်းသေ လႆႈဢႃႇရူင်ႇၵမ်ႇမထၢၼ်းသေယဝ်ႉ လႆႈပဵၼ် ၽြႃးပတ်ႉၸေႇၵပုတ်ႉထႃႇ ၵႂႃႇယဝ်ႉ။
တီႈထမ်း ၸဝ်ႈပုတ်ႉထၼႆႉ လႆႈႁၼ် ဢဝ်မွၵ်ႇမူဝ် တႅၵ်ႈၼိူင်းဝႆႉ တင်းၼမ်ယူႇ။ ၸၢတ်ႈပၢၼ် ၽဝၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ လႆႈၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ ၵပ်းၵၢႆႇ ၸပ်းတိတ်းလူၺ်ႈ မွၵ်ႇမူဝ်တင်းၼမ်လႄႈ တီႈၵၢၼ်ပၢႆးမွၼ်း တၢင်းဢူၼ်ႈငႄႈ လၢႆးမိုဝ်းတႅမ်ႈႁၢင်ႈ တွင်ႈၶႅၵ်း တွၵ်ႇႁဵတ်းႁၢင်ႈ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ လႆႈႁၼ်ၵိုၵ်းမွၵ်ႇမူဝ်ၸိူင်ႉၼႆၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈ လူႇတၢၼ်းမွၵ်ႇမူဝ် ယိူင်းၸူးၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။
ပုၼ်ႈတႃႇ ၸဝ်ႈၸွမ်ၸဝ်ႈၶုၼ် ၽူႈဢုပ်ႉၵႂၢၼ်း ၵိၼ်မိူင်းၶဝ်တႄႉ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ မေႃယိၼ်းလီႁူႉႁၼ် ၵုင်ႇမုၼ်ၵႄးၸူး၊ ပဵၼ်ႁၢင်ႈၽၢင်ငဝ်း ၵၢင်းယၢၼ် ၽေးၶဵၼ် ဢၼ်းတရၢႆးၼႆသေ တီႈတႅၼ်ႈၵႅဝ်ႈ ၶၢင်ႈ ပလၢင်ႇၶဝ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈ တွင်ႈၶႅၵ်းႁဵတ်းပႃး ႁၢင်ႈမွၵ်ႇမူဝ် ၵၢၼ်ႈမူဝ် မႂ် (ဝႂ်) တွင်မူဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
မွၵ်ႇမူဝ် ဢၼ်တႅမ်ႈႁၢင်ႈတွင်ႈၶႅၵ်းပႃး လူင်ႇဝိၼ်ႈမွၵ်ႇပႅတ်ႇမႂ်ၼႆႉ ၸီႉၼႄ မၵ်ႈၵင်ႇပႅတ်ႇပိူင်၊ မၢင်ပွၵ်ႈ ၸီႉၼႄ လွင်ႈပၼ်ႇထမ်ႇမၸၵ်ႈ (ထမ်ႇမၸၵျႃႇ) ယဝ်ႉ။ ပေႃးတေလၢတ်ႈ တီႈၵႂၢင်ႈမၼ်းၸိုင် ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ မီးၼမ်တႄႉတႄႉ။ ယဵၼ်ႇငႄႈထုင်းတႆးၼႆႉၵေႃႈ တေလႆႈႁၼ် ႁဵတ်းဝႆႉ ႁၢင်ႈမွၵ်ႇမူဝ် ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း ၵူႈပိူင်ပိူင် ၶႅမ်ႉၶႅမ်ႉ လႅပ်ႈလႅပ်ႈ မီးတင်းၼမ်သေ ယိူင်းၸူးထိုင် ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈယူႇ။ “တူၼ်ၶမ်းၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ဢူသုင်မုၼ်မျၢတ်ႈ တူၼ်သူႇဢွၵ်ႇသၢႆသီလႅင်းပိူင်း တီႈတူဝ်ၸဝ်ႈၼႆႉ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ မွၵ်ႇမူဝ် ပတုမ်ႇမႃႇ (ၵေႃးၵၼတ) ဢၼ်မီးဢၢႆသႅဝ်လီ၊ ဢၢႆသႅဝ်ဢမ်ႇႁူင်ႈႁၢႆ၊ ဢၼ်ၵီႈမုၼ်း မိူဝ်ႈၵၢင်ၼႂ်ၸဝ်ႉၸဝ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ လုၵ်ႈလႅတ်ႈႁိူဝ်ႈႁိူင်း ပိူင်းထွင်ႇပၼ်လႅင်းသေ တၢင်းမိုတ်းၵုမ်ႈလပ်းသိင်ႇ ႁၢႆလၢႆသုတ်းသဵင်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ဢွၼ်ၵၼ် မူးၸႃး ဝႆႈသႃ ၼွမ်းၼေႃး ၵၼ်ႇတေႃး ၵုင်ႇၵုၼ်းမုၼ်ငဝ်းၽြႃး ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁဝ်း သေၵမ်းလူၺ်ႈ” [1]
ၽိုၼ်ဢိင်
[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ (3)၊ မူဝ်၊ မွၵ်ႇမူဝ်သႅင်၊ ပီသႃႇသၼႃႇ 2539၊ ပီတႆး 2090၊ ၶရိတ်ႉ 1995၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 32-35။
- ↑ ပၼ်ၸရႃထသုတ်ႈ၊ ၵေႃသလသံယုတ်ႈ