မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ

မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ မီးသီၶဵဝ်၊ သီလိူင်၊ သီလႅင်၊ သီၶွင်ႇသေလႄႈ မီးဢရသႃႇ ဢၼ်ဝၢၼ်ဝႆႉ။ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႈၼႆႉ တၢင်းယႂ်ႇမၼ်း မီး 3 cm ထိုင် 7 cm ပၼ်ႇႁွပ်ႈယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ မီးထၢတ်ႈဢႃးႁၢၼ်ၵူၺ်း ဢမ်ႇၵႃး ၸၢင်ႈၵႅတ်ႇၶႄပၼ် တၢင်းပဵၼ်၊ ႁဵတ်းႁႂ်း ၼိူဝ်ႉၼင် ၼုမ်ႇၼုတ်းႁၢင်ႈလီ၊ ႁဵတ်းပၼ် ႁႂ်ႈၵူၼ်းႁဝ်း ယူႇလီ၊ ဢႃႇယုယၢဝ်းလႄႈ ပဵၼ်မၢၵ်ႇမႆႉ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယ်ႇ မီးၵႃႈၶၼ် မဵဝ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။
မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆ ၵူၼ်းၵုၼ်ဝၼ်းတူၵ်း၊ ယူးရူပ်ႇတွၼ်ႈဢွၵ်ႇလႄႈ ၵုၼ်ဢေးသျႃး ပွတ်းတူၵ်းၶဝ် ၽုၵ်ႇသွမ်ႈမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းပပ်ႉမၢႆတွင်း ဝဵင်းပေႇပီႇလူၼ်ႇ မိူင်းဢီႇၵျိပ်ႉလႄႈ မိူင်းၶႄႇ ပၢၼ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် တႅမ်ႈဝႆႉ လွင်ႈလီ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ တင်းၼမ်ယူႇ။ ၵူၼ်းမိူင်းၼေႃႇဝူၺ်းလႄႈ သုၺ်ႇတိၼ်ႇၶဝ် ယင်းႁွင်ႉမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇဝႃႈ ‘’’တၢင်းၵိၼ်ၽြႃးပၼ်’’’ (Food of God) ၼႆၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်မၢၵ်ႇမႆႉ ဢၼ်ယႃပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ်ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းသေ ဢမ်ႇၵႃး သမ်ႉၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ တူဝ်ၸႂ်သွင်ပႃး ယူႇလီ ၵိၼ်ဝၢၼ် ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ် ယုမ်ႇယမ်ဝႆႉ ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ တီႈမိူင်း ဢိၼ်ႇတိယတႄႉ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ဢွၵ်ႇတီႈလွႆ Kashmir kulu လႄႈ kumaon ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁၼ်ဝႃႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ မီး 7500 မဵဝ်း ၼႆယဝ်ႉ။

ထၢတ်ႈၼႂ်းမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ

မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႇ ပၼ်လႆႈ ထၢတ်ႈဝီႇထိူဝ်ႇမိၼ်ႇ ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းလႄႈ ထၢတ်ႈဢႃးႁၢၼ် တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ၼိုင်ႈလုၵ်ႈၼၼ်ႉ ပႃးထၢတ်ႈၵိူဝ်ဝၢၼ် 21%၊ ထၢတ်ႈၵလူးၵူတ်ႉၸ် ပႃး 25%၊ ထၢတ်ႈၼမ်ႉဢွႆႈ 15% လႄႈ ထၢတ်ႈၸဵမ်းသၽႃႇဝၼႆႉ ပႃးယူႇ 60% ၼႆယဝ်ႉ။
သင်တေၸႅတ်ႈတူၺ်း ထၢတ်ႈဢႃးႁၢၼ် ၼႂ်းမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼိုင်ႈလုၵ်ႈၼႆၸိုင် တေလႆးႁၼ် ထၢတ်ႈၼမ်ႉ 84.6%၊ ထၢတ်ႈၼိူဝ်ႉ (ပလူဝ်ႇတိၼ်း) 0.2%၊ ၼမ်ႉမၼ်း 0.5%၊ ထၢတ်ႈႁႄႈ 13.4%၊ ထၢတ်ႈၶႄႇၸီႇယမ်ႇ 10 mmg၊ ၽေႃးၸၾရပ်ႉ 14 mmg၊ ထၢတ်ႈလဵၵ်း၊ ထၢတ်ႈဝိတ်ႉထိူဝ်,မိၼ်ႇ A 40 Unit, ထၢတ်ႈဝိတ်ႉထိူဝ်ႇမိၼ်ႇ E.H လႄႈ B ၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးသေ တၢင်းသဵင်ႈ ၶဝ်ႈပႃး 59 ၵႄႇလူဝ်ႇရီႇယူႇယဝ်ႉ။

မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇလႄႈ ပၢႆးယူႇလီ

သင်ဝႃႈ ၼႄပၼ် တၢင်းၵိၼ် ဢၼ်ပၼ်ၽွၼ်းလီ ပၢႆးယူႇလီ တႃႇတူဝ်ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆၸိုင် တေလႆႈၼႄပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ သင်ဝႃႈ ၵိၼ်ပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ဝၼ်းလုၵ်ႈလုၵ်ႈ မိူဝ်ႈၸမ်တေၼွၼ်းၼႆ တႃႇပၢႆးယူႇလီၼႆ့ ဢမ်ႇလူဝ်ႇလႆႈႁႃ မေႃယႃယဝ်ႉၼႆ ၼႂ်းပပ်ႉမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ လၢတ်ႈဝႆႉ ၼင်ႇၼႆယူႇ။ တီႈၼႂ်းမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ၶဝ်ႈပႃး Pectin ဢၼ်ဢဝ် ဢွၵ်ႇပၼ်ၵွင်ႉ ၼႂ်းတူဝ်လႄႈ Galacturonic Acid ဢၼ်ယႃပၼ်လႆး တၢင်းပဵၼ် ႁူင်းၶဝ်ႈၸဵပ်း သႆႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းပၼ် ႁႂ်ႈယိူဝ်ႇယၢႆႈငၢႆႈ တၢင်းပဵၼ်ႁႅင်းမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်ဢေႇလႄႈ ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ် ဢွၵ်းဢေႃ ႁႂ်ႈၺၢၼ်ႇၽႂ်းၽၢႆယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ပိူၵ်ႇၶဵဝ်ယူႇၼၼ်ႉ မီးထၢတ်ႈၵၸီႇသေ မိူဝ်ႈသုၵ်းမႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ထၢတ်ႈ ၵၸီႇဢၼ်ၸဵမ်းယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ ပႃးထႅင်ႈ Malic Acid ဢၼ်ပၼ်ၽွၼ်းလီ ၼႂ်းတူဝ်ၵူၼ်းႁဝ်း တင်းၼမ်ယူႇ။
ပေႃးပွၵ်ႇပိူၵ်ႇမၼ်းသေ ၵိၼ်ၼႆ တေသုမ်းထၢတ်ႈ Vitamin မၼ်းတင်းၼမ်ယူႇ။ တီႈပိူၵ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉ မီးထၢတ်ႈ ဝီႇထိူဝ်ႇမိၼ်ႇ ၼမ်လိူဝ် တီႈၼိူဝ်ႉမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ မီးပႃးထၢတ်ႈ Vitamin A လႄႈ ၸင်ႇယႃပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ် တင်းၼမ်ယူႇယဝ်ႉ။ တီႈမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ မီးပႃးထၢတ်ႈလဵၵ်း၊ ထၢတ်ႈဢႃႇသိၼ်းၼိတ်ႉ၊ ထၢတ်ႈၽေႃႉၸၽရၢတ်ႉလႄႈ ယႃပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ် ႁႅင်းလိူတ်ႈဢေႇယူႇယဝ်ႉ။ သင်ၵိၼ်ပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ၼိုင်ႈဝၼ်း 1 kg၊ ဢမ်ႇၼၼ် ၼမ်ႉမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ၼိုင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈၵွၵ်း မၢၼ်ႇမၢၼ်ႇၸိုင် တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်မီးယူႇ ၼႂ်းတူဝ်ၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈၶႅၼ်းယူႇၼႆယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းၵိၼ်မၼ်းတႄႉ ၼႃႈတေၵိၼ်ၶဝ်ႈ 1 မူင်းၶိုင်ႈလႄႈ ၼႃႈတေၼွၼ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈမၼ်းတိုၵ်ႉ ၸပ်းတူၼ်ႈယူႇၼၼ်ႉ ၼင်ႇႁိုဝ် မူင်ႈမႅင်း တေဢမ်ႇယႃႉၵဝ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လႆႈဢဝ်ၼမ်ႉယႃႈယႃ သိတ်းလႄး မိူဝ်ႈတေၵိၼ်ၼၼ်ႉ လူဝ်ႇသုၵ်ႈၶႅမ်ႉၶႅမ်ႉသေ ၸင်ႇၵွႆႈၵိၼ်ယဝ်ႉ။
မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႈၼႆႉ ၸၢင်ႈယႃႉပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ်တွင်ႉပိၵ်ႉ တွင်ႉလူင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ဢၼ်ၶဵဝ်ၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတွင်ႉပိၵ်ႉႁၢႆသေ ၼိုင်ႈဝၼ်းလႂ် လူဝ်ႇလႆႈၵိၼ် မွၵ်ႈသွင်လုၵ်ႈယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ တွင်ႉၵႂႃႇၼႆၸိုင် လူဝ်ႇလႆႈၸီႇၵိၼ်၊ ဢမ်ႇၼၼ် ႁုင်ၵိၼ်ၼႆၸိုင် တွင်ႉတေၶိုၼ်းလီမိူၼ်ၵဝ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ၸၢင်ႈယႃပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ်ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း ဢၼ်ပဵၼ်တီႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၵူၼ်းလူင် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇဢၼ်သုၵ်းၼၼ်း သင်ဢိတ်ႇသေ ၵိၼ်ပၼ် 1 ၸေႃႉထိုင် 4 ၸေႃႉၼႆ တၢင်းပဵၼ် တွင်ႉၶူပ်းတွင်ႉၶိုၼ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈၶႅၼ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။
ပုၼ်ႈတႃႇ တၢင်းပဵၼ် ႁူင်းၶဝ်ႈတႄႉ လူဝ်ႇလႆႈ ဢဝ်ဢွၵ်ႇ သႆႈမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ တၢင်းၼႂ်းၼၼ်ႉသေ ဢိၼ်ႇႁႂ်ႈမၼ်းလႅဝ်လီလီသေ ၵိၼ်ပၼ် မိူဝ်ႈယၢမ်းၵိၼ်ၶဝ်ႈလႄႈ ၼႃႈတေၵိၼ်ၶဝ်ႈၼၼ်ႉၼႆ ယိူဝ်ႇယၢႆႈလီ၊ တွင်ႉၵေႃႈ ၵတ်းလီယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမၢၵ်ႇၼၼ်ႉ သင်ဢဝ်ၼမ်ႉၽိုင်ႈလႄႈ ပိူၵ်ႇမႆႉမဵၼ်ႁိူတ်ႈ သႂ်ႇလေႃးသေ ၵိၼ်ၵေၢႈ လႆႈယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇၼၼ် ဢဝ်ၼမ်ႉၽိုင်ႈ ၼိုင်ႈၸေႃႉ မဵတ်ႉငႃးဢွႆၼိူဝ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းပဵၼ် သိၵ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉသေ ၵိၼ်ပၼ်ၼႆ တၢင်းပဵၼ် ႁူင်းၶဝ်ႈလႄႈ တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ပဵၼ်တီႈသႆႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈၶႅၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ လူဝ်ႇၵိၼ်ပၼ် ၼႃႈတေၵိၼ်ၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉၸင်ႇတေယႃႉလႅဝ်လႆႈ ယိူဝ်ႇ ဢၼ်ိၵၼ်လူင်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈလူင်းၵႂႃႇ ၼႂ်းလိူတ်ႈငၢႆႈငၢႆႈလူမ်ႇလူမ်လႄႈ ပုၼ်ႈတႃႇယူႇလီၼႆႉ လူဝ်ႇပိုင်ႈၼိူဝ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇယူႇယဝ်ႉ။
သင်ႁူဝ်ၶႆႈၼႆ ပွၵ်ႇပိူၵ်ႇ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႈသေ ၸမ်ႈၵိၼ်ပၼ်တင်းၵိူဝ် ၶၢဝ်းၵၢင်ၼႂ်ၸဝ်ႉၼႆၸိုင် ၸၢင်ႈၶႅၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ သင်ၵိၼ်ထပ်းၵၼ် ၼိုင်ႈဝူင်ႈၼႆ တၢင်းပဵၼ် ႁူဝ်ၶႆႈ၊ ႁူဝ်ၶႆႈၽၢႆႇလဵဝ်လႄႈ ႁူဝ်ၶႆႈၶၢဝ်းယၢဝ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈၶႅၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ သမ်ႉထႅင်ႈ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ပၼ်ၽွၼ်းလီ ၽူႈၸိူဝ်းပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်ႁူဝ်ၸႂ်ၼၼ်ႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ တီႈမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ ပႃးထၢတ်ႈ Calcium ထၢတ်ႈၽေႃႉၸၽရပ်ႉလႄႈ ထၢတ်ႈ Sodium ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၵွၼ်ႇ ၵူႈသိုပ်ႇသိုပ်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းတင်းၼမ် မၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ၼမ်ႉၽိုင်ႈလႄႈ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ယႃႈယႃႁူဝ်ၸႂ်ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၵေႃႉပဵၼ် Dr. Elizabeth Barret (California University) မွၵ်ႇလၢတ်ႈၵႂႃႇဝႃႈ “မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ယႃပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ် ႁူဝ်ၸႂ် ႁႂ်ႈၶႅၼ်းလႆႈယူႇ” ၼႆယဝ်ႉ။
တီႈၼႂ်းပပ်ႉၵျၢမ်းယႃႈယႃမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “သင်ပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်လိူတ်ႈႁူဝ်ၸႂ်ဢေႇၼႆ ဢဝ်သႆႈမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ဢွၵ်ႇသေလႄႈ ဢဝ်ၶမ်းသိူင်းတဵၵ်း၊ ဢဝ်ၼမ်ႉၽိုင်ႈသႂ်ႇ ၼႂ်းၵၢင်မၼ်းသေၼိုင်ႈ၊ ပေႃးၼိုင်ႈယဝ်ႉ သမ်ႉၶူပ်းၵိၼ်တင်းလုၵ်ႈၼႆ ၸၢင်ႈၸိုၼ်ႈၶႅၼ်းယူႇ” ၼႆယဝ်ႉ။
မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ၸၢင်ႈယႃပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ် လိူတ်ႈၶိုၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ ၵိၼ်ၼႆ ယဵဝ်ႈလီမႃးသေ လိူတ်ႈၵေႃႈ တေယွမ်းလူင်းယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႂ်း မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ ပႃးထၢတ်ႈ Sodium Chloride လႄႈ ၼႂ်း Tissue ၼၼ်ႉ ထၢတ်ႈသူဝ်ႇၻီႇယမ်ႇ တေဢေႇၵႂႃႇသေ ထၢတ်ႈ Postatsium ၼမ်မႃးလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ တၢင်းပဵၼ် လိူတ်ႈၶိုၼ်ႈ ယွမ်းလူင်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။
သင်ၵိၼ်ပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ မၢၼ်ႇမၢၼ်ႇၼႆၸိုင် တၢင်းပဵၼ် ၽီလိၼ်၊ ဢဵၼ်ၵႂ်ႈလႄႈ လုပ်ႇၸဵပ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈၶႅၼ်းလႆႈယူႇယဝ်ႉ။ သင်ဢဝ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႈ ႁုင်ပဵၼ်ဢူၼ်ယဝ်ႉ ၶိုၼ်းတႃးပၼ် တီႈၸဵပ်းၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈ ၸဵပ်းၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈၶႅၼ်းၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ဢၼ်မီးဢရသႃႇၸဵမ်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ် ဢႆႁၢႆယူႇယဝ်ႉႉ။ သင်ပဵၼ် ဢႆၶၢဝ်ႈယၢဝ်းၼႆ ၵိၼ်ပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ဢၼ်မီးၼမ်ႉၼၵ်း 250 gm ၼၼ်ႉ ၶၢဝ်းတၢင်းၼိုင်ႈဝူင်ႈ ၼႆ လူမ်းဢႆ ၸၢင်ႈၶႅၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းပဵၼ် တၢင်းပဵၼ် ပၢၼ်ႁိၼ် တီႈမၢၵ်ႇၵႅဝ်းၼႆ လူဝ်ႇလႆႈၵိၼ်ပၼ် လဝ်ႈ ဢၼ်ဢဝ်မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ႁဵတ်းဝႆႉၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇၵူၼ်းပဵၼ် တႃၸဵပ်းၶဝ်တႄႉ လူဝ်ႇလႆႈဢဝ် ၼမ်ႉပိူၵ်ႇမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ သႂ်ႇၼႂ်းတႃ၊ ဢမ်ႇၼၼ် ၵိၼ်ပၼ်ၼႆၵေႃႈ ၸၢင်ႈၶႅၼ်းယဝ်ႉ။ လၢႆးႁဵတ်း ၼမ်ႉယႃႈယႃ တႃၼၼ်ႉတႄႉ လူဝ်ႇလႆႈပွၵ်ႇဢဝ် ပိူၵ်ႇမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ သႂ်ႇၼႂ်းမေႃႈၶၢင် ဢဝ်ၼမ်ႉသႂ်ႇသေ တင်ႈႁႂ်ႈမၼ်းလိူတ်ႇယဝ်ႉ ပူင်ဝႆႉ ႁႂ်ႈၵတ်းယဝ်ႉ သႂ်ႇပၼ်ၵေႃႈလႆႈယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇၼၼ် ဢဝ်တၢင်ႇဝႆႉ ၼိူဝ်တႃသေလႄႈ ဢဝ်ၽႅၼ်ႇပူၵ်ႉဝႆႉ ၼိုင်ႈၸူဝ်ႈမွင်းၼႆ ၸၢင်ႈၶႅၼ်းယူႇယဝ်ႉ။
သင်ၵိၼ်ပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ မၢၼ်ႇမၢၼ်ႇၼႆ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ဢၢႆသႅဝ်သူပ်းမဵၼ် ႁၢႆယူႇၼႆ Dr. T.T Hanks တႅမ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းပပ်ႉ Dental Survey ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၵိၼ်ၶဝ်ႈယဝ်ႉၼၼ်ႉ သင်ၵိၼ်ပၼ် ၼိုင်ႈလုၵ်ႈၼႆ မိူၼ်ၵၼ်တင်း ဢဝ်မႆႉသီၶဵဝ်ႈ သီပၼ်သေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၶဵဝ်ႈၶၢဝ်လီ၊ မူတ်းသႂ်လီယူႇယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ယႃပၼ်လႆႈ မႅင်းဢၼ်မီးတီႈႁိူၵ်ႇလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ တၢင်းပဵၼ် ၵႃႉယိုတ်ႈၵႃႉယွႆႉ ႁၢႆယူႇယဝ်ႉ။ သမ်ႉထႅမ်ႈ ၸၢင်ႈပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ မႅင်း Bacteria ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း ႁႂ်ႈႁၢႆဝၢႆးသေဢမ်ႇၵႃး ၸၢင်ႈႁဵတ်းပၼ် ႁႂ်ႈၶဵဝ်ႈမၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႈၼႆႉ ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ် ႁႂ်ႈဢဵၼ်ႁႅင်း တဵမ်ထူၼ်ႈႊ ယႃႉလႅဝ်ပၼ် ယိူဝ်ႇၼႂ်းတွင်ႉ မၼ်းယၢႆႈလီ၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵူၼ်းႁဝ်း ၵႅၼ်ၶႅင်ယူႇယဝ်ႉ။ သင်ဢဝ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ လေႃးၼမ်ႉၼူမ်း ၵိၼ်ပၼ်မၢၼ်ႇမၢၼ်ႇၼႆၸိုင် ၸၢင်ႈၵၢင်းယၢၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ်သေ တေယူႇလီ၊ ၽိဝ်ၼိူဝ်ႉၼင် ႁၢင်ႈလီ၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ႁၼ်ၼုမ်ႇလီလိူဝ် ဢႃႇယုဢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်း မီးၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်လုမ်းတႄႉ သင်ၵိၼ်ပၼ် မၢၼ်ႇမၢၼ်ႇၼႆၸိုင် တေဢမ်ႇၸၢင်ႈပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်ၵူၼ်ႉၵူၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈၶိုၼ်ႈလႆႈ။

ၽွၼ်းလီသိပ်းဢၼ် ယွၼ်ႉၵိၼ်ပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ

ၵႂၢမ်းၵူၼ်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်ဝႃႈ ပေႃးၵိၼ်ပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ၼိုင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈလုၵ်ႈၼႆ ယင်းဢမ်ႇလူဝ်ႇ မေႃယႃၵွၼ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၽွၼ်းလီဢၼ်လႆႈတီႈ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇတႄႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပႆႇၸၢင်ႈလၢတ်ႈလႆႈ တႅတ်ႈတႅတ်ႈတေႃးတေႃး။ လွင်ႈတၢင်းၸိူဝ်းပႃႈတႂ်ႈၼႆႉတႄႉ တေလႆႈဝႃႈပဵၼ် ၶေႃႈမၼ်ႈ ဢၼ်ၵမ်ႉပၼ်ၼင်ႇ ၵႂၢမ်းၵူၼ်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်လၢတ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယူႇ။

႑။ ၵႅတ်ႇၶေပၼ် လုပ်ႇ

ၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉ ၵူၼ်းမိူင်းပျၢင်ႇသဵတ်ႈၶဝ်ဝႃႈဝႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် ထၢတ်ႈ Flavanoid ၼႆႉ မၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ လုပ်ႇ ၼၢင်းယိင်း ၸိူဝ်းဢၼ်လိူတ်ႈထမ်ႇမတႃႇသုတ်းယဝ်ႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ် ၵႅၼ်ႇၶႅင်ႁႅင်းၼႆယဝ်ႉ။ ထၢတ်ႈဢၼ်ၼၼ်ႉၼႆႉ မၼ်းၵူၺ်းပႃးဝႆႉတီႈ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၵူၺ်း။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ထၢတ်ႈ Boron ဢၼ်ပႃးဝႆႉတီႈ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ လုပ်ႇႁဝ်း ၵႅၼ်ႇၶႅင်လီၼႆယဝ်ႉ။

႒။ ၵႅတ်ႇၶေပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ် ႁူဝ်ၸႂ်ၵပ်ႉ

လုၵ်ႉတီႈ ၽွၼ်းလႆႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း မိူဝ်ႈပႆႇပေႃးႁိုင်ၼၼ်ႉသေ လႆႈႁူႉဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ် ဢၼ်ၵိၼ်ပၼ် ၼမ်ႉမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ၵူႈဝၼ်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇပေႃးပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်ႁူဝ်ၸႂ်ၵပ်ႉထၢၼ်ႇ လုၵ်ႉဢွၼ်ႇ ဢၼ်ၵိၼ် ၼိုင်ႈလိူၼ်ၼိုင်ႈပွၵ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးမႃးတႅၵ်ႈၼိူင်းတူၺ်းတီႈ မႄႈမၢၼ်း (ၼၢင်းယိင်းပႃးတွင်ႉ) ၵေႃႉဢၼ်ၵိၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ လႄႈ ၵေႃႉဢမ်ႇၵိၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆၸိုင် လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢၼ်ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃးတီႈ မႄႈ ဢၼ်ၵိၼ်မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပေႃးလႆႈႁၼ် ၸပ်းတၢင်းပဵၼ် ႁူဝ်ၸႂ်ၵပ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။

႓။ ၵႅတ်ႇၶေပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ် ဢႄႇလ်ၸၢႆးမႃး

ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇပၢႆးသၢႆႊ တီႈၸၼ်ႉၸွမ် Cornell ဢၼ်မီးတီႈမိူင်း ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇၶဝ် ဢဝ်ၼူသေ ၸၢမ်းတူၺ်းဝႃႈ ထၢတ်ႈ quercetin ဢၼ်မီးတီႈ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ မၼ်းၸၢင်ႈ ၵႅတ်ႇၶေပၼ် Free radical ဢၼ်မီးတီႈ သႄးလ်ဢွၵ်းဢေႃႇၼၼ်ႉ ယႃႇပေႁႂ်ႈလူႉလႅဝ် ၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၼၼ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ လွင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ဢႄႇလ်ၸၢႆးမႃးၼႆႉ ယွမ်းတူၵ်းၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။

႔။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈထၢတ်ႈ ၵူဝ်ႇလႅတ်ႇသထေႃး တူၵ်းလူင်း

ပေႃးၵိၼ်မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ၼိုင်ႈဝၼ်းသွင်လုၵ်ႈၼႆ ထၢတ်ႈမၼ်း ဢၼ်မီးၼႂ်းလိူတ်ႈႁဝ်းၼၼ်ႉ မၢၼ်းၸၢင်ႈယွမ်းလူင်းၵႂႃႇ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ႑႖ (16%) ၼႆယဝ်ႉ။

႕။ ၵႅတ်ႇၶေပၼ် လွင်ႈတၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇပွတ်ႇ

ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၽွၼ်းလႆႈ ၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉၶဝ်ဝႃႈ ၼႂ်းၵႃႈ ၵူၼ်းၵိၼ်မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ႑႐႐႐႐ ၵေႃႉၼႆႉ မၼ်းၸၢင်ႈယွမ်းလူင်းပၼ် တၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇပွတ်ႇ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ႕႐ (50%) ၼႆၶႃႈဢေႃႈ။

႖။ ၵႅတ်ႇၶေပၼ် လွင်ႈတၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇၼူမ်း

ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၽွၼ်းလႆႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉတီႈ ၸၼ်ႉၸွမ် Cornell ဝႃႈဝႆႉတႄႉ ၼူ ဢၼ်ဢွႆႇပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ၼိုင်ႈဝၼ်း ၼိုင်ႈလုၵ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၵႅတ်ႇၶေပၼ်လႆႈ လွင်ႈတၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇၼူမ်း ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ႑႖ (16%) ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးလဵင်ႉၶဝ် ၼိုင်ႈဝၼ်း သၢမ်လုၵ်ႈၼႆၸမ်ႉ ၵႅတ်ႇၶေပၼ်လႆႈ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ႓႙ (39%) သေ ပေႃးလဵင်ႉထိုင် ႁူၵ်းလုၵ်ႈၼႆတႄႉ မၼ်းၵႅတ်ႇၶေပၼ်လႆႈ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ႔႔ (44%) ၼႆယဝ်ႉ။

႗။ ၵႅတ်ႇၶေပၼ် လွင်ႈတၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇသႆႈလူင်

ဢိင်ၼိူဝ် ၽွၼ်းလႆႈ လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်လူင် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေလႄႈ ၼူ ၸိူဝ်းဢၼ်ဢဝ် ၼမ်ႉမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇလဵင်ႉၼၼ်ႉၼႆ ၶဝ်ၵႅတ်ႇၶေလႆႈ တၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ႔႓ (43%) ၼႆယဝ်ႉ။ ထၢတ်ႈ Pectin ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ မၼ်းၵႂႃႇၵမ်ႉထႅမ်ပၼ် ပိူင်ဢိတ်ႇတၢင်းၵိၼ် ဢၼ်မီး ၼႂ်းသႆႈႁဝ်းၼၼ်ႉသေဢမ်ႇၵႃး မၼ်းထိင်းပၼ်လႆႈ ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢမ်ႇပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇ သႆႈလူင်ႁဝ်းၵွၼ်ႇၼႆဢေႃႈ။

႘။ ၸၢင်ႈယွမ်းလူင်ပၼ် လွင်ႈတၢင်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇသႃႇတပ်း

ပေႃးၵိၼ်ပၼ် ၼမ်ႉမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ဢၼ်ဢိတ်ႇတင်းၼိူဝ်ႉတင်းပိူၵ်ႇမၼ်းဝႆႉၼၼ်ႉၼႆ ၸၢင်ႈၵႅတ်ႇၶေပၼ်လႆႈ ၵႅၼ်ႇသႃႇတပ်း ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ႕႗ (57%) ၼႆယဝ်ႉ။

႙။ မၼ်းထိင်းပၼ် လိူတ်ႈဝၢၼ်ယဵဝ်ႈဝၢၼ်

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ ထၢတ်ႈ Pectine ဢၼ်မီးၼႂ်း မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းၵႂႃႇၵမ်ႉထႅမ်ပၼ် ပိူင် ၵလႃႇၵျူႇတူဝ်းၼိတ်ႉ ဢၼ်မီးဝႆႉ တီႈၼႂ်းတူဝ်ႁဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ မၼ်းပၼ်လွင်ႈၵမ်ႉထႅမ် တႃႇတေထိင်းပၼ် လိူတ်ႈဝၢၼ်ယဵဝ်ႈဝၢၼ်ယူႇ။

႑႐။ ၵႅတ်ႇၶေပၼ် ယႃႇႁႂ်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်းတူဝ် ၶိုၼ်ႈမႃး

ၽွင်းတိုၵ်ႉယွမ်း ၼမ်ႉၼၵ်းတူဝ်ယူႇၼၼ်ႉ ၼၢင်းယိင်း ဢၼ်ၵိၼ်ပၼ် မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် မၢၵ်ႇၵေႃႈ တႃႇသၢမ်လုၵ်ႈၼၼ်ႉ ၼမ်ႉၼၵ်းမၼ်း ၸဵဝ်းတူၵ်းလိူဝ်သေ ၼၢင်းယိင်း ဢၼ်ဢမ်ႇၵိၼ်ၼၼ်ႉၼႆ ၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉ ပရႃႇၸီးၶဝ် လဵပ်ႈႁဵတ်းဝႆႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

လၢႆးၸႂ်ႉမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇ

လၢႆးၸႂ်ႉမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႈၼႆႉတႄႉ ၵိၼ်မၼ်းလၢႆလၢႆၵေႃႈလႆႈ၊ ဢမ်ႇၼၼ် ၵိၼ်ႁူမ်ႈၵၼ် တင်းမၢၵ်ႇတၢင်ႇၸိူဝ်း ႁဵတ်းပဵၼ် ၼမ်ႉဝၢၼ်၊ ႁဵတ်းႁႅင်ႈ၊ ႁဵတ်းပဵၼ် Jelly၊ ႁုင်ၵိၼ်၊ ၸီႇၵိၼ်၊ သႂ်ႇၼႂ်းၶဝ်ႈမုၼ်းသေၵိၼ်၊ ႁဵတ်းၼမ်ႉဝၢႆႇသေၵိၼ်ၵေႃႈ လႆႈယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ လွင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၼိူဝ်ႉၼင်ၼုမ်ႇမူႈမႃးၼႆႉ ၵျႃႉတွၼ်းလိူဝ်ပိူၼ်ႈမူတ်းယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉမၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ယင်းၸၢင်ႈၵႅတ်ႇၶႄပၼ်လႆႈ ၵွင်ႉၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ မၢၵ်ႇၵႅမ်ႈၶွင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ယႃႈယႃလီ ယႃပၼ်လႆႈ တၢင်းပဵၼ်ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈၼႆသေတႃႉ မိူဝ်ႈၸမ်တေၵိၼ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈသုၵ်ႈမူတ်ႈမူတ်းသႂ်သႂ်သေ ၸင်ႇလီၵိၼ်ယဝ်ႉ။