ရႃႇပိၼ်ႇတရႃႇၼၢတ်ႉတၵူဝ်း
ရႃႇပိၼ်ႇတရႃႇၼၢတ်ႉတၵူဝ်း[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]
ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းလိၵ်ႈ ရႃႇပိၼ်ႇတရႃႇၼၢတ်ႉတၵူဝ်း Rabindranath Tagore ၼႆႉ ပဵၼ်ၼႂ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီး ၸၼ်ႉသုင်ၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ မိူဝ်ႈပီ 1861 လိူၼ်မေႇ 7 ဝၼ်း တမ်ႈတီႈ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယ၊ ဝဵင်းၵူဝ်းၵတႃး၊ ပွၵ်ႉၵျူဝ်ႇသၢၼ်ႇၵူဝ်ႇ Jorasanko ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၸၢႆးပဵၼ် ၵူၼ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၽၢႆႇဝွၵ်း၊ ၵီႇတၵူၺ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ပဵၼ်ပႃးၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်း တႅမ်ႈၽဵင်းၵႂၢမ်း ဢိၵ်ႇ ၽၢႆႇတႅမ်ႈႁၢင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းမီး ပႃႇရမီႇၵေႃႉၼိုင်ႈ။ [1]
မိူဝ်ႈပီ 1913 ၼၼ်ႉ ဢိင်ပိုင်ႈလူၺ်ႈ ဝွၵ်းၵီတၺ်ၸလီႇၼၼ်ႉသေ မၼ်းလႆႈသူးငမ်းယဵၼ် (ၽၢႆႇလိၵ်ႈလၢႆး) Noble Prize for Literature ယဝ်ႉ။ ၸၼ်ႉၸွမ်တၵူဝ်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ သျၢၼ်ႇတိၼိၵေႇတၢၼ်ႇ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယၼၼ်ႉ သိုပ်ႇပဵၼ်ၸၼ်ႉၸွမ် လိၵ်ႈလၢႆး၊ ပၢႆးမွၼ်း၊ လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈ ၵူႈမိူင်းမိူင်း တေႃႇထိုင် ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇ။ ပေႃးႁွတ်ႈထိုင် ဝၼ်းလိူၼ်မေႇ 8 ဝၼ်းၸိုင် တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယ ၵူႈတီႈတီႈ ဢွၼ်ၵၼ် ႁဵတ်းဝၼ်းၵိူတ်ႇ သြႃႇလူင်တၵူဝ်းယဝ်ႉ။
ရႃႇပိၼ်ႇတရႃႇၼၢတ်ႉတၵူဝ်း ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ 1861 လိူၼ်မေႇ 7 ဝၼ်း တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၵူဝ်းၵတႃးသေ ပေႃႈမၼ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၻေႇပိၼ်ႇတရႃႇၼၢတ်ႉ တၵူဝ်း Debendranath Tagore (1817–1905) မႄႈမၼ်း ၸိုဝ်ႈ သႃႇရတႃ တေႇဝီႇ Sarada Devi (1830–1875)ယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉမၼ်း ႁွင်ႉဝႃႈ ရႃႇပိ Rabi။ မႄႈမၼ်းၸၢႆး သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ဢႃႇယုမၼ်းၸၢႆး တိုၵ်ႉၵေႃႉလဵၵ်ႉသေ ပေႃႈမၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵႂႃႇၶၢဝ်းတၢင်းၵေႃႉၼိုင်ႈ။ [2] ၽွင်းႁဵၼ်းလိၵ်ႈ မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉၼၼ်ႉ ၵူၺ်းလႆႈႁွင်ႉမေႃသွၼ်မႃးသွၼ် ဢူမ်သူပ်းဢၢၼ်ႇၵႂႃႇ ႁဵၼ်းၵႂႃႇ ၸိူင်ႉၼၼ်ၵူၺ်း။ မိူဝ်ႈဢႃႇယု လႆႈမႃး 17 ၶူပ်ႇ မၼ်းၸင်ႇၵႂႃႇ ၶၢမ်ႇႁဵတ်းပဵၼ်တပႄး ၽူႈလူင်ႉလိၵ်ႈဝွၵ်း ၸိူဝ်းဝိသၼဝၶဝ်သေ တႄႇယိူင်ႈတႅမ်ႈ ဝွၵ်းဢွၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ် မၼ်းၸၢႆး ၵႂႃႇဢႅဝ်ႇလႄႇ မိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ 18 ၼၼ်ႉ မၼ်းတႄႇတႅမ်ႈဝွၵ်း ဢၼ်ပဵၼ် “လႅတ်ႇႁိူဝ်ႈမႂ်ႇ” လႄႈ “လႅတ်ႇၸမ်တူၵ်း” ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1884 မၼ်းတႄႇၼႃႈႁိူၼ်းသေ ၵႂႃႇယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈႁိမ်းၽင်ႇၼမ်ႉၵင်းၵႃႇ တီႈသျိလေႇတႃႇ ၵႂႃႇသိုပ်ႇၵွၼ်းဢဝ် ၼႃႈၵၢၼ်ပေႃႈမၼ်း ဢၼ်ၵွၼ်းဢုပ်ႇ လိၼ်သူၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၽွင်းမိူဝ်ႈ ယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈၼၼ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁူႉႁၼ် လွင်ႈယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈ၊ လွင်ႈတုၵ်ႉလွင်ႈသုၵ်ႉ ၵူၼ်းႁိမ်းႁွမ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်မၼ်းလႆႈႁူပ်ႉႁၼ်မႃးၼၼ်ႉ မၼ်းၸင်ႇဢဝ် လွင်ႈၽဝႃႉၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တႅမ်ႈပဵၼ်ဝွၵ်းယဝ်ႉ။
ၽွင်းမိူဝ်ႈ ယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ သျိလေႇတႃႇ 17 ပီ ဝွၵ်းတၵူဝ်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် “လိူၼ်သႂ်ၼုမ်ႇ”၊ “ၸဝ်ႈသူၼ်”၊ “ၵီႇတၺ်ၸလီ”၊ “ၵွၼ်ႈႁိၼ်ဢွၼ်ႇ ဢၼ်တွင်ႉမႆႈ” လႄႈ ဢပုမ်ႇပိတ်းပွတ်းဢွၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၶေႃးၶူမ် ဢၼ်တၵူဝ်း လႆႈႁူပ်ႉထူပ်း တမ်ႈတီႈ သျိလေႇတႃႇၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈဢၼ် မေးမၼ်း၊ လုၵ်ႈယိင်းမၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆး ၵေႃႉလိုၼ်းသုတ်းမၼ်း တၢႆတီႈၼၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈ 1901 ၽွင်းဢႃႇယုလႆႈ 40 ပီၼၼ်ႉ တၵူဝ်း တင်ႈႁူင်းႁဵၼ်း တမ်ႈတီႈ သျၼ်ႇတိၼိၵေႇတၢၼ်ႇ ႁိမ်းဝဵင်းပူဝ်းလပူႇ၊ တီႈၸႄႈမိူင်းၿင်းၵလႃးၼၼ်ႉ လင်ၼိုင်ႈသေ ယင်းတိုၵ်ႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ဝႆႉယူႇ တေႃႇထိုင် ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇ။ မိူဝ်ႈပီ 1912 ၼၼ်ႉ မၼ်းႁွတ်ႈထိုင်ၵႂႃႇ မိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇသေ ဝွၵ်းဢၼ်မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉ ၽၢႆႇပင်ႇၵႃႇလီႇၼၼ်ႉ တူဝ်မၼ်း ၶိုၼ်းပိၼ်ႇတႅမ်ႈပဵၼ် ၽၢႆႇဢဵင်းၵလဵတ်ႈယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ မိူင်းယူးရူပ်ႉၵေႃႈ မၼ်းယၢမ်ႈႁွတ်ႈမႃး လၢႆလၢႆပွၵ်ႈသေ မိူင်းၵျပၢၼ်ႇ၊ မိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ။ မိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ၊ ဢမေႇရိၵၸၢၼ်း၊ မိူင်းပႃးသျႃးလႄႈ မိူင်းၶၼေႇတႃႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ယၢမ်ႈၵႂႃႇဢႅဝ်ႇလႄႇမႃးယဝ်ႉ။
1913 တၵူဝ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းသေတႃႉ ပဵၼ်မႃး ၽူႈလႆႈၸုမ်း သူးၵႅဝ်ႈငမ်းယဵၼ် (ၽၢႆႇလိၵ်ႈလၢႆး)ဢွၼ်တၢင်းပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ [3] 1915 သမ်ႉလႆႈႁပ်ႉၸုမ်ႈ “သႃႇ” ဢၼ်ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ၼွပ်ႉပၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈပီ 1919 ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢဵင်ႈၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁိပ်ႇၼဵၵ်းပႅတ်ႈ လွင်ႈယုင်ႈယၢင်ႈသၢၼ်ၶတ်း တမ်ႈတီႈ ၸႄႈမိူင်းပၢၼ်ႇၵျၢပ်ႉၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁဵတ်းတီႈပိူၼ်ႈ ပူၼ်ႉလိူဝ်ၼႃႇလႄႈ တၵူဝ်း ၶိုၼ်းဢဝ် ၸုမ်ႈ “သႃႇ” မၼ်း ပၼ်ၶိုၼ်း ဢဵင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ယဝ်ႉ။
1930 တၵူဝ်း လႆႈၵႂႃႇ ပူင်သွၼ်ပၼ် ၵၼ်သွၼ် “လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ၵူၼ်းမိူင်းၶူင်းၵၢင်” တမ်ႈတီႈ ၸၼ်ႉၸွမ် ဢွၵ်ႉသ်ၽူတ်ႉယဝ်ႉ။ တၵူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၵူၼ်းတႅမ်ႈလိၵ်ႈၶႅၼ်ႇ ပိူင်လဵဝ်ၵူၺ်း၊ လွင်ႈတႅမ်ႈႁၢင်ႈၵေႃႈ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇတႄႉတႄႉ။ မိူဝ်ႈဢႃႇယု လႆႈ 68 ၼၼ်ႉ မၼ်းတႄႇတႅမ်ႈႁၢင်ႈသေ လႆႈၵႂႃႇၼႄထိုင် တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းမေႃႇၸၵူဝ်ႇ၊ ဝဵင်းၿႃႇမိင်ႇၵမ်ႇ၊ ဝဵင်းၿႃႇလိၼ်ႇ၊ ဝဵင်းမိဝ်းၼိတ်ႉ၊ ဝဵင်းၾေးရိတ်ႉ လႄႈ ဝဵင်းၼိဝ်းယွၵ်ႉပုၼ်ႉသေ ပဵၼ်ၽူႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၽၢႆႇတႅမ်ႈႁၢင်ႈယဝ်ႉ။ ၽဵင်းၵႂၢမ်း ဢၼ်တၵူဝ်းတႅမ်ႈၼၼ်ႉ မီး 3000 ႁူဝ်လိူဝ်လိူဝ်လႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်လီဢၢမ်း ပႃႇရမီႇမၼ်းတႄႉတႄႉ။
မိူဝ်ႈ 1941 လိူၼ်ဢေႃးၵၢတ်ႉသ် 7 ဝၼ်း တၵူဝ်း သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ် တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၵူဝ်းၵတႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇသဵင်ႈၵၢမ်ႇ လူဝ်ႇထႅင်ႈပီၼိုင်ႈ 1940 ၼၼ်ႉ ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၵ်ႉသ်ၽူတ်ႉ ပၼ်ၸုမ်ႈပႃႇရၵူႇ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလိၵ်ႈလၢႆး တမ်ႈတီႈ တၵူဝ်းယဝ်ႉ။ တၵူဝ်း လႆႈတႅမ်ႈဢွၵ်ႇ ပပ်ႉဝွၵ်းလင်ႇၵႃႇ မွၵ်ႈ 60 ပပ်ႉ လႄႈ ၸိူင်းပွတ်း၊ ၸိူင်းယၢဝ်း၊ လိၵ်ႈသူးတွင်း၊ ယွၼ်ႈလိၵ်ႈ ဢိၵ်ႇ ၸၢတ်ႈၸိူင်း တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် လိၵ်ႈတၵူဝ်းၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈဢဝ်ပိၼ်ႇပဵၼ် ၽၢႆႇဢဵင်းၵလဵတ်ႈသေ ပိုၼ်ၽႄႈတင်းၵမ်ႇၽႃႇယူႇ။