လီၵႂၢၼ်းယု

လီၵႂၢၼ်းယု
ၸွမ်ၽွင်းလူင် ၵေႃႉထိၼိုင်ႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ
91
ၸၢဝ်းၶိူဝ်း	ၶႄႇ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ
ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ၸၢဝ်းပုတ်ႉ
ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈပႆႇၺႃႇ	ၵႅမ်းပရိတ်ႉ(ၶျ်) (Cambridge University)
ၼႃႈၵၢၼ်	ၸွမ်ၽွင်းလူင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ
ၵေႃႉၵူႈ	ၵႂႃးၵျွၵ်ႉၶျူး (Kwa Geok Choo)
လုၵ်ႈလၢင်း	1.လီသျိၼ်းလူင် (ၸၢႆး) (Lee Hsein Loong) 2.လီဝေလိင် (ယိင်း) (Lee Wei Ling) 3.လီသျိၼ်းယၢင်ႉ (ၸၢႆး) (Lee Hsein Yang)
ၶၢဝ်ႇႁူင်လိုဝ်းလင်	ဢဝ်မိူင်းလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇ ပဵၼ် မိူင်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ
ဝၼ်းသဵင်ႈၵၢမ်ႇ	23.3.2015
တီႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇ	သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ
လၢႆးမိုဝ်း
Lee Kuan Yew (Chinese characters)

လီၵႂၢၼ်းယု (Lee Kuan Yew)

(16.9.1923 - 23.3.2015)

သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ

သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ်ၵုၼ် ဢၼ်ဢဝ်ပဵၼ် ၸိုဝ်ႈမိူင်းဝႆႉသေ မီးတီႈပၢႆၵုၼ်ပႅၼ် မလေး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးၽၢႆႇၸၢၼ်းၼႄႇ ၵျူဝ်ႇႁူဝ်း မိူင်းမလေးသျုးလႄႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇၵုၼ် ႁွမ်းရီႇဢေႃး ဢိၼ်ႇၻူဝ်ႇၼီးသျုး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၵႂၢင်ႈ 173 လၵ်းပၼ်မူၼ်း (707.1 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇတိူဝ်ႇ) ပၼ်ႇမူၼ်းၵူၺ်း။ ပဵၼ်မိူင်းလဵၵ်ႉသေပိူၼ်ႈသုတ်း ၼႂ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၵုၼ်ဢေးသျုးယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတူၵ်း ပႆႇထိုင်မႃး သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇပဵၼ်ဝၢၼ်ႈတမ်ႇငႃႈ ဢၼ်မီးၼႂ်း ၵုၼ်မလေးၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ဢူဝ်ႇရင်ႇလွတ်ႉ (Orang Laut) ပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းၵိုၵ်းမိူင်း ယူႇသဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ 26.1.1819 ၵူၼ်းမိူင်းတူၵ်း ၸတႅမ်းၾွတ်ႉ ရႃႇၽႄႇ(လ်) (Stam ford Raffles)ၼႆၼၼ်ႉ တၢင်တူဝ် ၵုင်ႇပၼီႇဢိၼ်းတီးယိူဝ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ (East India Company) သေ ၽႅဝ်မႃး။ တႃႇတေတင်ႈ ပၢင်သဝ်းၵႃႉၶၢႆ တီႈၵုၼ်ၼၼ်ႉ လႄႈ လူင်းလၢႆးမိုဝ်း ၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်ၵၼ်တင်း ၸူႇ(လ်)တၢၼ်ႇႁူႇၸဵင်ႇသျုး (Sultan Hus- sein Shah) မိူဝ်ႈ 6.2.1819 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ်ၼင်လိၼ် ၸူႇ(လ်)တၢၼ်ႇ ႁူႇၸဵင်ႇသျုး ၽွင်းငမ်းဝႆႉ တေႃႇထိုင် 1824 ၼၼ်ႉသေ လႆႈပဵၼ်မိူင်းတႂ်ႈမိုဝ်း(ၵူဝ်ႇလူဝ်ႇၼီႇ) ဢင်းၵိတ်ႉမႃး မိူဝ်ႈ 2.8.1824 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႄႇၼၼ်ႉမႃး သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လႆႈ တႄႇၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇ ထႅင်ႈပၢၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ လႆႈပဵၼ်တႃႈႁိူဝ်း ၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းၵႃႉၶၢႆမႃးယဝ်ႉ။ 1832 သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈတႃႈႁိူဝ်းၵႃႉၶၢႆ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉဝၼ်းဢွၵ်ႇလႄႈ ပဵၼ်တီႈၵူၼ်းၵႃႉၶဝ် မႃးထင်သဝ်းယဝ်ႉ။
သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ မီးလုမ်းဢင်းၵိတ်ႉ ဢုပ်ႉပိူင်ႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇဝႆႉမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1858 ယူႇသေတႃႉ 1867 ၸင်ႇ တႄႇၶဝ်ႈၼႂ်းသၢႆမၢႆ မိူင်းတႂ်ႈမိုဝ်း ၼၢင်းႁေႃၶမ်းဢင်းၵိတ်ႉယဝ်ႉ ပဵၼ်တီႈလမ်ႇလွင်ႈလူင် ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်တႂ်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1869 ၵူၼ်းယူႇၼိူဝ်ၵုၼ် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မီးဝႆႉမွၵ်ႈ (1)သႅၼ်ၵူၺ်း ၼႆယဝ်ႉ။

သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႇသွင် လႄႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ

ၸဵမ်မိူဝ်ႈယင်းပႆႇဝႃႈ တေပဵၼ်သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် ၶွတ်ႇၽွတ်ႈသၢင်ႈႁႅင်း တပ်ႉသိုၵ်းၶဝ်ယူႇၼႆ ဝႆႉသတိမႅၼ်ႈယဝ်ႉ တႃႇတေႁႄႉၵင်ႈ ၶူဝ်းၶွင်၊ ၼႃႈတီႈ ဢၼ်မီး ၼႂ်းမိူင်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉလႄႈ ဢင်းၵိတ်ႉ ၼႅတ်ႈသၢင်ႈငဝ်ႈၸိုင်ႈတပ်ႉၼမ်ႉၶဝ် တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပွတ်းႁွင်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵျုႇမၢၼ်ႇတိုၵ်းၼႂ်းမိူင်းယေႃးရူပ်ႉလႄႈ ၼႅတ်ႈဢဝ်သၢင်းၽေႃးသိုၵ်းတင်း ၶိူင်ႈၵၢင်ႇၶဝ် မိူဝ်းၶိုၼ်းၵမ်းလဵဝ်လႄႈ တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢမ်ႇမီးႁႅင်းယဝ်ႉ။

ၼႂ်းသိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉသွင် 1941 ၼၼ်ႉ ၵျပၢၼ်ႇ ၶဝ်ႈတိုၵ်း မႃႇလႃႇယုယဝ်ႉ ပွႆႇမၢၵ်ႇလူင် သႂ်ႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇလႄႈ တပ်ႉၼမ်ႉဢင်းၵိတ်ႉ တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လူႉလႅဝ်။ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းသေမဝ်ႇၵႃး ၶိူင်ႈၵၢင်ႇၵေႃႈ ဢဝ်မိူဝ်းၶိုၼ်း မိူင်းတူၵ်းယဝ်ႉလႄႈ တိုၵ်းၵၼ်ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း(6)ဝၼ်းၵူၺ်း ဢင်းၵိတ်ႉလႆႈသုမ်းပၼ် ၵျပၢၼ်ႇ။ သိုၵ်းဢင်းၵိတ်ႉ 60,000 လႆႈဝၢင်းၶိူင်ႈပၼ် ၸွမ်သိုၵ်း တူဝ်ႇမူဝ်ႇယူႇၵီႇ ယႃႇမႃႇသျီႇၵႃႇ (Tomoyuki Yamashita)ၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 15.2.1942 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းလႆႈၶၢမ်ႇတိၺွပ်းမီး 85,000 ။ တၢႆ ႁၢႆ ၊ဝၢတ်ႇၸဵပ်း 5,000 ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼႆႉ ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉ ဝုၼ်ႇၸတၢၼ်ႇၶျုႇၶျီႇ (Winston Churchill) လၢတ်ႈဝႃႈ“ပဵၼ်ပိုၼ်းႁၢင်ႈႁၢႆႉလူင် ဢင်းၵိတ်ႉ ဢၼ်လႆႈဝၢင်းၶိူင်ႈၵႂႃႇ ႁၢင်ႈၸႃႉႁၢင်ႈလၢႆၼႅၼ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၵျပၢၼ်ႇ သိမ်းလႆႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇယဝ်ႉ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈမႂ်ႇဝႃႈ ၶျူဝ်းၼၢင်ႇ (Syonan-to) ဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ၵုၼ်ၸၢၼ်းလႅင်းႁိူဝ်ႈ ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၵျပၢၼ်ႇ သုမ်းသိုၵ်းသေ ဝၢင်းၶိူင်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉသေတႃႉ ၵျပၢၼ်ႇသိုပ်ႇဢဝ်ဝႆႉ ထႅင်ႈလိူၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ 12.9.1945 ၼၼ်ႉၸင်ႇ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၽႅဝ်ၶိုၼ်း တႂ်ႈဢင်းၵိတ်ႉယဝ်ႉ။

1946 ပဵၼ် မိူင်းတႂ်ႈမိုဝ်းဢင်းၵိတ်ႉ ႁင်းၶေႃမႃး။ 1959 မီးပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း၊ မီးပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈယဝ်ႉ တင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈႁင်းၶေႃသေ လီၵႂၢၼ်းယု လႆႈၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ၽွင်းလူင် ၵေႃႉထိၼိုင်ႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မႃးယူႇယဝ်ႉ။

ၾၢႆႇ:Singapore during the formation of Malaysia (16 September 1963).jpg

လီၵႂၢၼ်းယု ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ တင်ႈမိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးယႃး (16 September 1963)

1.9.1963 သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လႆႈသုၼ်ႇတႅပ်းတတ်းႁင်းၶေႃ ဢၼ်လွတ်ႈတႂ်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉမႃး။ လီၵႂၢၼ်းယု ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ယၢမ်ႈ တီႈလမ်ႇလွင်ႈ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆလႄႈ ၵၢၼ်သိုၵ်း တႂ်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉ မႃးၼၼ်ႉ လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသေတႃႉ ပဵၼ်မိူင်းလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇမီး ၶူဝ်းၶွင်ၼိူဝ်လိၼ်တႂ်ႈလိၼ် သေယိူင်ႈလႄႈ ႁူမ်ႈတင်းမိူင်းႁိမ်းႁွမ်းသေ သၢင်ႈမိူင်း ၸင်ႇတေၸၢင်ႈပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်း တႃႇသၢင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၶိူင်ႇၶမ်ႉလႆႈ ၼႆသေ ဢဝ်သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ႁူမ်ႈတင်းမလေးယႃး(Malaya)၊ သႃႇၿႃး(Sabah)၊ သရႃႇဝၵ်ႉ(Sarawak)သေ တင်ႈပဵၼ် မိူင်းတုမ်းလဵဝ် မလေးယႃး(Federation of Malaya) မိူဝ်ႈ 16.9.1963 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸုမ်းပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း(PAP)မၼ်း ပဵၼ်ၸုမ်း ၶဝ်ႈၼႂ်းပၵ်းပိူင်မႃးသေ မဝ်ႇၵႃး တတ်းၶၢတ်ႇပႅတ်ႈ လွင်ႈၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ ႁူမ်ႇငမ်းၼၼ်ႉထႅင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ႁူမ်ႈၵၼ်ဢမ်ႇႁိုင် တင်းႁၼ်ထိုင် ၵၢၼ်မိူင်းလႄႈ ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇလႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးယႃး ပိူင်ႈၵၼ်မႃးတင်းၼမ်။
1964 July တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မီးပၢင်ပွႆးမူႇသလိၼ်ႇ ႁဵတ်းဝၼ်းၵိူတ်ႇၽြႃး ၶဝ်လႄႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းမလေး(မူႇသလိၼ်ႇ) ဢွၼ်ၵၼ်ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈ သွင်မိုၼ်ႇႁႃႈ(25,000)သေ တိူင်ႇၵၢဝ်ႇသူးတွင်း။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ လွင်ႈႁေႃးလၢတ်ႈၶဝ် ဢမ်ႇထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၼႆသေ ၽိတ်းၵၼ် တင်းၶႄႇ ယူႇသဝ်းတီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၼၼ်ႉသေ မီးလွင်ႈယုင်ႈယၢင်ႈသၢၼ်ၶတ်း၊ ထုပ်ႉႁႅမ်ၵၼ်လႄႈ တၢႆၵႂႃႇ (22) ၵေႃႉ။ ဝၢတ်ႇၸဵပ်း (454) ၵေႃႉ။
10.3.1965 မူႇသလိၼ်ႇတီႈ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျုး ဢဝ်မၢၵ်ႇပွမ်း မႃးႁၢင်ႈဝႆႉ ၼိူဝ်ၶိုဝ်ႇ(တိူမ်း)ႁူင်းႁေႃးလူင် မႅၵ်ႉတေႃးၼႃး(MacDonald House) ၼၼ်ႉ တႅၵ်ႇလႄႈ ၵူၼ်းတၢႆ(3)ၵေႃႉ ဝၢတ်ႇၸဵပ်း(33)ၵေႃႉ။ ႁူင်းႁေႃးၵေႃႈ လူႉလႅဝ်လႄႈ မႅၼ်ႈၵႃႈၶၼ် 250,000 ၻေႃႇလႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈႁူမ်ႈၵၼ် ပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈပဵၼ် မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးယႃးၼၼ်ႉဝႃႈ တေႁူမ်ႈၵၼ်သၢင်ႈ လွၵ်းၵၢတ်ႇၵႃႉၶၢႆ ၼႆသေတႃႉ မိူဝ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်မႃးယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၵႃႉၶၢႆၶိုၼ်း ၼႂ်းမိူင်းတုမ်းလဵဝ်ၵၼ်ၶိုၼ်း တီႈသႃႇၿႃး(Sabah)၊ သရႃႇဝၵ်ႉ (Sarawak) ၼၼ်ႉၵူၺ်းၵေႃႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လႆႈၶၢမ်ႇႁၢမ်ႈတၢပ်ႈ။ ငဝ်းလၢႆး ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ႁၢင်ႈႁၢႆႉတေႃႇၵၼ်မႃး တိၵ်းတိၵ်းသေ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ သွင်ၽၢႆႇ မီးလွင်ႈလၢတ်ႈ၊ လွင်ႈတႅမ်ႈ ဢမ်ႇတူၵ်းထုၵ်ႇၼိူဝ်ၵၼ်မႃးထႅင်ႈ တင်းၼမ်။

လီႇၵႂၢၼ်းယု ဢိၵ်ႇမေးၼၢင်း ၵႂႃးၵျွၵ်ႉၶျူး လႄႈ ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢမေႇရိၵၢၼ်ရီႇၵႅၼ်ႇ ဢိၵ်ႇမေးၼၢင်း၊ 8.10.1985 LLKYReaganOct85

7.8.1965 ၸွမ်ၽွင်းလူင်မလေး တၢၼ်ႇၵူ ဢတူ(လ်) ရမႅၼ်ႇ(Tunku Abdul Rahman) ပၼ်တင်းႁၼ်ထိုင် ၼႂ်းသၽႃးဝႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်တေဢမ်ႇမီး လိူတ်ႈတူၵ်းယၢင်ယွႆႉတေႃႇၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵိုင်ႇလီတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ် တႅပ်းတတ်း ထွၼ်သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢွၵ်ႇၼႂ်းမိူင်း တုမ်းလဵဝ်မလေးယႃး ၼႆလႄႈ တွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင် ၸႂ်ၵၼ်မိူဝ်ႈ 9.8.1965။ ၽၢႆႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈၽၢတ်ႇ လႆႈ (126) ၶႅပ်း။ ဢမ်ႇႁႂ်ႈၽၢတ်ႇ ဢမ်ႇမီးသေၶႅပ်း။ ဝၼ်းၼၼ်ႉ တႅၼ်းၽွင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢမ်ႇလႆႈ ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇလႆႈၶၢမ်ႇပၢၵ်ႈဢွၵ်ႇ မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးယႃးသေ ပဵၼ်မိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်း ႁင်းၵူၺ်းမႃး မိူဝ်ႈ 9.8.1965။
21.9.1965 သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၶဝ်ႈၸုမ်း ၸိုင်ႈမိူင်းလုမ်ႈၾႃႉ ႁူမ်ႈတုမ် (UN)။
8.8.1967 ၶဝ်ႈၸုမ်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၵုၼ်ဢေးသျုး
(ASEAN = Association of South East Asian Natioms)။ 1971 တပ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉ ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉ တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ထွႆမိူဝ်းၶိုၼ်းတင်းမူတ်း။

လီၵႂၢၼ်းယု (16.9.1923 - 23.3.2015)

လီၵႂၢၼ်းယု ပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင် ၵေႃႉထိၼိုင်ႈ မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၼႂ်းၸူဝ်ႈ (1959-1990) ။ ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း သၢမ်သိပ်းဢဵတ်းပီလႄႈ ပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင် ဢၼ်ၵွၼ်းမိူင်း ႁိုင်သေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းလုမ်ႈၾႃႉ ၼႆယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢၼ်ယုၵ်ႉဢဝ် ဝၢၼ်ႈမိူင်းၽၢၼ်ၵွတ်း သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် မိူင်းၶႅၼ်းၸႂ် သေပိူၼ်ႈမႃး မိူင်းၼိုင်ႈလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မၵ်းမၼ်ႈမၼ်းပဵၼ် ဢူႈလူင် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း

လီၵႂၢၼ်းယု ဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ပိူင်းလႅင်းပၼ်ၸိူဝ်းလိုၼ်းလင်ၼၼ်ႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ 16.9.1923 တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ။ ပဵၼ်ၶိူဝ်းႁၢၵ်ႉၵႃႇ။ ၶိင်းမၼ်း(ဢူႈ ၽၢႆႇဢူႈ)ၼၼ်ႉ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈဢင်းၵိတ်ႉပၼ်မၼ်းဝႃႈ ႁႄႇရီႇ(Harry)။
မွၼ်ႇ(Grate grandfather)မၼ်း လီပူၵ်ႉပုၼ်း(Lee Bok Boon)ၵိူတ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၵႂၢၼ်းတူင်ႇ မိူဝ်ႈ1846။ ၶၢႆႉမႃး တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မိူဝ်ႈ 1863။ ၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်းတင်း သဵဝ်ႇႁွၼ်ႇၼိဝ် (Seow Huan Nio)ၸဝ်ႈသႅင်ႇၶၢႆၶူဝ်းၶွင်။ 1882 ပွႆႇမေးၼၢင်းလႄႈလုၵ်ႈ(3)ၵေႃႉ ၵိုတ်းဝႆႉ တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇသေ မိူဝ်းၶိုၼ်းမိူင်းၶႄႇ။ မိူဝ်းလႆႈ(2)ပီၵေႃႈ သဵင်ႈၵၢမ်ႇ တီႈမိူင်းၶႄႇ။
ၶိင်းမၼ်း လီႁုၼ်းလျႅင် (Lee Hoon Leong) ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈ လီပူၵ်ႉပုၼ်းၼၼ်ႉ ၵိူတ်ႇတီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မိူဝ်ႈ 1871။ လႆႈႁဵၼ်း လိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ တီႈႁူင်းႁဵၼ်းသုၼ်ႇတူဝ် ၼႂ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ။ ၶိင်းမၼ်း ဢၼ်ဢႃႇယု(28) ၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း ၵူဝ်လႅမ်းၼိဝ် (Ko Liem Nio) ဢၼ်ဢႃႇယုလႆႈ(16)။ ၶိင်းမၼ်း ပဵၼ်ၸဝ်ႈၵၢတ်ႇ ၶႄတွင်း(Katong)။ လိုၼ်းမႃး ပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၵုင်ႇပၼီႇႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃး။ ၶိင်းမၼ်း မီးမေး(2)ၵေႃႉ။ မီးလုၵ်ႈ ယိင်း(5) ၵေႃႉ။ ၸၢႆး(3)ၵေႃႉ။
ဢူႈမၼ်း လီၶျိၼ်းၶုၼ်း (Lee Chin Koon)ပဵၼ်လုၵ်ႈ လီႁုၼ်းလျႅင် သေ ၵိူတ်ႇတီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မိူဝ်ႈ 1901 ယဝ်ႉ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 1991 ။ ၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း ၶျွႃးၵျိမ်ၼဵဝ်း(Chua Jim Neo)ယဝ်ႉ မီးလုၵ်ႈၸၢႆး(4)ၵေႃႉ (ပႃးလီၵႂၢၼ်းယု) လႄႈ ယိင်း(1)ၵေႃႉ။ ဢူႈမၼ်းၼႆႉၵေႃႈ လႆႈၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း မႃးတီႈႁူင်းႁဵၼ်း ဢင်းၵိတ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ၶိူဝ်းႁိူၼ်းလီၵႂၢၼ်းယုၶဝ်ၼႆႉ လႆႈဢွၼ်ၵၼ်ၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း တီႈႁူင်းႁဵၼ်းသွၼ်လိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉသေ ပဵၼ်ၽူႈမီးပိင်ႇၺႃႇ။ လီၵႂၢၼ်းယု ပဵၼ်ပီႈဢၢႆႈလူင်ပိူၼ်ႈလႄႈ မေႃဢွၼ်ႁူဝ်တႅပ်းတတ်းမႃးၸဵမ်လဵၵ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။

လီၵႂၢၼ်းယု (ၵၢင်) ႁူပ်ႉထူပ်း ၶုၼ်ၽွင်းၽၢႆႇၵႅတ်ႇၶႄ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ဝီႇလျႅမ်ႇဢႅတ်ႉၸ် ၵူဝ်ႇႁႅၼ်း ၊ ပီ 2000 တဵမ်၊Lee Kuan Yew Cohen

ပၢႆးပိင်ႇၺႃႇ လီၵႂၢၼ်းယု

လီၵႂၢၼ်းယု တႄႇႁဵၼ်းတီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းသွၼ်ႁဵၼ်း တီႈႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢင် ဢင်းၵိတ်ႉ တႄးလွၵ်ႉၵူးရႃႇ(Telok Kurau) တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ။ ဢူႈမႄႈ ၵုမ်းထိင်းသေမဝ်ႇၵႃး မီးတင်းၶတ်းၸႂ်လႄႈ 1935 ၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု လႆႈၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းၸုမ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇသေ ပူၼ်ႉႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈယဝ်ႉ လႆႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းရႃႇၽေး(လ်)(Raffles) ဢၼ်ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇ ၼႂ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယုၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇတင်းမိူင်း 150 ၵေႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 1940 ပဵၼ်ထႅၼ်ႈပိူၼ်ႈ တင်းမိူင်းသေ လႆႈငိုၼ်းၵမ်ႉၸွႆႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်း ၵျွၼ်ႇဢႅတ်ႇၻႃႇၸႅၼ်ႇ (John Anderson scholarship) တႃႇၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ်ရႃႉၾၼ်ႇ(လ်) (Raffles College)။ 1940 ပၢင်တွပ်ႇၶဝ်ႈၸၼ်ႉၸွမ် ၵႅမ်းပရိတ်ႉ(ၶျ်) (Cambridge University)၊ မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈထိၼိုင်ႈ ၼႂ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်း သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇလႄႈ မလေးတင်းမူတ်းသေ ပူၼ်ႉပၢင်တွပ်ႇမႃး။ မိူဝ်ႈပီ 1946-1949 ၼၼ်ႉ ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း တီႈဢိင်ႇၵလႅၼ်ႇ၊ မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉ။ လႆႈႁဵၼ်းမႃး ၽၢႆႇပၢႆးမၢၵ်ႈမီးလႄႈ ၽၢႆႇပၵ်းပိူင်။ 1950 မိူဝ်းၶိုၼ်း သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ။ ႁဵတ်းၵၢၼ် ၽၢႆႇပၵ်းပိူင် ပဵၼ်ၽူႈၵႄႈသၵ်း(Lawer) တီႈလုမ်းတြုး။

ၼႃႈႁိူၼ်း

30.9.1950 လီၵႂၢၼ်းယု ၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း ၵႂႃးၵျွၵ်ႉၶျူး (Kwa Geok Choo) ဢၼ်ပဵၼ် ဢူၺ်းၵေႃႉၵၼ် ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်းသေ ပဵၼ် ၼၢင်းယိင်းၵေႃႉလဵဝ် တီႈၸၼ်ႉၸွမ်မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သွင်ၽူဝ်မေး ၸႂ်ႉၵႂၢမ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ တေႃႇၵၼ်။ 1955 မိူဝ်ႈဢႃႇယုလႆႈ(32) ယဝ်ႉၸင်ႇ လီၵႂၢၼ်းယု တႄႇႁဵၼ်းၵႂၢမ်းၶႄႇ။ ၼႂ်းပၢၼ်ၵျပၢၼ်ႇ လီၵႂၢၼ်းယု ႁဵၼ်း ၵႂၢမ်းၵျပၢၼ်ႇသေ ႁဵတ်း “လၢမ်ႈ” ၵျပၢၼ်ႇ။
လီၵႂၢၼ်းယု မီးလုၵ်ႈၸၢႆး(2)ၵေႃႉ။ လုၵ်ႈယိင်း(1)ၵေႃႉ။ လုၵ်ႈၸၢႆးလူင်ပဵၼ် လီသျိၼ်းလူင် (Lee Hsein Loong)သေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မိူဝ်ႈ 2004။ လုၵ်ႈၸၢႆးၵေႃႉလဵၵ်ႉ ပဵၼ် လီသျိၼ်းယၢင်ႉ (Lee Hsein Yang)။ လုၵ်ႈယိင်းပဵၼ် လီဝေလိင်(Lee Wei Ling)။ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းလီၵႂၢၼ်းယုၼၼ်ႉ ယိပ်းၵမ် ၼႃႈတီႈၸၼ်ႉၵၢၼ်လမ်ႇ လွင်ႈၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉလူင် ၼႂ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

လီၵႂၢၼ်းယု ၼႂ်းပၢၼ်ၵျပၢၼ်ႇ

1942 – 1945 မိူဝ်ႈၵျပၢၼ်ႇ သိမ်းမိူင်းၶဝ်ဝႆႉၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ထူပ်းတင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇတႄႉတႄႉ။ ၼႂ်းပၢၼ်သိုၵ်းၼၼ်ႉ ႁဵၼ်းၵႂၢမ်းၵျပၢၼ်ႇယဝ်ႉ ၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် တီႈႁွင်ႈၵၢၼ်ၵုမ်းၵမ် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ(SAS=Singapore Adm- inistration Service)သေ ႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း ပိၼ်ႇၶၢဝ်ႇ။ မၼ်းလႆႈႁူႉၶၢဝ်ႇ ၵျပၢၼ်ႇတေသုမ်းသိုၵ်းသေ ၵျပၢၼ်ႇသမ်ႉ ဢဝ်သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ်တီႈယင်ႇမၼ်ႈ ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းဝႆႉလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ၵူဝ်လွင်ႈႁၢႆႉလူင် ပဵၼ်မႃးတီႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇသေ ဢၢင်ႈၸူဝ်းဢွၼ် ၼႃႈႁိူၼ်းၶဝ်တင်းမူတ်း ၶၢႆႉၵႂႃႇလႅၼ်လိၼ်ၼႃႈဝၼ်းႁွင်ႇ ၼႂ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉသေတႃႉ ၵူၼ်းၸႂ်ႉသွႆ ဢွၼ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်မၼ်းၼၼ်ႉ မႃးလၢတ်ႈဝႃႈ ၵျပၢၼ်ႇၶဝ် ပႂ်ႉငွႆး ႁွႆးတိၼ်မၼ်းယူႇ ၼႆလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ၸင်ႇဢွၵ်ႇၵၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ႁဵတ်း ၵူၼ်းၶၢႆတၢင်းၵိၼ်ယွႆႈ။ ၵူၼ်းၸွႆႈတမ်းဝၢၼ်ႇတၢင်းၵိၼ် တီႈသႅင်ႇ ၶၢင်ႈတၢင်းသေ ႁုလဵင်ႉတွင်ႉ မႃးယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု ၺႃတေလႆႈႁူပ်ႉၽေး ၵျပၢၼ်ႇ။ သိုၵ်ႈၵျပၢၼ်ႇၶဝ် လႄႇႁႃသွၵ်ႈတဝ်ဢဝ်ၶႄႇ မႃးၸႅတ်ႈထၢမ်။ လီၵႂၢၼ်းယု ပႃးၼႂ်းသၢႆမၢႆၶႄႇၼၼ်ႉသေ တေႁႂ်ႈၵႂႃႇ တီႈၸႅတ်ႈထၢမ်။ မၼ်းယွၼ်းႁႂ်ႈလႆႈမိူဝ်းဢဝ် သိူဝ်ႈၽႃႈၶူဝ်းၶွင် ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႄႈ ၵျပၢၼ်ႇၵေႃႈ ပၼ်ၶႂၢင်ႉ။ ဢမ်ႇလႆႈၸွမ်းပိူၼ်ႈ ၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ်။ ၸိူဝ်းလႆႈၶၢမ်ႇႁွင်ႉၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၵျပၢၼ်ႇ ၵႂႃႇယိုဝ်းတူၵ်းပၢင်ႇလၢႆႇပႅတ်ႈ။
လီၵႂၢၼ်းယု ဢၼ်မိူဝ်းဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်သေ ၽႅဝ်မႃးတူၵ်းလိုၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈတဝ်ႉႁူဝ်ၶဝ်ႇ ၵူမ်ႈႁူဝ်တေႃႇသိုၵ်ႈၵျပၢၼ်ႇယဝ်ႉ လႆႈၶၢမ်ႇပၼ်တူပ်းၼႃႈ။
တႄႇၼၼ်ႉမႃး မၼ်းလႄႈၵူၼ်းၼုမ်ႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၶဝ် မီးယိူင်းဢၢၼ်းမႃးဝႃႈ ဢမ်ႇႁႂ်ႈၵျပၢၼ်ႇ၊ ဢင်းၵိတ်ႉ ႁိုဝ် တၢင်ႇၶိူဝ်း မီးသုၼ်ႇတူပ်းၼႃႈပိတ်ႉႁဝ်းလႆႈၼၼ်ႉ တေလႆႈၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈလႆႈၽွင်းငမ်းႁင်းၵူၺ်း ၼႆမႃးယဝ်ႉ။ ႁူႉမႃးထႅင်ႈဝႃႈ သိုၵ်းၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၼႆၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းဢႃႇၼႃႇလိူင်းၸိူင်းသေ ပၼ်တၢမ်ႇ ႁႂ်ႈၵူဝ်ႁႄၶဝ်ယူႇတႃႇသေႇ ၼၼ်ႉၵူၺ်း ၼႆယဝ်ႉ။

လီၵႂၢၼ်းယု လႄႈ ၵၢၼ်မိူင်း

သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉပွၵ်ႈသွင် ယဝ်ႉသေ မိူဝ်ႈ 1947 လႆႈသူး ၼၢင်းႁေႃၶမ်းဢင်းၵိတ်ႉ ၵမ်ႉၸွႆႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ၵႂႃႇႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ် တီႈဢိင်ႇၵလႅၼ်ႇ၊ မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉ။ လႆႈၵႂႃႇပဵၼ် ဢူၺ်းၵေႃႉၵၼ်တင်း ၵူၼ်းၼႂ်းပႃႇတီႇ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ် (Labour Party) ၻေးဝိတ်ႉ ဝိတ်ႇၻီႇၶွမ်ႇ (David Widdicombe)လႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ၸွႆႈၶဝ်သူၼ်းတုမ်။ ပႃႇတီႇဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်း သုမ်းပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ 1950။ မိူဝ်ႈႁဵၼ်းယူႇ မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ လၵ်ႉလွမ်ၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း ၵႂႃးၵျွၵ်ႉၶျူး ဢၼ်ပဵၼ်ဢူၺ်းၵေႃႉၵၼ် ၸဵမ်တီႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇသေ ၵႂႃႇႁဵၼ်းၸွမ်းၵၼ်ဝႆႉယူႇ တီႈဢိင်ႇၵလႅၼ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၽွင်းၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းယူႇ တီႈဢင်းၵိတ်ႉ(4)ပီၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ႁူမ်ႈတင်း လုၵ်ႈႁဵၼ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇလႄႈ မလေးသေ တူင်ႉၼိုင် ၽၢႆႇသူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႉ လႄႈ လႆႈၶၢမ်ႇဢင်းၵိတ်ႉ ထၢင်ႇထိူမ်ၼိူဝ်မၼ်း။ လွင်ႈၵူၼ်းၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ် မီးၵၢင်ၸႂ် ၸႅၵ်ႇထၢၼ်ႈၵူၼ်း လႄႈ လွၵ်းလၢႆးၶႂ်ႈဢူမ်ဢိုၼ်ပႄႉပုၼ်ႈၵူၼ်း တၢင်ႇမိူင်းတၢင်ႇၶိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁူပ်ႉႁၼ် တူဝ်ထူပ်းမႃးလႄႈ ၸႂ်ၶႂ်ႈၽိုၼ်ႉ ၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၵေႃႈ တိတ်းၸပ်း ၼႂ်းဢူၵ်းၼႂ်းၸႂ်မႃး။
လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈသိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉသွင်ၼၼ်ႉ လႆႈထူပ်းႁၼ်ဝႃႈ ဢင်းၵိတ်ႉ ဢမ်ႇႁႄႉၵင်ႈၶဵၼ်ပၼ်လႆႈလႄႈ ၵျပၢၼ်ႇၸင်ႇလႆႈမႃး ပႄႉၵိၼ်ၶဝ်လႆႈ ၼႆသေ လီၵႂၢၼ်းယု တႅပ်းတတ်းဝႃႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ တေႁႂ်ႈလႆႈၽွင်းငမ်း ႁင်းၵူၺ်း ၼႆမႃးယဝ်ႉ။
1950 လီၵႂၢၼ်းယု မႃးၶိုၼ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇသေ ႁဵတ်းၽူႈၵႄႈသၵ်း(Lawyer)။ ၽၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ တႄႇတူင်ႉၼိုင် ႁႂ်ႈလွတ်ႈပူၼ်ႉ တႂ်ႈဢင်းၵိတ်ႉလႄႈ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၸုမ်းဢွၼ်ႁူဝ် တူင်ႉတိုၼ်ႇသၢၼ်ၶတ်း ဢင်းၵိတ်ႉမႃး။ မၼ်းပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ ၸိုဝ်ႈဢင်းၵိတ်ႉမၼ်း ႁႄႇရီႇၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ ဝႆႉၵိုတ်းလီၵႂၢၼ်းယု ၼႆလၢႆလၢႆၵူၺ်း။ ဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်း ၸဵမ်လဵၵ်ႉလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ဢင်းၵိတ်ႉ ၼၼ်ႉတႄႉ ႁွင်ႉမၼ်းဝႃႈ ႁႄႇရီႇ ၼႆတႃႇသေႇ။
1954 ဢွၼ်ၵၼ်တင်ႈပႃႇတီႇ တူင်ႉၼိုင်တႃႇၵူၼ်းမိူင်း (People's Action Party=PAP)။ ပႃႇတီႇၼႆႉ ပဵၼ်ပႃႇတီႇၶတ်းထတ်း ပၵ်းပိူင်ႇၶွင်ႇသီႇငမ်းမိူင်း ဢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉ တမ်းဝၢင်းဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ May 1959 ၼၼ်ႉပႃႇတီႇ (PAP) ၶဝ်ႈလိူၵ်ႈတင်ႈသေ လႆႈ(43)တီႈၼင်ႈ ၼႂ်းတီႈၼင်ႈ သၽႃး(51)တီႈၼၼ်ႉလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ဢွၼ်ႁူဝ်ပႃႇတီႇမၼ်းတင်ႈၸုမ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသေ တူဝ်မၼ်းၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ၽွင်းလူင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၵေႃႉထိၼိုင်ႈမႃး ယူႇယဝ်ႉ။
ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ September 1963 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပႃႇတီႇမၼ်းလႆႈ (37) တီႈၼင်ႈ ၼႂ်းတီႈၼင်ႈသၽႃး(51)တီႈၼၼ်ႉသေ ပႃႇတီႇမၼ်း ပႄႉပုၼ်ႈၼမ်လႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု လႆႈၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းတႅၼ်းၽွင်း(15)ၵေႃႉ ဢၼ်ပဵၼ် တူဝ်တႅၼ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၶိုၼ်ႈသၽႃး မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးယႃးလႄႈ လႆႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈသၽႃး တီႈၼၼ်ႈယဝ်ႉ။
9.8.1965 သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇတီႈ မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးယႃးသေ လွတ်ႈလႅဝ်းမႃးယဝ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ပႃႇတီႇမၼ်း ပႄႉထႅင်ႈ။ ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ 1972၊ 1976၊ 1980၊ 1984 ပႃႇတီႇမၼ်း ပႄႉပုၼ်ႈတႅၵ်ႇလႅင်း မႃးတႃႇသေႇ။ လီၵႂၢၼ်းယု ပဵၼ်ၽူႈၼၢမ်း ၼႂ်းပႃႇတီႇတေႃႇထိုင် 1992 လႄႈ ပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ တေႃႇထိုင် 1990။ လႆႈၵုမ်းမိူင်းႁိုင်(31) ပီသေ သၢင်ႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမၢၵ်ႈမီးၵတ်းယဵၼ်မႃး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

1990 လိုဝ်ႈၵၢၼ်ပႃႇတီႇသေတႃႉ သိုပ်ႇပဵၼ် ၽူႈၵိူဝ်းၵုမ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တေႃႇထိုင် ဢႃႇယု(91)ပီသေ သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 23.3.2015 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢင်ၸႃႇပၼမၼ်း ႁဵတ်းမိူဝ်ႈ 29.3.2015 ။ မိူဝ်ႈပႆႇသၢင်းၵျူဝ်ႇၼၼ်ႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်း၊ ၵူၼ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၶုၼ်မိူင်း၊ ၵူၼ်းမိူင်း၊ ၵူၼ်းၵႃႉၶၢႆ တႄႇၵႂႃႇတင်းမိူင်း ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈထႅဝ်ယႆပႆ ၼပ်ႉထိုဝ် ပဵၼ်ယိုတ်ႈပဵၼ်သၢႆ။ ၶေႃးၶူမ်ထိုင်ၸႂ် ယွၼ်ႉဢူႈလူင်မိူင်းၶဝ် သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ၽၢတ်ႇယၢၼ်ၶဝ်ၵႂႃႇ။ တူဝ်မၼ်းႁၢႆၵႂႃႇသေတႃႉ ၼႂ်းႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်းလႄႈ ၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းမၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ လီၵႂၢၼ်းယု ဢမ်ႇႁၢႆလၢႆသေပွၵ်ႈ။

Mr. Lee Kuan Yew Mayoral reception 1965

တင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ ၵၢၼ်သၢင်ႈမိူင်း

1959 မိူဝ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၼၼ်ႉ ဢႃႇယုလီၵႂၢၼ်းယု မီး(36)ၵူၺ်း။ လႆႈႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလူင် ဢၼ်ဢမ်ႇငၢမ်ႇတင်းဢႃႇယုမၼ်း ၼၼ်ႉမႃးတႄႉတႄႉ။
September 1962 ႁဵတ်းပၢင်ထၢမ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း တေႁူမ်ႈမိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးႁိုဝ် ဢမ်ႇႁူမ်ႈ ၼႆလႄႈ ၶႅပ်းၵမ်ႉထႅမ် ၽၢႆႇႁူမ်ႈၼၼ်ႉၼမ်လႄႈ August 1963 ပူၼ်ႉဢွၵ်ႇ တႂ်ႈဢင်းၵိတ်ႉယဝ်ႉ ၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်း မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးယႃး မႃးသေတႃႉ ဢမ်ႇႁၼ်မီးၽွၼ်းလီလႄႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၶိုၼ်း မိူဝ်ႈ 9.8.1965 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု လၢတ်ႈၵူၼ်းၶၢဝ်ႇဝႃႈ“ၼႂ်းၸၢတ်ႈပၢၼ် ၵဝ်ၶႃႈၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ပွၵ်ႈၼႆႉ ၸဵပ်းသႅပ်ႇ သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၵဝ်ၶႃႈယုမ်ႇယမ်ၼိူဝ် မလေး၊ ယုမ်ႇယမ်ၼိူဝ် လွင်ႈ(2)ၽႅၼ်ႇလိၼ် ႁူမ်ႈၵၼ် ၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။ သူၸဝ်ႈၵေႃႈ တေႁူႉယူႇဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းၼင်ႇၵၼ်၊ ၼင်လိၼ်မိူင်း တိတ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ မီးႁူဝ်ၸႂ်လီ ဢၼ်မိုတ်ႈၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ်ၵၼ်၊ ႁၵ်ႉၵၼ်၊ ၸွႆႈထႅမ်ႁဵတ်းၵေႃႉၵၼ်လႄႈ ႁူမ်ႈသၢင်ႈမိူင်းၸွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ လႆႈတႅၵ်ႇဢႃႈ ၽၢတ်ႇၵၼ်ၶိုၼ်းပႅတ်ႈ လုမ်းလုမ်း။ မိူဝ်ႈလဵဝ်သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ တေလႆႈပဵၼ် မိူင်းၻီႇမူဝ်ႇၶရႅတ်ႉၻိတ်ႉ ဢၼ်မီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈ လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ တေလႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း၊ လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် မိူဝ်ႈပဵၼ်သိုၵ်း တိုၵ်းတေႃးယူႇလႄႈသင် မိူဝ်ႈၵတ်းယဵၼ်သိူဝ်းသႃႇယူႇလႄႈသင် ၵူၼ်းမိူင်းႁဝ်း တေလႆႈမီးသုၼ်ႇၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်သေ ႁူမ်ႈသၢင်ႈလူၺ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ” ဝႃႈၼႆ။
1965 ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးယႃး မႃးယဝ်ႉ ယူႇၸွပ်ႉ(ၽ်)ၾိသျၵ်ႉ(Yusof Ishak) ပဵၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ ၵေႃႉထိၼိုင်ႈ မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇသေ လီၵႂၢၼ်းယု ပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင်မႃးယဝ်ႉ။

ၶတ်းၸႂ်သၢင်ႈမိူင်း

ယိူင်းဢၢၼ်းၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈၵုမ်ႇထူၼ်ႈႁင်းၵူၺ်းၼႆၵေႃႈယႃႇ တႃႇသၢင်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းမႂ်ႇလုၵ်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ႁူပ်ႉတင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ တင်းၼမ်။ ၼင်လိၼ်မိူင်း ၵေႃႈလဵၵ်ႉ။ ၶူဝ်းၶွင် ၼိူဝ်လိၼ်တႂ်ႈလိၼ် ဢမ်ႇမီးသင်။ ပဵၼ်ပၢႆၵုၼ်ပႅၼ် ဢၼ်ၸပ်းတိတ်းပၢင်ႇလၢႆႇသေတႃႉ ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇသမ်ႉ ၵိၼ်၊ ၸႂ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈလႄႈ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉၵိၼ်ၸႂ်ႉၼၼ်ႉၵူၺ်း ပဵၼ်တင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလူင် ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။
သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ်တီႈ ၵူၼ်းလၢႆတီႈလၢႆတၢင်း လၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်း မႃးထင်ယူႇဝႆႉ ၸွမ်းၵၼ်လႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု လႆႈႁူပ်ႉပျတ်ႉသၼႃႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းထႅင်ႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လွင်ႈၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉ တႂ်ႈလိၼ်(လၵ်ႉတူင်ႉၼိုင်)၊ လွင်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၼႄၵၢင်ၸႂ် သၢၼ်ၶတ်းတူင်ႉတိုၼ်ႇ ယွၼ်ႉႁၢမ်းၵၢၼ်ႁႃလဵင်ႉတွင်ႉ၊ လွင်ႈဢမ်ႇမီးႁိူၼ်းယေး တီႈယူႇတၼ်းသဝ်း။ လွင်ႈၵူၼ်းၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆႉ၊ လွင်ႈၼႂ်းပႃႇတီႇမၼ်း ၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇလႄႈ သၢၼ်ၶတ်းၶိုၼ်း၊ လွင်ႈၵၢၼ်မိူင်း ဢမ်ႇၼိမ်သဝ်း၊ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးဝၢၼ်ႈမိူင်း တူၵ်းတႅမ်ႇ၊ ငိုၼ်းၵွင်ၵၢင်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ၸုတ်ႈလုတ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်တင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလူင် လီၵႂၢၼ်းယု လႆႈႁူပ်ႉ၊ လႆႈႁၢပ်ႇ၊ လႆႈၵႄႈလိတ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း(7)ဝၼ်း (31.5.1969 – 6.6.1969)ၼၼ်ႉ မီးလွင်ႈၽႃသီ (မူႇသလိၼ်ႇ) ယုင်ႈယၢင်ႈသၢၼ်ၶတ်း ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈမလေး လၢမ်းၶဝ်ႈမႃး သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ။ ထုပ်ႉႁႅမ်ၵၼ် တၢႆ(4)ၵေႃႉ။ ဝၢတ်ႇၸဵပ်း(80)ၵေႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ယုင်ႈယၢင်ႈထႅင်ႈ။ ဢဝ်လွင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈသွၼ်သေ ၶပ်းၶိုင်မႃးလႄႈ လိုၼ်းလင်ၼၼ်ႉမႃး ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း(44)ပီ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢမ်ႇမီး လွင်ႈယုင်ႈယၢင်ႈမႃးထႅင်ႈသေပွၵ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။
ၼႂ်းငဝ်းလၢႆးသုၵ်ႉယုင်ႈ၊ ၶၢၼ်ၵႅၼ်းၼင်ႇၼၼ် လီၵႂၢၼ်းယု လႆႈၶတ်းၸႂ် သၢင်ႈႁႂ်ႈပၢႆးမိူင်း၊ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး၊ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃး။ လီၵႂၢၼ်းယုၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈၼႃႈၵၢၼ်တႃငၢၼ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ၶတ်းၸႂ် သၢင်ႈၵူၼ်းမိူင်း မီးၵၢၼ်ႁႃလဵင်ႉတွင်ႉ ၵုမ်ႇထူၼ်ႈလႄႈ ႁႂ်ႈမေႃယူႇသဝ်း ၸွမ်းပၵ်းပိူင်။ တႄႇၸဵမ် ပႅတ်ႈယုၵ်းယၵ်း ဢမ်ႇမႅၼ်ႈတီႈ၊ ၶိုၼ်ႈထၢင်ယဝ်ႉ ဢမ်ႇႁဵတ်းလိူမ်ႈလႆႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈပၼ်တၢမ်ႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လႆႈပဵၼ် မိူင်းလိူမ်ႈလႆႇၶႅမ်ႉလႅပ်ႈသေပိူၼ်ႈ၊ မိူင်းမီးပၵ်းပိူင်သေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉမႃးယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢမ်ႇတုမ်ႉတိူဝ်ႉ လွင်ႈမူတ်းသႂ်လႄႈ ႁၢမ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၵိၼ်ပီႇၵေႇ(PK မၢၵ်ႇၾရင်ႇ)၊ ဢူမ်ပူႉ။
ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢမ်ႇၵိၼ်သူးၵိၼ်လၢပ်ႈၼၼ်ႉ တမ်းပိူင် ပၼ်ငိုၼ်းလိူၼ် ႁႂ်ႈၵုမ်ႇထူၼ်ႈ တႃႇယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈသေ သင်ၸိူဝ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉ သိုပ်ႇၵိၼ်သူးလၢပ်ႈယူႇၸိုင် ပၼ်တၢမ်ႇၼၵ်းၼႃလႄႈ ပဵၼ်မိူင်းၵိၼ်သူးလၢပ်ႈဢေႇ သေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းဢေးသျုးမႃး။ ငိုၼ်းလိူၼ် ၸွမ်ၽွင်း မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ၼမ်လိူဝ် ငိုၼ်းလိူၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းဢမေႇရိၵၼ်ႇ ဝႃႈၼႆ။
ၼႂ်းၸူဝ်ႈ 1980 ပၢႆၼၼ်ႉ ၶတ်းၸႂ် ယုၵ်ႉထၢၼ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ႁႂ်ႈပဵၼ် မိူင်းပၢႆးၸၢၵ်ႈၶိုတ်းၵၢပ်ႈ။ ႁဵတ်းသၢင်ႈဢွၵ်ႇ ၶိူင်ႈၶွင်ပၢႆးၸၢၵ်ႈ တႄႇၸဵမ်ၶူဝ်းၶွင် ဢၼ်လဵၵ်ႉတေႃႇဢၼ်ယႂ်ႇ ၵူႈယိူင်ႈသေ ၶၢႆဢွၵ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်း။ လႆႈၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ် ဢၼ်ၵႃႈၸၢင်ႈထုၵ်ႇ(ပေႃး) တီႈမိူင်းႁိမ်းႁွမ်းထႅင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ် ႁႅင်းၵမ်ႉ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးထႅင်ႈ ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။
1981 ၶွတ်ႇၽွတ်ႈတင်ႈမႃး သၢႆၵၢၼ်မိၼ်သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ။ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်၊ တႃႈသၢင်းၽေႃး သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းပွတ်းဢွၼ်ႇၵူၺ်း လႆႈပဵၼ် တႃႈႁိူဝ်းၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၶိုၵ်ႉၶမ်ႇလႄႈ ၼႃႈၵၢၼ်လႄႇလၢဝ်းၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလိုဝ်းလင်မႃး တႄႉတႄႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု ဝႆႉၼၵ်းၼႃ ၼိူဝ်ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးသေ သၢင်ႈႁႂ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း မၢၵ်ႈမီးမႃး။ ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းၻီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇသေတႃႉ ပၼ်ႁႂ်ႈမီး သုၼ်ႇလႆႈမၵ်းၶၢၼ်းၵူၺ်း။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၻီႇမူဝ်ႇၶရေႇသီႇ ထၢင်ႇႁၢင်ႈၵူႈယိူင်ႈ။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းႁၢမ်းၵၢၼ် လူတ်းလူင်းၼိုင်ႈပီ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ(3)ပုၼ်ႈ(3%)။ ၵုၼ်ႇ ဢၼ်ၵႃႉၶၢႆဢွၵ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈမႃးၼိုင်ႈပီ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 8 ပုၼ်ႈ(8%) တေႃႇထိုင် 1999 မႃးယူႇယဝ်ႉ။
တင်ႈတႄႇ1965 ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးမႃးၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု သၢင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးဝၢၼ်ႈမိူင်း ယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈမႃးလႆႈလႄႈ ထၢၼ်ႈယူႇသဝ်း ၵိၼ်သၢင်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ ၸၼ်ႉသုင်မႃး။ လွင်ႈၼွၵ်ႈမိူင်း ၶဝ်ႈၽုၵ်ႇၽင် တိုၼ်းရၢင်းၵေႃႈ ၼမ်ၶိုၼ်ႈမႃး။ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၼိမ်သဝ်းလႆႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉၵၢၼ်မိူင်းၼိမ်သဝ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 1959 တင်ႈတႄႇ ပႃႇတီႇမၼ်း ပႄႉၶိုၼ်ႈမႃး မၼ်းဝႆႉလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ပဵၼ်လွင်ႈၼၵ်းၼႅၼ်ႈ သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။
မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉမဵၼ် ဢွၵ်ႇၼႂ်းမိူင်းသေတွမ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပဵၼ် မိူင်းငဝ်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ၼမ်ႉမၼ်းၶိူင်ႈ။ ၸိူဝ်းၶုတ်း၊ ၸိူဝ်းၵႃႉၶၢႆၼမ်ႉမၼ်းၶိူင်ႈၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ပၵ်းလၵ်း ဝႆႉတီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ။ ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးတၢင်ႇ ၼမ်ႉမၼ်းၶိူင်ႈ ၽႄႈတိူၼ်းယူႇ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵုင်ႇပၼီႇ သၢင်းၽေႃး သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ လွၵ်းၵၢတ်ႇၵႃႉၶၢႆ ၼမ်ႉမၼ်းၶိူင်ႈ(ၸၢၵ်ႈ) ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ(70) မီးဝႆႉ ၼႂ်းမိုဝ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ယူႇယဝ်ႉ။

လွၵ်းလၢႆးတႄႇသၢင်ႈ

ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1965 ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ မိူင်းတုမ်းလဵဝ်မလေးမႃးၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ယိူင်းဢၢၼ်းဢဝ် မိူင်းၽၢၼ်သေပိူၼ်ႈသုတ်း ၶိုၼ်ႈပဵၼ် မိူင်းမၢၵ်ႈမီးလိူဝ်ပိူၼ်ႈၼႆသေ တမ်းပိူင်ၽႅၼ်သေ ႁဵတ်းသၢင်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ တေသိုပ်ႇၸုၵ်းမၼ်ႈ ပဵၼ် မိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်းၵႂႃႇလႆႈထႅင်ႈၼၼ်ႉ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး တေလႆႈၵႅၼ်ႇၶႅင် ၼႆလႄႈ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တမ်းၽႅၼ်ၵၢၼ်(5)ပီသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈမႃး။ ႁႂ်ႈၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ၵူၼ်းၶိူဝ်းတၢတ်ႉ(ၶျ်) ဢႄး(လ်)ၿတ်ႉ ဝိၼ်ၸႅမ်မီးယတ်ႉ ( Albert Winsemius) တိုတ်ႉၸၼ် ပိူင်ၽႅၼ်သၢင်ႈမိူင်း ပၢႆးၸၢၵ်ႈယဝ်ႉ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶိူင်ႈၸႂ်ႉၾႆးၾႃႉ၊ ၶိူင်ႈဢီႇရႅတ်ႉထရွၼ်းၼိၵ်ႉသေ ဝၢင်းၽႅၼ်သူင်ႇၶၢႆၶူဝ်းၶွင်ၸူး ၼွၵ်ႈမိူင်း။
လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ယိုၼ်းမိုဝ်းႁွင်ႉၸဝ်ႈငိုၼ်း ၶဝ်ႈမႃးၽုၵ်ႇၽင်တိုၼ်းရၢင်း ၼႂ်းမိူင်းသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း မီးၵၢၼ်ၵူႈၵေႃႉ။ တမ်းပိူင် ႁႂ်ႈၾဝၵူၼ်း ႁဵတ်းၵၢၼ်လႄႈ ၵူၼ်းၽုၵ်ႇၽင်တိုၼ်းရၢင်း မီးႁူမ်ႇလူမ်ႈ၊ ၵတ်းယဵၼ် တင်းသွင်ၽၢႆႇထႅင်ႈ။ သိုပ်ႇၶတ်းသၢင်ႈ ႁႂ်ႈၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ ၼမ်ႉမၼ်းၶိူင်ႈ၊ ၵၢၼ်ၵူၼ်း လႄႇလၢဝ်း(Tourist)၊ ၵၢၼ်ပိၼ်ႇပၢႆႇလႅၵ်ႈလၢႆႈ ပၼ်ႇငိုၼ်းၵႃႉၶၢႆ (Bank ယေးငိုၼ်း)၊ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ ၵုၼ်ႇၶဝ်ႈဢွၵ်ႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးထႅင်ႈသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးဝၢၼ်ႈမိူင်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး ယူႇယဝ်ႉ။
ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးမိူင်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးၵေႃႈ ၵူၼ်းမိူင်း မီးၵၢၼ်ငၢၼ်းမႃးသေ ၵူၼ်းႁၢမ်းၵၢၼ်ၵေႃႈ လူတ်းလူင်း။ ၼင်လိၼ်မိူင်းၵႅပ်ႈလႄႈ ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းမီး တီႈယူႇ၊ ႁႂ်ႈၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း မီးတီႈထင်သဝ်းၵႃႉၶၢႆလႆႈၼၼ်ႉ သၢင်ႈႁိူၼ်း တိူၵ်ႈသုင် ဢၢၼ်ႇႁူဝ်သိပ်းၸၼ်ႉမၼ်းၼၼ်ႉသေ ႁႂ်ႈၶၢတ်ႇယူႇ၊ ႁႂ်ႈၽွၼ်ႇသိုဝ်ႉလႆႈထႅင်ႈၼၼ်ႉ တင်းၼမ်။ 1980 မႃးၸိုင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢၼ်သုၵ်ႉယုင်ႈတူၵ်းတႅမ်ႇ တႂ်ႈဢင်းၵိတ်ႉမႃးၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ဢွၼ်ႁူဝ်ၶိုင်သၢင်ႈ ပဵၼ်မိူင်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶိုၼ်ႈသုင် ၼႂ်းၵုၼ်ဢေးသျုးဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢၼ်တၢမ်းၸပ်း ၵျပၢၼ်ႇၼၼ်ႉသေ ထိုင်တီႈ လႆႈပဵၼ်သိူဝ်လူင်တူဝ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်မိူင်းတူၵ်းၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ၵူဝ်ဝႆႉယူႇ ၼႂ်းမိူင်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၼႆႉ မိူင်းၼိုင်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပိင်ႇၺႃႇသၢင်ႈႁႅင်းမိူင်း

လီၵႂၢၼ်းယု ႁၼ်ဝႃႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢမ်ႇမီးၶူဝ်းၶွင် ၼိူဝ်လိၼ် တႂ်ႈလိၼ် ၶၼ်ထိူၵ်ႈဢွၵ်ႇသေတႃႉ ၵူၼ်းဢၼ်ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇယူႇ ၵူႈဝၼ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် ၶူဝ်းၶွင်ၶၼ်ထိူၵ်ႈ ၵမ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႆႈယူႇ။ ၽူႈမီးၼမ်ႉၵတ်ႉတင်းၶႅၼ်ႇ ပဵၼ်သႅင်ဢေလူင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ တေလႆႈပူၵ်းပွင် ၵူၼ်းမိူင်း မီးၼမ်ႉၵတ်ႉ၊ တေလႆႈပိုင်ႈၶဝ် ၸိူဝ်းမီးၼမ်ႉၵတ်ႉ ဢၼ်ယူႇသဝ်း ၼွၵ်ႈမိူင်း မႃးပဵၼ်ႁႅင်းဝၢၼ်ႈမိူင်း ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လီၵႂၢၼ်းယု လၢတ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇမီးသိုၵ်းႁႅင်းယႂ်ႇလူင် လွၵ်ႇပိူၼ်ႈၵူဝ်လႆႈၵေႃႈယႃႇ သင်မီးပိင်ႇၺႃႇၸိုင် ပိူၼ်ႈတေၵူမ်ႈၵွမ်းဝၢင်းၸူးမႃး ႁင်းၵူၺ်းယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ၶႄႇယူႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇပၢၼ်ၼၼ်ႉ ႁၢမ်ႉၼမ် ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃး ဢၼ်လုၵ်ႉမိူင်းၶႄႇတွၼ်ႈတႂ်ႈ ၶၢႆႉၶဝ်ႈမႃး။ ၵြႃးသမ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်း ဢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉ ႁွင်ႉမႃး ၽုၵ်ႇယၢင်တင်၊ ႁဵတ်းတၢင်း၊ ၶုတ်းႁွင်ႈလႄႈ ၽႅဝ်မႃးၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၵြႃးၵူၼ်းၵႃႉလႄႈ ၵူၼ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ်လုမ်းတႄႉ မီးႁၢမ်ႉဢေႇၵူၺ်း။
သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ်တႂ်ႈဢင်းၵိတ်ႉမႃးလႄႈ မီးႁူင်းႁဵၼ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ပဵၼ် လွင်ႈၵၢမ်ႇလီလူင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မီးႁူင်းႁဵၼ်းပိုၵ်ႉၽိုၵ်းၶူး၊ မီးၸၼ်ႉၸွမ်မေႃယႃ။ မီးၵေႃးလဵၵ်ႉ(College)(2)လင်။ မီးႁူင်းႁဵၼ်းသႃႇသၼႃႇၶရိတ်ႉ ပိုတ်ႇဝႆႉ။ မီးႁူင်းႁဵၼ်းၶႄႇလီလီ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈတေလႆႈ ပိုၵ်ႉၽိုၵ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇ တႃႇသၢင်ႈမိူင်းၸွႆႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု ၽုၵ်ႇၽင်တိုၼ်းရၢင်း ပၢႆးပိင်ႇၺႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ၼမ်တႄႉတႄႉ။ ႁႃႈပုၼ်ႈၼိုင်ႈပုၼ်ႈ (20%) ငိုၼ်းၸႂ်ႉၸၢႆႇ (ၿတ်ႉၵျႅတ်ႉ) လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ၽႄဝၢၵ်ႈၸႂ်ႉ ၼႂ်းၵၢၼ်ပူၵ်းပွင် ပၢႆးပိင်ႇၺႃႇ။ ပၼ်ႁႅင်း လုၵ်ႈႁဵၼ်း ႁႂ်ႈလူဢၢၼ်ႇ လိၵ်ႈလၢႆးပၢႆပေႇ။ ႁႅင်းဢၢၼ်ႇပပ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ပၢႆးၼပ်ႉ၊ ပၢႆးသၢႆးယၼ်ႉ(ၸ်) ၼမ်သေပိူၼ်ႈ။
လွင်ႈပူၵ်းပွင် ပၢႆးပိင်ႇၺႃႇၼၼ်ႉ မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၵၢၼ်တႃႇႁႃလဵင်ႉတွင်ႉလူင် ဢၼ်ၼိုင်ႈသေ တမ်းၽႅၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈမႃး။ ဝႆႉၵႃႈၶၼ်ၶူးဝႃး ဢႃးၸၢၼ်။ ဝႆႉၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းလူင်ဝႃႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်လူင်ပၢႆးပိင်ႇၺႃႇ ပဵၼ်တီႈတေၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇ ၽူႈမီးပိင်ႇၺႃႇ တႃႇသၢင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။
1970 ၵူၼ်းမီးပိင်ႇၺႃႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၼိုင်ႈပၢၵ်ႇ ႁႃႈၵေႃႉ(5%) ဢွၵ်ႇႁဵတ်း ၵၢၼ်ၼွၵ်ႈမိူင်းလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယုႁၼ်ဝႃႈ ပဵၼ်လွင်ႈႁႅင်းမိူင်း ႁူဝ်ႈဢွၵ်ႇ ၼႆသေ သေးလၢႆၼႅၼ်ႇ။ လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉဝႃႈ ငိုၼ်းလိူၼ် ဢၼ်လႆႈတီႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵိုင်ႇငၢမ်ႇ တင်းၼမ်ႉၵတ်ႉၶဝ် ၼႆသေ ဢွၵ်ႇၵႂႃႇ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႆလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ႁႂ်ႈၶိုၼ်းတိုတ်ႉၸၼ် ပိူင်ငိုၼ်း လိူၼ်သုင်ၶိုၼ်ႈလိူဝ်ၵဝ်ႇ ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
1980 လီၵႂၢၼ်းယု ႁႂ်ႈၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ၶွမ်ႇမတီႇ(2)ဢၼ်။ ၶွမ်ႇမတီႇ ဢၼ်ႁွင်ႉၶိုၼ်း ၽူႈမီးပိင်ႇၺႃႇ ၸိူဝ်းမီးယူႇၼွၵ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈမႃးၶိုၼ်းလႄႈ ဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ဢမ်ႇႁႂ်ႈၵူၼ်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ ၼႂ်းမိူင်း ဢွၵ်ႇၵႂႃႇ ႁဵတ်းၵၢၼ် ၼွၵ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၵူၼ်းဢွၵ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်ယူႇ ၼွၵ်ႈမိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈမိူင်းၶိုၼ်း ၼိုင်ႈပီ (100)ၵေႃႉ ၼႆယဝ်ႉ။
လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း လုၵ်ႉမိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းၵြႃး မႃးႁဵၼ်းယူႇ တီႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ တူၵ်းလူင်းဝႃႈ မိူဝ်ႈႁဵၼ်းယဝ်ႉ တေႁဵတ်းၵၢၼ် တီႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၶိုၼ်းယူႇ ၼႆယဝ်ႉ ၵမ်ႉၸွႆႈငိုၼ်းပၢႆးပိင်ႇၺႃႇသေ ၶွၼ်ႈႁႅင်း ၵူၼ်းမီးပိင်ႇၺႃႇ တႃႇသၢင်ႈမိူင်း ၸွႆႈမၼ်းၼၼ်ႉ မႃးယူႇယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု ႁၼ်ဝႃႈ ၵူၼ်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ ၵူၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၼႂ်းမိူင်း မီးၼမ် တၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈယႃႇ တႃႇတေသၢင်ႈႁႅင်းမိူင်းၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉလူဝ်ႇ ၵူၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်း မႃးၸွႆႈထႅင်ႈယူႇၼႆလႄႈ မၼ်းပၼ်သုၼ်ႇ ႁႂ်ႈၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း ၶဝ်ႈသၢင်ႈမိူင်း ၸွႆႈမၼ်းမႃး။ ၵူၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ပၢႆးၸၢၵ်ႈ၊ ပၢႆးၵေႃႇသၢင်ႈ တႄႇၵႂႃႇ ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၵူႈပၢႆးပၢႆး ဢၼ်လုၵ်ႉၼွၵ်ႈမိူင်း ၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် ၸွႆႈသၢင်ႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးၼၼ်ႉ ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်မၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် ၶူင်ႉၵၢၼ်ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတိူဝ်ႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ တေလႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၶိုတ်းၸၼ်ႉၵၢပ်ႈပၢၼ်မႃးၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ် မႃးၸွႆႈသၢင်ႈၵူၺ်း။ သင်ဢမ်ႇမီး ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ် မႃးၸွႆႈၸိုင် မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ တေဢမ်ႇထိုင်တီႈၸိၵ်းၸွမ်မႃးလႆႈ မိူၼ်ၼင်ႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ၼႆၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယုလၢတ်ႈ တႃႇသေႇ။

သၢင်ႈၸိူဝ်ႉၾၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ

လီၵႂၢၼ်းယု ၶႂ်ႈလႆႈၵူၼ်းဢွၵ်းလႅတ်းၽၢႆ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ တႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်းမၼ်းသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁၼ်ဝႃႈ ၸၢႆးယိင်း ဢၼ်မီးပိင်ႇၺႃႇၼင်ႇၵၼ် ၵူပ်ႉၵူႈ ၵိုၵ်းၵၼ်ၸင်ႇ တေမီးလုၵ်ႈလၢင်း လႅတ်းၽၢႆၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလႄႈ ၵူၼ်းမီး ပိင်ႇၺႃႇၼင်ႇၵၼ် လူဝ်ႇလႆႈၵူပ်ႉၵူႈၵၼ် ၼမ်ၼမ် ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၵမ်ႈၽွင်ႈ တိုၵ်းတေႃးသၢၼ်ၶတ်းမၼ်းသေ လၢတ်ႈဝႃႈ ဢူႈမႄႈဢမ်ႇမီးပိင်ႇၺႃႇၵေႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ လႆႈယူႇ။ လုၵ်ႈ ႁဵၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸွႆႈထႅမ်သူင်ႇႁဵၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း ၼႂ်းၸူဝ်ႈ 1960-1970 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈၶဝ် ၸိူဝ်းဢမ်ႇမေႃပိင်ႇၺႃႇ၊ လုၵ်ႈၵူၼ်းႁေႃႈလူတ်ႉ၊ လုၵ်ႈၵူႇလီႇ၊ လုၵ်ႈၵူၼ်းၶၢႆၶူဝ်းၶွင်ၵူၺ်း ၼႆယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု ၶိုၼ်းထတ်းသၢင်ၼႄဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢႃႇယု 12-18 ၸိူဝ်းမီးၼႂ်းသၢႆမၢႆၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼၼ်ႉ ႁၢမ်ႉၼမ် ပဵၼ်လုၵ်ႈ ဢၼ်ဢူႈမႄႈပဵၼ် ၵူၼ်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ။ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၸိူဝ်းလႆႈသူးၵမ်ႉၸွႆႈ တီႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသေ ဢွၵ်ႇႁဵၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း ၼႂ်းၸူဝ်ႈ 1980-1990 ၼၼ်ႉ ၶိုင်ႈၼိုင်ႈ(50%) ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ဢၼ်ဢူႈ ဢမ်ႇၼၼ် မႄႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ႁၼ်ဝႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် တေမီးလုၵ်ႈလၢင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼၼ်ႉ ဢူႈမႄႈတင်းသွင် ဢမ်ႇၼၼ် သေၵေႃႉၵေႃႉ တေလႆႈပဵၼ် ၵူၼ်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ၼႂ်းသၢႆမၢႆၵူၼ်းမိူင်း မိူဝ်ႈ1980 ၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ႁၼ်ဝႃႈ ၼၢင်းယိင်း ၸိူဝ်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ ဢမ်ႇတႄႇၼႃႈႁိူၼ်းလႄႈ ႁႅင်းၵူၼ်းသိုပ်ႇပၢၼ်လိုၼ်း ဢေႇလူင်းၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸၢႆး ဢမ်ႇၶႂ်ႈၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း ၼၢင်းယိင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ပဵင်းၶဝ်။ ၼၢင်းယိင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း ၵူၼ်းၸၢႆးၵတ်ႉၶႅၼ်ႇပဵင်းၶဝ် ဢမ်ႇၼၼ် တႅမ်ႇလိူဝ်ၶဝ်ၼၼ်ႉလႄႈ ၼၢင်းယိင်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ ဢမ်ႇတႄႇၼႃႈႁိူၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းလႆႈႁပ်ႉၶူး၊ ၵူၼ်းမေၢပိင်ႇၺႃႇ ၼႂ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၶိုင်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၼၢင်းယိင်း။ ၼၢင်းယိင်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ သၢမ်ပုၼ်ႈသွင်ပုၼ်ႈ ဢမ်ႇတႄႇၼႃႈႁိူၼ်းလႄႈ ၵူၼ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၽႄႈတိူၼ်းယၢပ်ႇ ၼႆလႄႈလီၵႂၢၼ်းယု တူင်ႉတၵ်ႉ သူၼ်းတုမ် ဝၢင်းပိူင် ႁႂ်ႈတႄႇၼႃႈႁိူၼ်း ယူႇယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းၸၢႆးၶဝ်ၵေႃႈသမ်ႉ ၶႂ်ႈလႆႈၼၢင်းယိင်း ဢၼ်တၢင်းႁူႉလႄႈၼမ်ႉၵတ်ႉ တႅမ်ႇလိူဝ်ၶဝ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ မိူဝ်ႈ 1983 ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၸၢႆးမေႃပိင်ႇၺႃႇ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ(38)ၵေႃႉၵူၺ်း ၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း ၼၢင်းယိင်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ။ ၼၢင်းယိင်းၸိူဝ်း မေႃပိင်ႇၺႃႇသေ တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၵိူတ်ႇလုၵ်ႈၼမ်လႄႈ ပဵၼ်လွင်ႈလီၵႂၢၼ်းယု မႆႈၸႂ်တႃႇသိုပ်ႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ပၢၼ်လိုၼ်းမိူင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ တႄႉတႄႉ။
လွင်ႈၼၢင်းယိင်း လႆႈႁပ်ႉၶူး ဢမ်ႇတႄႇၼႃးႁိူၼ်းၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ပိုတ်ႇႁွင်ႈၵၢၼ်ပူၵ်းပွင် တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းသေ ၵႄႈလိတ်ႈ။ လီၵႂၢၼ်းယု တိုၵ်းသူၼ်း ၵူၼ်းၸၢႆးမေႃပိင်ႇၺႃႇ ႁႂ်ႈမီးလုၵ်ႈၼမ်လိူဝ်(2)ၵေႃႉ။ 1984 လီၵႂၢၼ်းယု ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ သင်ၸိူဝ်ႉ ၼၢင်းယိင်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ ၵိူတ်ႇလုၵ်ႈ(3)ၵေႃႉၸိုင် ၵေႃႉထိသၢမ်ၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တေၸွႆႈပၼ် ႁႂ်ႈလႆႈယူႇႁူင်းႁဵၼ်း ဢၼ်လီသေပိူၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ လိုၼ်းၼၼ်ႉ ၽွင်းလူင်ပၢႆးပိင်ႇၺႃႇ ၶိုၼ်းမႄးတမ်းပိူင်ဝႃႈ ၼၢင်းယိင်းမေႃပိင်ႇၺႃႇ မီးလုၵ်ႈ(3)ၵေႃႉၸိုင် တေလူတ်းၵဵပ်းၶွၼ်ႇ ၼိူဝ်ငိုၼ်းၶဝ်ႈ ၸဝ်ႈၽူဝ်ၶဝ်ၼႆလႄႈ ၵူၼ်းၵိူတ်ႇလုၵ်ႈ (3-4) ၵေႃႉၵေႃႈ ၼမ်ၶိုၼ်ႈမႃး ၼႆယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃး 1997 ၵူၼ်းၸၢႆးလႆႈႁပ်ႉၶူး ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ(63)ၵေႃႉ (63%) ၵူပ်ႉၵူႈ ၵိုၵ်းၼၢင်းယိင်း ဢၼ်လႆႈႁပ်ႉၶူး ၼၼ်ႉမႃး ၼႆယဝ်ႉ။

ၸၢဝ်းၶိူဝ်းပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်း

သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ်မိူင်းတႃႈႁိူဝ်း ဢၼ်ၸုမ်းၵႃႉၶၢႆ၊ ၸုမ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶဝ် ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇထင်သဝ်းမႃးလႄႈ မီးၸၢဝ်းၶိူဝ်း လၢႆယိူင်ႈလၢႆပိူင် ယူႇသဝ်းႁူမ်ႈၵၼ်ဝႆႉသေ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ လၢႆယိူင်ႈလၢႆပိူင်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ႁၢမ်ႉၼမ်တႄႉ ပဵၼ် ၶႄႇ၊ မလေး၊ တမိၼ်း(လ်)။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မီး တၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းထႅင်ႈ။ ၵႂၢမ်းၸႂ်ႉၼႂ်းမိူင်းၵေႃႈ သင်တေဝၢၵ်ႈပုၼ်ႈၸိုင် ၼႂ်းႁူဝ်ပၢၵ်ႇပုၼ်ႈၼၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉ 36.9 ပုၼ်ႈ။ ၶႄႇလူင် 34.9 ပုၼ်ႈ။ မလေး 10.7 ပုၼ်ႈ။ တမီး(လ်) 3.3 ပုၼ်ႈလႄႈ တၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း 14.2 ပုၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။
ပဵၼ်မိူင်းလဵၵ်ႉလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇၵူၺ်းသေ မီးၵူၼ်းလၢႆၶိူဝ်း၊ ၸႂ်ႉၵႂၢမ်း လၢႆယိူင်ႈ လၢႆပိူင်ဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ သင်ဢမ်ႇမေႃၽွင်းငမ်းၸိုင် ဝၢၼ်ႈမိူင်း တိုၼ်းတေ သုၵ်ႉယုင်ႈဢူၼ်ၵဝ်း တႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉ ဢုပ်ႉပိူင်ႇဝႆႉၼၼ်ႉ မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မီးၵူၼ်းလၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်း မႃးယူႇဝႆႉ။ မီးၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ လၢႆမဵဝ်းဝႆႉသေတႃႉ ဢင်းၵိတ်ႉ ပၼ်ႁႂ်ႈလိူၵ်ႈ လွၵ်းလၢႆးပၢႆးပိင်ႇၺႃႇ ၽႂ်မၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ဢင်းၵိတ်ႉ ပိုတ်ႇႁူင်းႁဵၼ်း သွၼ် ဢင်းၵိတ်ႉသေ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇၽူႈမၢႆ(ၸရေး)၊ ၽူႈၸွႆႈၵၢၼ်လုမ်းဝႆႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈ။ တွၼ်ႈတႃႇမလေး ပိုတ်ႇပၼ်ႁူင်းႁဵၼ်း ၸၼ်ႉငဝ်ႈမလေး။ ဢိၼ်းတီးယိူဝ်းတႄႉ ပိုတ်ႇႁင်းၵူၺ်းၶဝ်။ ၶႄႇၵေႃႈ သၢင်ႈႁူင်းႁဵၼ်း ႁင်းၵူၺ်းၶဝ်သေ သိမ်းပႅင်း ၾိင်ႈထုင်းၵႂၢမ်ႈလၢတ်ႈ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။
1954 မိူဝ်ႈလီၵႂၢၼ်းယု တင်ႈပႃႇတီႇၼၼ်ႉ လၵ်းၼၢမ်းပၢႆးပိင်ႇၺႃႇပႃႇတီႇ မၼ်းတမ်းဝႆႉဝႃႈ ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉ၊ ၶႄႇ၊ မလေး၊ တမီး(လ်) ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇ လမ်ႇလွင်ႈလူင်သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။
1959 မိူဝ်ႈတႄႇတင်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်မၵ်းမၼ်ႈ ၵႂၢမ်းၸိုင်ႈမိူင်း ပဵၼ်ၵႂၢမ်းမလေး။ တွၼ်ႈတႃႇ ၵပ်းသိုပ်ႇၵႃႉၶၢႆ တေႃႇၼွၵ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉၵႂၢမ်းမလေး၊ ၶႄႇ၊ တမီး(လ်)ၵူၺ်း ဢမ်ႇလႆႈၼႆၼၼ်ႉ ႁူႉႁၼ်မႃး။ ၵႂၢမ်းသုၼ်ႇၵၢင် ဢၼ်တေၸႂ်ႉ ၼႂ်းၵႄႈၵူၼ်းၶိူဝ်းၼိုင်ႈလႄႈ ၶိူဝ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉယၢမ်ႈၸႂ်ႉမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပၢၼ်ယူႇတႂ်ႈဢင်ႈၵိတ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ လႆႈၸႂ်ႉၵႂၢမ်းဢင်းၵိတ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ လိၵ်ႈလႄႈၵႂၢမ်းၸႂ်ႉ ၼႂ်းလုမ်း သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လႆႈပဵၼ်မႃး မလေး၊ ၶႄႇ၊တမီး(လ်)၊ဢင်းၵိတ်ႉ ၼႆ(4)မဵဝ်း။
ၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ လွင်ႈလႆႈၸႂ်ႉၵႂၢမ်း(3)မဵဝ်း မလေး၊ ၶႄႇ၊ တမီး(လ်) ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ တႄႉတႄႉ။ ၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ၵႂၢမ်းဢမ်ႇပွင်ႇၵၼ်သေ တေဢွၵ်ႇၼႃႈသိုၵ်းၸိုင် တေထူပ်းၽေး ၸွမ်းၵၼ်။ ၵူၼ်းသိုၵ်းၵမ်ႈၽွင်ႈ မေႃလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၶိူဝ်းၶဝ် မဵဝ်းလဵဝ်။ ၵႂၢမ်းၶႄႇၵေႃႈ ၶေႃႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် ဢမ်ႇပွင်ႇၵၼ်လႄႈ ၸႅၵ်ႇမီးဝႆႉ (7)မဵဝ်း။ တီႈႁူင်းႁဵၼ်းၶဝ် သွၼ်ဢင်းၵိတ်ႉလႄႈ ၶႄႇလူင်(မတရိၼ်း) သေတႃႉ တီႈႁိူၼ်းသမ်ႉ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းၽႂ်မၼ်းၵူၺ်းလႄႈ ၸင်ႇလႆႈပဵၼ် ၼင်ႇၼၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု ဝူၼ်ႉသွၼ်ႇဝႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ တေလႆႈလႅၼ်ႇၽႃႇသႃႇ ဢင်းၵိတ်ႉမဝ်ႇၵႃး တေလႆႈမေႃ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ “မိူဝ်ႈၵဝ်ၶႃႈ တိုၵ်ႉၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ် ၵႅမ်းပရိတ်ႉ(ၶျ်)၊ မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ ၵႆႉၵႂႃႇ တီႈၶႄႇၶွၼ်ႈၵၼ် ၼႂ်းလၼ်ႇၻၼ်ႇ။ လႆႈႁၼ်ၶႄႇ ၵူႈဝၢၼ်ႈၵူႈမိူင်း ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၵူႈတီႈတီႈ မႃးႁူပ်ႉၵၼ်။ ထွမ်ႇသဵင်လၢတ်ႈၶဝ် ၵူၺ်းၵေႃႈ ႁူႉလႆႈဝႃႈ လုၵ်ႉမိူင်းလႂ်မႃးၼႆယူႇ။ မိူင်းၶႄႇ၊ ႁွင်ႇၵွင်ႇ၊ ထၢႆႇဝၢၼ်၊ မလေး၊ မေႃးရိတ်ႉသျတ်ႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်လီဢေးလူသေပိူၼ်ႈ ပဵၼ်ၶႄႇ လုၵ်ႉတီႈၵုၼ်ၵြႃး မိူင်းတူၵ်းမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်ဢမ်ႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၶႄႇ။ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းဢင်းၵိတ်ႉၵူၺ်း။ ၵဝ်ၶႃႈ ပဵၼ်ၸႂ်ဢမ်ႇလီတႃႇၶဝ်တႄႉတႄႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ဝူၼ်ႉသွၼ်ႇမႅၼ်ႈ တင်းသုမ်းလူင်လၢင်ၵဝ်ၶႃႈ ဢၼ်ဢမ်ႇမေႃၵႂၢမ်းၶႄႇ(ၵႂၢမ်းပေႃႈမႄႈ) ၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။ ၵဝ်ၶႃႈၵိၼ်ႇၵၢဝ်ႇမႃးဝႃႈ ၵဝ်တေဢမ်ႇႁႂ်ႈၵဝ်လႄႈလုၵ်ႈလၢင်းၵဝ် မိူၼ်ၶဝ်ၼႆမႃးယဝ်ႉ။ လႆႈႁူႉမႃးထႅင်ႈဝႃႈ ၽႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ မၼ်းတိုၼ်းတေလႆႈ မေႃၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ဢူႈမႄႈမၼ်းလီလီ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းဢၼ်ဝႆႉၵႃႈၶၼ် ၾိင်ႈထုင်းၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ တူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉၸင်ႇ တေမီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်တူဝ်ၵဝ်ႇသေ တေၸၢင်ႈမီး လွင်ႈၼပ်ႉယမ်ၶိုၼ်း တူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ တေမေႃၼပ်ႉယမ် ပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ၵဝ်ၶႃႈၸင်ႇတႅပ်းတတ်းဝႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵူႈၵေႃႉ တေလႆႈႁဵၼ်းၽႃႇသႃႇ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ဢူႈမႄႈ တူဝ်ၵဝ်ႇ လႄႈ ၽႃႇသႃႇဢင်းၵိတ်ႉ ၼႆ (2)ယိူင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ” ၼႆယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု ႁၼ်ဝႃႈ ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈပေႃႈမႄႈၼၼ်ႉ ၵုမ်းၵမ်ၸိၼႄ သဵၼ်ႈတၢင်းပၼ်သေ ပၼ်ႁႅင်းႁတ်းငၢၼ်လူင် လတ်းပူၼ်ႉလွတ်ႈ တင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလူင် ဢၼ်တေလႆႈႁူပ်ႉၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။
1966 မိူဝ်ႈပၢင်ၵုမ်လူင်မူၼ်ႉမႄး ပူၵ်းပွင်ပၢႆးပိင်ႇၺႃႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု လၢတ်ႈဝႃႈ “လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵူႈၵေႃႉ တေလႆႈႁူႉ ၸႃႇတိငဝ်ႈႁၢၵ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶဝ် လီလီယဝ်ႉ မေႃႁၵ်ႉပႅင်း ၾိင်ႈထုင်းၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ တူဝ်ၵဝ်ႇလီလီၸင်ႇ တေႁတ်းတေႃႇသူႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ဢၼ်ၶဝ် တေလႆႈႁူပ်ႉၼၼ်ႉသေ မီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ် တူဝ်ၵဝ်ႇမႃး။ ၶဝ်တေလႆႈႁူႉဝႃႈ ၶဝ်ပဵၼ်ၽႂ် ၶဝ်လုၵ်ႉတီႈလႂ်မႃး တေၵႂႃႇတီႈလႂ်လႄႈ တေႁဵတ်းႁိုဝ်ၵႂႃႇ ၼႆၸင်ႇ ၶဝ်တေႁတ်းတႅပ်းတတ်း ႁတ်းၵႄႈလိတ်ႈပျတ်ႉသၼႃႇ ဢၼ်လႆႈ ႁူပ်ႉႁၼ်ၼၼ်ႉသေ တေၸၢင်ႈၸုၵ်းမၼ်ႈ ၼိမ်သဝ်းလႆႈ၊ တေၸၢင်ႈၶိုင်သၢင်ႈ ၼႃႈႁိူၼ်းတႃယေးၶဝ် မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၽဵင်ႇပဵင်းလႆႈ၊ တေၸၢင်ႈတႅပ်းတတ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈပၼ် တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် ၼႃႈၵၢၼ်မုၵ်ႉၸုမ်း သေယိူင်ႈသေဢၼ်လႆႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ” ဝႃႈၼႆ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု တမ်းပိူင်ဝႃႈ တီႈႁူင်းႁဵၼ်းဢင်းၵိတ်ႉ ႁႂ်ႈသွၼ်ပႃး ၶႄႇလူင်၊ မလေး၊ တမီး(လ်)ၸွမ်း။ တီႈႁူင်းႁဵၼ်း ၶႄႇ၊ မလေး၊ တမီး(လ်)ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇသွၼ်ဢင်းၵိတ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈၼႆသေ ဢမ်ႇႁႂ်ႈ ႁၼ်ၽိတ်းၵၼ်လႄႈ ငူပ်ႉငိပၼ်။ မလေးလႄႈၵြႃး ၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်သေတႃႉ ႁၢမ်ႉၼမ်သမ်ႉ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁၼ်လီ ၼိူဝ်လွင်ႈဢဝ်လိၵ်ႈ ဢင်းၵိတ်ႉပဵၼ် သုၼ်ႇၵၢင် ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းၵၢၼ်လုမ်း ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မီးၸုမ်းၽၢႆႇၵႃႉၶၢႆ ဢၼ်ပဵၼ်ၶႄႇႁၢမ်ႉၼမ်ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈ တၢင်ႇဝႃႈ ၵူၼ်းၼႂ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ႁၢမ်ႉၼမ် ပဵၼ်ၶႄႇလႄႈ ႁႂ်ႈယုၵ်ႉလိၵ်ႈၶႄႇ ပဵၼ်လၵ်းသုင်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႆသေတႃႉ လီၵႂၢၼ်းယု ဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်းသေ 1.10.1966 မၵ်းမၼ်ႈ လိၵ်ႈတင်း(4)မဵဝ်း ပဵၼ်လိၵ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ၼႂ်းလုမ်း မႃးယူႇယဝ်ႉ။ October 1966 လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၶႄႇၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ၼႄၵၢင်ၸႂ်တေႃႇမၼ်းထႅင်ႈ။
ၶႄႇႁၢမ်ႉၼမ် သူင်မိုတ်ႈလွၵ်းလၢႆးပိူင်ၵဝ်ႇသေ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈလိၵ်ႈၶႄႇ ပဵၼ်ယႂ်ႇ။
လွင်ႈဢမ်ႇဢဝ်လိၵ်ႈၶႄႇ ပဵၼ်လၵ်းၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ်သၢၼ်ၶတ်း လီၵႂၢၼ်းယုတႄႉတႄႉ။ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၶႄႇ ဢွၼ်ၵၼ်ၼႄၵၢင်ၸႂ် သၢၼ်ၶတ်းတေႃႇမၼ်း လၢႆပွၵ်ႈၵေႃႈယႃႇ လီၵႂၢၼ်းယုဝႃႈ တူဝ်မၼ်းပဵၼ်ၶႄႇၵေႃႈယႃႇ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၽူႈတၢင်တူဝ်ၶႄႇၵူၺ်း။ ပဵၼ်ၽူႈတၢင်တူဝ် ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၼႂ်းမိူင်းတင်းမူတ်းလႄႈ တေလႆႈၸုၵ်းၽၢႆႇ တၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၽွင်ႈ ၼႆသေ ဢမ်ႇၸွမ်းၸႂ်ၶႄႇၶိူဝ်းလဵဝ်။
ယွၼ်ႉႁႂ်ႈႁဵၼ်း ဢင်းၵိတ်ႉ၊ မလေး၊ ၶႄႇ၊ တမီး(လ်)လႄႈ ပဵၼ်ႁၢပ်ႇၼၵ်းလူင် တႃႇလုၵ်ႈႁဵၼ်းၼႆၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ႁူႉယူႇသေတႃႉ ႁၼ်ဝႃႈ ၼႂ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ မေႃၵႂၢမ်းမဵဝ်းလဵဝ်ၵူၺ်း ႁႃလဵင်ႉတွင်ႉဢမ်ႇလႆႈ။ ၵႂၢမ်းဢင်းၵိတ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႉဢမ်ႇလႆႈ။ ယေးငိုၼ်း(ၽၢၼ်ႇ) ၼႂ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ(200)ပၢႆလႄႈ ၵူၼ်းႁဵတ်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉတင်းသဵင်ႈၵေႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်ႈၵႂၢမ်းဢင်းၵိတ်ႉသေ ႁဵတ်းၵၢၼ်။ ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ဢၼ်လႂ်ၵေႃႈ လူဝ်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်းယူႇလႄႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈပၢၵ်ႈပႅတ်ႈသေယိူင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။
ၸိူဝ်းသူင်ႇလုၵ်ႈၶဝ် ႁဵၼ်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈၶၢမ်ႇသႄႉသွမ်းဝႃႈ ၵူၼ်းႁဵၼ်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းယွင်ႇမဝ်း ငိုၼ်းၶမ်း ၼႆထႅင်ႈ။ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ၶဝ်လိူၵ်ႈတၢင်ႇၼၼ်ႉ မီးၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်း ၼင်ႇႁိုဝ်လႄႈ ႁႂ်ႈၶဝ်သွၼ်လိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉၼႆ ၶဝ်ႁဵတ်းၵႅင်ႈဢမ်ႇႁူႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈတႄႉ ႁႂ်ႈလႆႈၵၢၼ်ငၢႆႈၼႆသေ သူင်ႇလုၵ်ႈၶဝ် ႁဵၼ်းဢင်းၵိတ်ႉယူႇ။
ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ႁူႉဝႃႈ ၵူၼ်းႁပ်ႉၶူးၸၼ်ႉၸွမ်ၶႄႇ ႁႃၵၢၼ်ယၢပ်ႇ။ ဢၼ်လႆႈၶူး တီႈၸၼ်ႉၸွမ်သွၼ်ဢင်းၵိတ်ႉ လႆႈၵၢၼ်ငၢႆႈ။ သိုပ်ႇႁဵၼ်း တၢင်ႇမိူင်းထႅင်ႈၵေႃႈ ငၢႆႈၼႆလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု မႄးပိူင်သွၼ်ၸၼ်ႉၸွမ်ၼၢၼ်ယၢၼ် ဢၼ်သွၼ်ၽၢႆႇၶႄႇၵူၺ်းၼၼ်ႉလႄႈ ႁူပ်ႉတင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇတႄႉတႄႉ။
ၶူးသွၼ်ၶႄႇ တီႈၸၼ်ႉၸွမ်ၼၢၼ်ယၢၼ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်လႆႈၸၼ်ႉၶူးလူင် (ၻွၵ်ႇၻိူဝ်ႇ) တီႈဢမေႇရိၵၼ်ႇမႃးၵေႃႈ ယွၼ်ႉၸႂ်ႉၵႂၢမ်းၶႄႇ သွၼ်ၵၼ်မႃး လႄႈ ဢမ်ႇပေႃးမေႃၶေႃႈၸႂ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်း ၽၢႆႇဢင်းၵိတ်ႉလႄႈ ႁူပ်ႉတင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ။ လီၵႂၢၼ်းယု မႄးဢွၵ်ႇၶေႃႈပူင်မႂ်ႇဝႃႈ ၸဵမ်ၶူးတင်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶႄႇ တင်းမူတ်း ဢမ်ႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈ ၼႆသေ ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ၶိုၼ်းႁဵၼ်း ၼင်ႇပိူင်မႂ်ႇတင်းမူတ်း။
မိူဝ်ႈၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇလိၵ်ႈၶႄႇၵႂၢမ်းၶႄႇ ၸူဝ်းၵၼ်သူင်ႇလုၵ်ႈၶဝ်ၵႂႃႇႁဵၼ်း တီႈႁူင်းႁဵၼ်းဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု သူင်ႇလုၵ်ႈမၼ်း ၵႂႃႇႁဵၼ်း တီႈႁူင်းႁဵၼ်းၶႄႇသေ ၽိုၵ်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉပၼ် တီႈႁိူၼ်း။
ၽၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ယွၼ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈၾိင်ႈထုင်း မိူင်းတူၵ်း ဢူမ်ဢိုၼ်ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်းမႃးထႅင်ႈ။ မၼ်းသွၼ်ႇဝႃႈ ၵိုင်ႇလီသိမ်းပႅင်း ၾိင်ႈထုင်းလၢၵ်ႇလၢႆး မိူင်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢၼ်ပိူင်ႈၵၼ်တင်း မိူင်းတူၵ်းၼၼ်ႉဝႆႉယူႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵျပၢၼ်ႇ ႁပ်ႉဢဝ်လွင်ႈ ဢေႃးၸႃႇဢမေႇရိၵၼ်ႇ ၸိုမ်းၶဝ်ႈသေတႃႉ တိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ် သိုပ်ႇသိမ်းပႅင်း ၾိင်ႈထုင်းၶဝ်ယူႇၼၼ်ႉ ၵိုင်ႇလီယိူင်ႈဢဝ်တႄႉတႄႉ ၼႆလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယုဝႃႈ မိူဝ်ႈၵျပၢၼ်ႇ ႁဵတ်းလႆႈၼၼ်ႉ ႁဝ်းၵေႃႈ တေလႆႈႁဵတ်းႁႂ်ႈလႆႈ ၼႆယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼၼ် လိူၵ်ႈဢဝ်ႁူင်းႁဵၼ်းၶႄႇ ဢၼ်လီသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ (9)ႁူင်းႁဵၼ်းသေ တႄႇၵၢၼ်မႃး။ ႁႂ်ႈလိၵ်ႈၶႄႇ ပဵၼ်လိၵ်ႈထိၼိုင်ႈယဝ်ႉ ႁႂ်ႈလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ပဵၼ်လိၵ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းသေ သွၼ်ႁဵၼ်းမႃးလႄႈ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး မီးလွင်ႈၶႅပ်ႉလႅပ်ႈ ထိုင်တီႈမႃးယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။
လွင်ႈဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လူဝ်ႇလႆႈမေႃၵႂၢမ်း လၢႆယိူင်ႈလၢႆပိူင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈဢမ်ႇမီးဢမ်ႇပဵၼ် ဢမ်ႇႁဵတ်းဢမ်ႇလႆႈလူင် ဢၼ်ၼိုင်ႈၼႆသေ လီၵႂၢၼ်းယု တမ်းမၢႆမီႈသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈမႃး ယူႇယဝ်ႉ။ ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈၵေႃႈ လီၵႂၢၼ်းယု ယိူင်းဢၢၼ်းဝႃႈ ၸိူဝ်းၶိုၼ်ႈႁဵၼ်း တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇသေ ဢွၵ်ႇၵႂႃႇၼၼ်ႉ တီႈဢေႇသုတ်းမၼ်း ႁႂ်ႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈမဵဝ်းၼိုင်ႈၵႂႃႇ ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉလီၵႂၢၼ်းယု ၶတ်းၸႂ်လႄႈ လွင်ႈဢဝ်ဢင်းၵိတ်ႉ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းသုၼ်ႇၵၢင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ 1980 ၼၼ်ႉၸိုင် လႆႈထိုင်တီႈယိူင်းဢၢၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၸုမ်းမၼ်းၼၼ်ႉ ၽွင်းလူင်(2)ၵေႃႉ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၽွမ်ႉၸွမ်း လွင်ႈသွၼ် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ပိုၼ်ႉတီႈသေတႃႉ လီၵႂၢၼ်းယု ဝႆႉၸႂ်ယႂ်ႇယၢဝ်းသေ သပ်းလႅင်းပၼ်ၶိုၼ်း ႁႂ်ႈၽွမ်ႉၸွမ်းမႃး ယူႇယဝ်ႉ။
လွင်ႈလီၵႂၢၼ်းယု တမ်းပၵ်းပိူင်ဝႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇတင်းမိူင်း ဢမ်ႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉဢမ်ႇလႆႈ ၼႆသေ တမ်းပိူင် ဢဝ်လိၵ်ႈၶႄႇပဵၼ်လိၵ်ႈ ထိသွင်မႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽွၼ်းလီ တႃႇသၢင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းမၼ်းမႃး တႄႉတႄႉ။
ၸွမ်းၼင်ႇဝၢၼ်ႈမိူင်းလူဝ်ႇၼၼ်ႉ တေလႆႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ ႁႅင်းၸင်ႈမၼ်း ၽဵင်ႇၵၼ်။ ဢဝ်ၵူၼ်းၵူႈၵေႃႉ ၶူဝ်းၶွင်ၵူႈပွတ်းတွၼ်ႈ မႃးႁူမ်ႈပဵၼ် ၸႂ်သဵၼ်ႈလဵဝ်ၵၼ်သၢင်ႈၸင်ႇ တေပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းလႆႈ ၼႆၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ႁဵတ်းသၢင်ႈၼႄမႃးယူႇယဝ်ႉ။

ႁႂ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်းမူတ်းသႂ်

1959 လီၵႂၢၼ်းယု ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ၽွင်းလူင်ယဝ်ႉၵေႃႈ တႄႇလၢင်ႉ တင်းၵျၢင်ႉၵမ် ၵူၼ်းၼႂ်းၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၼ်း ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈမူတ်းသႂ်မႃး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လီၵႂၢၼ်းယု ၵႆႉလႆႈငိၼ်း ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် မိူင်းၼႂ်းဢေးသျုး တင်းၼမ် လေႃးၽယႂ်ႇ၊ ၵိၼ်သူးလၢပ်ႈ၊ ဢၵျၢင်ႉလူႉၼႆလႄႈ မိူဝ်ႇၸၢၼ်ႈဝႆႉ တႄႉတႄႉ။ ၶဝ်ၸိူဝ်းဝႃႈ ၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းပၼ် ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်လႆႈၶၢမ်ႇ တဵၵ်းတဵင်ယူႇၼၼ်ႉ ပူၼ်ႉလွတ်ႈၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈႁၼ် ၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ် မူၺ်ႇမူၺ်ႉၽၢၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းတွင်းၵူ ၼ်းမိူင်းဝႆႉယူႇ တင်းၼမ်။
ဝၢႆးသိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉသွင်ယဝ်ႉ မၼ်းလႆႈၵႂႃႇႁူပ်ႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶႄႇ တီႈဢိင်ႇၵလႅၼ်ႇ ဢၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း တႃႇတိုၵ်းပႅတ်ႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၶႄႇ ၸိူဝ်းၵိၼ်သူလၢပ်ႈၼၼ်ႉယူႇ။ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ တီႈတၢႆႇပေႇ(ငဝ်ႈဝဵင်းထၢႆႇဝၼ်ႇ)ၼၼ်ႉ မီးလွင်ႈၶၼ်ငိုၼ်းလူတ်းလူင်းလႄႈ လွင်ႈၵိၼ်သူးလၢပ်ႈ ယႂ်ႇလူင်ဝႆႉယူႇ တင်းၼမ်။ ယွၼ်ႉလွင်ႈၼင်ႇၼၼ် ဢီးသူၼ်းလႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ်ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၵႂႃႇၵေႃႈ မီးၼမ်။ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ၶႂ်ႈယိူင်ႈဢဝ် လွင်ႈၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶဝ် ၸုၼ်ႉသုၼ်ႇတူဝ်၊ ၶၢမ်ႇယၢပ်ႇ တႃႇၵူၼ်းၼမ်လႄႈ ငိူင်ႉဝႄႈၵၢၼ်ႁၼ်သုၼ်ႇတူဝ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။
သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၵေႃႈ ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လိၼ်ႇယူႇႁူၵ်ႉ(1956 -1959)ၼၼ်ႉ မီးလွင်ႈၵိၼ်သူးလၢပ်ႈမႃး။ ၽွင်းလူင် ပၢႆးပိင်ႇၺႃႇမိူဝ်ႈၼၼ်ႉဝႃႈ တေတိုၵ်းပႅတ်ႈၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၼႆသေ ဢဝ်ငိုၼ်း တီႈဢမေႇရိၵၼ်ႇ ၼိုင်ႈလၢၼ်ႉၻေႃႇလႃႇ။
ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ မိူဝ်ႈပႃႇတီႇမၼ်း ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃးၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယုၸင်ႇ တႅပ်းတတ်းဝႃႈ တေၶတ်းၸႂ် လၢင်ႉပႅတ်ႈ လွင်ႈၵိၼ်သူးလၢပ်ႈ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။
June 1959 မိူဝ်ႈပၢင်ၶၢမ်ႇသိတ်ႉၸႃႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တီႈၼႂ်း ႁွင်ႈႁေႃးလူင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်မိၵ်ႈမၢႆ ၽိူၵ်ႇၸိုၼ်ႈၶၢဝ်သႂ်ၼႆသေ ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လီၵႂၢၼ်းယုၶဝ် ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၼုင်ႈၶူဝ်းၶၢဝ် တင်းမူတ်းသေ ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈ ၶၢမ်ႇသိတ်ႉၸႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပႃႇတီႇမၼ်း ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃးၼၼ်ႉ ၸုမ်းပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶဝ် ၶတ်းထတ်း လွင်ႈၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ် ယူႇၼႂ်းလုမ်း မီးၶိူင်ႈလူမ်းယဵၼ်၊ လွင်ႈၶီႇလူတ်ႉ လုၵ်ႉမိူင်းဢမေႇရိၵၼ်ႇ သူင်ႇၶဝ်ႈမိူင်းမႃး၊ လွင်ႈမီးယိၼ်ႉပေႃႉၵွပ်ႉ(ၽ်)၊ လွင်ႈသူင်ၵိၼ်ၿီႇယႃႇ၊ လွင်ႈၽူႈမၢၵ်ႈ ပဵၼ်ႁႅင်းၵမ်ႉလင်ဝႆႉ၊ လွင်ႈလီၵႂၢၼ်းယု လူင်းႁူင်းႁဵၼ်း ၵႅမ်းပရိတ်ႉ(ၶျ်)မႃး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တႄႉတႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ လီၵႂၢၼ်းယုလႄႈ လုၵ်ႈၸုမ်းမၼ်း ဢမ်ႇမီးလွင်ႈ လိင်ႉလႅၼ်ငိုၼ်းတွင်းဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ ဢမ်ႇမီး လွင်ႈၵိၼ်သူးလၢပ်ႈလႄႈဢမ်ႇ ၸၢင်ႈႁဵတ်းတၢင်းၽိတ်းသႂ်ႇၶဝ်။
ၼႂ်းၸုမ်းၽွင်းလူင်မၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လိူဝ်သေၵေႃႉလဵဝ် ပဵၼ်ၵူၼ်းလႆႈ ႁပ်ႉၶူးမႃးတင်းမူတ်း။ မေးၼၢင်းၶဝ်ႁၢမ်ႉၼမ်ၵေႃႈ မီးၵၢၼ် မီးငိုၼ်းၶဝ်ႈ ၼမ်ဝႆႉယူႇ ၽႂ်မၼ်းလႄႈ ဢမ်ႇလူဝ်ႇပႂ်ႉၵိၼ် ငိုၼ်းၽူဝ်လႆႈမႃးၼၼ်ႉ မဵဝ်းလဵဝ်လႄႈ တႃႇဝႃႈဢၵျၢင်ႉတေလူႉ ယွၼ်ႉငိုၼ်းတွင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး။
1930 လီၵႂၢၼ်းယု ယႃႉလူႇပၵ်းပိူင် 1937 ဢၼ်ပဵၼ်ပၵ်းပိူင်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၵိၼ်သူးလၢပ်ႈၼၼ်ႉပႅတ်ႈသေ ၶိုၼ်းတမ်းပိူင် ဢၼ်ၵႅၼ်ႇၶႅင်လိူဝ်ၵဝ်ႇ မႃးထႅင်ႈ။ ၵူၼ်းၸွပ်ႇၸႅတ်ႈ လွင်ႈၵိၼ်သူးလၢပ်ႈၼၼ်ႉ မီးဢႃႇၼႃႇတိၺွပ်း၊ ၸႅတ်ႈထတ်းသၢႆမၢႆငိုၼ်း ၼႂ်းယေးငိုၼ်းၶဝ် ၸိူဝ်းႁၼ်ဝႃႈ ၵိၼ်သူးလၢပ်ႈၼႆ ၼၼ်ႉထႅင်ႈ။ ၸိသင်ႇလုမ်းတြုး ႁႂ်ႈပၼ်တၢမ်ႇ ၵူၼ်းၵိၼ်သူးလၢပ်ႈၼၼ်ႉ ၼၵ်းၼၵ်းၼႃၼႃထႅင်ႈ။ သင်ဝႃႈ မီးလွင်ႈထၢင်ႇထိူမ်ဝႃႈ ၵိၼ်သူးလၢပ်ႈၼႆၸိုင် တင်ႈတႄႇ ၸၼ်ႉၸွမ်ၽွင်းလူင် လူင်းၵႂႃႇ မီးသုၼ်ႇၸႅတ်ႈထၢမ်လႆႈ။
မိူဝ်ႈ 1971 ပလိၵ်ႈၵုမ်းတၢင်း ၵိၼ်သူးလၢပ်ႈ တီႈၸဝ်ႈၵႃး ၼိုင်ႈလမ်း(5-10)ၻေႃႇလႃႇလႄႈ ထူၵ်းဢွၵ်ႇၵၢၼ်(250)ၵေႃႉ။ ၵူၼ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် တီႈႁွင်ႈ ၵၢၼ်ၶွၼ်ႇၵေႃႈ လႆႈၺႃးတၢမ်ႇ။ ၵူၼ်းယူႇလင် ၵမ်ႉၸွႆႈ ၸိူဝ်းလၵ်ႉဢဝ် ၵုၼ်ႇႁၢမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈမိူင်းတႄႇၵႂႃႇ ၵူႈယိူင်ႈ ၸိူဝ်းဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်းပိူင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တမ်းဝႆႉသေ ၵိၼ်သူးလၢပ်ႈသေ လၵ်ႉၸွႆႈၵၢၼ်ၼွၵ်ႈပၵ်းပိူင် တင်းမူတ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈလီၵႂၢၼ်းယု ပၼ်တၢမ်ႇၶဝ်တင်းသဵင်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။
ႁဵတ်းၼင်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ၼႂ်းၸူဝ်ႈ 1960-1980 ၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉမီး ၽွင်းလူင် ဢၼ်လႆႈၺႃးတၢမ်ႇ ယွၼ်ႉၵိၼ်သူးလၢပ်ႈယူႇ။ ၽွင်းလူင်ႁွင်ႈၵၢၼ် သၢင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ တၢၼ်ႇၵီႇယႃႇၵၼ် ၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းႁူမ်ႈ ၵၢၼ် လီၵႂၢၼ်းယုမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ1950။ ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸုမ်းၵုမ်းပၢႆးၸၢၵ်ႈ သၢႆၵၢၼ်မိၼ် မလေးသျုး။ လိုၼ်းမႃး ယုၵ်ႉမၼ်းပဵၼ် ၽူႈၵုမ်းသင်ႇ(MD) သၢႆၵၢၼ်မိၼ်မလေး။
မိူဝ်ႈသိုဝ်ႉႁိူဝ်းမိၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းထႅင်ႈၼၼ်ႉ တၢၼ်ႇၵီႇယႃႇၵၼ် လႅပ်ႈၵိၼ်သူးလၢပ်ႈသေ ယူႇၽၢႆႇလင် ၵမ်ႉဝႆႉၼႆလႄႈ ပူတ်းၸၼ်ႉၵၢၼ်မၼ်းပႅတ်ႈ။ လိုၼ်းၼၼ်ႉ တၢၼ်ႇၵီႇယႃႇၵၼ် ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၽွင်းလူင်မႃးၶိုၼ်း။ 1975 တၢၼ်ႇၵီႇယႃႇၵၼ် လႄႈ လုၵ်ႈလၢင်းၼၢင်းမေး ၵႂႃႇလႄႇ ဢိၼ်ၻူဝ်ႇၼီးသျုးၼၼ်ႉ ၽူႈႁပ်ႉမဝ်သၢင်ႈႁိူၼ်းတိူၵ်ႈထႅဝ် ဢၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ႁႂ်ႈသၢင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႉၼိုင်ႈ ၶၢမ်ႇသဵင်ႈပၼ်ၸရိပ်ႈတင်းမူတ်း။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ တၢၼ်ႇၵီႇယႃႇၵၼ် ႁပ်ႉဢဝ်ႁိူၼ်း ဢၼ်မီးၵႃႈၶၼ် မွၵ်ႈ(5)သႅၼ် တီႈၽူႈႁပ်ႉမဝ်ၼၼ်ႉထႅင်ႈၼႆလႄႈ ထတ်းႁၼ်ဝႃႈ ၵိၼ်သူးလၢပ်ႈၼႆသေ တၢင်ႇ လုမ်းတြုး။ လႆႈၺႃးတၢမ်ႇၶွၵ်ႈ(4)ပီ။ တၢင်ႇလိၵ်ႈယွၼ်း ႁႂ်ႈဢဵတ်းလူလႄႈ လူတ်းလူင်းပၼ် ႁႂ်ႈတူၵ်း(18)လိူၼ် ၼႆယဝ်ႉ။
ၽွင်းလူင် တေႇဝမ်ႇၶျိင်ႇ ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ၼႂ်းၸူဝ်ႈ 1981-1982 ၼၼ်ႉ ၵိၼ်သူးလၢပ်ႈမႃး (8) သႅၼ်ၼႆသေ လႆႈၶိုၼ်ႈလုမ်းတြုး။ မၼ်းယွၼ်း ထူပ်းၵေႃႈ လီၵႂၢၼ်းယု ဢမ်ႇထူပ်းသေ လၢတ်ႈဝႃႈ ၸူဝ်ႈပႆႇတတ်းသိၼ်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇထူပ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၸူဝ်ႈၼႂ်းၼၼ်ႉ ဝၼ်းၼိုင်ႈ လိၵ်ႈၽွင်းလူင် သူင်ႇၸူးၼၼ်ႉ ထိုင်မႃးတီႈ လီၵႂၢၼ်းယု လႄႈ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ
ၸွမ်ၽွင်းလူင်တီႈၶႃႈ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး(2) ဝူင်ႈၼၼ်ႉ ၵဝ်ၶႃႈတုၵ်ႉၶၸႂ်ၼႅၼ်ႇသေ ၸႂ်တူၵ်းတႄႉတႄႉ။ လွင်ႈပဵၼ်မႃးၼႆႉၼၼ်ႉ ၵဝ်ၶႃႈ မီးပုၼ်ႈၽွၼ်းတႄႉယဝ်ႉ။ ၵဝ်ၶႃႈ တႅပ်းတတ်း တႃႇတေႁပ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းယဝ်ႉၶႃႈ။ ယူႇတီႈပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢၼ်မီးၵုင်ႇမုၼ်ၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ႁူႉၵႃႈ ၵဝ်ၶႃႈတေလႆႈႁပ်ႉဢဝ် တၢင်းၽိတ်း ဢၼ်ၼၵ်းၼႃသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ၶၼ်ၶၼ်ဝႆးဝႆးၸင်ႇ တေထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၶႃႈယဝ်ႉ။
ဢူၺ်းလီမီးသိတ်ႉၸႃႇ
တေၶျဵင်ႇဝၢၼ်ႇ
ၽွင်းလူင်ၼၼ်ႉ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 15.12.1986 လႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ၵႂႃႇသူင်ႇမႃႇသႃႇ။ ၵႂႃႉႁူပ်ႉ လုၵ်ႈမေးမၼ်း။ မေးၼၢင်းမၼ်းၼၼ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ၽူဝ်မၼ်းၼၢင်း ႁဵတ်းၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃး တင်းၸူဝ်ႈတင်းၸၢတ်ႈလႄႈ ၶႂ်ႈသိုပ်ႇဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်ၼၼ်ႉၵႂႃႇ။ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈၸႅတ်ႈ တၢင်းၽိတ်းၵူၼ်းတၢႆသေ ၽႃႇၸၵ်းတူၺ်း။ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပႃး ၼႂ်းသၢႆမၢႆတၢႆၵႂႃႇယူဝ်းယူဝ်းၵူၺ်း ဝႃႈၼႆ။ တီႈတႄႉၵေႃႈ တေၶျဵင်ႇဝၢၼ်ႇ ၵိၼ်ယႃသေ ၶႃႈတူဝ်မၼ်းတၢႆၵႂႃႇ။ ၸုမ်းၵၢၼ်မိူင်း ၽၢႆႇၶတ်းထတ်းၶဝ် ယွၼ်းႁႂ်ႈတင်ႈၸုမ်းထတ်းသၢင် ၸႅတ်ႈထၢမ်ၼႆလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ပၼ်ၶႂၢင်ႉ ႁႂ်ႈၶိုၼ်းထတ်းၸႅတ်ႈလႄႈ လုၵ်ႈမေး တေၶျဵင်ႇဝၢၼ်ႇ ဢမ်ႇႁတ်းၼႄၼႃႈယဝ်ႉသေ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ပၢႆႈဢွၵ်ႇမိူင်းၵႂႃႇ ဢမ်ႇၶဝ်ႈမိူင်းၶိုၼ်းသေပွၵ်ႈယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆ။
1989 မၵ်းမၼ်ႈငိုၼ်း တၢမ်ႇၵိၼ်သူးလၢပ်ႈၼၼ်ႉ တင်ႈတႄႇ ၻေႃႇလႃႇ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၼိုင်ႈမိုၼ်ႇ ထိုင် ၼိုင်ႈသႅၼ်။ တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ တဵၵ်းတဵင် ပၼ်တၢမ်ႇႁၢဝ်ႈႁႅင်း ၼိူဝ်ၵူၼ်းၵိၼ်သူးလၢပ်ႈ တိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး လွင်ႈၵိၼ်သူးလၢပ်ႈ ၸင်ႇလႆႈ ၸၢႆႇႁၢႆၵႂႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။
1997 သၢႆမၢႆမိူင်း ၵိၼ်သူးၵိၼ်လၢပ်ႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ဢွၵ်ႇမႃးလႄႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပႃးၼႂ်းသၢႆမၢႆ မိူင်းမီးၵူၼ်းၵိၼ်သူးလၢပ်ႈ ဢေႇသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းဢေးသျုး။ ဢၼ်တၢမ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လူင်းမႃးၼၼ်ႉ ၵျပၢၼ်ႇ၊ ၶႄႇ။ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ်မိူင်းၵိၼ်သူးလၢပ်ႈ ဢေႇသေပိူၼ်ႈ ထိ(7) ၼႆယဝ်ႉ။
ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢမ်ႇၵိၼ်သူးလၢပ်ႈလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု တမ်းပိူင် ႁႂ်ႈပၼ်ငိုၼ်းလိူၼ် ပဵင်းပေႃးၵုမ်ႇထူၼ်ႈ။ March 1985 တီႈပၢင်ၵုမ် တမ်းဝၢင်းငိုၼ်းၸႂ်ႉၸၢႆႇ(ၿတ်ႉၵျႅတ်ႉ) ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ထဵင်ၵၼ် လွင်ႈပိူင်ငိုၼ်းလိူၼ်။ ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၸုမ်းၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉ ထတ်းသၢင်ဝႃႈ ငိုၼ်းလိူၼ်လီၵႂၢၼ်းယု ၻေႃႇလႃႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ(29,000)ၼၼ်ႉ သင်တေတႅၵ်ႈတင်း ငိုၼ်းလိူၼ် ၸွမ်ၽွင်းလူင်မလေး လႆႈ(10,000)ၵူၺ်းၼၼ်ႉ ၼမ်လိူဝ်ၼႅၼ်ႇ ဝႃႈၼႆ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု လၢတ်ႈဝႃႈ “ပေႃးတေဝႃႈၼၼ် မႃးၵူဝ်ႉ(ၸ်) ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈၾိလိပ်ႉပိၼ်း(ၸ်) ဢဝ်ငိုၼ်းလိူၼ် ပဵင်းၻေႃႇလႃႇ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ (1,000)ၵူၺ်း။ ၸွမ်ၸိုင်ႈမလေး ဢၼ်လႆႈဢုပ်ႉၵူၼ်းမိူင်း(150)လၢၼ်ႉ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ငိုၼ်းလိူၼ် ပဵင်းၻေႃႇလႃႇသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ(2,500)ၵူၺ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶဝ်ၸိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မၢၵ်ႈမီးလိူဝ်ၵဝ်ၶႃႈတႄႉတႄႉ။ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ဢိၼ်ႇၻူဝ်ႇၼီးသျုးၼၼ်ႉ လိုဝ်ႈၵၢၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉသိုပ်ႇယူႇလႆႈ တီႈႁိူၼ်း ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉ ထႅင်ႈယူႇ။ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မလေးသျုးၵေႃႈ လႆႈလိၼ်(ဢမ်ႇၼၼ်)ႁိူၼ်းလၢႆလၢႆ။ ႁိူၼ်းဢၼ်ၵဝ်ၶႃႈယူႇ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈႁိူၼ်းၵဝ်ၶႃႈ ပဵၼ်ႁိူၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ။ ၵဝ်ၶႃႈ ဢမ်ႇမီးငိုၼ်းလိူဝ်” ၼႆယဝ်ႉ။ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈငိုၼ်းလိူၼ် ၽွင်းလူင်ပၼ်ၵူႈပီ။ ႁဵတ်းၼၼ်ၸင်ႇ ငိုၼ်းလိူၼ်ၶဝ် တေဢမ်ႇပေႃးပိူင်ႈၵၼ်တင်း ငိုၼ်းၶဝ်ႈၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ် တီႈၵုင်ႇပၼီႇသုၼ်ႇတူဝ်ၼၼ်ႉလႄႈ လွင်ႈၵိၼ်သူးလၢပ်ႈၵေႃႈ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈမီး ၼႆယဝ်ႉ။ 1978 ၻွၵ်ႇတိူဝ်ႇတူဝ်ႇၼီၵၼ် ႁဵတ်းၽူႈၸတ်းၵၢၼ် ယူႇတီႈယေးငိုၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈလူင်မိူင်းၶႄႇ။ ၼိုင်ႈပီ လႆႈငိုၼ်းလိူၼ် (950,000)။ လီၵႂၢၼ်းယု ႁႂ်ႈဢွၵ်ႇၵၢၼ်သေ မႃးၸွႆႈလႄႈ ၶၢမ်ႇဢွၵ်ႇၵၢၼ်သေ မႃးၸွႆႈၵၢၼ် ဢၼ်လႆႈငိုၼ်းလိူၼ် သၢမ်ပုၼ်ႈၼိုင်ႈပုၼ်ႈ ငိုၼ်းလိူၼ် ၵဝ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်းသေ ၸွႆႈၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇမႃး ယူႇယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယုၼၼ်ႉ ႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်းပၵ်းပိူင်။ မၼ်းဢမ်ႇႁႂ်ႈၽႂ်လႆႈယူႇ ၼိူဝ်ပၵ်းပိူင်။ ပဵၼ်ၽွင်းလူင်၊ ပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၵေႃႈယႃႇ တိုၼ်းတေ လႆႈၶၢမ်ႇပၵ်းပိူင်တႅပ်းတတ်းၵူၺ်း ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢၼ်မၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼႅၼ်ႇၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈလွင်ႈလီလႆႈဢၢမ်း။

လွင်ႈမူတ်းသႂ်

1967 မိူဝ်ႈလီၵႂၢၼ်းယု ၵႂႃႇမိူင်းၶႄႇ လႆႈႁၼ်ၼႂ်းႁွင်ႈပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ မီးၵွၵ်းထူမ်ႇဝႆႉတင်းၼမ်။ ယွၼ်ႉၶဝ်ၵႆႉ ၶင်ႇၶီႈၶၢၵ်ႇ၊ ထူမ်ႇၼမ်ႉလၢႆးလႄႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၶႄႇၵမ်ႈၽွင်ႈ တိုၵ်ႉၸႂ်ႉၵွၵ်းထူမ်ႇယူႇ။ 1978 တဵင်ႇသျွင်ႇၾဵင်ႇ မႃးမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ။ တမ်းဝႆႉပၼ် ၵွၵ်းထူမ်ႇသေတႃႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႉ။ လႅပ်ႈႁူႉဝႃႈ ၶႄႇမိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢမ်ႇၸႂ်ႉၵွၵ်းထူမ်ႇ ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈ 1960 ပၢႆမႃးၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု တူင်ႉတိုၼ်ႇသၢၼ်ၶတ်း လွင်ႈထူမ်ႇ ၼမ်ႉလၢႆး။ ၵူၺ်းၵႃႈ တေႃႇထိုင် 1980 ပၢႆၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉမီးၸဝ်ႈၵႃး ၸိူဝ်ႈပိုတ်ႇႁူးလႅင်းၵႃးသေ ထူမ်ႇၼမ်ႉလၢႆးတူၵ်းၼိူဝ်တၢင်းယူႇ။
လွင်ႈဝႃႈ ထူမ်ႇၼမ်ႉလၢႆးၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈပဵၼ်မၢၵ်ႇႁူၵ်ႈ(ပွတ်ႇမႅင်း)ၼႆၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ႁႂ်ႈသွၼ်တီႈႁူင်းႁဵၼ်း။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး လွင်ႈသူင်ယၢမ်ႈ ထူမ်ႇၼမ်ႉလၢႆးၼၼ်ႉႁၢႆၵႂႃႇ။ လီၵႂၢၼ်းယုဝႃႈ “ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ၸပ်းယိၼ်ႉမၼ်း ဝႆႉယူႇၵေႃႈယႃႇ ပဵၼ်လွင်ႈဢမ်ႇလီၸိုင် တိုၼ်းတေလႆႈပႅတ်ႈ။ တေလႆႈ ဢွၼ်ၵၼ်ပႅတ်ႈ တင်းသူင်ယၢမ်ႈဢမ်ႇလီ ဢၼ်မီးမႃးၸဵမ်ၵွၼ်ႇၼၼ်ႉယူႇ” ဝႃႈၼႆ။
လီၵႂၢၼ်းယု ၶႂ်ႈသၢင်ႈ ႁႂ်ႈမိူင်းမၼ်း မူတ်းသႂ် ၶဵဝ်ႁိူဝ်ႈ ၵတ်းယဵၼ်ဝႆႉယူတႃႇသေႇသေ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ် ဢူဝ်ႇဢေးၸိတ်ႉ(Oasis) ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢေးသျုး။ တေၸၢင်ႈမီးၵူၼ်းၵႃႉ ၽူႈမၢၵ်ႈယႂ်ႇလူင်လႄႈ ၽူႈလႄႇလၢဝ်း ၶဝ် ၶဝ်ႈမိူင်းမႃးလႄႈ ႁႂ်ႈပဵၼ် တီႈသိူဝ်းသႃႇလႄႈ တီႈပိူၼ်ႈၶွႆယိူင်ႈၼၼ်ႉ တေလႆႈၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းၼႆယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်း ၵမ်ႈၽွင်ႈ လုၵ်ႉၼႂ်းသုမ်ႉသေ ၶၢႆႉၽႅဝ်ဝႆႉယူႇသဝ်း ၼိူဝ်ႁိူၼ်းတိူၵ်ႈထႅဝ်သုင်လူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈယႃႇ ယင်းပႆႇပႅတ်ႈလႆႈ တင်းသူင်ယၢမ်ႈၵဝ်ႇၶဝ်။ တိုၵ်ႉသႅၼ်ႇလၢတ်ႈ ဢူၼ်ဢၢၼ်တေႃႇၵၼ်ယူႇ။ တိုၵ်ႉၶၢႆၶူဝ်းၶွင် ႁိမ်းၽင်ႇတၢင်းယူႇ။ ၸဝ်ႈၵႃးၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလၵ်းပိူင် ၵႃႈၵႃးၼင်ႇၶၢဝ်းတၢင်းလႄႈ ၶႂ်ႈယွၼ်းၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ ၵမ်ႉၸႂ်။ ၸွမ်းတၢင်းၵေႃႈ ၶႂ်ႈၵိုတ်း တီႈလႂ်ၵိုတ်း။ ၶႂ်ႈႁေႃႈၽင်ႇလႂ်ႁေႃႈသေ ဢမ်ႇမီးပၵ်းပိူင်သေဢိတ်း။
1971 မီးၼႃႈၵၢၼ် ပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်းလႆႈယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလႆႈယိပ်းၵမ် ပၵ်းပိူင်ၼိူဝ်ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉမႃး။ ၸဝ်ႈတၢင်းၶၢႆၶၢင်ႈတၢင်းၵေႃႈ ႁႂ်ႈႁဵတ်းမၢႆၾၢင်ၶၢႆၶူဝ်းၶွင်ယဝ်ႉ ဢမ်ႇႁႂ်ႈၶၢႆၼိူဝ်တၢင်း။ ႁဵတ်းပၼ် တီႈၶဝ်တေလႆႈၵႂႃႇၶၢႆ။ သၢင်ႈပၼ်လွတ်ႇၼမ်ႉ၊ ႁွင်ႈၵွၵ်ႇ၊ ဝႆႉပၼ်ၵူၺ်ယုၵ်းယၵ်းသေ ႁဵတ်း ႁႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းဢမ်ႇဝူၺ်ႇဢမ်ႇႁင်ႈ။ 1980 ၼၼ်ႉ တမ်းပၼ်တီႈ ၸဝ်ႈတၢင်းၶၢႆၶၢင်ႈတၢင်းၼၼ်ႉ လႆႈတီႈၶၢႆၵႂႃႇတင်းမူတ်း။ ၵမ်ႈၽွင်ႈမိုဝ်ႉႁုင်ၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉ လႄႈ မီးၵူၼ်းတၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်း မႃးၵိၼ်ၵိုၼ်းဢိုၵ်ႉဢိုၵ်ႉ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ပဵၼ်သထေးႁူဝ်လၢၼ်ႉၵႂႃႇလႄႈ ၶီႇၵႃး ၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇၶၼ်လူင်သေမႃးၶၢႆ။
ၸဝ်ႈၵႃး ၸိူဝ်ဢမ်ႇမီးပၵ်းပိူင်ၵေႃႈ ပၼ်တၢမ်ႇတၢင်းၽိတ်း။ ၶပ်းၶိုင်ပၼ် ႁႂ်ႈမီးလူတ်ႉထႅဝ်တေႃႉသူင်ႇ ၵူႈတီႈတင်းမိူင်း။ 1964 တိုၵ်ႉမီးဝူဝ်း လႄႇ ၸွမ်းတၢင်းၵၢင်ဝဵင်းယူႇ။ 1965 ၸမ်သဵင်ႈမႃးၸင်ႇ ၽႅၼ်ၵၢၼ်ဢမ်ႇႁႂ်ႈ ဝူဝ်းၶဝ်ႈဝဵင်းၼၼ်ႉ ထိုင်တီႈၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
တႃႇႁႂ်ႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ မူတ်းသႂ်ၼၼ်ႉ လႆႈသုတ်ႉၶၢႆႉႁိူၼ်းတိူၵ်ႈလူင် ဢၼ်ၵူၼ်းယူႇသဝ်း မီး(3,000)ပၢႆၼၼ်ႉသေ ၶုတ်းႁွင်ႈၼမ်ႉလၢႆႇတႂ်ႈလိၼ်ဝႆႉ တင်းမိူင်း။ ပိုတ်ႇၵၢတ်ႇမႂ်ႇ ပၼ်ၸဝ်ႈတင်းၶၢႆၶၢင်ႈတၢင်း လႆႈၵႂႃႇၶၢႆ။ ၽဵဝ်ႈပႅတ်ႈ မူၵဝ်ႈမိုၼ်ႇ(90,000) ဢၼ်ပွႆႇလဵင်ႉဝႆႉ ၼႂ်းၼႃး 8,000 လွၵ်း။ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈၼွင်ပႃ။ ဢဝ်ၵူၼ်းယူႇသဝ်း ၸွမ်းထုင်ႉၸွမ်းၼႃး ၶၢႆႉၵႂႃႇယူႇပွၵ်ႉမႂ်ႇ။ ဢၼ်ယၢပ်ႇ သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၶၢႆႉၸဝ်ႈၼႃး။ ဢဝ်ၵူၼ်းမူၼ်ႈသိူဝ်းမႃး ၼႂ်းၵူမ်ႇၼႂ်းဢုင် ၶၢႆႉၵႂႃႇယူႇ တီႈႁိူၼ်းဢုတ်ႇ၊ တၢင်းၵဵင်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမေႃ ယူႇလႄႈ လၢတ်ႈဝႃႈ ယႃႉလူႉၾဝၶဝ်ၼႆသေ တွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ် သၢၼ်ၶတ်း ပႃႇတီႇလီၵႂၢၼ်းယုၶဝ်ထႅင်ႈ လူးၵွၼ်ႇ။
တႃႇတေႁဵတ်းႁၢတ်ႇသၢႆး တီႈႁူၺ်ႈၵႃႇလၢၼ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈသိုဝ်ႉသၢႆးတီႈ ဢိၼ်ႇၻူဝ်ႇၼီးသျုးမႃးထူမ်။ ယၢမ်းလဵဝ် တီႈၼၼ်ႈ ပဵၼ်တီႈၵူၼ်းလႄႇလၢဝ်းၶဝ် ၼွၼ်းဢွမ်ႇလႅတ်ႇ။ 1987 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃးၼင်ႇ လီၵႂၢၼ်းယု ၶႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉ တင်းမူတ်း ယူႇယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၼမ်ႉဝူၺ်ႇႁင်ႈ ႁၢႆယဝ်ႉ လႆႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ လူမ်းဝူၺ်ႇႁင်ႈ ႁၢႆထႅင်ႈ။ လွင်ႈၽုၼ်ႇမုၵ်ႉၽူင်ႉတၼ်၊ ၵႂၼ်းၾႆးၺူဝ်းမဵၼ်ယူႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈတႅၵ်ႈတူၺ်း တင်းၼႅၼ်ႈၼႃမၼ်း။ လႆႈတႅၵ်ႈတူၺ်း ႁႅင်းၵွၼ်ႈ ၵႂၼ်း ၵူၼ်ႈလူတ်ႉၵႃး။ လႆႈမၵ်းၶၢၼ်း ႁူင်းၵၢၼ် ဢၼ်ၸႂ်ႉၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈလူင်ပၼ်ႇ။
လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လႆႈႁၢမ်ႈလွင်ႈဢူၼ်ၵဝ်းမေႃးမႄးထႅင်ႈ။ လွင်ႈပိုတ်ႇသဵင် ဢွမ်လူမ်းလင်၊ ပိုတ်ႇထီးဝီးလင်၊ လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ၸၢၵ်ႈၶႂၢၵ်ႈသဵင်တႄႇၵႂႃႇ လွင်ႈၸုတ်ႇမူၵ်ႇတႅၵ်ႇ မိူဝ်ႈပွႆးပီမႂ်ႇၶႄႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁၢမ်ႈပႅတ်ႈတင်းမူတ်း။ ဢမ်ႇၸုတ်ႇမူၵ်ႇတႅၵ်ႇယဝ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇလႆႈမႆႈၸႂ်ၾႆးတေမႆႈယွၼ်ႉသေ မဝ်ႇၵႃႈ လွင်ႈတေလႆႈသိုဝ်ႉ ၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ်မႃးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉလႄႈ လွင်ႈငိုၼ်းၼႂ်းမိူင်း တေလႆဢွၵ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်း ယွၼ်ႉမူၵ်ႇတႅၵ်ႇၵေႃႈ လူတ်းယွမ်း။ သၢင်ႈႁိူၼ်းတိူၵ်ႈထႅဝ် သုင်သၢဝ်းၸၼ်ႉ ပၼ်ႁႂ်ႈလႆႈယူႇယဝ်ႉလႄႈ တင်းသူင်ယၢမ်ႈၵဝ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၽွၼ်းလီၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵိုင်ႇလီလႅၵ်ႈလၢႆႈ ယဝ်ႉၼႆသေ လီၵႂၢၼ်းယု ၸင်ႇႁဵတ်းၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။ ပီႁိုင်မႃးၵေႃႈ ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈၵႂႃႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။
1970 ႁၢမ်ႈတတ်းပႅတ်ႈ ၵၢၼ်ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၶၢႆလႅၼ်းယႃႈ။ ႁၢမ်ႈတတ်းလွင်ႈ လုတ်ႇလႅၼ်းယႃႈ တီႈႁူင်းႁဵၼ်း၊ ၼိူဝ်လူတ်ႉ၊ ၼိူဝ်လူတ်ႉၾႆး။ မၵ်းမၼ်ႈ ဝၼ်းဢမ်ႇလုတ်ႇလႅၼ်းယႃႈၼၼ်ႉ ၼိုင်ႈပီၼိုင်ႈဝူင်ႈ။
မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် 1957 ၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ပဵၼ်ၵူၼ်းလုတ်ႇလႅၼ်းယႃႈလႄႈ ၼိုင်ႈဝၼ်းသဵင်ႈ(20)လႅၼ်း။ ႁဵတ်းပၢင်ႁႃသဵင် သၢမ်ပၢင်ယဝ်ႉၵေႃႈ သဵင်မၼ်း ဢမ်ႇဢွၵ်ႇယဝ်ႉလႄႈ တိုတ်းလႅၼ်းယႃႈပႅတ်ႈ။ ဢမ်ႇပၼ်ၽႂ်လုတ်ႇ လႅၼ်းယႃႈ ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်မၼ်း။ ႁၢမ်ႈတတ်းပႃး လွင်ႈၵိၼ်ပီႇၵေႇ (P K မၢၵ်ႇၾရင်ႇ)။ လွင်ႈၵိၼ်ပီႇၵေႇၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈဝူၺ်ႇႁင်ႈ သေမဝ်ႇၵႃး မိူဝ်ႈၶၢႆးထူမ်ႇပႅတ်ႈၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈၸပ်းတိတ်းပိူၼ်ႈ။ ၸၢင်ႈၶမ်ၸွမ်းႁွင်ႈ ၸွမ်းလွတ်ႇသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတၼ်ဢိုတ်း။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ တင်ႈတႄႇ January 1992 ၼၼ်ႉ ႁၢမ်ႈတတ်း ၵိၼ်ပီႇၵေႇတင်းမိူင်းမႃးယဝ်ႉ။
ၼႂ်းဝဵင်းၵူႈတီႈ ႁဵတ်းႁွင်ႈၵွၵ်ႇၼမ်ႉလၢႆႇ ႁႂ်ႈလႆလူင်းလီလီ။ ဢမ်ႇပၼ်ႁႂ်ႈမီး ၼမ်ႉယိုင်ႈၼမ်ႉၶင်ႇ ၼိူဝ်တၢင်း။ ဢမ်ႇႁႂ်ႈယုၵ်းယၵ်းၶမ်လႄႈ ႁွင်ႈတၼ်။ ဢမ်ႇႁႂ်ႈမီး မႅင်းမူၼ်းတွမ်။ ႁဵတ်းၼင်ႇၼၼ် ႁိုင်ပီၼိုင်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ လိူမ်ႈလႆႇမူတ်းၵဵင်ႈမႃးတႄႉတႄႉ ၼႆယဝ်ႉ။

သၢင်ႈမိူင်း ၶဵဝ်ၸိုၼ်ႈၵတ်းယဵၼ်

တွၼ်ႈတႃႇ တေဢဝ်မိူင်းၸၼ်ႉထိသၢမ် ပဵၼ်မႃးၸၼ်ႉထိၼိုင်ႈလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု သၢင်ႈႁႂ်ႈပဵၼ် မိူင်းသူၼ်ဢူးယိၼ်ႇ။ ၽုၵ်ႇတူၼ်ႈမႆႉ ၵူႈပွၵ်ႉၵူႈတီႈ ၵူႈတၢင်းၽႄ။ ပိုတ်ႇႁွင်ႈၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယဝ်ႉ ႁႂ်ႈႁဵတ်းၸွမ်းၽႅၼ်ၵၢၼ်။ တူၼ်ႈတႅမ်ႇ၊ တူၼ်ႈယုမ်း၊ တူၼ်ႈသုင်၊ တူၼ်ႈထၢၼ်၊ တူၼ်ႈဢုၼ် ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇထၢၼ်ႈ ပွၵ်ႉၵူၼ်းၽၢၼ် ပွၵ်ႉၵူၼ်းမီး ၽုၵ်ႇၵူႈတီႈ ၵူႈပွၵ်ႉ။
တီႈႁူင်းႁဵၼ်းၵေႃႈ ႁႂ်ႈသွၼ်လွင်ႈ မေႃၽုၵ်ႇ မေႃႇၵုမ်းသိမ်း တူၼ်ႈမွၵ်ႇ။ တင်ႈတႄႇ 1971 ၼၼ်ႉမႃး မၵ်းမၼ်ႈဝူင်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်း လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇၿိူဝ်ႇ ပဵၼ်ဝၼ်းၽုၵ်ႇတူၼ်ႈၼႆသေ တင်းတႄႇဢဝ်ၽွင်းလူင်လႄႈ ၵူၼ်းတင်းမိူင်း ႁႂ်ႈၽုၵ်ႇတူၼ်ႈမႆႉ။ သင်ႇဢဝ်ၸိူ ဝ်ႉမွၵ်ႇမိူင်းၼွၵ်ႈသွင်ႁဵင် (2,000) မဵဝ်း မႃးၽုၵ်ႇတီႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ။ ငိုၼ်းၸႂ်ႉၸၢႆႇႁဵတ်းႁႂ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ၶဵဝ်ၵတ်းယဵၼ် သဵင်ႈၼမ်သေတႃႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈသိူဝ်းၸႂ်လႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု ဢမ်ႇသေးလၢႆ ၼႆယဝ်ႉ။
ၵူၺ်းၵႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉလႆႈမူၼ်ႉမႄး တင်းသူင်ယၢမ်ႈၵူၼ်း ဢၼ်ဢမ်ႇလီ ၼၼ်ႉထႅင်ႈယူႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇ လတ်းၶၢမ်ႈပႃႇယိူဝ်ႈ ဢၼ်ၽုၵ်ႇဝႆႉ၊ ႁၵ်းၵၢၼ်ႉပႅတ်ႈ မွၵ်ႇႁၢင်ႈလီ၊ ဢွၼ်ၵၼ်ၵိုတ်းလႅင်၊ ၵိုတ်းလူတ်ႉၶိူင်ႈ ဢိင်ဝႆႉၸွမ်း တူၼ်ႈမွၵ်ႇ တူၼ်ႈမႆႉ ဢၼ်ၽုၵ်ႇဝႆႉ။ လႆႈတမ်းပိူင်ပၼ်တၢမ်ႇသေ ယူတ်းယႃတင်းယၢမ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉထႅင်ႈ။

တပ်ႉသိုၵ်း

ဝၢႆးလွတ်ႈလႅဝ်းယဝ်ႉ တီႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ၵူၺ်းၵိုတ်းဝႆႉ တပ်ႉဢၼ်ၽူႈမီးၸၼ်ႉဢင်းၵိတ်ႉၵွၼ်းဝႆႉ တပ်ႉလိၼ်(2)တပ်ႉၵူၺ်း။ တွၼ်ႈတႃႇတေ ၵႅတ်ႇၶႄမိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်းမႂ်ႇၼၼ်ႉ တပ်ႉ(2)လုၵ်ႈၵူၺ်းဢေႇၼႅၼ်ႇ ၼႆသေ လႆႈတႄႇသၢင်ႈႁႅင်းမႃး။ ဝၢႆးလွတ်ႈလႅဝ်းယဝ်ႉ ၶဵၼ်ဢၼ်လႆႈၵူဝ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ၵူဝ်မလေးၶဝ်ႈတိုၵ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ October 1971 တပ်ႉဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁုပ်ႈသိမ်းမိူဝ်းၶိုၼ်း။ ႁႂ်ႈမီး တပ်ႉဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉၼႆသေ ၵိုတ်းဝႆႉသိုၵ်းဢင်းၵိတ်ႉ၊ ဢေႃးၸတေးလျုး လႄႈ ၼိဝ်းၸီႇလႅၼ်ႇ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵူၺ်း။ March 1976 တပ်ႉဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် ဢွၵ်ႇမိူဝ်းၶိုၼ်းတင်းမူတ်း။ တပ်ႉၼိဝ်းၸီႇလႅၼ်ႇ ပဵၼ်တပ်ႉ ဢၼ်ဢွၵ်ႇမိူဝ်းၶိုၼ်း ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းပိူၼ်ႈလႄႈ မိူဝ်းၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 1989။
တႃႇပူၵ်းတင်ႈ တပ်ႉသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈတင်းၸွႆႈထႅမ် တီႈဢိတ်ႉ(ၸ်)ရေး(လ်)။ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢၼ်မူႇသလိၼ်ႇ ယူႇသဝ်းၼမ် မိူၼ်ၼင်ႇမလေးသျုး၊ ဢိၼ်ႇၻူဝ်ႇၼီးသျုး၊ ၿရူႇၼၢႆး(လ်)ၶဝ်သမ်ႉ ဢမ်ႇႁၼ်လီ လွင်ႈဢိတ်ႉ(ၸ်)ရေးမႃးၸွႆႈ။
ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းၵႅတ်ႇၶႄဢိတ်ႉ(ၸ်)ရေး(လ်) (IDF= Israel Defense Forces) ႁပ်ႉဢဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်းၸွႆႈထႅမ် တႃႇသၢင်ႈတပ်ႉသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼင်ႇ ပိူင်သၢင်ႈတပ်ႉ(IDF)ၶဝ်ၼၼ်ႉသေ ႁွင်ႉဢဝ် ၶူးၽိုၵ်းသိုၵ်း သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၶဝ် မိူဝ်းပိုၵ်ႉၽိုၵ်းပၼ် တီႈဢိတ်ႉ(ၸ်)ရေး(လ်)။ လွၵ်းလၢႆးၽိုၵ်းသိုၵ်းၵေႃႈ တမ်းပိူင်ၼင်ႇဢိတ်ႉ(ၸ်)ရေး(လ်)ယဝ်ႉသေ လွင်ႈဝႃႈ ၸၢႆးၵူႈၵေႃႉ ဢမ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်း ဢမ်ႇလႆႈ ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ယိူင်ႈဢဝ်ပိူင်ဢိတ်ႉ(ၸ်)ရေး(လ်) မႃးယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၼႃႈၵၢၼ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ယင်းတိုၵ်ႉ ၵပ်းသၢၼ်ဢိတ်ႉ(ၸ်)ရေး(လ်)ယူႇသေ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်သိုဝ်ႉ ၶိူင်ႈၵၢင်ႇဢိတ်ႉ(ၸ်)ရေး(လ်) ၼမ်သေပိူၼ်ႈ မိူင်းၼိုင်ႈယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၼင်လိၼ်မိူင်းၵႅပ်ႈလႄႈ တပ်ႉသိုၵ်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ႁၢင်ႈႁႅၼ်း တႃႇတေတိုၵ်းတေႃးၵႅတ်ႇၶႄ လႆႈလီလီသေတႃႉ တႃႇထွႆဢွၵ်ႇလႄႈ တႃႇႁူမ်ႈႁွမ်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ ယၢပ်ႇဝႆႉယူႇ။ ၵူၼ်းမိူင်းမီး ဢေႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးလွင်ႈတုမ်ႉယွၼ်ႈၼိူဝ် ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈ တပ်ႉသိုၵ်းဝႆႉတႄႉတႄႉ။ တပ်ႉ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ မီးသိုၵ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ်တႃႇသေႇ ဢေႇသေတႃႉ သိုၵ်းၵႅမ် ဢၼ်တူဝ်ႈတၼ်းၸွႆႈတိုၵ်းလႆႈၼၼ်ႉ မီးတင်းၼမ်။
လီၵႂၢၼ်းယု လႆႈတႄႇဢွၵ်ႇၶေႃႈပူင်ဝႃႈ ၵူၼ်းၸၢႆး မိူင်းသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ဢႃႇယု (18 )ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်ၵူႈၵေႃႉ ဢမ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်း ဢမ်ႇလႆႈၼႆသေ သၢင်ႈႁႅင်း ၵႅတ်ႇၶႄမိူင်းမႃး။ ၵူၼ်းၸိူဝ်းမီး တၢမ်ႇတၢင်းၽိတ်းလႄႈ ယင်းပႆႇပူၼ်ႉ တၢမ်ႇၼၼ်ႉလႄႈသင် ၶဝ်ၸိူဝ်းတီႈႁိူၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးၶဝ်ဢမ်ႇပဵၼ် ၼႃႈႁိူၼ်းတေၸုတ်ႈလုတ်ႈၼႆၼၼ်ႉ တေလႆႈမီးသၢၵ်ႈသေႇ တၢင်ႇၼႄ ၸင်ႇတေဢမ်ႇလႆႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်း။
ၼၢင်းယိင်း ဢမ်ႇပႃးၼႂ်းၶေႃႈပူင်ဝႃႈ ဢမ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်း ဢမ်ႇလႆႈၼႆသေတႃႉ ၼႂ်းတပ်ႉသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ၼၢင်းယိင်းမီးဝႆႉ တင်းၼမ်။ တင်ႈတႄႇ 1989 ၼၼ်ႉမႃး ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၼႃးၵၢၼ် ဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ တႃႇၵူၼ်းၸၢႆးၼၼ်ႉ တႄႇတမ်းဝၢင်းမၵ်းမၼ်ႈပၼ် ႁႂ်ႈၼၢင်းယိင်းၶဝ်ႈႁၢပ်ႇမႃး ယူႇယဝ်ႉ။

တႃႇႁႂ်ႈမိူင်းဢွၼ်ႇ ၸုၵ်းမၼ်ႈလႆႈ

လီၵႂၢၼ်းယုဝႃႈ “ဝၢၼ်ႈမိူင်းလဵၵ်ႉၼၼ်ႉ တႃႇတေလႅၵ်ႈလၢႆႈ ၼႂ်းႁဝ်းၼင်ႇၵၼ်ၵူၺ်းၵေႃႈ ႁႅင်းဢေႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် မိူင်းလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ ႁႃဢူၺ်းၵေႃႉ ဢူၺ်းသႄႈ ၼမ်လႆႈၵႃႈႁိုဝ် လီၵႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ တေလႆႈၵုမ်းၵမ် လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းမၼ်ႈၵိုမ်းၵႂႃႇ ၶၢဝ်းႁိုင်ထႅင်ႈ။ လွၵ်းလၢႆး ၵပ်းသိုပ်ႇတၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်းၼၼ်ႉ တႃႇႁႂ်ႈပဵၼ်ဢူၺ်းၵေႃႉၵၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ယွၼ်ႉၸမ်ၸႂ်ၵၼ်လႄႈ သုၼ်ႇတူဝ်မိုတ်ႈၵိုဝ်းၵၼ်။ ပဵၼ်လွင်ႈ ႁႂ်ႈယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းႁဝ်း မီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈသေ သိုပ်ႇသိမ်းပႅင်း တင်းမၢၵ်ႈမီးဝၢၼ်ႈမိူင်းလႆႈယူႇ ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ” ဝႃႈၼႆ။
သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ပဵၼ်မိူင်းလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇ ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းၵူၼ်းဢေႇ။ ဢၼ်လီထၢင်ႇၶိုၵ်ႉ ဢမ်ႇမီးသင်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉပၢႆးမၢၵ်ႈမီးလႄႈ ၸုၵ်းမၼ်ႈသေ ဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်လႆႈယူႇ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉလႄႈ ပဵၼ်တီႈပိူၼ်ႈႁၼ်လီဝႆႉယူႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ လီၵႂၢၼ်းယု လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ တေလႆႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပဵၼ် မိူင်းမီးတင်းတိုဝ်းတေႃႇပိူၼ်ႈ ၼႆၼၼ်ႉသေ ၵေႃႈသၢင်ႈမိူင်းမၼ်း ႁႂ်ႈပဵၼ် မိူင်းလုမ်ႈၾႃႉ ပိုင်ႈဢိင်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶတ်းၸႂ်သၢင်ႈပဵၼ် မိူင်းလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇ ဢၼ်ႁိူဝ်ႈပိူင်းဝႆႉယူႇ ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ပိူၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ၸုၵ်းမၼ်ႈလႆႈ ၼႂ်းပွတ်းတွၼ်ႈ ၼင်လိၼ် တီႈမိူင်းမၼ်းမီး ဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ် ၽွၼ်းလီပႃး တႃႇတၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်းထႅင်ႈ။ မီးသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇလႄႈ ႁႂ်ႈမိူင်းႁိမ်းႁွမ်းၵေႃႈ မီးၽွၼ်းလီသေ ႁႂ်ႈငဝ်းလၢႆး ၼႂ်းမိူင်း ၼွၵ်ႈမိူင်း မီးၽွၼ်းလီမႃး ၼင်ႇၵၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈတႄႇတႄႉ တႃႇႁႂ်ႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၸုၵ်းမၼ်ႈၵႂႃႇလႆႈၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု ဝူၼ်ႉယၢပ်ႇဝႆႉယူႇ။ မၼ်းႁၼ်ဝႃႈ ၼင်လိၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵႅပ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွၵ်းဢူၼ်ႈလူင်ၶဝ်ဝႆႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ငဝ်းလၢႆး ၼႂ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈ တေၸၢင်ႈႁုၵ်းႁၢႆႉ။ ပဵၼ်ဝႆႉငဝ်းလၢႆး ပႃလူင်တေၵိၼ်ပႃဢွၼ်ႇ။ ပႃၶီးဢွၼ်ႇ တူဝ်ၼိုင်ႈ ႁိပ်ႇဝႆယူႇႉၵႄႈၵၢင် ပႃၸၢတ်ႇလႄႈပႃမုင်း။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ မၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ငဝ်းလၢႆးမိူင်းမၼ်း ပဵၼ်ၵုင်ႈလႅင်ဢွၼ်ႇ မီးၵွင်ႉၼၼ်ႉမႃး။ ၽႂ်မႃးၵိၼ်ၵေႃႈ ႁႂ်ႈတၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉ လီၵႂၢၼ်းယု တမ်းပိူင် ႁႂ်ႈၽၢႆႇၼႂ်းမိူင်း မၼ်ႈၵိုမ်းသေ ဢမ်ႇႁႂ်ႈမိူင်းႁႅင်းလူင် ႁတ်းမႃးပႄႉၵိၼ်လႆႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်ႈပၵ်းပိူင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၵေႃႈ မၼ်းတိုၼ်းၵႅၼ်ႇၶႅင်။ ၼႂ်းၵႄႈ ဢၼ်ဢိၼ်ႇၻူဝ်ႇၼီးသျုး လွၵ်ႇငိုတ်ႈယူႇၼၼ်ႉသေ ႁတ်းပၼ်တၢမ်ႇတၢႆ ၵူၼ်းဢိၼ်ႇၻူဝ်ၼီးသျုး(2)ၵေႃႉ ဢၼ်မႃးၽိတ်း ပိူင်ႈပၵ်းပိူင် မိူင်းမၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵူဝ် လွင်ႈဢမေႇရိၵၼ်ႇ မိပ်ႇငႅၼ်းသေ ပၼ်တၢမ်ႇၶွၼ်ႉ တီႈမၢႆႇၵႄႇၾေး(လ်) ယွၼ်ႉမႃးယႃႉပၵ်းပိူင်မိူင်း ထႅင်ႈ။ ၼႂ်းမိူင်ႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇဢဝ်ၼႃႈလဵၵ်ႉၼႃႈယႂ်ႇဝႃႈ။ ဢဝ်ပၵ်းပိူင် ပဵၼ်လၵ်းသေ ၶတ်းၸႂ်ႁႂ်ႈၵူၼ်းၵူႈၵေႃႉ ဢၼ်မႃးမီးဝႆႉယူႇ ၼႂ်းမိူင်းၼၼ်ႉ ယူႇတႂ်ႈပၵ်းပိူင် ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
လီၵႂၢၼ်းယု သႂ်ႇၼမ်ႉၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်းဝႆႉဝႃႈ လွင်ႈၼႃႈလိၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း လဵၵ်ႉယႂ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈလွင်ႈတၢင်း တေလႅၵ်ႈလၢႆႈၸၢတ်ႈပၢၼ်ၶဝ်လႆႈ ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လီၵႂၢၼ်းယု ႁဵတ်းႁႂ်ႈသိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ ၵပ်းသၢၼ်လႆႈ တင်းမိူင်း ယႂ်ႇမိူင်းလူင်သေမဝ်ႇၵႃး သၢင်ႈႁႅင်းၵႃႉၶၢႆတေႃႇၵၼ်လႆႈ တင်းၵူႈမိူင်းမိူင်း ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉ ဢမ်ႇမီးၶွပ်ႇလႅၼ်သေ ၵႃႉၶၢႆတေႃႇၵၼ်လႆႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လႅီၵႂၢၼ်းယု ပဵၼ်ၽူႈပၼ် ပၢႆးဝူၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။

လွင်ႈၸုၵ်းမၼ်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်မိူင်း လုမ်ႈၾႃႉ

ဢဝ်ဝႃႇတ ၵၢၼ်မိူင်းလုမ်ႈၾႃႉဝႃႈၸိုင် သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇပဵၼ် မိူင်းဢၼ်ဢမ်ႇၸပ်းၽၢႆႇ။ ပဵၼ်မိူင်း ယူႇၶိုင်ႈၵၢင်။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢမ်ႇလႆႈၶၢမ်ႇလၢၵ်ႈၸၼ် ၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းယဵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဝႆႉသတိသေ ၶတ်းၸႂ် ႁဵတ်းသၢင်ႈ ယူႇသဝ်းမႃး။ မိူင်းၸိူဝ်းတိုၵ်ႉႁႃမုၼ်းမႂ်ႇ ၸမ်တေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼၼ်ႉ ႁၢမ်ႉၼမ် လႆႈၵိူင်းၵွမ်ႉၸပ်းၵႂႃႇ သေၽၢႆႇၽၢႆႇပႅတ်ႈသေတႃႉ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇတႄႉ ၶတ်းၸႂ်ၸုၵ်းယူႇၵႄႈၵၢင်ႁႂ်ႈလႆႈ။ ယၢမ်ႈမီး မိူင်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇၵျိူၵ်ႈမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းသေတႃႉ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇတႄႉ ၶတ်းၸႂ်ပဵၼ် ၶူဝ်ၵၢႆႇပၼ် ႁႂ်ႈၸိူဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈႁႃၵႂႃႇမႃးတေႃႇၵၼ်လႆႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူင်းႁႅင်းယႂ်ႇ လႄႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ

လီၵႂၢၼ်းယု လၢတ်ႈဝႃႈ မိူင်းလဵၵ်ႉလဵၵ်ႉၼၼ်ႉ လူဝ်ႇဢူၺ်းၵေႃႉ မိူင်းယႂ်ႇယႂ်ႇ။ 1965 ၼၼ်ႉ ၶဝ်လူဝ်ႇႁႅင်းႁူမ်ႇလူမ်ႈမိူင်း။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ႁူမ်ႈႁွမ်းတူၵ်းလူင်းၸွမ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ(5)မိူင်း မလေး၊ ဢင်းၵိတ်ႉ၊ ဢေႃးၸတေးလျုး၊ ၼိဝ်းၸီႇလႅၼ်ႇ၊ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇသေ ႁဵတ်းဢူၺ်းလီ သၢင်ႈႁႅင်း ၽၢႆႇၵႅတ်ႇၶႄမႃး။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉသေ လွင်ႈဢၼ်မလေးလႄႈ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇ တႅၵ်ႇဢႃႈၵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၵိုတ်းၵႂႃႇ။ တပ်ႉဢင်းၵိတ်ႉၵေႃႈ ထွႆဢွၵ်ႇမိူဝ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉလႄႈ လီၵႂၢၼ်းယု မုင်ႈႁၼ်ဝႃႈ တႃႇတေႁႄႉၵင်ႈ ႁႅင်းဢီးလူင် ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉလႆႈၼၼ်ႉ မီးဢမေႇရိၵၼ်ႇၵူၺ်း။ မၼ်းဢမ်ႇယၢမ်ႈၵႂႃႇယူႇ လႄႈ ဢမ်ႇမိုတ်ႈၵိုဝ်းတင်း ဢမေႇရိၵၼ်ႇ။ မိုတ်ႈၵိုဝ်းဢင်းၵိတ်ႉၵူၺ်း။
1968 -69 တႄႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၶဝ်ႈႁႃဢမေႇရိၵၼ်ႇ။ ၶဝ်ႈဢိူမ်ႈၸမ်ႇၽူႈမီးပိင်ႇၺႃႇဢမေႇရိၵၼ်ႇ ဢၼ်ႁူႉလွင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၶဝ်။ လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွၵ်းလၢႆး မိူင်းဢမေႇရိၵၼ်ႇၽႄဢႃႇၼႃႇၵၼ်။ မၼ်းၵႂႃႇ ဢမေႇရိၵၼ်ႇ။ မႅၼ်ႈၽွင်း ဝႅတ်ႉၼၢမ်း တိုၵ်းဢမေႇရိၵၼ်ႇလႄႈ ႁၢမ်ႉၼမ်တေလႆႈငိၼ်းပိူၼ်ႈလၢတ်ႈ လွင်ႈဢမ်ႇလီဝႅတ်ႉၼၢမ်းသေတႃႉ လီၵႂၢၼ်းယု ထွမ်ႇၵူၺ်း။ ဢမ်ႇတွၼ်ႉ လၢတ်ႈသင်ၸွမ်း။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃးၸင်ႇ ယၢမ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ ယွၼ်ႉဢမေႇရိ ၵၼ်ႇ မီးဝႆႉ တီႈဝႅတ်ႉၼၢမ်းလႄႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၵုၼ်ဢေးသျုးၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈပဵၼ် မိူင်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉသေ သိင်ႇၵႃႇပူဝ်ႇၵေႃႈ လႆႈသၢင်ႈႁႅင်း ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးမႃး ၼႆယဝ်ႉ။