ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇ ၵျွင်းတႆးၵဝ်ႈလၵ်း တႃႈၵုင်ႈ

ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇ ၵျွင်းတႆးၵဝ်ႈလၵ်း တႃႈၵုင်ႈ

ၵျွင်းတႆးၵဝ်ႈလၵ်း တီႈတႃႈၵုင်ႈၼႆႉ ၸိုဝ်ႈတဵမ်ထူၼ်ႈမၼ်း ႁွင်ႉဝႃႈ “ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇ” ၼႆသေ မီးႁိမ်း ပဵမ်ႉသဵၼ်ႈတၢင်းပျီႇ၊ ၼႂ်းပွၵ်ႉ 4၊ ၸႄႈဝဵင်းမယၢၼ်းၵုင်း၊ တိူင်းတႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်တၢင်းၵႂၢင်ႈမၼ်း မီး (9.078) ဢေႇၵယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးသွၼ်ႇပႃး ၼင်လိၼ်သိမ်ၼမ်ႉ ဝိသုင်ႇၵႃႇမ (ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ၵျွင်းလေးၵျုၼ်းၸၵျႃႇ ၼၵႃးမုင်း) ဢၼ်မီးယူႇ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေၽုင်ႇသႃႇၼၼ်ႉတႄႉ မီးယူႇ (11) ဢေႇၵပၢႆယဝ်ႉ။ သိမ်ႇၼမ်ႉလုၵ်ႈၼႆႉ တၢင်းၵႂၢင်ႈမီး 2 ဢေႇၵပၢႆပၢႆသေ မိူဝ်ႈပႆႇႁဵတ်း သဵၼ်ႈတၢင်းပျေႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝၢင်းၵျွင်း ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ႁဵတ်းသဵၼ်ႈတၢင်းပျေႇယဝ်ႉၵေႃႈ တေႃႇထိုင် ယၢမ်း 1993 ၼီႈၼႆႉ တိုၵ်ႉပဵၼ် ဝၢင်းၵျွင်းၶွင် ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇယူႇယဝ်ႉ။

ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေၽုင်ႇသႃႇၼႆႉ မီးၼႂ်းလၢပ်ႈ ဝဵင်းယၢၼ်ႇၵုင်ႇ (တႃႈၵုင်ႈ)သေတႃႉ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈယၢၼ်ႇၵုင်ႇ မႃးၸူးမၼ်း ယၢၼ်မွၵ်ႇ 8 လၵ်းပၢႆပၢႆ 9 လၵ်းၸူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၵျွင်းၵဝ်ႈလၵ်းၼႆၵေႃႈ ႁွင်ႉယဝ်ႉ။ ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇၼႆႉ ပေႃးတေၶွၵ်းၶိုၼ်း ပိုၼ်းၵႅပ်ႈဢွၼ်ႇ ဝၼ်းလင်မၼ်းၸိုင် ပဵၼ်ပီႈၼွင်ႉတႆး ဢၼ်ယူႇသဝ်း တီႈဢိူင်ႇလွႆလဵၵ်း ႁိမ်းလႅၼ်လိၼ် မိူင်းၶႄႇၶဝ် ဢၼ်ၶၢႆႉမႃးယူႇႁိမ်း ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၸွမ်းၽင်ႇတၢင်းပျီႇ၊ ႁိမ်းမွၵ်ႈ ၸဵတ်းလၵ်း၊ ပႅတ်ႇလၵ်း၊ ၵဝ်ႈလၵ်း၊ သိပ်းလၵ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၽွမ်ႉၵၼ် တႄႇတင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈတႄႇတင်ႈ

ပီႈၼွင်ႉတႆး ၸုမ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းဢၼ်ၼပ်ႉယမ် ၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇတႄႉတႄႉ ဝႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၼႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵႂၢမ်းမင်ႇၵထ မူႇၸုမ်းၶဝ်မီးၼၼ်ႉ ၶဝ်ႁႃဢွင်ႈတီႈမၼ်းသေလႄႈ တႄႇတင်ႈၵျွင်းသေ ႁဵတ်းတီႈလူႇ တီႈဝႆႈ ၽၢႆႇၼိုင်ႈသမ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ် တီႈၽႄႈတိူၼ်း ၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းမင်ႇၵထ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းမဵဝ်းဢၼ် ဢဝ်ဝွၵ်း၊ လင်ႇၵႃႇ တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉ သၽေႃး ဢၼ်ထုၵ်ႇပဵၼ် ထုၵ်ႇႁဵတ်း ပႃႈၼႃႈၼၼ်ႉ မဵဝ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၼႆႉၵေႃႈ “တေတႄႇၸင်ႈ ၵျွင်းတီႈလႂ်ၵွၼ်ႇ သႃႇသၼႃ ၸင်ႇတေႁိူဝ်ႈႁိူင်း” ၼႆၼၼ်ႉ ၶဝ်တတ်းၶၢဝ်း တတ်းတီႈမၼ်းသေ တႅမ်ႈႁဵတ်းၵႂၢမ်းမင်ႇၵထဝႆႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းမင်ႇၵထၶဝ် ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈတႃႇတေ တႄႇတင်ႈဝိႁၢၼ် ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ • ဢွင်ႇမေႇၽုင်ႇသႃႇ သင်ႇၶႃႇမႃးယူႇသဝ်းလၢပ်ႈ ပၢၵ်ႇၸၢပ်ႈၵိုတ်းဢွင်ႉ သိတ်ႉထွင်ႉပလၢင်ႇ သွင်ပၢၵ်ႇဢမ်ႇလိူဝ်ဢမ်ႇပူဝ်ႇ ငဝ်းမၼ်းတွၼ်းသေ ၶုၼ်ၵျူဝ်ႇသူႇရဵင်ႇႁဵင်လုၵ်ႈ တမုၵ်ႉမုၵ်ႉ တဝႃႇဝႃႇ ၽႃႇၶဝ်ႈမၢၼ်းတလေး ၸဵတ်းပၢၵ်ႇပီပွင်း တၵွင်းပႅတ်ႇပၢၵ်ႇ ပေႃးမိူၼ်ၽၢၼ်းမၢၵ်ႇၵျႃႇလူင်ႇ ၵွင်းတူင်ႇ ၵွင်းၸၢင်ႉ … ၼႆၸၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး မွၵ်ႈသွင်ပၢၵ်ႇပီၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ် လုၵ်ႉတီႈ ဢိူင်လွႆလဵၵ်းၼၼ်ႉသေ ႁႃလိူၵ်ႈတီႈတႄႇတင်ႈ ၵျွင်းလႄႈ ၸင်ႇလိူၵ်ႈလႆႈ တီႈဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇ ဢၼ်မီးယူႇ ယၢမ်းၼႆႉသေ တႄႇတင်ႈဝႆႉ ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇယူႇယဝ်ႉ။

ဢဵင်းၵလဵတ်ႈ တွၵ်ႇလိၵ်ႈႁိၼ်ပၼ်

ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႄႇတင်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈႁူႉလီလီသေတ လွမ်တူၺ်း ဢၼ်ၶုၼ်ၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ် ၶႂၢင်းပၼ်ၼင်လိၼ် တႃႇႁဵတ်းသိမ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ်ဝႃႈ ပဵၼ်ပူႇၵျွင်းလုင်းယေးၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵေႃႇၸတႄႇတင်ႈ ၵျွင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇႁူႉလီလီၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တူၺ်းဢဝ် ဢၼ်ၶုၼ်ၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ် ၶႂၢင်းပၼ်ၼင်လိၼ် (ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်) ၵျွင်းၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ်ပဵၼ် ပီၶရိတ်ႉ 1841 ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇၼႆႉ တႄႇတင်ႈဝႆႉ ၸဝ်ႉသေ မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1841 ၼီႈ တေလႆႈဝႃႈၼႆယူႇ။

သၢႆငၢႆ ဝၢႆးသိုၵ်း ၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈသွင်ယဝ်ႉ

ဝၢႆးလႆႈ ၶၢမ်ႇတၢမ်ႇသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈသွင်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်မႄးၵုမ်း မႄးၵေႃႇယူႇသေတ ဢမ်ႇၶိုတ်းပဵင်း မိူဝ်ႈၵဝ်ႇလႆႈ။ မိူဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈပဵၼ် တိူၵ်ႈဢုတ်ႇ တိူၵ်ႈဝႃး သွင်ႁၢၼ်ႉ၊ မီးၶေႃး မီးၸၢႆး တၢင်ႇထီး၊ သဝ်မၼ်း တႃးႁၵ်ႉ တဵၵ်းၶမ်း ၽင်ႇမၢၼ်ႇၽင်ႇၵႅဝ်ႈသႂ်ႇ သမ်ႉပေႃးလိူမ်ႈလႆႇလႆႇသေတ ဢၼ်ႁဵတ်းဝၢႆးသိုၵ်း ၵမ်ႇၽႃႇၼၼ်ႉတႄႉ ယဝ်ႉလႆႈသဝ်မႆႉၸိင်၊ သိူဝ်ႇပႅၼ်ႈ၊ ၵင်ႈပႅၼ်ႈ တႃးၼမ်ႉမဵၼ်ဢွၼ်ႇၵူၺ်းယဝ်ႉ။ လၢႆးၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇ ဢၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈ တီႈဝိႁၢၼ် ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ် ဢၼ်ယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇယူႇ တႄႉတႄႉ။ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈပဵၼ် တီႈယူႇတၼ်းသဝ်း ၸဝ်ႈရႁၢၼ်း သင်ႇၶႃႇ သႃႇမၼေႇၶဝ်ႈၸဝ်ႈ 60 ပၢႆသေတ မိူဝ်ႈမွၵ်ႈ ပီ 1984 – 85 ၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၺ်းပဵၼ် တီႈယူႇမုၼ်ၸဝ်ႈၼိုင်ႈပႃး သၢင်ႇသွင်ပႃးလႄႈ ပူႇၵျွင်း ၼိုင်ႈၵေႃႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၵျွင်းဢၼ်မႄးၵေႃႇမႃး ဝၢႆးသိုၵ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉမၼ်းၽင်ႉလႄႈ ႁၢင်ႈသမ်ႉပေႃးလႅပ်ႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈပၼ်ပိူၼ်ႈလိုဝ်ႈသဝ်း ၼိူဝ်ၶဝ်ယဝ်ႉ။

ဝၢႆးပီ 1986

ၵူၺ်းၵႃႈ ၽိူဝ်ႇထိုင် မိူဝ်ႈပီ 1986 ၼၼ်ႉ တၵႃႇငဝ်ႈၵျွင်း ဢၼ်ယူႇသဝ်း တီႈပွၵ်ႉတႆး ၵဝ်ႈလၵ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇၽွမ်ႉသဵင် ပဵင်းပၢၵ်ႇၵၼ်သေ ၽိတ်ႈပၢင်းဢဝ် ၸဝ်ႈသြႃႇ သုၼ်ႇတရ (ၵျေးသီး) မႃးႁဵတ်း ၽူႈၵွၼ်းၵျွင်းသေ ႁႂ်ႈဢွၼ်ႁူဝ်ထူဝ်းၼႃႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈ ၼႃႈၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းသြႃႇၸဝ်ႈ ၸဝ်ႈသုၼ်ႇတရ ဢွၼ်ႁူဝ်သေ ႁဵတ်းၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ မုၼ်ၵၢမ်ႇပႃႇရမီႇ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆၵူၺ်းသေဢမ်ႇၵႃး လၢႆးယူႇလၢႆးသဝ်း လၢႆးႁဵတ်း လၢႆးသၢင်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ ၸၵႂႃႇၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈလႄႈ လႆႈႁၼ် ၶိုၼ်းႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသႂ် မႃးယူႇတႄႉတႄႉ။

မိူဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ တႄႇမႃးၼၼ်ႉ မီးလုၵ်ႈၼွင်ႉတပႄး ၸဵတ်းပႅတ်ႇပႃးၵူၺ်းသေတ ထိုင်မႃးပီ 1993 ၼႆႉတႄႉ လႆႈႁၼ် လုၵ်ႈၼွင်ႉတပႄး မီးဝႆႉ 80 ပၢႆပၢႆယူႇယဝ်ႉ။ ၼႃႈၵၢၼ် ၽၢႆႇလိၵ်ႈလၢႆး၊ ပရိယတ်ႉတိသႃႇသၼႃႇ ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ပၼ်ႁႅင်းသေ ႁဵတ်းယူႇ ၶူပ်ႇပီၼိုင်ႈပွၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇလုတ်ႈဢမ်ႇႁၢမ်း လႆႈၶဝ်ႈတွပ်ႇယူႇ ၵူႈပီပီယဝ်ႉ။

ၽၢႆႇၵေႃႇသၢင်ႈၶိုၼ်း တီႈယူႇတၼ်းသဝ်းၼႆၵေႃႈ ဢိင်ၼိူဝ် ၼမ်ႉႁႅင်းၸေႇတၼႃႇ တၵႃႇ ၸမ်ၵႆသေ သိုပ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈယူႇ တိၵ်းတိၵ်း။ တင်ႈတႄႇဢဝ် ပီသြႃႇၸဝ်ႈမႃး ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉသေ တေႃႇထိုင် 1993 ၼီႈ ၶၢဝ်းတၢင်း 7 ပီၼႆႉ ႁဵတ်းယဝ်ႉၵျွင်းဢုတ်ႇသွင်လင်၊ မႄးၵုမ်းသိမ်ႇယဝ်ႉ လင်ၼိုင်ႈသေ ဢမ်ႇၵႃး ႁူဝ်ႉဢုတ်ႇ ဢၼ်လွမ်ႉၵႅတ်ႇဝၢင်းၵျွင်း၊ ၼမ်ႉမေႃႇၸၢၵ်ႈ သွင်မေႃႇလႄႈ ထၢင်ၽၢႆႈၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ယဝ်ႉတူဝ်ႈ လီငၢမ်းယဝ်ႉ။

ယၢမ်း 1993 ၼႆႉ တႃႇသင်ႇၶႃႇ မွၵ်ႈသွင်ပၢၵ်ႇၸူဝ်ႈၼႆႉ သုင်းသွမ်း သုင်းပဵၼ်းၵေႃႈ သြႃႇၸဝ်ႈသုၼ်ႇတရ ၼၢမ်းႁူဝ်မူႇၸုမ်း ၵေႃးပၵ ပွင်ၵၢၼ် သဵင်ႈငိုၼ်း မွၵ်ႈ 30 သႅၼ်သေ ႁဵတ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇၼႆႉ ဝၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇဝၼ်းလၢႆ၊ လိူၼ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇလိူၼ်လၢႆ၊ ပီၵေႃႈ ဢမ်ႇပီလၢႆ လၢႆႈၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇလႄႈ ၽၢႆႇၵေႃႇသၢင်ႈ တီႈယူႇတၼ်းသဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈႁၼ် ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ မႂ်ႇသုင်မႃးၶိုၼ်း ၶၼ်ဝႆးယူႇတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။

ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၽိတ်ႇၸၢၵ်ႇဝီႇရိယ ၽူႈတၢင်ႇသင်ႇၵႃႇယၼႃႇၶဝ်ၸဝ်ႈ တူၵ်းမႃးပဵၼ်ၼၼ်ႉ ယၢမ်းၼႆႉ ပေႃးတူၺ်းၼႆ လႆႈႁၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ သူၼ်မွၵ်ႇ တီႈဢၼ်မႅင်းၽိုင်ႈ တႅၼ် တေႃႇ ၶဝ် ၸုပ်ႇဢဝ်ဢၢႆႁွမ် ၼမ်ႉၸဵမ်း ၼမ်ႉဝၢၼ်ၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်ငဝ်ႈငႃႇ တီႈဢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၵူႈတီႈတီႈၶဝ် မႃးၸုပ်ႇႁဵၼ်း သွၼ်ဢဝ် တၢင်းႁူႉတၢင်းမေႃ ၼႃႈၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇယူယဝ်ႉ။

ပေႃးယူႇတီႈ မၢၵ်ႇတႃ တၵႃႇသေ တူၺ်းၼႆၵေႃႈ လႆႈႁၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ သူၼ်တိူၵ်ႇ တီႈသွမ်ႈ တီႈဝၢၼ်ႇ တီႈပိုၼ် ၸိူဝ်ႉၽၼ်း ၵၢၼ်လီ ၵုသူဝ်ႇ တႃၼပႃႇရမီႇ ၸၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ထႅင်ႈလၢႆးၼိုင်ႈသမ်ႉ လႆႈဝႃႈ ပဵၼ်တီႈ ၵမ်ႉထႅမ် ပၼ်ႁႅင်း ၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။ သႃႇသၼႃႇ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၼႆႉ ပေႃးဝႃႈ သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၵေႃႈ လၢတ်ႈႁေႃးသွၼ်ပၼ် သွၼ်ဢဝ် ၵျၢင်ႉၵမ်သေ တၵႃႇၵေႃႈ သမ်ႉပၢမ်ႉၸွႆႈ ၶိူင်ႈၼုင်ႈတၢင်းမႆ ၶိူင်ႈၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ ယႃႈယူတ်း ယႃႈယႃ တီႈယူႇတၼ်းသဝ်း ယူႇၼႆၸိုင် ဢမ်ႇဝွတ်ႈဝၢႆးႁၢႆလႆႈ။

ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ “ၼင်ႇႁိုဝ် သႃႇသၼႃႇ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ တေႁိူဝ်ႁိူင်း ၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉ တႃႇလုၵ်ႈႁဵၼ်း ပရိယၢတ်ႈၶဝ် တေမႃး ႁဵၼ်းသွၼ် ၸုပ်ႇဢဝ် ၼမ်ႉဝၢၼ် ၼမ်ႉမၼ်း သႃႇသၼႃႇ၊ တႃႇတၵႃႇ ပီႈၼွင်ႉၸမ်ၵႆ တၢင်းလၢႆ တေမႃး သွမ်ႈဝၢၼ်ႇ ၸိူဝ်ႉၽၼ်း ၵၢၼ်လီၵုသူဝ်ႇၼၼ်ႉ ဝိႁၢၼ်ဢွင်ႇမျေႇၽုင်ႇသႃႇ ၵျွင်းတႆးၵဝ်ႈလၵ်း တေပၵ်းသင်ႉ ပႂ်ႉဝႆႉၵႂႃႇယူႇ တေႃႇၸူဝ်ႈယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်

ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ (1) ၊ ၶိူဝ်းယိုၼ်း တႅမ်ႈ