သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ၊ ၸဝ်ႈ

ၸုမ်ႈမိူင်း

ၼၢင်းဢီႇ ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉၵေႃႈ “ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ” ႁႂ်ႈၽွင်းမိူင်းၶဝ် ယုၵ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢၢပ်ႈမၼ်း ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူင်းၵမ်ႈၽွင်ႈ ၶႂ်ႈဢၢပ်ႈပၼ်သေတႃႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉ ဢမ်ႇၽွမ်ႉလႄႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ လၢတ်ႈဝႃႈ “မိူင်းမၢဝ်းလူင်သူၼႆႉ... လိူဝ်သေၵဝ်... ဢမ်ႇမီးၽႂ်ပုတ်ႈလႆႈယဝ်ႉ... ယွၼ်ႉသင်ဢမ်ႇၶႂ်ႈဢၢပ်ႈ ပၼ်ၵဝ်... လၢတ်ႈဢဝ်လီလီလႄႈ... ဢမ်ႇပၼ်ၵေႃႈ... တေတိုၵ်းဢဝ်... ပေႃးၵူဝ်မိူင်းသူလူႉ... ဢၢပ်ႈၵမ်း လဵဝ်...” ၼႆယဝ်ႉ။
ၽွင်းၶၢင်းၼၢင်းဢီႇ လၢတ်ႈဝႃႈ “မိူင်းမၢဝ်းလူင်ႁဝ်းၶႃႈၼႆႉ... ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈယႂ်ႇမိူင်းလူင်... ပဵၼ်မိူင်း မီးၸုမ်ႈမိူင်း... ဢဝ်ၶမ်းႁဵတ်းဝႆႉ... ၼၵ်းၼိုင်ႈပၼ်းၼႆၵေႃႈ... ၸဝ်ႈႁဝ်းႁူႉယူႇ... တင်ႈဢဝ်ၸဝ်ႈၼၢင်းႁဝ်း ၶႃႈ... ၸပ်းၶႆႈၸပ်းၼၢဝ်... တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ... ဢမ်ႇလႆႈႁၼ် ၸုမ်ႈၶမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ... ဢမ်ႇမီး ၸုမ်ႈမိူင်း... ဢမ်ႇၸၢင်ႈၽွင်းငမ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼႆၵေႃႈ... ၸဝ်ႈႁဝ်း တေႁူႉလိူဝ်ႁဝ်းၶႃႈယူႇ...
လွင်ႈတေဢၢပ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း... ဢမ်ႇဢၢပ်ႈၼႆၼၼ်ႉ... ႁဝ်းၶႃႈ ပဵၼ်ၽွင်းမိူင်းၵူၺ်းလႄႈ... ဢမ်ႇမီး ဢႃႇၼႃႇ... တႅပ်းတတ်းလႆႈ... ႁူႉၵႃႈတေလႆႈ... တႅပ်းတတ်း... ႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်းၼင်ႇ... ထုင်းဢၼ်မီးမႃး ၸဵမ်ၵွၼ်ႇ ၼၼ်ႉၵူၺ်းၶႃႈ... ၽႂ်မီးၸုမ်ႈမိူင်း... ဢၼ်တေဢဝ်ပဵၼ်... မိၵ်ႈမၢႆၽွင်းငမ်းမိူင်းၵေႃႈ... ႁဝ်းၶႃႈ တေလႆႈယုၵ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢၢပ်ႈပၼ်ၵူၺ်း... လွင်ႈၸုမ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ... ၸဝ်ႈၼၢင်းႁဝ်း... ဢမ်ႇသင်ႇသင်ဝႆႉ ၶႃႈလႄႈ... ယူဝ်မၼ်းၼၢင်း ပၼ်ၸဝ်ႈႁဝ်းဝႆႉၶႃႈႁိုဝ်...
သင်ဝႃႈ ၸုမ်ႈမိူင်းႁဝ်းၶႃႈ... မီးတီႈ ၸဝ်ႈႁဝ်းယူႇၼႆႉတႄႉ... ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈပိူင်ႇၼမ်ႉငမ်းလိၼ် ႁဝ်းၶႃႈ ၵမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ... ႁဝ်းၶႃႈဢမ်ႇထဵင်... သင်ဝႃႈဢမ်ႇမီးၼႆတႄႉ... ၵူဝ်လႆႈၽိတ်းထုင်း ဝၢၼ်ႈမိူင်း လႄႈ... ႁဝ်းၶႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈဢၢပ်ႈပၼ်ၶႃႈ... ႁူႉၵႃႈတေလႆႈဢွၼ်ၵၼ်ပႂ်ႉ... တေႃႇထိုင်ႁၼ်ၶိုၼ်း... ၸုမ်ႈ ဝၢၼ်ႈၸုမ်ႈမိူင်းႁဝ်းၶႃႈၼၼ်ႉၵူၺ်း...” ၼႆလႄႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ၸိသင်ႇ သွၵ်ႈႁႃၸုမ်ႈၶမ်းလူင်ၼၼ်ႉ ၼႂ်း ႁၢင်ႈႁေႃ ၵူႈတီႈ။ ၼႂ်းဝၢၼ်ႈ မိူင်းၵူႈႁိူၼ်း။ ၽွင်းမိူင်းၶဝ်ၵေႃႈ သၢင်ႉသေႃႇတင်းမိူင်းဝႃႈ
“ၸုမ်ႈၶမ်းလူင်မိူင်းမၢဝ်းၼႆႉ... တင်ႈဢဝ် ၸဝ်ႈၼၢင်းဢီႇ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉၼၼ်ႉ... ဢမ်ႇႁၼ် ယဝ်ႉလႄႈ... မိူၼ်မိူင်းဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈၶုၼ်ဝႆႉ... မီးတီႈၽႂ်ၵေႃႈ... ဢဝ်မႃးဢၢပ်ႈပၼ်ၶိုၼ်း ၵမ်းလဵဝ်... သင် ဝႃႈပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းယူဝ်းယူဝ်း... တေပၼ်သူးယႂ်ႇလၢပ်ႈလူင်... တေတၢင်ႇပဵၼ် ၸၼ်ႉသိုင်ႇၽွင်းမိူင်း... သင်ဝႃႈပဵၼ် ၶိူဝ်းၸဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ်... တေယုၵ်ႉယွင်ႈ... ပဵၼ်ၸဝ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ၶိုၼ်းၵမ်းလဵဝ်...” ၼႆယဝ်ႉ။
တွႆႇမွင်းႁွင်ႉသေႃႇယူႇလၢႆဝၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ်ဢဝ်မႃးဢၢပ်ႈပၼ်။ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ႁႂ်ႈသိုၵ်းမၼ်း ၶိုၼ်ႈသွၵ်ႈတဝ် ၵူႈဢိူင်ႇ၊ ၵူးပွၵ်ႉ၊ ၵူႈယွမ်ႇ၊ ၵူႈႁိူၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇထူပ်း။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ဢၼ် ၸင်း ၼၢင်းဢွၼ်ႇၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ ပွႆႇၶၢဝ်ႇဝႃႈ “ၶႄးတေမီးယူႇ... တီႈၼၢင်းဢွၼ်ႇၶဝ်မႄႈ လုၵ်ႈ...” ၼႆလႄႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ သူင်ႇသိုၵ်းဝႅတ်ႉလွမ်ႉသွၵ်ႈ တီႈၼၢင်းဢွၼ်ႇၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈယူႇၼၼ်ႉ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
ၽွင်းၼၼ်ႉ သွင်ပီႈၼွင်ႉ ပႆႇထိုင်မိူင်းၶိုၼ်းလႄႈ မီးၼၢင်းဢွၼ်ႇၵေႃႉလဵဝ်ၵူၺ်း။ သိုၵ်းၶုၼ်တၢႆႇ ၶိုၼ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ်သွၵ်ႈႁႃ ၸုမ်ႈမိူင်းဢမ်ႇႁၼ်လႄႈ ၸႅတ်ႈထၢမ်ၼၢင်းဢွၼ်ႇၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇဢွၵ်ႇ လႃးလႃး။ ထၢမ်ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇႁူႉဢမ်ႇႁၼ်ယူႇၵူၺ်းလႄႈ တိၺွပ်းၼၢင်းဢွၼ်ႇမိူဝ်းၸူး ၶုၼ်တၢႆႇ ၶိုၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ၸႅတ်ႈထၢမ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇႁူႉၼႆထႅင်ႈလႄႈ ၵႃႈဢမ်ႇပၼ်ၶိုၼ်းၸုမ်ႈမိူင်း တေဢမ်ႇပွႆႇၼႆသေ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ႁႂ်ႈၶင် ၼၢင်းဢွၼ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ သိုၵ်းမိူင်းမိတ်ႈ တိၺွပ်းၼၢင်းဢွၼ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ “ယီႈၶၢင်ၶမ်း” ၽႅဝ်ႁွတ်ႈ တီႈထမ်ႈ ၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈယဝ်ႉ ဢမ်ႇထူပ်းမႄႈလႄႈ သိုပ်ႇလမ်းၸွမ်းႁႃၶႆႈမႄႈထိုင်ႁေႃ။ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ တိၺွပ်း “ယီႈၶၢင်ၶမ်း” ၶင်ဝႆႉထႅင်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ “ၼၢင်းၵၢၼ်ႈၶမ်းသႂ်” ဢဵတ်းလူသွင်မႄႈလုၵ်ႈသေ လၵ်ႉယိုၼ်ႈမႅင်ႇ သႂ်ႇသူပ်းၵႂၢမ်း ၵူၼ်းပႂ်ႉၶွၵ်ႈ ႁႂ်ႈပၼ်သွင်မႄႈလုၵ်ႈ ယူႇသဝ်းၵိၼ်လီဝႆႉယဝ်ႉ။ သွင်မႄႈလုၵ်ႈ လႆႈၶၢမ်ႇၶင်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉသေ ၶုၼ်သၢမ်လူင်တႄႉ ပႆႇႁွတ်ႈၶိုၼ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း။

ဢဵၼ်းဢၢၼ်းတဵမ်ထူၼ်ႈ

ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈသွၼ်ႇဝႃႈ “ၸုမ်ႈမိူင်း မီးတီႈၼၢင်းဢွၼ်ႇၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈၵူၺ်း... လူဝ်ႇႁႃလွၵ်းလၢႆး... ဢဝ်ၶိုၼ်းႁႂ်ႈလႆႈၵူၺ်း...” ၼႆသေ ၵုမ်ၵၼ်တင်းၽွင်းမိူင်းမၼ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူင်းမၼ်း ပၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉဝႃႈ “ၸုမ်ႈမိူင်းမီး တီႈၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈသေတႃႉ... သင်ဝႃႈ ႁဝ်းၶႃႈၼႄလႆႈ... လွင်ႈဢၼ်ၶုၼ်ယီႈၶႃပီႈၼွင်ႉ... ဢမ်ႇၸႂ်ႈ လုၵ်ႈၶုၼ်ၽၢင်ႇၶမ်း... ၼႆၵူၺ်းၵေႃႈ... ၶဝ်ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်မိူင်း ဢမ်ႇလႆႈယဝ်ႉ... မိူဝ်ႈလဵဝ်... ၵူၼ်းမိူင်းတိလႆႈ... မီၵႂၢႆးလူင်လႄႈ သိူဝ်လူင်... မႃးသၢၵ်ႈဝႆႉယူႇ... ႁဝ်းလူဝ်ႇႁႂ်ႈ... ႁမ်းၵၼ်တင်း... မီလႄႈ သိူဝ်ၼၼ်ႉသေ... ႁဵတ်းႁႂ်ႈၶုၼ်ယီႈသုမ်း...
လူဝ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ... ၼင်ႇႁိုဝ် တေၸၢင်ႈယုၵ်ႉယွင်ႈ... ၶုၼ်ယီႈၶႃပီႈၼွင်ႉ... ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်း မၢဝ်းလူင် လႆႈၼၼ်ႉ... တေလႆႈထတ်းတူၺ်းဝႃႈ... ပဵၼ်လုၵ်ႈၽႂ်... ၸွင်ႇၸႂ်ႈလုၵ်ႈၶုၼ်ၽၢင်ႇၶမ်း... သင်ဝႃႈၸႂ်ႈ... တေယုၵ်ႉ ႁဵတ်းၶုၼ်မိူင်း... သင်ဝႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ... လူဝ်ႇဢဝ်ၸုမ်ႈမိူင်း... ဢွၵ်ႇပၼ်ၶိုၼ်း... ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ... တေႁႂ်ႈၶုၼ်ယီႈ ႁမ်းတင်းမီလႄႈသိူဝ်... သင်ဝႃႈ... ပဵၼ်လုၵ်ႈၶုၼ်ၽၢင်ႇၶမ်းတႄႉ... ႁႂ်ႈ ၶုၼ်ယီႈပႄႉ... သင်ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ... ႁႂ်ႈၾႃႉၾီ ပၼ်တၢမ်ႇမၼ်း... ၼႆသေ ႁူၺ်းဢဝ်ၵူၼ်းမိူင်းပဵၼ်ၸႂ်ႁဝ်း...
လိုၼ်းၼၼ်ႉ... ႁႂ်ႈၶုၼ်ယီႈႁမ်းတင်း... မီလႄႈသိူဝ်... ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ... ၶုၼ်ယီႈတေတၢႆယူႇ... ပေႃးၼၼ်... ၽႂ်ၵေႃႈတေဢမ်ႇၼႄးႁဝ်းယဝ်ႉ... သင်ဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇႁတ်းႁမ်းၵေႃႈ... မၼ်းဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ... လုၵ်ႈၶုၼ် ၽၢင်ႇၶမ်းၼႆသေ... တေသုမ်းလွၵ်းႁဝ်းထႅင်ႈလႄႈ... တေလႆႈဢဝ်... ၸုမ်ႈမိူင်း ဢၢပ်ႈပၼ် ၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ...” ၼႆလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်ၸွမ်းယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈလႆႈႁူႉလွင်ႈၼႆႉယဝ်ႉ ၶုၼ်ယီႈလၢတ်ႈဝႃႈ “ၵၢၼ်ၼင်ႇၼႆၼႆႉ... ၵဝ်ၶႅၼ်းၽွမ်ႉယဝ်ႉ... ပဵၼ် ၵၢၼ် လႅၵ်ႈဢဝ်ၶိုၼ်း... သရေႇႁဝ်းမႄႈလုၵ်ႈယဝ်ႉ... ၵဝ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၽႂ်တႄႉတႄႉၼႆၵေႃႈ... ၵဝ်ၶႂ်ႈႁူႉ... ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ... ၶႂ်ႈႁႂ်ႈႁူႉ... မႄႈလႃၽႄးႁဝ်းၵေႃႈ... ႁႂ်ႈပူၼ်ႉလွတ်ႈ ၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈၶႃႉၶၢႆ... ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈမီး... လွင်ႈထၢင်ႇထိူမ်သင်... ၼိူဝ်ႁဝ်းမႄႈလုၵ်ႈ... ၵူၺ်းၵႃႈ... ၸူဝ်ႈၵဝ်ပႆႇလႆႈႁမ်းၼႆႉ... ပွႆႇပၼ်မႄႈၵဝ်ၵွၼ်ႇ...” ၼႆလႄႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ပွႆႇၼၢင်း ဢွၼ်ႇသေ ႁၢင်ႈႁႅၼ်း ႁႂ်ႈၶုၼ်ယီႈ ႁမ်းတင်း မီလႄႈသိူဝ်ယူႇယဝ်ႉ။
ၽွင်းမိူဝ်ႈတိုၵ်ႉႁၢင်ႈႁႅၼ်းယူႇၼၼ်ႉ ၶုၼ်သၢမ်လူင် ႁွတ်ႈထိုင်မႃး။ လႆႈႁူႉလွင်ႈႁၼ်တၢင်း ၵူႈယိူင်ႈ ယဝ်ႉ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းပႂ်ႉငဝ်းလၢႆး တႃႇတေၸွႆႈထႅမ် ၸဝ်ႈပီႈမၼ်းဝႆႉယူႇ။ မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉပႂ်ႉယူႇၼၼ်ႉ ဝၼ်းၼိုင်ႈ ၼၢင်းဢွၼ်ႇၸႂ်ႉ ၶုၼ်သၢမ် ၵႂႃႇၽဵဝ်ႈတီႇ ႁိမ်းထမ်ႈၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၶုၼ်သၢမ် တီႇထိုင် ႁိမ်းမၢၵ်ႇႁိၼ်လူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၾႃႉတီႇၶုၼ်ႇသၢမ် ၽတ်ႉမႅၼ်ႈသေ လႅင်း လႄႈသဵင် ဢွၵ်ႇမႃး မိူၼ်ၾႃႉလင်လေႃႈမႅပ်ႈ။ ထွမ်ႇသဵင်တႄႉ မိူၼ်ႁၢင်ႈၾႃႉတီႇ ႁၵ်းၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ်။ မိူဝ်ႈ တူၺ်းၶိုၼ်းသမ်ႉ ၾႃႉတီႇတိုၵ်ႉမိူၼ်ၵဝ်ႇဝႆႉယူႇ။ တီႇၵမ်းလႂ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ၼၼ်ၶိုၼ်းယူႇတိၵ်းတိၵ်း။ ငိၼ်း လၢၵ်ႇလၢႆးၼႅၼ်ႇသေ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵုၺ်ႉမၢၵ်ႇႁိၼ်တူၺ်း။ လႆႈႁၼ်ၸုမ်ႈမိူင်းမၢဝ်းလူင် မီးဝႆႉယူႇတႂ်ႈ မၢၵ်ႇႁိၼ်လူင်ၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။
ထိုင်ဝၼ်းဢၼ် ၶုၼ်ယီႈ တေႁမ်းမီတင်းသိူဝ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမႃးပႂ်ႉတူၺ်း ပေႃးၵၢမ်ႈၵႂႃႇသဵင်ႈ။ လွမ်ႉႁူဝ်ႉ ႁႄႉပဵၼ်ၼင်ႇၶွၵ်ႈလူင်သေ ႁႂ်ႈၶုၼ်ယီႈၶဝ်ႈယူႇဝႆႉ။ လိုၼ်းၼၼ်ႉ ပွႆႇမီၵႂၢႆးသႂ်ႇမၼ်းၸဝ်ႈ။ မီၵႂၢႆး ၶုၼ်ႇပုင်ႈၶဝ်ႈၸူး။ ၶုၼ်ယီႈပတ်ႉသႂ်ႇ သွင်သၢမ်လၢႆးၵူၺ်း မီၵႂၢႆးလူမ်ႉဢူပ်ႇထူၵႂႃႇ ၵမ်းလဵဝ်။ သဵင်ႁုၼ်ႉၵူၼ်း ပၼ်းၼၼ်ႈၵႂႃႇသဵင်ႈ။
မီၵႂၢႆးတၢႆယဝ်ႉ ပွႆႇသိူဝ်ၶဝ်ႈၸူးထႅင်ႈ။ ႁႂ်ႈသိူဝ်ႁၢႆႉလႄႈ ပွႆႇဢိုပ်းဝႆႉ သီႇႁႃႈဝၼ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢဝ်မႃး ႁႃပၢင်ႇႁမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ သဵင်ၶၢင်းသဵင်ႁွင်ႉသိူဝ်ၼၼ်ႉ ၼၼ်ႈဢူၼ်ၵႂႃႇသဵင်ႈ။ ၽႂ်ၵေႃႈသွၼ်ႇဝႃႈ “ၵမ်းၼႆႉ ယဝ်ႉ... ၶုၼ်ယီႈ တေထူပ်းၽေးႁၢႆႉ...” ၼႆၵၼ်ယူႇ။
သိူဝ် ဢၼ်ပၼ်းၼၼ်ႈယူႇႁိုမ်ႉႁိုမ်ႉၼၼ်ႉ ပွႆႇၶဝ်ႈၶွၵ်ႈၸူး ၶုၼ်ယီႈ။ မုင်ႈႁၼ်ၶုၼ်ယီႈယဝ်ႉၼႆ ၵေႃႈ တဵတ်ႇယဵၼ်ၵႂႃႇ ၵမ်းလဵဝ်။ ၶုပ်ႉၵၢၼ်းထူၶဝ်ႈၸူး ၶုၼ်ယီႈသေ ဢဝ်ၼုၼ်ႇမၼ်း ထူၼူမ်တိၼ် ၶုၼ်ယီႈယူႇယဝ်ႉ။ ၽႂ်ၵေႃႈ ဢၢမ်းလူင်ဢၢမ်းလၢင်သေ ငႃႉပၢၵ်ႇငႃႉၵၢင်းမုင်ႈတူၺ်း သဵင်ၵူၼ်းတင်းပၢင်ႇ ယဵၼ်သိတ်ႇသိတ်ႇယဝ်ႉ။ လိုၼ်းၼၼ်ႉၸင်ႇ ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈသေ ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉသႅၼ်ႇဝႃႈ “ၼႆႉယဝ်ႉ... ၶုၼ် မိူင်းမၢဝ်းလူင်ႁဝ်း... ၼႆႉယဝ်ႉ... လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇႁဝ်း... ၵမ်းၼႆႉတႄႉ... ၾီဢမ်ႇလပ်ႉ ၵူၼ်း ဢမ်ႇလႅၼ်လႆႈယဝ်ႉ...” ပၼ်းႁူၼ်ႈၵႂႃႇတင်းပၢင်ႇ။
ဢမ်ႇပဵၼ်မႃးၼင်ႇ ဢဵၼ်းဢၢၼ်းမၼ်း လႄႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ လီဢၢႆၵေႃႈမီး ၸႂ်လမ် ၵေႃႈပႃးသေ ၸိသင်ႇႁႂ်ႈသိုၵ်းမၼ်း လွမ်ႉဝႅတ်ႉ ၶုၼ်ယီႈၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်သၢမ်ၵိုင်ႉၵၢင်ႉ ၽုတ်းဢွၵ်ႇ ၼႂ်းၽုင်ၵူၼ်းယဝ်ႉ ဝႅၼ်ပုင်ႈၵွတ်ႇႁိုတ်ႉတိုတ်ႉၼွင်ႇ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈယဝ်ႉ ဢဝ်လႅဝ်းငႃဝႆႉ ၵၢၼ်ႈၶေႃးမၼ်းၵမ်းလဵဝ်။
ၶုၼ်သၢမ်ၸႂ်ႉလႄႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ လႆႈၸိသင်ႇ လုၵ်ႈၼွင်ႉမၼ်းထွႆဢွၵ်ႇ ပၢင်ႁမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵမ်း လဵဝ်။ ဢွၵ်ႇယၢၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉၵေႃႈ ၶုၼ်သၢမ် တိုၵ်ႉဢဝ်လႅဝ်းငႃ ၵၢၼ်ႈၶေႃးၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈဝႆႉယူႇ။ ၼၢင်း ဢွၼ်ႇ ဢွၵ်ႇမႃး ၼႂ်းၵႄႈၵူၼ်းဢုမ်ႇဝႆႉယူႇၼၼ်ႉသေ ယွၼ်းႁႂ်ႈပွႆႇပၼ်လႄႈ ၶုၼ်သၢမ် ပွႆႇၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ယဝ်ႉ လိုပ်ႈႁေႃႈမိူဝ်းၶိုၼ်း မိူင်းမိတ်ႈၵမ်းလဵဝ်။ တႄႇၼၼ်ႉမႃး ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ မီးလွင်ႈပႅင်းၸႂ်ဝႆႉ ၼိူဝ် ယီႈၶၢင်ၶမ်းၶႃပီႈၼွင်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ၶိုၼ်ႈႁၢင်ႈႁေႃ

ဝၢႆးသေ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ဢွၵ်ႇပၢင်ၵႂႃႇယဝ်ႉၵေႃႈ ၶုၼ်သၢမ်လူင် ဢဝ်ၸုမ်ႈမိူင်း ဢၢပ်ႈပၼ်ၶုၼ် ယီႈ။ သွင်ပီႈၼွင်ႉ ဢဝ်ၸုမ်ႈမိူင်း မိူဝ်းၸူးႁေႃမိူင်းမၢဝ်းလူင် ၵမ်းလဵဝ်။ ၼႄၸုမ်ႈမိူင်းလႆႈသေ မဝ်ႇၵႃး ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်တႄႉလႄႈ တၢဝ်ႉသိုင်ႇၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ယုၵ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်းဢၢပ်ႈပၼ် သွင်ပီႈ ၼွင်ႉယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1311 “ၶုၼ်ယီႈၶၢင်ၶမ်း” ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈလူင်မိူင်းမၢဝ်းလူင်ယဝ်ႉ သိုပ်ႇယူႇသဝ်း တီႈဝဵင်း ၼၢင်းဢီႇ။ ပီ 1312 ၶၢႆႉႁၢင်ႈႁေႃ ၵႂႃႇ “ၸႄႈႁႆး”။ ပီ 1314 ပူၵ်းတင်ႈႁေႃမႂ်ႇ တီႈ “ၸႄႈလၢၼ်ႉ” ယဝ်ႉ ၶိုၼ်ႈ ၸိုဝ်ႈပဵၼ် “သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ”။ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ ဢႃႇယူႉလႆႈ 24 ၶူပ်ႇ ပိူင်ႇငမ်းပဵၼ် “ၸဝ်ႈမွမ်ႇမၢဝ်းလူင်”။ လႆႈၸၼ်ႉ “သိူဝ်” ဢၼ်မီးဢႃႇၼႃႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၽႅၼ်ၸတ်း ၵၢၼ်မိူင်းၵၢၼ်သိုၵ်းမိူင်း ၵူႈပိူင်ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
ၶုၼ်သၢမ်လူင်သမ်ႉ ၶိုၼ်ႈၸိုဝ်ႈ “သၢမ်လူင်ၾႃႉ”သေ ပဵၼ်ၽူႈၵွၼ်းၵၢၼ်ၵႅတ်ႇၶႄမိူင်း။ လႆႈၸၼ်ႉ “ႁုင်ႉလူင်” မိူင်းမၢဝ်းလူင်ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ၶုၼ်သၢမ်လူင်ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉ “မိူင်းၵွင်”ထႅင်ႈယူႇ ယဝ်ႉ။

သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ လႄႈ ဝဵင်းၼၼ်ႇ၊သႅၼ်ၸႄႈ

ပီ 1314 သိူဝ်ၶၼ်ႇၾႃႉ ႁဵတ်းပွႆးၶိုၼ်ႈႁၢင်ႈႁေႃ။ မွၵ်ႇထိုင် ၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းၼၼ်ႇ “ၸဝ်ႈပၢၼ်းၼွႆႉ” လႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ၸႄႈ “တၢဝ်ႉၼွႆႉၶႄႇ” ဝႃႈ “ၼင်ႇႁိုဝ်သိုင်ႇၸိုင်ႈမိူင်းတႆး... တေပဵၼ်ၵွၼ်ႈ လဵဝ်ၵၼ်သေ... မၼ်ႈၵိုမ်း ၵႂႃႇၼႃႈလႄႈ... ထုၵ်ႇလႆႈႁူမ်ႈၵၼ်... ပၼ်ႈပွင်မူၼ်ႉမႄးၼင်ႇႁိုဝ်ၼႆၼၼ်ႉ... ႁႂ်ႈႁဝ်းပီႈၼွင်ႉ... လႆႈဢုပ်ႇၵၼ်လႄႈ... ၶႅၼ်းတေႃႈ ၶိုၼ်ႈမႃးသေၵမ်း...” ၼႆလႄႈ
သွင်ၸဝ်ႈတွပ်ႇဝႃႈ “ယီႈၶၢင်ၶမ်းဢိူၺ်း... မႂ်းပဵၼ်ၼွင်ႉႁဝ်းဢိူဝ်ႈ... ႁဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၼွင်ႉမႂ်း... ႁႂ်ႈႁဝ်းၵႂႃႇၸူး မႂ်းၼႆၼၼ်ႉ... ႁဝ်းဢမ်ႇၵႂႃႇ... မႂ်းဢိူဝ်ႈ... ထုၵ်ႇမႃးၸူးႁဝ်း... မႂ်းၶႂ်ႈမႃးၵေႃႈမႃး... ဢမ်ႇၶႂ်ႈမႃးၵေႃႈ... ယူႇႁင်းမႂ်းလႃႈ... ႁဝ်းတေယူႇႁင်းႁဝ်း... ယႃႇမႃးယႃႉၵဝ်းသင်...” ၼႆယဝ်ႉ။
မွၵ်ႇပၢင်းထႅင်ႈ သၢမ်ပွၵ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇယွမ်းမႃးလႄႈ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉသေႃႇသိုၵ်း တိုၵ်းၵမ်းလဵဝ်။ လႆႈၶၢမ်ႇ ႁပ်ႉတိုၵ်းၶိုၼ်းလႄႈ သိုၵ်းၸႄႈလၢၼ်ႉ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈ။ ထွႆၶိုၼ်းထိုင် “ဢုမ်ႇပၢင်ၸႄႈႁႆး”။ ၶုၼ်သၢမ်လူင် ႁၢင်ႈသိုၵ်း တိုၵ်းၶိုၼ်း။ သိုၵ်းဝဵင်းၼၼ်ႇ၊ သႅၼ်ၸႄႈ သုမ်းၵၢၼ်ႉၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ တၢဝ်ႉၼွႆႉၶႄႇ ဢဝ်ၼွင်ႉယိင်းမၼ်း “ၼၢင်းဢႆႇၶမ်းၽွင်” ဢၢပ်ႈပၼ်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉသေ ယွမ်းႁဵတ်းမိူင်းလဵဝ်ၵၼ်လႄႈ သိုၵ်းယဝ်ႉၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။

သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ လႄႈ မိူင်းမိတ်ႈ

ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်မႃး ၼင်ႇဢၢင်ႈဢၢၼ်းၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ပၢႆလႆႈၶၢမ်ႇၶုၼ်သၢမ်လူင် တိၺွပ်းဝႆႉ ၽၢႆႇၼႃႈၵူၼ်းမိူင်းတင်းလၢႆလႄႈ မီးလွင်ႈပႅင်းၸင်း ၼိူဝ်မိူင်းမၢဝ်းဝႆႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1314 သိူဝ်ၶၢၼ်ႇ ၾႃႉ ႁဵတ်းပွႆးၶိုၼ်ႈႁၢင်ႈ ႁေႃလႄႈ မွၵ်ႇပၢင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်း။
ပီ 1315 ဝၢႆးသေ တိုၵ်းသႅၼ်ၸႄႈ၊ ဝဵင်းၼၼ်ႇယဝ်ႉ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ပွႆႇၵူၼ်းသိပ်းၵေႃႉ ဢဝ် လိၵ်ႈ “ႁႂ်ႈလႆႈၵုမ်ၵၼ် လွင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ... ၶိုၼ်ႈၸူးၸႄႈလၢၼ်ႉသေၵမ်း...” ၼၼ်ႉ သူင်ႇထိုင်မိူင်းမိတ်ႈယူႇ ယဝ်ႉ။ ႁပ်ႉႁၼ်လိၵ်ႈယဝ်ႉ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈတိၺွပ်း ၵူၼ်းသိပ်းၵေႃႉၼၼ်ႉသေ တႅပ်းတၢႆပႅတ်ႈ ၸဵတ်းၵေႃႉ။ ပွႆႇသၢမ်ၵေႃႉ ဢဝ်လိၵ်ႈဝႃႈ
“ၼင်ႇမႂ်း ယီႈၶၢင်ၶမ်း... လုၵ်ႈမႄႈၼွႆႉ... ဢၼ်မေႃလဵၼ်ႈၸူႉၵႅမ်ၽူဝ်... ဢမ်ႇႁူႉဝႃႈ... ဢူႈမႂ်းပဵၼ် ၽႂ်တႄႉၼၼ်ႉ... လႄႇႁႃႁိမ်ယႃႉ... ၸူၼ်ၵဝ်းမိူင်းပိူၼ်ႈသေ... ၶႂ်ႈမႃးႁဵတ်း... ၸဝ်ႈပိူင်ႇတင်းလၢႆယူႇၼႆႉ... ၵဝ်ဢမ်ႇၽွမ်ႉ...” ၼႆၼၼ်ႉ သူင်ႇထိုင် သိူဝ်ၶၼ်ႇၾႃႉယူႇယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းသၢမ်ၵေႃႉ ဢဝ်လိၵ်ႈမိူဝ်း ယင်းပႆႇတၼ်းထိုင်ၸႄႈလၢၼ်ႉ။ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ဢွၼ်ႁူဝ် ၶုၼ်တၢႆႇၵႆႇ၊ ၶုၼ်တၢႆႇတဝ်၊ ၶုၼ်တၢႆႇတိင်ႇ၊ ၶုၼ်သၢမ် ၶိုၼ်ႈတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း တွၼ်ႈတႂ်ႈၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈႁူၺ်ႈ၊ ဝၢၼ်ႈမွၼ်း၊ မေႃႇသိ၊ ၼမ်ႉႁီး၊ ၼွင်ၸွၼ်ႈ ပဵၼ်ၽိုၼ်းပဵၼ်ၾႆး လူႉလႅဝ်ၵႂႃႇမူတ်းယဝ်ႉ။
သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၶီႇသိုၵ်းငႃးၼိုင်ႈ သၢမ်လူင်ၾႃႉၵွၼ်းသိုၵ်း မိူင်းၶႂၢၼ်၊ ၸႄႈၾၢင်၊ မိူင်းဝၼ်း လူင်း တိုၵ်းၶိုၼ်း။ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈ။ ၵၢၼ်ႉပၢႆႈထိုင်မိူင်းမိတ်ႈ။ သိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း လူၺ်းၸွမ်းထႅင်ႈ။ သိုၵ်းမိူင်းမိတ်ႈ ႁပ်ႉတိုၵ်းလႄႈ ၵဵင်းလၢဝ်၊ ဝဵင်းဝူဝ်း ပဵၼ်ၽိုၼ်းပဵၼ်ၾႆးၵႂႃႇသဵင်ႈယဝ်ႉ။
ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ပၢႆႈထိုင်မိူင်းမိတ်ႈ။ ၵူၼ်းမိူင်း လူႉယႂ်ႇသုမ်းၼမ်ၼႅၼ်ႇလႄႈ ၽွင်းမိူင်း ဢွၼ်ၵၼ်တၢင်ႇဝႃႈ “ၵူၼ်းမိူင်း လူႉယႂ်ႇသုမ်းလူင်ၼႅၼ်ႇယဝ်ႉၶႃႈ... ထုၵ်ႇဝၢင်းၵေႃႈ... ဝၢင်းသေ တေလီ ယူႇ...” ၼႆလႄႈ “သူၶႂ်ႈၼွမ်းၵေႃႈ... ၼွမ်းႁင်းသူ... ၵဝ်တႄႉဢမ်ႇၼွမ်း” ၼႆသေ ႁႅၼ်းဢဝ် တပ်ႉၸၢင်ႉႁဵင်ၼိုင်ႈ ဢွၵ်ႇတိုၵ်း တပ်ႉၸၢင်ႉမိူင်းမၢဝ်း ဢၼ်မီးပႅတ်ႇပၢၵ်ႇၵူၺ်းၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။ တပ်ႉၸၢင်ႉမိူင်းမိတ်ႈ သုမ်းၵၢၼ်ႉသေ လႆႈပၢႆႈၶဝ်ႈထိူၼ်ႇၵႂႃႇ ၵေႃႉႁူးၵေႃႉတၢင်းယူႇယဝ်ႉ။ သိုၵ်း မိူင်းမၢဝ်း တိၺွပ်းလႆႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈသေ ဢၢပ်ႈပၼ်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉယူႇယဝ်ႉ။
ၽွင်းမိူင်းမိူင်းမိတ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁႅၼ်းဢဝ် ၶူဝ်းၶွင်ၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈ ၶဝ်ႈၵူမ်ႈၵွမ်းဝၢင်းၸူးလႄႈ သိူဝ် ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ဢဝ်ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ဢၢပ်ႈပၼ်ၶိုၼ်းသေ လၢတ်ႈဝႃႈ “ၸဝ်ႈၸွမ်သူၼႆႉ... ၵူၼ်းမိူင်း လူႉသုမ်း ယွၼ်ႉမၼ်း... ၼမ်ၼႅၼ်ႇယဝ်ႉ... ၶႂ်ႈဢဝ်ႁဵတ်းသင်ၵေႃႈ... ဢဝ်သူဝႃႈ...” ၼႆလႄႈ ၽွင်းမိူင်းၵေႃႈ တႅပ်း ပႅတ်ႈၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ တီႈ “ၸုၼ်ႇၵူဝ်း” ယူႇယဝ်ႉ။ လိုၼ်းၼၼ်ႉ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ယုၵ်ႉၼွင်ႉၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ “ၶုၼ်တၢႆႇၵႆႇ” ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈ ႁေႃမိူင်းမိတ်ႈယူႇယဝ်ႉ။
ၼၢင်းၾႃႉၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ “ၼၢင်းဢၢမ်ၶွင်ႇ” ဢဝ်ၼွင်ႉယိင်းမၼ်း “ၼၢင်းၵၢၼ်ႈၶမ်းသႂ်” သၢၵ်ႈ ထိုင် သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉသေ ယွၼ်းပိုင်ႈႁူမ်ႈၽူၺ်း ႁႂ်ႈတူၺ်းထိုင်ၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ လႄႈ ၼၢင်းဢၢမ်ၶွင်ႇ ႁူမ်ႈၵၼ်မီးဝႆႉလုၵ်ႈ ၼၢင်းယေႈၶိုၼ်ႈလႄႈ ၶုၼ်ဢၢႆႈပူးၶမ်း ၼႆသွင်ၵေႃႉ။ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ႁွင်ႉၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈ မိူဝ်းယူႇၸွမ်း မိူင်းမၢဝ်းယူႇယဝ်ႉ။
ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉတိုၵ်းမိူင်းမိတ်ႈယူႇၼၼ်ႉ မေးၼၢင်း တၢဝ်ႉလူင်မိူင်းမၢဝ်း “တၢဝ်ႉၶၢင်မိူင်း” လူႉႁၢႆ တၢႆၵႂႃႇ တင်းၼွင်ႈတင်းလင်ပႅတ်ႈလႄႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ်လုမ်းလႃး။ ၼၢင်းဢၢမ်ၶွင်ႇၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး တီႈပိုင်ႈၼႆသေ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉႁႂ်ႈတၢဝ်ႉၶၢင်မိူင်းလႄႈၼၢင်းဢၢမ်ၶွင်ႇ သွၼ်ႉမိင်ႈၵူပ်ႉၵူႈၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

မႄႇဝၢၼ်ႈမႄးမိူင်း

1. ၼႃႈဝၼ်းၸၢၼ်း လႄႈ ၼႃႈဝၼ်းဢွၵ်ႇ

မိူဝ်ႈပီ 1316 ၼၼ်ႉ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၶီႇသိုၵ်းမႄႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ထိုင်မိူင်းမိတ်ႈ၊ ယွင်ႁူၺ်ႈ၊ မိူင်းပၢႆး၊ မိူင်းၼၢႆး၊ ၵဵင်းမႆႇ၊ ၵဵင်းတုင်၊ ၵဵင်းႁုင်ႉ၊ ၵိုင်ႇမႃႉ၊ မိူင်းတိင်၊ မိူင်းၵႃႉသေ ၽႅဝ်ၶိုၼ်းၸႄႈလၢၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ ထိုင်မိူင်း“ၶျၢႆးသီႇရိ”(Chaisiri)ၼၼ်ႉ တိုၵ်းၵၼ်ႁိုင်ၸဵတ်းလိူၼ်။ လွမ်ႉဝႅတ်ႉမိူင်းဝႆႉသေ ဢမ်ႇသိမ်းမိူင်း လႆႈ။ ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်း ၶုၼ်မိူင်း “ၶျၢႆးသီႇရိ” ၽဝ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းမၼ်းသေ ဢွၵ်ႇပၢႆႈၵႂႃႇလႄႈ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸင်ႇသိမ်းလႆႈယဝ်ႉ။

2. မိူင်းၼိူဝ်(ၼႃႈဝၼ်းႁွင်ႇ)

ပီ 1317 ၼၼ်ႉ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ဢွၼ်ႁူဝ် သၢမ်လူင်ၾႃႉ၊ တၢဝ်ႉၶၢင်မူၼ်း၊ တၢဝ်ႉၾႃႉလေႃႇ၊ တၢဝ်ႉႁၢၼ်ၵႆႇ၊ တၢဝ်ႉသိူဝ်ယဵၼ်း ၶီႇသိုၵ်းၶိုၼ်ႈ ၸိူဝ်းယၢမ်ႈပဵၼ် ၼင်လိၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းတႆးမႃး မိူင်းသႅၼ် (ယူႇၼၢၼ်ႇ)ၼၼ်ႉလႄႈ ၶိုၼ်ႈထိုင် “ၶျႅၼ်ႇတူႇ”(Chengtu)။ လႆႈၶၢမ်ႇႁပ်ႉတိုၵ်းၶိုၼ်းသေ ၶဵင်ႈသိုၵ်းတေႃႇ ၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။
ၽွင်းၼင်ႇၼၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉ “ၵိုင်ႇမ” သေႃႇသိုၵ်း တိုၵ်းတင်းၼွင်ႈတင်းလင်လႄႈ မင်းၵ၊ မင်းၵူဝ်း၊ တိမ၊ ၼႃးလူင်၊ ၶူဝ်ၶႄႈ၊ မေႃႈတွင်း ပဵၼ်ၽိုၼ်းပဵၼ်ၾႆး တင်းမူတ်း။ သၢမ်လူင်ၾႃႉ ၶီႇသိုၵ်းလူင်းႁပ်ႉတိုၵ်း တီႈတိမလႄႈ သိုၵ်းၽၢႆႇၵိုင်ႇမ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈ ၵၢၼ်ႉပၢႆႈ။ တိလႆႈၸဝ်ႈၾႃႉၵိုင်ႇမသေ တႅပ်းပႅတ်ႈ တီႈ “ၼႃးလူင်” ယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ သၢမ်လူင်ၾႃႉ ၵွၼ်းသိုၵ်း ၶိုၼ်ႈမိူဝ်းၸူး သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၶိုၼ်းသေ ႁူမ်ႈၵၼ်ယိုဝ်ႈသိုၵ်းၸူး “ၶျႅၼ်ႇတူႇ” ထႅင်ႈ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈႁေႃၶမ်းၶိူဝ်းမုၼ်ႇၵူဝ်း သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်း “ယႂၢၼ်ႇ” (Yuan) ၽွင်းငမ်းမိူင်းၶႄႇဝႆႉ။ လႆႈၶၢဝ်ႇ သိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း ပဵၼ်မုၵ်ႉပဵၼ်ၽုင် ၶိုၼ်ႈယိုဝ်ႈသိုၵ်းဝႆႉယူႇလႄႈ ပွႆႇၵူၼ်းလူင်းထၢမ်ဝႃႈ “ၶီႇသိုၵ်းၶိုၼ်ႈမႃးၼႆႉ... ၵၢင်ၸႂ်မီးၼင်ႇႁိုဝ်...” ၼႆလႄႈ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉတွပ်ႇဝႃႈ “ၶႂ်ႈလႆႈၶိုၼ်း... ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ... ၸူဝ်ႈပၢၼ်ပူႇမွၼ်ႇတႆးႁဝ်း... ဢၼ်သူဢဝ်ဝႆႉ ၼၼ်ႉလႄႈ... ၸင်ႇမႃးယဝ်ႉ... သင်ပၼ်ၶိုၼ်း... တေလီၵၼ်လႆႈယူႇ... သင်ဢမ်ႇပၼ် ၶိုၼ်း... ပဵၼ်သိုၵ်းတေႃႇၵၼ်ၵေႃႈလႆႈ...” ၼႆယဝ်ႉ။
ႁေႃၶမ်း “ယႂၢၼ်ႇ”(Yuan) ပွႆႇၽွင်းၶဵဝ် ဢဝ်လိၵ်ႈတႅမ်ႈဝႃႈ “ယႃႇႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်သိုၵ်းတေႃႇၵၼ်... မိူင်းသႄ... ယူင်းသၢင်ႈ... မူဢၢၼ်ႇ... ပူးၶႂၢင်ႉလူင်ၼၼ်ႉ... တေပၼ်ႁႂ်ႈပဵၼ်ၼမ်ႉလိၼ်သူ... ဢမ်ႇထုၵ်ႇ တိုၵ်းၵၼ်ယဝ်ႉ... ဝၢင်းႁွၵ်ႇဝၢင်းလၢပ်ႇသေ... တိူဝ်းလီတေႃႇၵၼ်ၵႂႃႇၼၼ်ႉ... လီသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ...” ၼၼ်ႉ သူင်ႇထိုင် သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉယဝ်ႉ။
သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၵုမ်ၼွင်ႉလႄႈတၢဝ်ႉသိုင်ႇမၼ်းဝႃႈ “ဢမ်ႇလႆႈတိုၵ်းၵၼ်သေ... ႁဝ်းလႆႈၶိုၼ်းၼင်လိၼ် မိူင်းတႆးႁဝ်းၵမ်ႈၽွင်ႈယဝ်ႉ... တင်းၼွင်ႈတင်းလင်ၵေႃႈ... ဢမ်ႇၵတ်းယဵၼ်... ႁဝ်းတေတိုၵ်းထႅင်ႈႁိုဝ်... ၸူးၸႂ်ယဝ်ႉၼႄႇ...” ၼႆလႄႈ
ၽႂ်ၵေႃႈမႆႈၸႂ်ယွၼ်ႉ တင်းၼွင်ႈတင်းလင်သေ ဢမ်ႇၶႂ်ႈသိုပ်ႇတိုၵ်းယဝ်ႉလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၽွမ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇ ၶုၼ်ၶႄႇၽွမ်ႉပၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉသေ မိူဝ်းၶိုၼ်းလႄႈ ပီ 1318 ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းထိုင်ၸႄႈလၢၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။

3. ဝေႇသႃႇလီႇ

ပီ 1319 ၼၼ်ႉ သၢမ်လူင်ၾႃႉ ၵွၼ်းသိုၵ်းၶိုၼ်ႈ ၵဵင်းတုင်၊ ၵဵင်းႁုင်ႉ၊ ၵဵင်းမႆႇ၊ မိူင်းလူင်၊ ၽႃသိူဝ်ႇ တွင်းယဝ်ႉ ထိုင်ၶိုၼ်း မိူင်းမၢဝ်း။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တၢဝ်ႉၾႃႉလေႃႇလႄႈ တၢဝ်ႉသိူဝ်ယဵၼ်း ႁဵတ်းၵၢၼ် ဢမ်ႇ တဵမ်ထူၼ်ႈ။ သၢမ်လူင်ၾႃႉ တူင်ႉတၵ်ႉ။ တၢဝ်ႉသွင်ၵေႃႉ ဢမ်ႇပေႃးၸႂ်သေ မိူဝ်ႈထိုင်ၶိုၼ်း မိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉ မိူဝ်းသေႃႇသူၼ်းဝႃႈ ၸဝ်ႈသၢမ်လူင်ၾႃႉ လၵ်ႉၵူတ်ႉ “ၼၢင်းၵၢၼ်ႈၶမ်းသႂ်” ၼႆလႄႈ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ပႅင်းၵဵပ်းၼႂ်းၸႂ်ဝႆႉယူႇ။
ပီ 1320 တေမႄႇၶႂၢၵ်ႈထိုင် “မိူင်းဝေႇသႃႇလီႇ” ၼႆသေ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ႁႂ်ႈသၢမ်လူင်ၾႃႉဢွၼ် ဢဝ် တၢဝ်ႉၾႃႉလေႃႇ၊ တၢဝ်ႉသိူဝ်ယဵၼ်း၊ တၢဝ်ႉႁၢၼ်ၵႆႇ ၵွၼ်းသိုၵ်းၶိုၼ်ႈၵႂႃႇလႄႈ မိူဝ်ႈထိုင် “ဢႁူမ်ႇ”ၼၼ်ႉ သၢမ်လူင်ၾႃႉ ဢဝ်လၢႆးလီ သူၼ်းတုမ်လႄႈ ဢမ်ႇလႆႈပဵၼ်သိုၵ်း။ “ဢႁူမ်ႇ”ၽွမ်ႉႁၢႆးၸူးမိူင်းမၢဝ်းယူႇယဝ်ႉ။
ဢွၼ်ၵၼ်သိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း လူင်းၸူး “ဝေႇသႃႇလီႇ”။ ထိုင်ၵႂႃႇ သၢပ်ႇမိူင်းဝေႇသႃႇလီႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်လုၵ်ႈ ဢွၼ်ႇလဵင်ႉဝူဝ်းၵႂၢႆး ၼမ်ပေႃးတၢၼ်ႇၽုင်မဝ်ႈ။ သၢမ်လူင်ၾႃႉ ဝူၼ်ႉဝႃႈ “လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ် ၵူၺ်း... ၼမ်တၢၼ်ႇၼႆႉ... ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်... ၶႅၼ်းတေၼမ်တၢၼ်ႇႁိုဝ်ဢမ်ႇႁူႉ... သင်ၸိူဝ်ႉပဵၼ်သိုၵ်း တိုၵ်းၵၼ်... တေဢမ်ႇပႄႉလႆႈငၢႆးငၢႆႈ... ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ... တေလူႉယႂ်ႇသုမ်းၼမ်... တင်းသွင်ၽၢႆႇၵေႃႈ... တေဢမ်ႇၸၢင်ႈမီးၽွၼ်းလီလႆႈ...” ၼႆသေ
သၢမ်လူင်ၾႃႉ ဢဝ်လၢႆးသူၼ်းတုမ်ႁူၺ်း လႄႈ ဢမ်ႇလႆႈတိုၵ်းၵၼ်။ ဝေႇသႃႇလီႇ တူၵ်းလူင်း ၵူမ်ႈ ၼွမ်းၸူး မိူင်းမၢဝ်း ၼိုင်ႈပီ ငိုၼ်းပၢၵ်ႇၸွႆႉ၊ ၶမ်းပၢၵ်ႇၸွႆႉလႄႈ ၽိုၼ်ၽႄး ၵူႈယိူင်ႈထႅင်ႈတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေႃး တေလႆႈႁူပ်ႉထူပ်း ႁူႉလွင်ႈႁၼ်တၢင်းၵၼ်လီလီလႄႈ ပီဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ ၶႂ်ႈမိူဝ်းႁူပ်ႉ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၼႆလႄႈ ၽွင်းၶဵဝ် မိူင်းဝေႇသႃႇလီႇ ႁႅၼ်းဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်၊ ငိုၼ်းၶမ်း မိူဝ်းၸွမ်းသၢမ်လူင်ၾႃႉ ယူႇယဝ်ႉ။
တင်းၼွင်ႈတင်းလင်ၵေႃႈ ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈသၢမ်လူင်ၾႃႉ ဢွၵ်ႇတၢင်းၵႂႃႇယဝ်ႉ ယုမ်ႇဝႆႉၵႂၢမ်းၶၢႆမၢပ်ႇ တၢဝ်ႉသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉသေ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ လမ်းလူၺ်းပႅတ်ႈ ၼၢင်းၵၢၼ်ႈၶမ်းသႂ် ယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၼၢင်း ၸပ်းသၼ်ႇထေႇဝႆႉသေတႃႉ ဢမ်ႇလိူဝ်လႆႈ ၵႂၢမ်းသင်ႇၶုၼ်လႄႈ ၸူဝ်းဢွၼ်ဢဝ် ၵူၼ်းၸွမ်း သွင်ၵေႃႉ လူင်းႁၢင်ႈႁေႃ မိူဝ်းတဵတ်ႇဝႆႉ ၼႂ်းမိူင်းသႅၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

ၸိမ်ၵႄႈပီႈၼွင်ႉ

မိူဝ်ႈသၢမ်လူင်ၾႃႉၶဝ် လုၵ်ႉမိူင်းဝေႇသႃႇလီႇ မႃးၶိုၼ်းလႄႈ ၵိုတ်းလိုဝ်ႈယူႇ တီႈၼိုင်ႈ တၢဝ်ႉၾႃႉ လေႃႇ လႄႈတၢဝ်ႉသိူဝ်ယဵၼ်း ၵိၼ်ၶဝ်ႈၵိၼ်လဝ်ႈဢုပ်ႇၵၼ် သဵင်ယႂ်ႇသဵင်လူင်ဝႃႈ “ၵူၼ်းမိူင်းဝေႇသႃႇ လီႇၼႆႉ... ၸႂ်ဢွၼ်ႇဢႄၶီႈယၢၼ်ႈတႄႉတႄႉ... တူၺ်းလူး... လုၵ်ႈဢွၼ်ႇလဵင်ႉဝူဝ်းၵႂၢႆးၶဝ်... ၼမ်ပေႃး တၢၼ်ႇၽုင်မဝ်ႈ... ၼမ်လိူဝ် သိုၵ်းႁဝ်းလူးၵွၼ်ႇ... ၵူၼ်းမိူင်း... ၵူၼ်းသိုၵ်းၶဝ်... တေၼမ်တၢၼ်ႇႁိုဝ်... ယင်းဢမ်ႇႁတ်းတိုၵ်းႁဝ်းလႄႈဝႃႈ... ယူႇလၢႆလၢႆသေ... ၵူမ်ႈၵွမ်းငွမ်းၸူးငၢႆႈငၢႆႈ ၼင်ႇၼႆၼႆႉ... ဢမ်ႇမီး ဢၵႄးသင်... လီဢၢႆတၢင်ၶဝ်ၼႅၼ်ႇ...” ၼႆလႄႈ
သၢမ်လူင်ၾႃႉ ငိၼ်းမႅၼ်ႈသေ ႁွင်ႉသွင်ၸဝ်ႈ လၢတ်ႈဝႃႈ “ၾႃႉလူင်ၸွမ်သိုၵ်းၶဝ်ဢိူၺ်း... ႁဝ်း ႁဵတ်းႁူဝ် ႁဵတ်းၵွၼ်းပိူၼ်ႈသေ... လၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႅမ်ႇယေႃႈမဝ်ၽၢင်း... ၼင်ႇၸဝ်ႈၶဝ်လၢတ်ႈယူႇၼႆ... မၼ်း ဢမ်ႇထုၵ်ႇ... ၶဝ်ၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းမႃးၸွမ်းႁဝ်းၼႆႉ... ပဵၼ်ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်လၢႆလၢႆဢိူဝ်ႈ... ၶဝ်လႆႈငိၼ်းၵႂႃႇ ၵေႃႈ... ဢမ်ႇသၢင်ႇတေႃႇ... ၸဝ်ႈၶဝ် ယႃႇလၢတ်ႈထႅင်ႈ...” ၼႆယဝ်ႉ။
တၢဝ်ႉသွင်ၵေႃႉ ဢၼ်တိုၼ်းၸင်းသၢမ်လူင်ၾႃႉဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ ၵူဝ်သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ႁူႉလွင်ႈၶႃၼႆႉ သေ ထူပ်းတၢမ်ႇလႄႈ ႁႃတင်းၽိတ်းသႂ်ႇ သၢမ်လူင်ၾႃႉထႅင်ႈ။ ႁဵတ်းလိၵ်ႈဝႃႈ “ယၢမ်းလဵဝ်ႁဝ်းၶႃႈ... ပႄႉဝေႇသႃႇလီႇယဝ်ႉလႄႈ... ၶဝ်ၵေႃႈၵူမ်ႈၵွမ်းၼွမ်းၸူးယဝ်ႉ... ၵူၺ်းၵႃႈ... ၼွင်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ... ဢမ်ႇပွင် သိုဝ်ႈတေႃႇၸဝ်ႈ... မီးၽႅၼ်ႁူမ်ႈ ႁေႃၶမ်းဝေႇသႃႇလီႇသေ... တေၽိုၼ်ႉၸဝ်ႈႁဝ်းၶႃႈဢေႃႈ... ၶဝ်လၵ်ႉမီး ဝႆႉ... ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းၵၼ်လႄႈ... မိူင်းဝေႇသႃႇလီႇ ၸင်ႇပွႆႇၽွင်းၶဵဝ်... တေမိူဝ်းၵူမ်ႈၵွမ်းၼွမ်းၸူး... ၸဝ်ႈႁဝ်းၼၼ်ႉၶႃႈယဝ်ႉ... မိူဝ်ႈလဵဝ်...ၶဝ်မႃးၸွမ်းႁဝ်းသေ... မီးဝႆႉယူႇတီႈမိူင်းၵွင်ၶႃႈ...
မိူဝ်ႈထိုင်မိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉ... တေႁူမ်ႈၵၼ်... ႁဵတ်းၵူတ်ႉတေႃႇၸဝ်ႈယဝ်ႉ... သၢမ်လူင်ၾႃႉ တေ ၶိုၼ်ႈၼင်ႈ ႁၢင်ႈႁေႃၼႆၶႃႈဢေႃႈ... ႁဝ်းၶႃႈၼႆႉ... လႆႈပဵၼ်ၶႃႈၵိၼ်... ၶႃႈထၢမ်း... ၶႃႈသိတ်ႉၸႃႇ ၸဝ်ႈႁဝ်း မႃးၶႃႈလႄႈ... မီးတၢင်း ၼၵ်းၸႂ်ယႂ်ႇလူင်သေ... ၸင်ႇလႆႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈပွင်ႇထိုင်... ၸဝ်ႈႁဝ်းၶၼ်ၶၼ် ဝႆးဝႆး မႃးၶႃႈယဝ်ႉ...” ၼႆသေ လၵ်ႉပွႆႇၵူၼ်း ႁိပ်ႈၼႅတ်ႈ မိူဝ်းသူင်ႇၸူး သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈလႆႈႁပ်ႉလိၵ်ႈယဝ်ႉ ၽိတ်းၸႂ်ၼိူဝ် ၶုၼ်သၢမ်လူင်ၼႅၼ်ႇသေ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ႁႂ်ႈႁဵတ်းၶဝ်ႈ မုၼ်း၊ ၶဝ်ႈပွင်း၊ တၢင်းၵိၼ်သႂ်ႇငူၼ်ႉသႂ်ႇသၢၼ်ယဝ်ႉ ၶၢၼ်းၵူၼ်းသေ သင်ႇၵႂၢမ်းဝႃႈ “ၵူၼ်းၸၢႆး ဢၼ်ဝႃႈ ၼၼ်ႉ... ႁတ်းႁဵတ်းၵေႃႈ ႁတ်းၶၢမ်ႇယဝ်ႉ... ၸဝ်ႈၵဝ်ႇႁဵတ်းသင်ၵေႃႈ... တေႁူႉတူဝ်ယူႇ.. .ပေႃးလႆႈႁပ်ႉ တၢင်းၵိၼ်ၼႆႉယဝ်ႉ... ၵိၼ်ၵမ်းလဵဝ်... သင်ဢမ်ႇၵိၼ်... တႃႇတေလီၵၼ်... တိုၼ်းဢမ်ႇမီးလႆႈ...” ၼႆသေ သူင်ႇထိုင် သၢမ်လူင်ၾႃႉ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။

ၶေႃႈတႅပ်းတတ်း သၢမ်လူင်ၾႃႉ

မိူဝ်ႈလႆႈႁပ်ႉၶဝ်ႈမုၼ်းလႄႈ လႆႈငိၼ်းၵႂၢမ်းသင်ႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ သၢမ်လူင်ၾႃႉႁူႉဝႃႈ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ယုမ်ႇၵႂၢမ်း တၢဝ်ႉသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၼႆသေ ဝူၼ်ႉဝႃႈ “ပီႈၾႃႉၵဝ်ၼႆႉ... ႁၼ်ၽိတ်းၵဝ်ယဝ်ႉလႄႈ... တႃႇဝႃႈႁႃးပီႈၼွင်ႉ... တေပဵၼ်လွင်ႈလီတေႃႇၵၼ်ၼၼ်ႉ... လႅပ်ႈတေဢမ်ႇမီးလႆႈတႄႉယဝ်ႉ...
သင်ဝႃႈႁႃးပီႈၼွင်ႉ... လႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်... လုၵ်ႈၼွင်ႉတပႄး... ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း... တေၸၢင်ႈ တႅၵ်ႇယၢႆႈ... ၸွမ်းႁႃးပီႈၼွင်ႉယဝ်ႉ... သင်ပဵၼ်ၼၼ်မႃး... ဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢၼ်ႁႃးပီႈၼွင်ႉ... ဢၢၼ်းႁႂ်ႈ ယႂ်ႇ ၵႂၢင်ႈ... သိူဝ်းသႃႇလႄႈ... ႁူမ်ႈၵၼ်ၶတ်းၸႂ်... ၵေႃႇသၢင်ႈယူႇၼၼ်ႉ... တေၸၢင်ႈလူႉသုမ်းပႅတ်ႈ လၢႆလၢႆ ၵူၺ်း... ၵဝ်သိုပ်ႇမီးယူႇၵေႃႈ... ဢမ်ႇပဵၼ်ၽွၼ်းလီသင်ယဝ်ႉ...’’ ၼႆလႄႈ
ႁွင်ႉလၢတ်ႈ ၽွင်းၶဵဝ် မိူင်းဝေႇသႃႇလီႇဝႃႈ “တႃႇႁဝ်းတေ ဢွၼ်ၵၼ်... သိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း... ၵႂႃႇမိူင်း မၢဝ်းၼၼ်ႉ... ငဝ်းလၢႆးပႆႇပၼ်လႄႈ... ႁဝ်းပႆႇပဵၼ်မိူဝ်းၸွမ်းၵၼ်ယဝ်ႉ... ၶူဝ်းၶွင်ၽၢၼ်ႇတႃႇ သူၸဝ်ႈ ၼၼ်ႉ... ဝႆႉတီႈမိူင်းၵွင်ၼႆႉသေ... မိူဝ်းၶိုၼ်းလႃႈ... ၵဝ်ၶႃႈတေသိုပ်ႇသူင်ႇပၼ်ၵူၺ်း...” ၼႆသေ ပွႆႇၽွင်းၶဵဝ် ဝေႇသႃႇလီႇ မိူဝ်းၶိုၼ်း။ လိုၼ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉတၢဝ်ႉလူင်တင်းလၢႆ လၢတ်ႈဝႃႈ
“တၢဝ်ႉၶဝ်တင်းလၢႆဢိူၺ်း... ၼင်ႇၵႃႈဢဵၼ်းဢၢၼ်း ၼႃႈၵၢၼ်... ဢၼ်ႁဝ်းဢွၼ်ၵၼ်မႃး ၼၼ်ႉ... တဵမ်ထူၼ်ႈမူတ်းယဝ်ႉ... ၶူဝ်းၶွင်ၽၢၼ်ႇတႃႇ... မိူင်းဝေႇသႃႇလီႇၼႆႉၵေႃႈ... သူၵေႃႉဢွၼ်ၵၼ်... ဢဝ်မိူဝ်းသၢၵ်ႈထိုင်... ပီႈၾႃႉလူင်ၵဝ်ၶႃႈသေလႃႈ...
တၢဝ်ႉၾႃႉလေႃႇလႄႈ... တၢဝ်ႉသိူဝ်ယဵၼ်းဢိူၺ်း... ယိူင်းဢၢၼ်းသွင်ၶိူဝ်ၵေႃႈ... ထိုင်တီႈယဝ်ႉ ဢိူဝ်ႈ... ၼင်ႇၵႃႈသွင်ၸဝ်ႈ... ၶႂ်ပဵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ... ပဵၼ်မႃးတႄႉယဝ်ႉဢိူဝ်ႈ... ၵဝ်ၶႃႈတေၵိုတ်းယူႇဝႆႉ... တီႈမိူင်းၵွင်ၼႆႉၵူၺ်း... မိူဝ်းၶိုၼ်းတင်းၼွင်ႈတင်းလင်ၵေႃႈ... ဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇယဝ်ႉ...
ပီႈၾႃႉၵဝ်ၶႃႈ... ဢမ်ႇယုမ်ႇၼိူဝ်ၵဝ်ၶႃႈယဝ်ႉလႄႈ... ၵဝ်ၶႃႈႁဵတ်းသင်ၵေႃႈ... တေဢမ်ႇႁၼ်လီ ယဝ်ႉ... သင်ဝႃႈ မိူဝ်းၶိုၼ်းၵေႃႈ... ၵူဝ်ႁႃးပီႈၼွင်ႉ... လႆႈၽိတ်းၽႅၵ်ႇတႅၵ်ႇၵၼ်သေ... တၢဝ်ႉသိုင်ႇၽွင်းမိူင်း တင်းလၢႆ... လႆႈၵႂင်ၸႂ်သုၵ်ႉ ယုင်ႈၸွမ်းထႅင်ႈယဝ်ႉ... ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းသမ်ႉ... တေလိူတ်ႇမႆႈတုၵ်ႉၶ လူႉႁၢႆတၢႆယွၼ်ႉ... ႁႃးပီႈၼွင်ႉထႅင်ႈဢိူဝ်ႈ... ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢၼ်ႁႃးပီႈၼွင်ႉ... ၶွတ်ႈႁႅင်းႁႂ်ႈယႂ်ႇၵႂၢင်ႈယူႇၼႆႉ ၵေႃႈ... တေလႆႈတႅၵ်ႇယွႆႈၵႂႃႇၶိုၼ်းဢိူဝ်ႈ...
ယွၼ်ႉၼၼ်... ၽိူဝ်ႇႁႃးပီႈၼွင်ႉ... တေလႆႈၸတ်ႉၸႂ်ၵၼ်သေ... တႅၵ်ႇၵၼ်... ၽိတ်းၵၼ်... တၢဝ်ႉ... သိုင်ႇ... ၽွင်းမိူင်း... ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတင်းလၢႆ... တေလႆႈ... ၵႂင်ၸႂ်... တုၵ်ႉၶၸွမ်း... ယၢပ်ႇ ယၢၵ်ႈၸွမ်းသေ... ဝၢၼ်ႈမိူင်းတေသုၵ်ႉယုင်ႈ... တႅၵ်ႇယၢႆႈၼၼ်ႉ... ၵဝ်ၶႃႈတေယွမ်းၸုၼ်ႉသၢႆၸႂ်... တီႈ မိူင်းၵွင်ၼႆႉ... ၼင်ႇၸဝ်ႈပီႈၵဝ်ၶႃႈ... ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ... သူၸဝ်ႈဢွၼ်သိုၵ်းႁဝ်း... မိူဝ်းၶိုၼ်း မိူင်းမၢဝ်းသေ... ပွင်ႇထိုင် ပီႈၾႃႉၵဝ်ၶႃႈသေလႃႈ...”
လၢတ်ႈၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ သၢမ်လူင်ၾႃႉ ၵိၼ်ၶဝ်ႈမုၼ်းၶဝ်ႈပွင်း ဢၼ်ပီႈၾႃႉမၼ်းၸဝ်ႈ သူင်ႇ ပၼ်ၼၼ်ႉသေ လပ်းတႃလိုမ်းမိူင်းၵႂႃႇ တီႈမိူင်းၵွင် မိူဝ်ႈပီ 1321 ယူႇယဝ်ႉ။ ပီႈၼွင်ႉတႆးမိူင်းၵွင်ႁဝ်းၶဝ် တိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၸဝ်ႈသၢမ်လူင်ၾႃႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈဝၢၼ်ႈၸဝ်ႈမိူင်းလူင် ပႂ်ႉပႃးဝႆႉယူႇတီႈမိူင်းၵွင် တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆယဝ်ႉ။

ထူႇလႅမ်ႈလဵဝ်

“ၼၢင်းဝၢင်ႈၸႄႈ” လႆႈၶၢဝ်ႇ လုၵ်ႈသွင်ၼေႃႇ ၸတ်ႉၸႂ်တေႃႇၵၼ်ဝႆႉၼႆလႄႈ ထိုင်ၶၢဝ်းႁႅၼ်း မူႇၶဝ်ႈ တႃႇၼိုင်ႈ မၼ်းၼၢင်း ဢဝ်ထူႇလႅမ်ႈလဵဝ် သႂ်ႇပၢၼ်ႉမူႇၶဝ်ႈသေ ၵႂႃႇသူင်ႇပၼ် သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉယဝ်ႉ။ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ထၢမ်ဝႃႈ “မႄႈ... ထူႇလႅမ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ... တေႁဵတ်းႁိုဝ် ငိပ်ႈၵိၼ်လႆႈလႃႇ...” ၵေႃႉပဵၼ်မႄႈ တွပ်ႇဝႃႈ “ႁိုဝ်တေႁူႉလႃႇ လုၵ်ႈ... ယူဝ်လုၵ်ႈမႄႈ... တေမေႃငိပ်ႈယူႇဢိူဝ်ႈ... ဢမ်ႇလိူဝ်သေ... ဝၢၼ်ႈမိူင်း လူင်ပဵၼ်လုၵ်ႈၼႆႉ... လုၵ်ႈမႄႈဢၢၼ်း ပွင်လႆႈၵေႃႉလဵဝ်ယူႇ... ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈႁိုဝ်...” ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈလႆႈငိၼ်း ၵႂၢမ်းမႄႈယဝ်ႉၼၼ်ႉ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ယုပ်းႁူႉတၢင်းၽိတ်းတူဝ်ၵဝ်ႇယဝ်ႉသေ ၼႅတ်ႈ ပွႆႇၵူၼ်း လမ်းလိုပ်ႈၸွမ်းႁၢမ်ႈ သၢမ်လူင်ၾႃႉ ၵိၼ်ၶဝ်ႈမုၼ်းသေတႃႉ ဢမ်ႇတၼ်းၶိုတ်း။ မိူဝ်ႈၵူၼ်းမၼ်း ၸဝ်ႈ ၽႅဝ်ၵႂႃႇၼၼ်ႉ သၢမ်လူင်ၾႃႉ သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ် ပႂ်ႉဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။
ၶၢဝ်ႇႁၢႆႉလူင် ဢၼ်ဢမ်ႇၶႂ်ႈငိၼ်းသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ထိုင်မႃးယဝ်ႉၵေႃႈ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၼႅင်ၸႂ် ၼႅၼ်ႇလႄႈ ၵၼ်ႈႁႆႈယူႇၼႂ်းၸႂ် ဢမ်ႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းလႆႈသေၶေႃႈယဝ်ႉၵေႃႈယႃႇ ၼွင်ႉဢၼ်ပဵၼ်မိုဝ်းၶႂႃသေ ၸွႆႈထႅမ်ပီႈဝႆႉယူႇ ၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇလုၵ်ႉမႃးလႆႈၶိုၼ်းယဝ်ႉ။
ယုမ်ႇၵႂၢမ်းၵဝ်းၵႄႈၵၢင်ၼႅၼ်ႇလႄႈ ပဵၼ်လွင်ႈလႆႈသုမ်းလူင်သုမ်းလၢင် ပုၼ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၵူၺ်း မဝ်ႇၵႃး ပုၼ်ႈမိူင်းမၢဝ်းလူင်ထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ၵိုၵ်းပိုၼ်းမႃး တေႃႇထိုင်ဝၼ်းၼႆႉလႄႈ ထဝ်ႈၵႄႇမိူင်းမၢဝ်းၶဝ် ၵဵပ်းဢဝ်ပဵၼ် ၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်လုၵ်ႈလၢၼ်မႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ဝႃႈ “ထူႇလႅမ်ႈလဵဝ်... ငိပ်ႇဢမ်ႇလႆႈ... ၵူၼ်းၵေႃႉလဵဝ်... ႁဵတ်းသင်ဢမ်ႇပဵၼ်...” ၼႆယဝ်ႉ။

ပူးၵမ်ႇ ပၢင်ယႃႈ ၸႄႈၵႅင်း

မိူင်းပူးၵမ်ႇ ပၢၼ် “ၼရသီႇႁပတေႉ” ၼၼ်ႉ ဢၢႆႈသႅင်ၶႆႇ၊ ယီႈသႅင်ၵမ်ႇ၊ သၢမ်သႅင်သႂ် တႆးသၢမ်ပီႈ ၼွင်ႉ မီးဢေႃးၸႃႇဝႆႉ။ ပီ 1304 ၼၼ်ႉ ဢၢႆႈသႅင်ၶႆႇ တႅပ်းဢဝ်ႁူဝ်ၵျေႃႇၸႂႃႇ ပၼ်ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းယဝ်ႉၵေႃႈ ဢႃႇၼႃႇ ၶိူဝ်းၶုၼ်ပူးၵမ်ႇ ဢူၼ်ႈယူပ်ႈလိူဝ်ၵဝ်ႇ။ ၸဝ်ႈၼိတ်းလႄႈၸဝ်ႈမွၼ်းၼိတ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၶိူဝ်းၶုၼ် ပူးၵမ်ႇ ဢုပ်ႉမိူင်း ထႅင်ႈသွင်သိုပ်ႇယဝ်ႉၵေႃႈ ၶိူဝ်းပူးၵမ်ႇ သုတ်းၶၢတ်ႇၵႂႃႇ။ မိူင်းပူးၵမ်ႇၵေႃႈ ဝွတ်ႈဝၢႆးၵႂႃႇ ယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1312 မိူဝ်ႈလုၵ်ႈၸၢႆးၵျေႃႇၸႂႃႇ “ၸဝ်ႈၼိတ်း” ပဵၼ်ၶုၼ်ပူးၵမ်ႇဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ သၢမ်သႅင်သႂ် တႄႇတင်ႈ “မိူင်းပၢင်ယႃႈ” (ပင်းယ)သေ တင်ႈသၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇႁင်းၵူၺ်း။ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် ပၢင်ယႃႈ တၼ်းမီး(6) သိုပ်ႇ။ သိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းတိုၵ်းလႄႈ မိူင်းပၢင်ယႃႈ လူႉပင်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈ ပီ 1364 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပီ 1315 ၼၼ်ႉ “သၢမ်သႅင်သႂ်” ဢွႆႇငူၼ်ႉ ပီႈဢၢႆမၼ်း “ဢၢႆႈသႅင်ၶႆႇ” တၢႆႇၵႂႃႇ။ လုၵ်ႈၸၢႆး သၢမ်သႅင်သႂ် “ၸဝ်ႈယူၼ်း” ၽိတ်းၸႂ်ၼိူဝ်လွင်ႈဢၼ် ဢူႈမၼ်းဢွႆႇလုင်းမၼ်းတၢႆၼၼ်ႉသေ ၵႂႃႇတႄႇ “မိူင်းၸႄႈၵႅင်း”ထႅင်ႈ။ တင်ႈသၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် ႁင်းၵူၺ်းထႅင်ႈ။ တၼ်းမီး(7)သိုပ်ႇသေ သိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း တိုၵ်းလႄႈ လူႉပင်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈ ပီ 1364 ၼင်ႇပၢင်ယႃႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ဢႃႇဝလႄႈမိူင်းမၢဝ်း

ပီ 1361 ၶုၼ်ပၢင်ယႃႈ “ၼရသူႇ” ပွႆႇၽွင်းၶဵဝ် ပႃးဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်ၽၢၼ်ႇတႃႇလႄႈ လိၵ်ႈ “မိူဝ်ႈလဵဝ်တီႈ ၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ... ၵူၼ်းဢၼ်ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ်ၼၼ်ႉ... ၶိုၼ်ႈႁိမ်ႁဵတ်းၶုၼ်ဝႆႉယူႇ... ၶဝ်ႈ ပိူၵ်ႇတဵမ်မိူင်းဝႆႉယူႇလႄႈ... ၸဝ်ႈပီႈႁဝ်း... မႃးတမ်ဢဝ်... ၶဝ်ႈမၼ်းမိူဝ်းၶႃႈလႃႈ... ၵဝ်ၶႃႈၸဝ်ႈၼွင်ႉ... တေၽဵဝ်ႈပိူၵ်ႇ... ၽဵဝ်ႈၵႅပ်ႇ မၼ်းၶႃႈလႆ...” ဢၼ်ၸူဝ်းႁွင်ႉတိုၵ်းၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉ သူင်ႇထိုင် သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ယူႇယဝ်ႉ။
သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈမၼ်း ၸဝ်ႈပဵမ်ႇၾႃႉလႄႈၸဝ်ႈငိူၼ်ႈၶဵဝ်ၾႃႉ ဢွၼ်ႁူဝ် တၢဝ်ႉၾႃႉလေႃႇ ၊တၢဝ်ႉသိူဝ်ယဵၼ်း၊ တၢဝ်ႉႁၢၼ်ၵႆႇ ၶီႇသိုၵ်းလူင်းၸႄႈၵႅင်းယဝ်ႉ။ ၽႅဝ် “တႃႈၵွင်”ၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇႁပ်ႉတိုၵ်း လႄႈ လႆႈတိုၵ်းၵၼ်။ သိုၵ်းမၢဝ်းပႄႉ။ တႃႈၵွင်လူႉပင်း။ ၶုၼ်တႃႈၵွင် ဢွၵ်ႇပၢႆႈ။ မိူင်းတႃႈၵွင် ပင်းယဝ်ႉၵေႃႈ သိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း သိုပ်ႇလူင်း တိုၵ်း “ၸႄႈၵႅင်း”။ ၶုၼ်ၸႄႈၵႅင်း “မိၼ်းပျွၵ်ႉ” ဢွၵ်ႇပၢႆႈၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
တိုၵ်းယူႇၼင်ႇၼၼ် “ၼရသူႇ” ဢမ်ႇဢွၵ်ႇၸွႆႈၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ၸူဝ်းလုၵ်ႈၼွင်ႉမၼ်းဢွၵ်ႇပၢႆႈ ၵႂႃႇ မူၵ်းဝႆႉ ၽၢႆႇတူၵ်းၵဵဝ်ပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ သိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းသွၼ်ႇဝႃႈ “တၢင်းလၢတ်ႈလႄႈတၢင်းႁဵတ်း... ၼရသူႇ ဢမ်ႇငၢမ်ႇၵၼ်... လၢတ်ႈတႄႉလၢတ်ႈဝႃႈသေ... ဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်း” လႄႈ တိုၵ်းၸႄႈၵႅင်းလူႉယဝ်ႉ သိုပ်ႇၵႂႃႇ ပၢင်ယႃႈ။ ထိုင်ပၢင်ယႃႈယဝ်ႉၵေႃႈ ပႆႇလႆႈႁၼ် “ၼရသူႇ” ဢွၵ်ႇမႃး။ လူလၢႆပူၼ်ႉတီႈၼႅၼ်ႇၼႆသေ သိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း ၶဝ်ႈတိုၵ်းလႄႈ ပၢင်ယႃႈလူႉပင်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။
တိုၵ်းလူႉယဝ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈပဵမ်ႇၾႃႉလႄႈၸဝ်ႈငိူၼ်ႈၶဵဝ်ၾႃႉ ယုၵ်ႉ “သတူဝ်းမင်းၾႃႉ” လုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈယူၼ်း ဢၼ်တႄႇတင်ႈ ပၢၼ်ၶုၼ်ၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ယဝ်ႉ တိၺွပ်း “ၼရသူႇ” မိူဝ်း ၸွမ်းမိူင်းမၢဝ်းယူႇလႄႈ လႆႈၸိုဝ်ႈ “ၼရသူႇၸပ်းၸွမ်းမိူင်းမၢဝ်း” (မောပါနရသူ)ၼႆၼၼ်ႉ ၵိုၵ်းပိုၼ်း မၢၼ်ႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။
26.1.1365 “သတူဝ်းမင်းၾႃႉ” ပူၵ်းတင်ႈမိူင်းဢႃႇဝ(အင်း၀)လႄႈ မီး“ပၢၼ်ဢႃႇဝ” (အင်း၀ ခေတ်) ဢၼ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ မၢၼ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ “ပၢၼ်တႆး” (သျှာမ်းခေတ်)ၼႆၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ မၢၼ်ႈတႅမ်ႈပိုၼ်း ဝႆႉဝႃႈ လိၵ်ႈမၢၼ်ႈ တႄႇႁႃႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃး ၼႂ်းပၢၼ်ဢႃႇဝ။ ၶူးမေႃလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ တႄႇမီးမႃး ၼႂ်းပၢၼ်ဢႃႇဝၼႆႉ ၵူၺ်းၼႆယဝ်ႉ။

ၶႄႇၽႅၼ်ယႃႉ မိူင်းမၢဝ်းလူင်

ပီ 1362 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၶႄႇႁၼ်ဝႃႈ “သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉဢႃႇယူႉယႂ်ႇၵႄႇယဝ်ႉ... လုၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈလႄႈ... တၢဝ်ႉသိုင်ႇတင်းလၢႆၵေႃႈ... ဢွၼ်သိုၵ်းလူင်းတိုၵ်း ၸႄႈၵႅင်းလႄႈပၢင်ယႃႈယူႇ... ပဵၼ်သုၼ်ႇလီလူင် လၢင်” ၼႆသေ သူင်ႇသိုၵ်း လူင်းၵဝ်းမိူင်းမၢဝ်းသေ သိမ်းဢဝ် လူင်သၢင်ႈ၊ မူဢၢၼ်ႇ၊ ပူးၶႂၢင်ႉလူင်ယဝ်ႉ တင်ႈတပ်ႉယူႇဝႆႉ ထိုင်ပၢင်မူင်ႈ၊ ၸႄႈၼိူဝ်၊ မေႃႇလဵၵ်း၊ ႁူဝ်ၶွင်းလႄႈ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ သေႃႇသိုၵ်း တိုၵ်းၶိုၼ်းၵမ်းလဵဝ်။ တိုၵ်းၵၼ်ႁိုင်သၢမ်လိူၼ်ပၢႆ။ သိုၵ်းၶႄႇဢမ်ႇ ၶၢမ်ႇလႆႈသေ ႁူၼ်မိူဝ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ။
လိုၼ်းၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၶႄႇဝူၼ်ႉဝႃႈ “သင်တေဢဝ်လၢႆးသိုၵ်းသေတိုၵ်း... တေဢမ်ႇပႄႉလႆႈ... ၵူၼ်း တေလူႉယႂ်ႇသုမ်းၼမ်... ထုၵ်ႇလီဢဝ်လၢႆးလၵ်းလႅမ်သေ တိုၵ်းယဝ်ႉ...” ၼႆသေ သူင်ႇမေႃၵႃႇလႃးၵေႃႉ ၼိုင်ႈ ၶဝ်ႈမိူင်းမၢဝ်း။ မေႃၵႃႇလႃးၼၼ်ႉ ၽႅဝ်ၵႂႃႇထုင်ႉ “ပၢင်မၢၵ်ႇႁူႈ” ႁိမ်းမေႃႇလဵၵ်းႁူဝ်ၶွင်းယဝ်ႉ သွၼ်ႇ ၼပ်ႉတူၺ်း။ ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈတီႈ လီလႆႈၼဵၵ်းၼၢမ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ ၼႆသေ ႁၢင်ႈႁႅၼ်း ႁဵတ်းဢုမ်ၶမ်းႁႃႈလုၵ်ႈ။
ႁဵတ်းဢၢင်း ၼဵၵ်းၼၢမ်ႇၶုၼ်လႄႈမိူင်း ႁွင်းဝႆႉတႂ်ႈၵူၼ်ႈဢုမ်။ ငိုၼ်းလႄႈၶမ်း သႂ်ႇဝႆႉၼႂ်းဢုမ်။ သီႇလုၵ်ႈ ၽင်သီႇၸဵင်ႇၼႃႈမိူင်း။ ၵၢင်သီႇလုၵ်ႈသိုဝ်ႈသိုဝ်ႈၼၼ်ႉ ၽင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ။ တင်းသဵင်ႇၽင်ဝႆႉ ႁႃႈလုၵ်ႈယဝ်ႉ ႁဵတ်းမေႃတူၺ်းၵႃႇလႃး ၶဝ်ႈမိူင်းမၢဝ်း ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ၸိုဝ်ႈသဵင် မေႃၵႃႇလႃး လိုဝ်းလင်မႃးတႄႉယဝ်ႉ။ ၽႂ်ၵေႃႈဝႃႈ ထုၵ်ႇၼႅၼ်ႇ မႅၼ်ႈၼႅၼ်ႇၼႆသေ လိုဝ်းထိုင် သိူဝ်ၶၢၼ်ႇ ၾႃႉယဝ်ႉ။
သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ႁွင်ႉမိူဝ်းသွၼ်ႇၼပ်ႉလႄႈ မေႃၵႃႇလႃး ႁေႃးဝႃႈ “ၸိုဝ်ႈသဵင်မိူင်းၸႄႈလၢၼ်ႉၼႆ... မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇတႄႉ... လီလူင်ႁူင်လိုဝ်းတႄႉတႄႉ... ဝၢႆးသေ ၶုၼ်သၢမ်လူင်လူႉယဝ်ႉတႄႉ... သၢႆၼမ်ႉသၢႆ လိၼ်... ယူတ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ... ဢဝ်ၼႆႉၵႂႃႇၼႃႈ... သင်သိုပ်ႇယူႇထႅင်ႈ တီႈၼႆႈၼႆတႄႉ... တႃႇတေယူႇၸိုၼ်ႈ... ၵတ်းယဵၼ်... ၶိုၼ်ႈသုင် ထႅင်ႈၼၼ်ႉ... ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉသေမဝ်ႇၵႃး... မုၼ်ဢူဝၢၼ်ႈမိူင်း... တေတႅမ်ႇယေႃႈ ၵႂႃႇထႅင်ႈၵူၺ်း... လိၼ်တီႈၼႆႈ... ဢမ်ႇၵိုင်ႇလႅပ်ႈ... ႁေႃၶမ်းယူႇၼိူဝ်မၼ်းယဝ်ႉ... ထုၵ်ႇလီၶၢႆႉၵႂႃႇ တင်ႈ ဝဵင်းထႅင်ႈ... တီႈမုၼ်ဢူမိူင်း... ယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈၶိုၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ...” ၼႆလႄႈ
သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉထၢမ် တီႈထုၵ်ႇလီၶၢႆႉယူႇလႄႈ မေႃၵႃႇလႃး ႁဵတ်းၵႅင်ႈသွၼ်ႇၼပ်ႉယဝ်ႉ တွပ်ႇဝႃႈ “တေလႆႈ သွၵ်ႈႁႃ... တီႈမီးဢုမ်ၶမ်းႁႃႈလုၵ်ႈၼၼ်ႉ... တႄႇမိူင်းမႂ်ႇထႅင်ႈ... သီႇၸဵင်ႇၼႃႈမိူင်း... ႁႂ်ႈမီး ၼိုင်ႈၸဵင်ႇ ၼိုင်ႈလုၵ်ႈသေ... ၵၢင်ၶဝ်သိုဝ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ... ႁႂ်ႈမီးထႅင်ႈလုၵ်ႈၼိုင်ႈ...
သင်ဝႃႈ လႆႈၶၢႆႉၵႂႃႇ... ယူႇတီႈၼၼ်ႈသေ... ၼင်ႈမိူင်းၼႆတႄႉ... ႁေႃၶမ်းတၵ်းပဵၼ်ႁေႃသႅင်... မိူင်းၸိူဝ်းပႆႇ ယၢမ်ႈၵူမ်ႈဝၢင်းၸူးသေပွၵ်ႈၵေႃႈ... တၵ်းတေငိၼ်းၵူဝ်ငိၼ်းၽၢၼ်ႈသေ... ၵူမ်ႈဝၢင်းမႃးၸူး ၵမ်းလဵဝ်လႄႈ... မိူင်း ၵူမ်ႈၵွမ်းၼွမ်းၸူး... တၵ်းတေၼမ်... ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၵေႃႈ... တၵ်းတေယူႇၸိုၼ်ႈ ၵတ်းယဵၼ်... ဢႃႇယူႉယိုၼ်းယၢဝ်းယဝ်ႉ... ၸိုဝ်ႈသဵင်ဝၢၼ်ႈမိူင်း... တၵ်းတေသႃႈလူင်ႁူင်လိုဝ်း တေႃႇထိုင် ၸူဝ်ႈလုၵ်ႈပၢၼ်လၢၼ်ယဝ်ႉ...” ၼႆလႄႈ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ထုၵ်ႇၸႂ်ၼႅၼ်ႇသေ ၸႂ်ႉၽွင်းမိူင်း ၸွမ်းမေႃၵႃႇလႃးသွၵ်ႈႁႃ တီႈတေလႆႈတႄႇ ဝဵင်းမႂ်ႇလႄႈ မေႃၵႃႇလႃး သွၼ်ႇၼပ်ႉယဝ်ႉ ၸူဝ်းၶုတ်းတူၺ်း တီႈၼိုင်ႈယဝ်ႉတီႈၼိုင်ႈ တေႃႇပေႃးထိုင်ၵႂႃႇ တီႈမၼ်းၽင်ဢုမ် ဝႆႉၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸိသင်ႇၶၢႆႉပူၵ်းႁေႃၶမ်း တီႈထုင်ႉ “ပၢင်မၢၵ်ႇႁူႈ”ယဝ်ႉ ႁႂ်ႈသၢင်ႈဝၢၼ်ႈဝဵင်း မႂ်ႇ။ တင်ႈၸိုဝ်ႈပဵၼ် “ဝဵင်းတႃႈသူပ်းဢူ”ယဝ်ႉ ၶၢႆႉယူႇမိူဝ်ႈ 1363 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ပဵၼ်ၶုၼ် မိူင်းမၢဝ်းလႆႈ (54)ပီ ဢႃႇယူႉၸဝ်ႈလႆႈ(75)ပီသေ ၼွၼ်းၽႄး မိူဝ်ႈပီ 1365 ယူႇယဝ်ႉ။ “ဝဵင်းတႃႈသူပ်းဢူ” ၼၼ်ႉ ယၢမ်းလဵဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ “ၵုင်းႁေႃၶမ်း” ၼႆသေ မီးဝႆႉယူႇ ၽၢႆႇႁွင်ႇၼမ်ႉမၢဝ်း ႁိမ်းဝၢၼ်ႈ “ပၢင်ႇပုင်ႇ” ၼႂ်းလိၼ်မိူင်းၶႄႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်မိူင်းမၢဝ်း

ပီ 1365 ဝၢႆးသေ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉ လုၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ “ၸဝ်ႈပဵမ်ႇၾႃႉ” ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈ ၼင်ႈႁၢင်ႈႁေႃ တီႈဝဵင်းတႃႈသူပ်းဢူ။ တၼ်းႁိုင်သွင်ပီၵူၺ်း ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 1367 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပီ 1367 လုၵ်ႈၸဝ်ႈပဵမ်ႇၾႃႉ “သိူဝ်ဝၢၵ်ႇၾႃႉ” ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈၼင်ႈႁၢင်ႈႁေႃ တီႈတႃႈသူပ်းဢူထႅင်ႈ။ ၵၼ်ႉၸၼ် လုၵ်ႈယိင်းၼၢင်းသၢဝ်ပိူၼ်ႈ။ ၵူၼ်းမိူင်းၵူဝ်ႁႄဢွၵ်ႇပၢႆႈ။ တၼ်းႁဵတ်းၶုၼ်ႁိုင်(15)လိူၼ်။ ၽွင်းမိူင်းမၼ်း တိၺွပ်းတႅပ်းတၢႆပႅတ်ႈ မိူဝ်ႈ 1369 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပီ 1368 မိူင်းၶႄႇၵေႃႈ သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်မိူင်းၶႄႇ ၶိူဝ်းႁိူၼ်း “မိင်ႇ” (Ming Dyansty) ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈ။ ပီ 1369 “ငိူၼ်ႈၶဵဝ်ၾႃႉ” ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃမိူင်းမၢဝ်း တီႈတႃႈသူပ်းဢူထႅင်ႈ။ ႁိုင်(6)လိူၼ်ၵူၺ်း ယွင်ႇ မႃႈၶႃႈတူဝ်ၶိုၼ်းႁင်းၵူၺ်းသေ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ။
ဢမ်ႇမီး ငိူၼ်ႈၸဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ်ယဝ်လႄႈ ပီ 1370 ၼၼ်ႉ ၽွင်းမိူင်းၸွမ်းၶႆႈ “ၼၢင်းၵၢၼ်ႈၶမ်းသႂ်” ဢၼ်ၸပ်းတွင်ႉသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၵႂႃႇၼၼ်ႉလႄႈ ၵႂႃႇႁူပ်ႉႁၼ် လုၵ်ႈမၼ်း “ၶုၼ်ဢၢႆႈပူးၶမ်း”။ ဢမ်ႇၽွမ်ႉ ပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းယဝ်ႉၼႆသေ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈမၼ်း “ၶုၼ်ပူးၵေႃး” မႃးၸွမ်းယဝ်ႉ။ “ၶုၼ်ပူးၵေႃး” ၶိုၼ်ႈၸိုဝ်ႈပဵၼ် “သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ” သေ ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈၼင်ႈႁၢင်ႈႁေႃ တီႈတႃႈသူပ်းဢူထႅင်ႈ။
“သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ”ၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပွင်ဝၢၼ်ႈပွင်မိူင်း။ ၵုမ်ႇမိုင်ႉတၢင်းမူၼ်ႈတၢင်းၵျေႃႇ ၵဝ်းလဵၼ်ႈ မႄႈယိင်း။ ႁဵတ်းၶူဝ်ၸူမ်ၶူဝ်ၽူး။ ၵၢတ်ႇၼႃႈလၢႆးၼႃႈၵဵင်ႈ။ လိူၵ်ႈဢဝ်မႄႈယိင်း တႆႇၶူဝ်ၸူမ် ၶဝ်ႈၵၢတ်ႇ ၼႃႈၵဵင်ႈၼၼ်ႉသေ ၼွၼ်းၸွမ်း။ တႄႇၸဵမ်သိၵ်ႉႁိၵ်ႉ တေႃႇထိုင် မႄႈႁိူၼ်းဢမ်ႇဝႆႉ။ ၵူတ်ႉလုၵ်ႈထုၵ်ႇမေး ပိူၼ်ႈယူႇတႃႇသေႇ။ ၵူၼ်းမိူင်း ၵူဝ်ႁႄမိူဝ်ႇၸၢၼ်ႈသေ ဢွၵ်ႇပၢႆႈ။ ပီ 1373 ၼၼ်ႉ “သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ”ၵူဝ်ႁႄ ပၢႆႈဢွၵ်ႇမိူင်းၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ “သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ” ပၢႆႈၵႂႃႇယဝ်ႉ ၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ မိူဝ်းပၢင်းၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ “သိူဝ် ယဵပ်ႇၾႃႉ” မိူဝ်းဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းမၢဝ်း။ မၼ်းၸဝ်ႈၶၢႆႉႁေႃ ၵႂႃႇပူၵ်းတီႈ “ဝၢၼ်ႈပူးၵမ်ႇ”။ သိူဝ်ႁူမ်ႇ ၾႃႉသမ်ႉ ၵႂႃႇႁူၺ်းႁွင်ႉၶႄႇ မႃးၽႅၼ်တႅပ်းပႅတ်ႈလႄႈ “သိူဝ်ယဵပ်ႇၾႃႉ” ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 1374 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ “သိူဝ်ယဵပ်ႇၾႃႉ” ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉ သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ ယူႇတီႈဝၢၼ်ႈပူးၵမ်ႇသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းမၢဝ်း တေႃႇထိုင် ပီ 1405 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ မီးလုၵ်ႈ သိူဝ်ငၢမ်ႇၾႃႉလႄႈသိူဝ်ၶီႇၾႃႉ ၼႆသွင်ၵေႃႉ။ သွင်ပီႈၼွင်ႉ သိုပ်ႇဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းမၢဝ်းသေ တိုၵ်းၵၼ်တင်းၶႄႇလႄႈ ပီ 1420 ၼၼ်ႉ လႆႈဢွၵ်ႇပၢႆႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ဝၢႆးသေၶၢႆႉပၢႆႈ ယၢၼ် ဝဵင်းၸႄႈလၢၼ်ႉယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၽုင်းမုၼ်မိူင်းမၢဝ်း လႆႈယူပ်ႈလူင်းၵႂႃႇ ယူႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈယုမ်ႇထိုဝ်

လွင်ႈသွၼ်ႇၵႃႇလႃးသေ ႁဵတ်းဢၢင်းၼဵၵ်းၼၢမ်ႇၼႆၼၼ်ႉ ၵူၼ်းပၢၼ်မႂ်ႇယၢမ်းလဵဝ် တေယုမ်ႇ ယၢပ်ႇသေတႃႉ လွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးသုၵ်ႉယုင်ႈသမ်ႉ ပဵၼ်ၸွမ်းတႄႉယူႇၼႆၼၼ်ႉ ၶုၼ်မိူင်းမၢဝ်းသိုပ်ႇပၢၼ် လိုၼ်း သိူဝ်ၶၼ်ႇၾႃႉ ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇၼႄဝႆႉယူႇ။
တင်ႈဢဝ်ၶၢႆႉၵႂႃႇယူႇတီႈ “တႃႈသူပ်းဢူ”ယဝ်ႉ လႆႈႁၼ်မုၼ်ဢူဝၢၼ်ႈမိူင်း ယူပ်ႈလူင်းတႄႉတႄႉ။ ၵႃႈပႆႇၶၢႆႉႁေႃ ဢွၵ်ႇဝဵင်းတႃႈသူပ်းဢူၵႂႃႇၼၼ်ႉ ဢႃႇယူႉ “ၶုၼ်မိူင်း” ဢမ်ႇယိုၼ်းယၢဝ်း။ မိူင်းသုၵ်ႉယုင်ႈ ယူႇတႃႇသေႇ။
မိူင်းမၢဝ်း ဢၼ်ပဵၼ်ႁေႃသႅင်တႆးသေ လိုဝ်းလင်ၵိုၵ်းပိုၼ်းဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်သမ်ႉ ပေႃး လႆႈၶၢတ်ႇဝၢႆးသေ ပဵၼ်တႂ်ႈသႅၼ်ဝီၵႂႃႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ယွၼ်ႉၼဵၵ်းၼၢမ်ႇႁိုဝ် ပဵၼ်ယွၼ်ႉ ဢမ်ႇၵတ်ႉ ၶႅၼ်ႇႁိုဝ် ပဵၼ်ယွၼ်ႉသင်ၼႆၵေႃႈ ဝူၼ်ႉသွၼ်ႇတႅပ်းတတ်းဢဝ် ႁင်းၵူၺ်းသေၵမ်း။

ၽိုၼ်ဢိင်

<div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: <ref> ပိုၼ်ႉၶိူဝ်းတႆးလႄႈ ပိုၼ်းမိူင်းတႆး၊ ၶိူဝ်းသႅၼ်၊ ၼႃႈ; -webkit-column-width: <ref> ပိုၼ်ႉၶိူဝ်းတႆးလႄႈ ပိုၼ်းမိူင်းတႆး၊ ၶိူဝ်းသႅၼ်၊ ၼႃႈ; column-width: <ref> ပိုၼ်ႉၶိူဝ်းတႆးလႄႈ ပိုၼ်းမိူင်းတႆး၊ ၶိူဝ်းသႅၼ်၊ ၼႃႈ; list-style-type: decimal;">