ဢီႇၶမ်းလႅင်၊ ၼၢင်း

မိူင်းမၢဝ်းလူင်

မိူဝ်ႈပီ 1177 ၼၼ်ႉ ဢူႈၸဝ်ႈမွၼ်းလႃ “ၸဝ်ႈလူင်ႁူမ်ႇမိူင်း” ၼွၼ်းၽႄး။ ဢမ်ႇမီးၽႂ်ပုတ်ႈ ႁၢင်ႈႁေႃ မိူင်းမၢဝ်းလူင်ယဝ်ႉလႄႈ ၽွင်းမိူင်းၵႂႃႇယွၼ်း တီႈၸဝ်ႈလူင်သႅၼ်ၸႄႈ “ၶုၼ်တၢႆႇပုင်ႇ”ယူႇယဝ်ႉ။
ၶုၼ်တၢႆႇပုင်ႇ မီးလုၵ်းၸၢႆး “ၽိူဝ်ၸင်ႇၶင်ႇ၊ ၶုၼ်တၢႆႇလူင်၊ ၶုၼ်ၽၢင်ႇၶမ်း” ၼႆသၢမ်ၵေႃႉလႄႈ ႁႂ်ႈ “ၶုၼ်ၽၢင်ႇၶမ်း” မိူဝ်းၽွင်းငမ်း မိူင်းမၢဝ်းလူင်သေ မိူဝ်းပုတ်ႈၼင်ႈႁေႃ တီႈ “ဝဵင်းမူၼ်း” ယဝ်ႉ။ ပီ 1178 ၶၢႆႉပူၵ်းတင်ႈႁၢင်ႈႁေႃ “ဝဵင်းဝၢႆ”။ တီႈႁိမ်းၶူဝ်လူင် “ၶႂၢင်ၽိူဝ်”ယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1189 မႃး သိူဝ်လူင် ဢၼ်ယၢဝ်းသိပ်းသွင်သွၵ်ႇ တူဝ်ၼိုင်ႈ ၶူပ်းလုၵ်ႈယိင်း ၶုၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ ပၢႆႈလူင်း ၼႂ်းမိူင်းသႅၼ်ၸႄႈၼႆလႄႈ ၶုၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ႁႂ်ႈၸွႆႈတိၺွပ်း သူင်ႇပၼ်။ ၵူၼ်းမိူင်းတိၺွပ်းလႆႈယဝ်ႉ ၸဝ်ႈလူင်သႅၼ်ၸႄႈ ပၼ်ၶုၼ်ၽၢင်ႇၶမ်း မိူဝ်းသူင်ႇထိုင် လၢၼ်ႉ ၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈႁေႃသႅင်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ငိၼ်းႁူမ်ၸူမ်းၼႅၼ်ႇလႄႈ ၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈ ၶူဝ်းၶွင်လႄႈၸုမ်ႈၶမ်း ဢၼ်ၼၵ်း ၼိုင်ႈပၼ်း (80 ၵျၢပ်ႈ) လုၵ်ႈၼိုင်ႈသေ လၢႆႈၸိုဝ်ႈမႂ်ႇ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈလီပၼ် ၶုၼ်ၽၢင်ႇၶမ်းဝႃႈ “ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။
ပီ 1189 ၼၼ်ႉ “ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ” လုၵ်ႉဝဵင်းဝၢႆ ၶၢႆႉတင်ႈဝဵင်းမႂ်ႇ တီႈထုင်ႉမၢဝ်း ႁိမ်း “ၼမ်ႉပေႃႈ” ၽၢႆႇၸၢၼ်း “ပၢင်ၶၢမ်း” ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းမၢဝ်း၊ မိူင်းဝၼ်း၊ မိူင်းၼႃႈ၊ ၸၼ်းတႃ၊ မိူင်းတီး၊ မိူင်းႁိုမ်း၊ မိူင်းၶႂၢၼ်၊ မိူင်းၶိူဝ်း၊ မိူင်းယၢင်း၊ မိူင်းၶႃ၊ တႃယႃႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတင်းသဵင်ႈ ပဵၼ်မိူင်းတႂ်ႈ ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ ၽွင်းငမ်းယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ လႄႈ လုၵ်ႈလၢင်းၼၢင်းမေး

“ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ” မီးလုၵ်ႈယိင်း သီႇၼၢင်း။ တေႃႇထိုင် ဢႃႇယူႉယႂ်ႇၵႄႇယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး လုၵ်ႈၸၢႆး ဢၼ်တေပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃလႄႈ ၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ဢွၼ်ၵၼ်ၼၵ်းၸႂ်ဝႆႉယူႇ။ လုၵ်ႈယိင်းၼၼ်ႉၸိုင်
1. ၼၢင်းယေႈၶမ်းလူင်ႇ (ၵိူတ်ႇ1266 မိူဝ်းၶိုၼ်ႈပႂ်ႉ မိူင်းၼွင်သႄ)။ 2. ၼၢင်းဢီႇၶမ်းလႅင် (ၵိူတ်ႇ1270 ဢမ်ႇတႄႇၼႃႈႁိူၼ်း။ ယူႇၸွႆႈၵၢၼ်ဢူႈ)။ 3. ၼၢင်းဢၢမ်ဢေႃး (ၵိူတ်ႇ1273 မိူဝ်းၶိုၼ်ႈပႂ်ႉ မိူင်းၵွင်)။ 4. ၼၢင်းသႅင်ဢႆႇ (ၵိူတ်ႇ1276 မိူဝ်းၶိုၼ်ႈပႂ်ႉ ၵဵင်းႁုင်ႉ)။
မိူင်းမၢဝ်းလူင် ယၢမ်ႈၶၢတ်ႇၶုၼ်မႃးလႄႈ ဢမ်ႇမီးလုၵ်ႈၸၢႆးၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈၼၵ်းၸႂ်ဝႆႉတႄႉ တႄႉ။ “ၼၢင်းဢီႇၶမ်းလႅင်” ဢၼ်ပႂ်ႉၸွႆႈၵၢၼ်ဢူႈယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵူဝ်သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်မိူင်းမၢဝ်း ၶၢတ်ႇထႅင်ႈ။ ၵူဝ်လႆႈၶၢမ်ႇ တၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်း ၶဝ်ႈၸိမ်ယႃႉၵဝ်းလႄႈ ၼၵ်းၸႂ်ဝႆႉယူႇတႄႉတႄႉ။
ၼၢင်းဢီႇၶမ်းလႅင်ၼၼ်ႉ “ၼင်းဢီႇ” ၼႆၵေႃႈႁွင်ႉယဝ်ႉ။ မုင်ႈမွင်းမီးၼွင်ႉၸၢႆး ပုတ်ႈတႅၼ်း ၸဝ်ႈ ဢူႈ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းမၢဝ်းလႄႈ ပီ 1287 ၼၢင်းဢီႇ ႁႂ်ႈၸဝ်ႈဢူႈၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း ဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်း “ၼၢင်းဢွၼ်ႇ” ထႅင်ႈ။ ၼၢင်းဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ “ၼၢင်းဝၢင်ႈၸႄႈ” ၼႆၵေႃႈႁွင်ႉယဝ်ႉ။
ပီ 1288 ၶုၼ်ပူးၵမ်ႇ “ၵျေႃႇၸႂႃႇ” ဢဝ်ၼွင်ႉယိင်းမၼ်း “ၼၢင်းၸိင်ႇ” သၢၵ်ႈၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉ ပုင်ႇထႅင်ႈ။ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ႁွတ်ႈမိူင်းမၢဝ်းလႆႈႁူၵ်းလိူၼ် ၵိူတ်ႇလဵင်ႉလုၵ်ႈၸၢႆး။ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ “ၸဝ်ႈပူးၶမ်း”။ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ယိူင်းဢၢၼ်း ဢဝ်လုၵ်ႈမၼ်းပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်း မိူင်းမၢဝ်းလူင်ယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1289 “ၼၢင်းဢွၼ်ႇ” ၸပ်းသၼ်ႇထေႇမႃးလႄႈ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ၽိတ်းၸႂ်လူင်လၢင်သေ ၶိုင်ႁႃ လၢႆးယႃႉၵဝ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ ႁၼ်ၽိတ်းၼၢင်းဢွၼ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ၸႂ်ႉလုမ်းလၢင်းမၼ်း ဢၼ်လုၵ်ႉပူးၵမ်ႇမႃးၸွမ်းၼၼ်ႉ ၽႅၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈပိူၼ်ႈ ႁၼ်ၽိတ်း ၼၢင်းဢွၼ်ႇယူႇ ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽႂ်ဢမ်ႇႁၼ် ပွႆႇႁႂ်ႈၵူၼ်းၸၢႆး မိူဝ်းပႅပ်ႉသွၼ်ႈဝႆႉၼႂ်းမိုတ်း။ မိူဝ်ႈသေၵေႃႉၵေႃႉ လႅပ်ႈတေႁၼ် သမ်ႉ တင်ႈၸႂ်ႁဵတ်းၼင်ႇ လုၵ်ႉၼႂ်းလုၵ်း ၼၢင်းဢွၼ်ႇဢွၵ်ႇမႃးသေ လႅၼ်ႈလူင်းႁေႃႁၢႆလၢႆၵႂႃႇ။ ၵႆႉၵႆႉႁဵတ်း ၼၼ်ယူႇလႄႈ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ၶၢဝ်ႇဝွင်းဝႅင်း ဢွၵ်ႇမႃးဝႃႈ “ၼၢင်းဢွၼ်ႇ လၵ်ႉလဵၼ်ႈၸူႉၵႅမ်ၽူဝ်” ၼႆယဝ်ႉ။
ၼင်ႇႁိုဝ် တေလိုဝ်းထႅင်ႈ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ပွႆႇၶၢဝ်ႇဝႃႈ “ၵူၼ်းၸၢႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ... လုၵ်ႉၼႂ်းလုၵ်း ၼၢင်းဢွၼ်ႇ... လႅၼ်ႈၶိုၼ်ႈၸွမ်ႁေႃသေ... ဢွၵ်ႇပၢႆႈၵႂႃႇၵူႈၶိုၼ်း...” ၼႆထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ လႆႈၶၢဝ်ႇၼၼ်ႉသေ ပွႆႇၵူၼ်းလွမ်ငွႆးၵေႃႈ လႆႈၶၢဝ်ႇ ၼင်ႇယၢမ်ႈငိၼ်းၼၼ်ႉထႅင်ႈၵူၺ်း။
လိုၼ်းၼၼ်ႉ တူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈ ဢွၵ်ႇတူၺ်းႁင်းၵူၺ်း။ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ၽႅၼ်ဝႆႉယဝ်ႉလႄႈ ႁၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ ဢွၵ်ႇမႃးၼႂ်းမိုတ်းယဝ်ႉ ၵျွၵ်းၶိုၼ်ႈၸွမ်ႁေႃၼၢင်းဢွၼ်ႇသေ ပၢႆႈၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ ၸႂ်လမ်ၼႅၼ်ႇလႄႈ လမ်းလူၺ်း ၼၢင်းဢွၼ်ႇဢွၵ်ႇႁၢင်ႈႁေႃၵႂႃႇ ၵမ်းလဵဝ်။ သၢင်ႉၶေႃႈပူင်ၼၵ်းပႃးဝႃႈ “ၽႂ်ၵေႃႉလႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ... တေဢမ်ႇလႆႈၸွႆႈ ၼၢင်းဢွၼ်ႇ... တႄႇၸဵမ်ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်... တီႈယူႇတၼ်းသဝ်း... တီႈၼင်ႈတီႈၼွၼ်းၼၼ်ႉ... တၵ်းတေဢမ်ႇလႆႈ ယိုၼ်ႈပၼ်လႃးလႃး... ၽႂ်လိူဝ်ၶေႃႈပူင်ၼႆႉၵေႃႈ... လၢပ်ႇယူႇၼိူဝ် ၶေႃႈယူႇတႂ်ႈ...” ၼႆယဝ်ႉ။
ၼၢင်းဢီႇ သွၼ်ႇပဵၼ်ဢူၺ်းၵေႃႉ။ ပဵၼ်ၼၢင်းလူင်မိူင်းမၢဝ်း။ ပဵၼ်မႄႈၼွင်ႉ။ ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်း မိူၼ်ၵၼ်။ ၸပ်းသၼ်ႇထေႇသေ လူင်းႁၢင်ႈႁေႃၵႂႃႇ။ ငိၼ်းဢဵတ်းလူၼႅၼ်ႇလႄႈ ယွၼ်းမိတ်ႉတႃႇ ဢဵတ်း လူပၼ်ၵေႃႈ ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ ဢမ်ႇၽွမ်ႉလႃးလႃး။ မၼ်းၼၢင်း ၸင်ႇဝူၼ်ႉႁႃလွၵ်းလၢႆး တႃႇတေၸွႆႈ ထႅမ်ယူႇယဝ်ႉ။

ၼေႃႇသႅင်မိူင်းမၢဝ်းလူင်

ၼၢင်းဢွၼ်ႇၵေႃႈ ဢမ်ႇလိူဝ်လႆႈ ၶေႃႈပူင်ၼၵ်းလႄႈ ပႃးသၼ်ႇထေႇသေ လူင်းႁၢင်ႈႁေႃၵႂႃႇ။ ၵႂၢမ်းပူင်ၼၵ်းၶုၼ်ၼႆၼၼ်ႉ ၵူၼ်းတင်းမိူင်း ဢမ်ႇႁတ်းပူၼ်ႉပႅၼ်လႃးလႃး။ “ၵူၼ်းဢမ်ႇႁၼ်ၵေႃႈ... ၾီႁၼ်... လၵ်ႉပူၼ်ႉပႅၼ် ၶေႃႈသၢင်ႉၶုၼ်... ၸၢင်ႈတုၵ်ႉၶ” ၼႆလႄႈ ၽႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇႁတ်းတၵ်ႉႁတ်းလၢတ်ႈ တေႃႇ။ ပိူင်ၼိုင်ႈၵေႃႈ ၵူဝ်လႆႈၺႃးတၢမ်ႇၼၵ်းလႄႈ ဢဵတ်းလူယူႇၵေႃႈ ဢမ်ႇႁတ်းၸွႆႈထႅမ်ၼၢင်းဢွၼ်ႇ။
ၼၢင်းဢွၼ်ႇ ယွၼ်းပိုင်ႈႁူမ်ႈလႂ် ၽႂ်ဢမ်ႇႁပ်ႉ။ ယွၼ်းၵိၼ်တီႈလႂ် ၽႂ်ဢမ်ႇလဵင်ႉ။ ယွၼ်းၼင်ႈလိုဝ်ႈ ၵူၺ်း ၽႂ်ဢမ်ႇၽွမ်ႉ။ ဢမ်ႇၸၢင်ႈပိုင်ႈၽႂ်လႄႈ ပၢႆႈဢွၵ်ႇဝဵင်းၵႂႃႇ။ မၢင်ဝၼ်းလႆႈၵိၼ်။ မၢင်ဝၼ်းဢိုပ်း။ မၢင် ၶိုၼ်း ၼွၼ်းၼႂ်းယုမ်း။ မၢင်ၶိုၼ်း ၼွၼ်းၼိူဝ်လိၼ်။ မၢင်ၶိုၼ်း ဢမ်ႇလႆႈၼွၼ်း။ ၶမ်ႈတီႈလႂ် ၼွၼ်းတီႈ ၼၼ်ႈ။ ၺႃးတၢမ်ႇၶုၼ်သေ သိုပ်ႇသၢႆၸႂ်တူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ လုၵ်ႈမီးၼႂ်းတွင်ႉယူႇၼၼ်ႉ ၼၢင်းဢွၼ်ႇတုၵ်ႉၶ ၶၢၼ်ၸႂ်တႄႉတႄႉ။
ၼၢင်းဢီႇ လိူၵ်ႈဢဝ်ၵူၼ်းမၼ်းၼၢင်း ဢၼ်မီးလွင်ႈဢမ်လပ်ႉလႆႈလႄႈ လႆႈတမ်းၸႂ်ၼၼ်ႉ ၸွမ်းၶႆႈ ၸွမ်းသွၵ်ႈႁႃ ၼၢင်းဢွၼ်ႇ။ ႁႃပၼ် တီႈမူၵ်းသေႃႉယူႇသဝ်း။ သူင်ႇလဵင်ႉၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်။ ၼၢင်းဢွၼ်ႇ ၸင်ႇဢမ်ႇဢိုပ်းဢမ်ႇယၢၵ်ႈသေ လႆႈမူၵ်းသေႃႉဝႆႉယူႇတီႈ ဝၢၼ်ႈ “ၼမ်ႉၵႆႇမေႃႇ” ႁိမ်းတိၼ်လွႆ လၢဝ်း။ ယၢမ်းလဵဝ်မီး ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း မူႇၸႄႈ။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၵုင်းသႃႇ၊ ၸႄႈႁႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၼၢင်းဢွၼ်ႇ မႅပ်းမူၵ်းယူႇသဝ်းဝႆႉ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ပီ 1290 ၼၼ်ႉ ၵိူတ်ႇလဵင်ႉလုၵ်ႈၽႃၽႄ သၢမ်ၵေႃႉ။ ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢႆး တင်းမူတ်းလႄႈ ၼၢင်းဢီႇ တင်ႈၸိုဝ်ႈၼွင်ႉဝႃႈ “ၶုၼ်ဢၢႆႈငမ်းမိူင်း၊ ၶုၼ်ယီႈ ၶၢင်ၶမ်း၊ ၶုၼ်သၢမ်လူင်” ၼႆယဝ်ႉ။ လိုၼ်းမႃး ၶုၼ်သၢမ်လူင်ၼၼ်ႉ ၶုၼ်သၢမ်ၵွၼ်းငိုၼ်း(ဢ) သၢမ်လူင် ၾႃႉ ၼႆၵေႃႈ ႁွင်ႉယဝ်ႉ။
ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ လွမ်ဢဝ်ၶၢဝ်ႇ ၼၢင်းဢွၼ်ႇယူႇတႃႇသေႇလႄႈ ႁူႉဝႃႈ မီးၵူၼ်းလၵ်ႉၸွႆႈ တူၺ်းထိုင် လဵင်ႉလူဝႆႉသေ ၵိူတ်ႇလုၵ်ႈၸၢႆးမႃး သၢမ်ၵေႃႉၼႆသေ ၽိတ်းၸႂ်လူင်လၢင်ယဝ်ႉ ပွႆႇၵူၼ်း ၸွမ်းပွင်ၵူတ်ႉ ၼၢင်းဢွၼ်ႇၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈထႅင်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။

ၼၢင်းဢီႇ တၼ်းလႆႈၶၢဝ်ႇ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ၸွမ်းၽႅၼ်ၵူတ်ႉၼၼ်ႉသေ ပွႆႇၵူၼ်းၶီႇမႃႉ လတ်း တၢင်းၵႂႃႇၸွႆႈ ၵမ်းလဵဝ်။ ၵူၼ်းၼၢင်းဢီႇလႄႈ ၵူၼ်းၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ တိုၵ်းၽၼ်းၵၼ်။ ၵူၼ်းၼၢင်းဢီႇ ဢဝ်ၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈ လွတ်ႈၽေးလႆႈသေတႃႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈ လႆႈမၢတ်ႇၸဵပ်း။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ လႆႈတူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇယူႇ။
ပီ 1292 ဢႃႇယူႉၼွင်ႉ လႆႈ(2)ၶူပ်ႇသေ ၽွင်းတိုၵ်ႉၼၢဝ်ဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ပွႆႇၵူၼ်း ၸွမ်းႁဵတ်းၶဵၼ်ထႅင်ႈ။ ၼၢင်းဢီႇ ပွႆႇၵူၼ်းၸွမ်းၸွႆႈထႅင်ႈ။ ပွၵ်ႈၼႆႉၵေႃႈ လႆႈတိုၵ်းၽၼ်းၵၼ်။ ၵူၼ်းၼၢင်း ဢီႇ ၵမ်ႈၽွင်ႈ တူၵ်းသုမ်းထႅင်ႈ။ ၼၢင်းဢွၼ်ႇၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈ ပူၼ်ႉလွတ်ႈၶဵၼ် ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇသေတႃႉ လႆႈပၢႆႈၼီ ၽွင်းၼၢဝ်ၶိုၼ်ႈ၊ လႆႈတူၵ်းၸႂ် ၵူဝ်ႁႄလႄႈ ယူတ်းယႃဢမ်ႇလႆႈသေ “ၶုၼ်ဢၢႆႈငမ်းမိူင်း” လူႉႁၢႆ တၢႆၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ပူၼ်ႉလွတ်ႈၶဵၼ်ယဝ်ႉ ၼၢင်းဢွၼ်ႇၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈ ၶိုၼ်းမိူဝ်းတဵတ်ႇယူႇဝႆႉ ၼႂ်း ထမ်ႈယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မီးသိူဝ်ၽိူၵ်ႇပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈ မိူဝ်းမူၵ်းသေႃႉယူႇၸွမ်းထမ်ႈ ၼၼ်ႉထႅင်ႈ။ ဢမ်ႇပၼ် ၽေးၶဝ် မႄႈလုၵ်ႈၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး ၵႆႉလဵၼ်ႈၵေႃႉသွင်ပီႈၼွင်ႉထႅင်ႈလႄႈ ပဵၼ်လွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးလူင် တႄႉတႄႉ ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈလဵၼ်ႈၵေႃႉသိူဝ်ၼၼ်ႉ ယီႈၶၢင်ၶမ်း ၵႆႉလႆႈႁွႆးၼဵပ်ႉသိူဝ်ဢွၼ်ႇ ယၢႆးၶၢၼ်ႇတိူဝ်ႉမႅၼ်ႈဝႆႉ တႃႇသေႇလႄႈ ၸပ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ “ယီႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ တင်ႈဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး ယီႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇ ၵႆႉႁၢႆလၢႆၵႂႃႇ လဵၼ်ႈၵေႃႉသိူဝ် ယူႇတႃႇသေႇၼႆယဝ်ႉ။
ပီ 1294 ၼၼ်ႉ ပီႈဢၢႆႈၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ၶုၼ်ပူးၵမ်ႇ “ၵျေႃႇၸႂႃႇ” ပွႆႇသိုၵ်းၶိုၼ်ႈတိုၵ်းမိူင်းတႆးလႄႈ ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၶီႇသိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း၊ မိူင်းမိတ်ႈ၊ သႅၼ်ဝီ၊ မိူင်းၵွင်၊ မိူင်းယၢင်း လူင်းတိုၵ်းပူးၵမ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းသုၵ်ႉလႄႈ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ဢမ်ႇႁတ်းယူႇမိူင်းမၢဝ်းသေ ဢွၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း မိူဝ်းၶိုၼ်းပူးၵမ်ႇ။ ထိုင်ပူးၵမ်ႇယဝ်ႉ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ၸပ်းမႆႈ၊ ၶႆႈၼၢဝ်ယူတ်းယႃဢမ်ႇလႆႈလႄႈ ၸဝ်ႈပူးၶမ်း တၢႆၵႂႃႇ ယူႇယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇမီးလုၵ်ႈၸၢႆး တေဢဝ်ၶႄႉၶဵင်ႇ ပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်းမၢဝ်းလႆႈယဝ်ႉသေ မိူင်းပူးၵမ်ႇၵေႃႈ သုၵ်ႉယုင်ႈၼႅၼ်ႇလႄႈ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇပႆႇႁတ်း မိူဝ်းၶိုၼ်းမိူင်းမၢဝ်း။

ၼၢင်းဢီႇၶိုၼ်ႈဢုပ်ႉမိူင်း

ပီ 1295 ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉ။ မိူင်းမၢဝ်းလူင် ဢမ်ႇမီး ၵေႃႉတေပုတ်ႈႁၢင်ႈ ႁေႃတႄႉယဝ်ႉ။ ၼေႃႇသႅင်တိုၼ်းၶမ်း သွင်ပီႈၼွင်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈမႄႈ လႆႈထူပ်းတၢမ်ႇဝႆႉ။ ဢႃႇယူႉၵေႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉလဵၵ်ႉ ယူႇလႄႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈယုၵ်ႉယွင်ႈဢုပ်ႉမိူင်း။ တေပွႆႇပဵၼ် မိူင်းလုတ်ႈၸဝ်ႈႁၢမ်းၶုၼ်ၵေႃႈ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း တေၸၢင်ႈၶဝ်ႈၸိမ်လႄႈ ဝူၼ်ႉယၢပ်ႇဝႆႉယူႇတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။
တၢဝ်ႉ၊သိုင်ႇ၊ၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ၵုမ်ၵၼ်ဝႃႈ “ၼၢင်းဢီႇၶမ်းလႅင်ၼႆႉ... ယၢမ်ႈယူႇႁိမ်း ၸဝ်ႈဢူႈ သေ... ၸွႆႈၵၢၼ်မႃးလႄႈ... မီးတူဝ်ထူပ်း ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းယူႇ... သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း... တူၵ်းတႂ်ႈ တၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်းတႄႉ... ထုၵ်ႇယုၵ်ႉၼၢင်းဢီႇ... ၶိုၼ်ႈဢုပ်ႉမိူင်းၵူၺ်းယဝ်ႉ...” ၼႆသေ တုၵ်းယွၼ်းၼၢင်းဢီႇၶိုၼ်ႈ ပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃလႄႈ မိူဝ်ႈတႄႇတႄႉ ၼၢင်းဢီႇ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၽွမ်ႉႁပ်ႉ။ ၽွင်းမိူင်း တင်းလၢႆ တုၵ်းယွၼ်းၼႅၼ်ႇလႄႈ မၼ်းၼၢင်းဝူၼ်ႉဝႃႈ
“ၽွင်းမိူဝ်ႈ...မိူင်းတႆးလႄႈ... ပူးၵမ်ႇ တိုၵ်းၵၼ်သေ... ဝၢၼ်ႈမိူင်း သုၵ်ႉယုင်ႈဝႆႉယူႇၼင်ႇၼႆ... ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇၵေႃႈ... မိူဝ်းမီးဝႆႉတီႈပူးၵမ်ႇ... သင်ၸိူဝ်ႉ တႆးဢမ်ႇပႄႉပူးၵမ်ႇလႄႈ... မိူင်းမၢဝ်း သမ်ႉၶၢတ်ႇ ၶုၼ်ဝႆႉၼႆၸိုင်... မိူင်းမၢဝ်းတေၸၢင်ႈ... တူၵ်းတႂ်ႈပူးၵမ်ႇၵႂႃႇ... မိူဝ်ႈၼွင်ႉယႂ်ႇမႃးၵေႃႈ... တေဢမ်ႇမီး ဝၢၼ်ႈ မိူင်း... ဢုပ်ႉပိူင်ႇယဝ်ႉလႄႈ... သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်မိူင်းမၢဝ်း... တေႁၢႆလၢႆၵႂႃႇ...” ၼႆသေ မုင်ႈထိုင် ၵၢမ်ႇၵျၢမ်ႇ မႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်း မိူဝ်းၼႃႈလႄႈ ၼၢင်းဢီႇ ၶိုၼ်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ မိူင်းမၢဝ်းလူင် မိူဝ်ႈပီ 1295 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
ၼၢင်းဢီႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ယဝ်ႉသေတႃႉ ဢမ်ႇၵိုင်ႉၵၢင်ႉႁတ်းသၢၼ်ၶတ်းပႅတ်ႈ ၶေႃႈပူင်ၼၵ်း ၸဝ်ႈဢူႈ လႄႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁွင်ႉဢဝ် ၼၢင်းဢွၼ်ႇၶဝ်မႄႈလုၵ်ႈ ၶဝ်ႈႁၢင်ႈႁေႃၶိုၼ်းၵမ်းလဵဝ်။ သိုပ်ႇလၵ်ႉ လွမ်လဵင်ႉလူ ဝႆႉယူႇ တီႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ပီ 1304 ၼၼ်ႉ ဢၢႆႈသႅင်ၶႆႇ(အသင်္ခယာ) တႅပ်းဢဝ်ႁူဝ် “ၵျေႃႇၸႂႃႇ” သၢၵ်ႈထိုင် ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်းလႄႈ ၼၢင်းၾႃႉၸိင်ႇ ဢမ်ႇႁတ်းယူႇပူးၵမ်ႇယဝ်ႉသေ မိူဝ်းပိုင်ႈ ၼၢင်းဢီႇၶိုၼ်း။
ပီ 1305 မိူဝ်ႈဢႃႇယူႉ ၼွင်ႉလႆႈ(15)ၶူပ်ႇ ၼၢင်းဢီႇဝႃႈ “ၶုၼ်ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း... မၼ်ႈၵိုမ်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼၼ်ႉ... တေလႆႈမီးၵႂၢမ်းႁူႉလီ... ဢူၺ်းၵေႃႉလီလႄႈ... ၵိုင်ႇလီပူၵ်းပွင်ပၼ် ၼွင်ႉယဝ်ႉ...” ၼႆသေ သူင်ႇၶုၼ်ယီႈ မိူဝ်းၸူး ၼၢင်းယေႈၶမ်းလူင်ႇ မိူင်းၼွင်သႄ။ ပွႆႇၶုၼ်သၢမ်လူင် မိူဝ်းၸူး ၼၢင်းဢၢမ်ဢေႃး တီႈၵဵင်းႁုင်ႉယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းမၢဝ်းလူင် လႄႈ မိူင်းမိတ်ႈ

ပီ 1306 ၶုၼ်ယီႈၵႂၢႆးၶမ်း ၼွၼ်းၽႄးလႄႈ ဢမ်ႇမီး ၶုၼ်ပုတ်ႈၽွင်းငမ်း မိူင်းမိတ်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်း မိူင်း မိူဝ်းယွၼ်း တီႈ “ၶုၼ်တၢႆႇပုင်ႈ” ၸဝ်ႈလူင်သႅၼ်ၸႄႈလႄႈ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈၸၢႆးလူင်မၼ်း “ၽိူဝ်ၸင်ႇၶင်ႇ” မိူဝ်းၽွင်းငမ်း မိူင်းမိတ်ႈယဝ်ႉ။
“ၽိူဝ်ၸင်ႇၶင်ႇ” တၼ်းႁဵတ်းၶုၼ် လႆႈသွင်ပီၵူၺ်းသေ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇလႄႈ ပီ 1308 လုၵ်ႈၸၢႆး မၼ်း “ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ” ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈ။ လုၵ်ႈယိင်း ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းလႅမ်း “ၼၢင်းဢၢမ်ၶွင်ႇ” မိူဝ်းပဵၼ် ၼၢင်းၾႃႉ “ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ” ဝႆႉလႄႈ ၼွင်ႉယိင်းမၼ်းၼၢင်း “ၼၢင်းၵၢၼ်ႈၶမ်းသႂ်” ၵေႃႈ မိူဝ်းယူႇၸွမ်း တီႈမိူင်းမိတ်ႈ ဝႆႉယဝ်ႉ။
“ၽိူဝ်ၸင်ႇၶင်ႇ” ပဵၼ်ပီႈဢၢႆႈဢွၵ်ႇဢွၵ်ႇ ၶုၼ်ၽၢင်ႇၶမ်း(ၸဝ်ႈလူင်မႅဝ်ႉပုင်ႇ)လႄႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ၶႃ ၼၢင်းဢီႇၵေႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈပီႈလုၵ်ႈၼွင်ႉၵၼ်ယဝ်ႉ။ မိူင်းမိတ်ႈလႄႈမိူင်းမၢဝ်းလူင် ပဵၼ်မိူင်းပီႈမိူင်းၼွင်ႉ ၵၼ်သေ မိူင်းမၢဝ်း ဢမ်ႇမီးၵႅမ်မိူင်းဝႆႉလႄႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ မုင်ႈမွင်းလႆႈဢုပ်ႉပႃး မိူင်းမၢဝ်းသေ ၵႆႉမိူဝ်း သူႇၸႂ်း မိူင်းမၢဝ်းတႃႇသေႇယဝ်ႉ။
ပီ 1309 ၼၼ်ႉ ၼၢင်းဢီႇ ၸပ်းတၢင်းပဵၼ်။ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ မိူဝ်းပႂ်ႉယူႇတီႈမိူင်းမၢဝ်း။ မိူဝ်ႈႁူႉဝႃႈ ၼၢင်းဢီႇ တေဢမ်ႇၶႅၼ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉၼႆၼၼ်ႉ ၶုၼ်တၢႆႇၶိုၼ်ႈ ယွၼ်းႁႂ်ႈဢဝ်မိူင်းမၢဝ်း ဢၢပ်ႈပၼ်မၼ်း သေတႃႉ ၼၢင်းဢီႇ ဢမ်ႇတွပ်ႇသင်။ လၵ်ႉၼၵ်းၸႂ် တႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်းမၼ်းၼၢင်း ယူႇတႄႉတႄႉ။ တၢင်းပဵၼ် ၵေႃႈ ၵိၼ်းမႃးလွႆးလွႆး။ ၼွင်ႉၸၢႆးသမ်ႉ ဢမ်ႇမီးတီႈဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ ၼၢင်းဢီႇ ၸင်ႇလၵ်ႉပွႆႇၵူၼ်းၸွမ်းၶႆႈ ႁႂ်ႈမႃးၶိုၼ်းဝႆးဝႆးယူႇယဝ်ႉ။

ၼၢင်းဢီႇၼွၼ်းၽႄး

ပီ 1310 ၼၢင်းဢီႇ ဢမ်ႇလၢမ်းႁူႉလႆႈ သၢႆၸႂ်တူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ လၵ်ႉၵုမ် “ၽွင်းၶၢင်း” မၼ်းၼၢင်း ယဝ်ႉ ႁႂ်ႈဢဝ်ၸုမ်ႈမိူင်းမၢဝ်းလူင် ဢၼ်ပဵၼ် ၶမ်းၼၵ်းၼိုင်ႈပၼ်း(80ၵျၢပ်ႈ)ၼၼ်ႉ ၵႂႃႇပၼ်ၼၢင်းဢွၼ်ႇ သိမ်းဝႆႉ။ သင်ႇလၢတ်ႈပႃးဝႃႈ
“ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း... မိူင်းမၢဝ်းလူင်ႁဝ်းၼႆႉ... တေၸၢင်ႈမီး လွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈ... ႁိမ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ၵၼ်ယူႇ... ၼွင်ႉသွင်ၸဝ်ႈၵေႃႈ... ပႆႇၽႅဝ်ႁွတ်ႈမႃးလႄႈ... မီးလွင်ႈၼၵ်းၸႂ်သေ... ဢဝ်ၸုမ်ႈမိူင်း သူင်ႇမႃးယဝ်ႉ... ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈထူပ်းၽေးယွၼ်ႉလႄႈ... ၸူဝ်ႈၵႃႈ ၶၢဝ်းမၼ်းပႆႇထိုင်ၼၼ်ႉ... ဢမ်လပ်ႉဝႆႉ လွင်ႈၼႆႉလီလီ... မိူဝ်ႈၼွင်ႉႁွတ်ႈမႃးလႄႈ... မီးလွင်ႈႁိမ်မိူင်းၵၼ်ၸိုင်... ႁႂ်ႈၼွင်ႉဢဝ်ၸုမ်ႈမိူင်းၼႆႉ... ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇ သေ... ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈသၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်... မိူင်းမၢဝ်းလူင်ႁဝ်းၵႂႃႇ...” ၼႆယဝ်ႉ။ ၼၢင်းဢွၼ်ႇ ဢဝ်ၸုမ်ႈမိူင်း ၵႂႃႇၽင်ဝႆႉ တႂ်ႈမၢၵ်ႇႁိၼ်လူင် ႁိမ်းထမ်ႈ မၼ်းၼၢင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပီ 1311 လႆႈဢဝ်ၸုမ်ႈမိူင်းပၼ် ၼၢင်းဢွၼ်ႇဝႆႉယဝ်ႉလႄႈ ၼၢင်းဢီႇပူင်ၸႂ်ၵႂႃႇယဝ်ႉသေ ၽွင်း မိူဝ်ႈ ၼွင်ႉတိုၵ်ႉမီးယူႇၸွမ်းတၢင်းၼၼ်ႉ ၼၢင်းဢီႇၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ၸုမ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇလူင် ပၼ်ႁႂ်ႈၼွင်ႉ ၶိုၼ်ႈၽွင်းငမ်း မိူင်းမၢဝ်းလႆႈတႄႉယဝ်ႉ။
ၼၢင်းဢီႇၶမ်းလႅင် ပဵၼ်လုၵ်ႈယိင်းလီတႃႇ “ဢူႈ”။ ပဵၼ်ပီႈၼၢင်းလီ တႃႇ “ၼွင်ႉ”။ ပဵၼ်ၶုၼ်လီ တႃႇ “ဝၢၼ်ႈမိူင်း”။ ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းလီ တႃႇ “ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ” လႄႈ မိူင်းမၢဝ်းလူင် ဢမ်ႇႁၢႆလၢႆၵႂႃႇသေ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး လႆႈမီးပိုၼ်းလိုဝ်းလင်မႃးထႅင်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။
သင်ၸိူဝ်ႉ ဢမ်ႇမီးပီႈၼၢင်း ၼင်ႇၼၢင်းဢီႇ ၼႆၸိုင် သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉလႄႈ သၢမ်လူင်ၾႃႉၵေႃႈ တေ ဢမ်ႇၸၢင်ႈမီးမႃးလႆႈ။ ၸဝ်ႈႁေႃသႅင်လူင် “ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ” ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈၵိုၵ်း ပိုၼ်းလိုဝ်းလင် ဝႆႉမႃးပၼ်လႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ၼၢင်းယိင်းႁဵတ်းၶုၼ်။ ၼၢင်းယိင်းၵႅတ်ႇၶႄမိူင်း။ ၼၢင်းယိင်းႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ။ ၼၢင်းယိင်း ႁၵ်ႉ ဝၢၼ်ႈမိူင်း။ ၼၢင်းယိင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၼႆၼၼ်ႉ ၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်းၵူၺ်း မီးမႃးဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ။ “တႆး”ၵေႃႈ မီးယူႇၼႆ ၼၼ်ႉ “ၼၢင်းဢီႇ” ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇၼႄဝႆႉ ယူႇၵေႃႉၼိုင်ႈ။
ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ႁၵ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ ၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ ၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇဝႃႈယိင်း ဢမ်ႇဝႃႈၸၢႆး မီးမိူၼ်ၵၼ်ယူႇ ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ “ၼၢင်းဢီႇ” ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇၼႄဝႆႉ ယူႇၵေႃႉၼိုင်ႈ။ သင်ဝႃႈ မီးၵိုင်ႇထိူၵ်ႈယူႇၸိုင် “တႆး” ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇထၢၼ်ႈယိင်းၸၢႆး။ “တႆး”ပၼ်သုၼ်ႇၼၢင်းယိင်း ပဵင်းၽူႈၸၢႆးယူႇ ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ “ၼၢင်းဢီႇ” ပဵၼ် သၢၵ်ႈသေႇၼႄဝႆႉ ယူႇၵေႃႉၼိုင်ႈ။
ၼၢင်းယိင်းၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ၊ ၼၢင်းယိင်း ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ၼၢင်းယိင်းႁဵတ်းၶုၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ မီးၼၢင်းဢီႇ ၵေႃႉလဵဝ်ၵူၺ်း။ ယၢမ်ႈမီးမႃးတင်းၼမ်ယူႇ။