ၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ

ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈ AD 1600-1605

“ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈ” ပဵၼ်လုၵ်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ “ၸဝ်ႈၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ”သေ လိုဝ်းလင်ၵိုၵ်းပိုၼ်း သႅၼ် ဝီဝႆႉ ၸဝ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ သၢႆသိုပ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ ဢၼ်ၶပ်ႉတၢမ်းလူင်းထိုင် ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉၸိုင်
ၸဝ်ႈၶမ်းႁိပ်ႇၾႃႉ AD. (1460-1523)။
ၶမ်းသႅၼ်ၾႃႉ ။ (1523-1543)။
ၶမ်းႁၢၼ်ၾႃႉ ။ (1543-1549)။
ၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ ။ (1549-1561)။
ၼႂ်းၸူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၶမ်းႁိပ်ႇၾႃႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီဝႆႉမိူဝ်ႈ ပီ 1471 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းမႆႇ၊ ၵဵင်းႁုင်ႉ ၊ၵဵင်းႁၢႆး ၶႂ်ႈလူင်းလႄႇ ဢႃႇဝလႄႈ ၸဝ်ႈၶမ်းႁိပ်ႇၾႃႉ ၶိုၼ်ႈႁပ်ႉၶဝ်ၸဝ်ႈ တီႈမိူင်းၼွႆႉ၊ မိူင်းပဵင်း ယဝ်ႉ လူင်းသူင်ႇႁူပ်ႉထူပ်း ၶုၼ်ဢုႇဝ “ပျီႉၸုင်ႇမၢင်းသီႇႁသူႇ” ယူႇယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၾႃႉ ၵဵင်းမႆႇငိၼ်းၸူမ်းၶွပ်ႈၸႂ်ထိုင်သေ မိုတ်ႈၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ်ၵၼ်ၼႅၼ်ႇလႄႈ ဢဝ်ၼွင်ႉယိင်း မၼ်း “ၼၢင်းၶမ်းမုင်ႇ” ၵူပ်ႈၵူႈၵိုၵ်း ၸဝ်ႈၶမ်းႁိပ်ႇၾႃႉယူႇယဝ်ႉ။ ပီ 1472 ၸဝ်ႈၶမ်းႁိပ်ႇၾႃႉ ၶႃပူႇဢွၵ်ႇ မိူဝ်းလႄႇ ၵဵင်းမႆႇသေ ပၢင်းဢဝ်ၽြုး “ၽရသီႇႁိင်ႇၵ” မိူဝ်းသႅၼ်ဝီယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၶမ်းႁိပ်ႇၾႃႉ လႄႈ ၼၢင်း ၶမ်းမုင်ႇ မီးဝႆႉလုၵ်ႈ “ၶမ်းသႅၼ်ႇၾႃႉ လႄႈၼၢင်းၶမ်းၼၼ်ႇ” ၼႆသွင်ၵေႃႉ။
ပီ 1523 ၸဝ်ႈၶမ်းသႅၼ်ႇၾႃႉ ႁဵတ်းပၢင်ပွႆးၶိုၼ်ႈႁၢင်ႈႁေႃၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းၼၢႆးဢမ်ႇၶိုၼ်ႈ သေ ပၢႆႈၵႂႃႇပႅပ်ႉဝႆႉ တီႈဢႃႇဝ။ ၶုၼ်ဢႃႇဝ “ၼရပတိႁေႃၵႅဝ်ႈ” ၵမ်ႉၸွႆႈ ၽၢႆႇသႅၼ်ဝီ။ ၸဝ်ႈၶမ်းသႅၼ်ႇၾႃႉ ဢဝ်ၼွင်ႉ ယိင်းမၼ်း “ၼၢင်းၶမ်းၼၼ်ႇ” ၵူပ်ႉၵူႈၵိုၵ်း “ၼရပတိႁေႃၵႅဝ်ႈ”သေ ႁဵတ်းမိူင်းပီႈမိူင်းၼွင်ႉၵၼ် ဝႆႉယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၶမ်းသႅၼ်ႇၾႃႉ မီးဝႆႉ လုၵ်ႈ(6)ၵေႃႉ။ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီ 1543။ လုၵ်ႈၸၢႆးလူင်မၼ်းၸဝ်ႈ ၶမ်းႁၢၼ်ၾႃႉ ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈႁဵတ်းၸဝ်ႈၾႃႉသေ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီ 1549 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ မႃးယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ မီးလုၵ်ႈၸၢႆး “ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈ၊ ၶုၼ်ၶမ်းသႅၼ်ၸုင်ႇ၊ ၶုၼ်ၶမ်းၶႅင်ႇ” ၼႆသၢမ်ၵေႃႉ ယဝ်ႉ။ လုၵ်ႈၸၢႆးလူင်မၼ်းၸဝ်ႈ ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ် “ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ” ယဝ်ႉ။

သႅၼ်ဝီ လႄႈ ဢႃႇဝ

ၸူဝ်ႈၼႂ်းပီ (1549-1561)ၼၼ်ႉ “ၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ” ပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီယဝ်ႉ။ ၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ သူင် မိုတ်ႈၵၢၼ်သိုၵ်းလႄႈ ဢွၼ်ၽိုၵ်းလၢႆးလၢပ်ႇ၊ ႁွၵ်ႇ၊ လႅဝ်းယူႇတႃႇသေႇယဝ်ႉ။ မႄႈဢႃမၼ်း “ၼၢင်းၶမ်းၼၼ်ႇ” မိူဝ်းပဵၼ်ၼၢင်းၾႃႉ “ၼရပတိႁေုၵႅဝ်ႈ” ဝႆႉလႄႈ မီးဝႆႉယူႇ တီႈႁေႃဢႃႇဝယဝ်ႉ။
ၼရပတိႁေႃၵႅဝ်ႈ ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉၵေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇ ထုင်းၶုၼ်ၼၼ်ႉသေ “ၼၢင်းၶမ်းၼၼ်ႇ” လႆႈသိုပ်ႇ ယူႇတီႈဢႃႇဝ ဝႆႉယူႇ။ ထိုင်ပၢၼ် သိူဝ်ၵေႃႇၾႃႉၼၼ်ႉသမ်ႉ ဢမ်ႇသူင်တႆး။ လမ်းလူၺ်းပႅတ်ႈ မေးၼၢင်းလႄႈ ၽွင်းမိူင်းတႆး။ ဢမ်ႇၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ မိူင်းတႆးလႄႈ ၸဝ်ႈၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ သွၼ်ႇဝႃႈ မႄႈဢႃမၼ်းၸဝ်ႈ တေတုၵ်ႉယၢၵ်ႈၶၢၼ်ၸႂ် ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။
မုင်ႈမွင်းမႄႈဢႃမၼ်းၸဝ်ႈ တေၽႅဝ်ၶိုၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၼ်ၽႅဝ်ႁွတ်ႈသေပွၵ်ႈ။ ပွႆႇၵူၼ်းလူင်း ထၢမ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈႁူႉသင်မႃး။ တႅမ်ႈလိၵ်ႈလူင်းၸူးဢႃႇဝ လၢႆပွၵ်ႈလၢႆၶႃႇယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇတွပ်ႇၶိုၼ်း။ လူလၢႆပူၼ်ႉတီႈၼႅၼ်ႇၽႅဝ်ၼႆသေ ပီ 1550 ၼၼ်ႉ ၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ ႁၢင်ႈသိုၵ်းလူင်းၸူးဢႃႇဝလႄႈ မိူဝ်းတင်ႈ တပ်ႉယူႇဝႆႉ တီႈ “ဢူးမၢင်ႇထူင်းၽူဝ်ႇ” ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
လႆႈၶၢဝ်ႇသိုၵ်းမိူင်းလွႆ မႃးတင်ႈတပ်ႉဝႆႉယူႇ ၼႆလႄႈ ၶုၼ်ဢႃႇဝ ပွႆႇၵူၼ်းထၢမ်လႄႈ ၶမ်းပၢၵ်ႇၽႃႉ တွပ်ႇဝႃႈ “မႃးယွၼ်း မႄႈဢႃၶိုၼ်း... တႅမ်ႈလိၵ်ႈပွႆႇၵူၼ်း မႃးထၢမ်ၶၢဝ်ႇ... မႃးယွၼ်း လၢႆပွၵ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ... ဢမ်ႇလႆႈၵႂၢမ်းတွပ်ႇ... ဢမ်ႇသူင်ႇသေပွၵ်ႈလႄႈ... ၸင်ႇလႆႈလူင်းမႃး ႁပ်ႉႁင်းၵူၺ်းယဝ်ႉ... ပၼ်ၵေႃႈ ၶႂ်ႈႁူႉ... ဢမ်ႇပၼ်ၵေႃႈၶႂ်ႈႁူႉ... ပေႃးဢမ်ႇပၼ် တေတိုၵ်း...” ၼႆယဝ်ႉ။
ၶုၼ်ဢႃႇဝ ဝူၼ်ႉဝႃႈ “ဢဝ်သိုၵ်းမႃး ၼမ်တၢၼ်ႇၼႆႉ... မႃးယွၼ်းမႄႈဢႃ ၵူၺ်းတႄႉ... ဢမ်ႇလႅပ်ႈ ပဵၼ်လႆႈ... ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေုႈ... တေမႃးတိုၵ်းၵူၺ်း... ပေႃးတိုၵ်းၶိုၼ်း... ႁႅင်းသိုၵ်းမၼ်းၼမ်ၼႅၼ်ႇ... တေ ဢမ်ႇပႄႉလႆႈ... လူဝ်ႇဢဝ်လၢႆးဢူၼ်ႈသေ... လဵၼ်ႈတေႃႇၵူၺ်းယဝ်ႉ...” ၼႆသေ
ပွႆႇၽွင်းၶဵဝ် မိူဝ်းဢုပ်ႇဝႃႈ “ယွၼ်ႉမႃးႁပ်ႉ မႄႈဢႃၵူၺ်းတႄႉ... ႁဝ်းဢမ်ႇတၢပ်ႈတိုၵ်းၵၼ်... မႄႈဢႃ ၸဝ်ႈၵေႃႈ... ႁႂ်ႈသိုပ်ႇယူႇတီႈဢႃႇဝၼႆႉ... လီသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ... ၽိူဝ်ႇတေဢဝ်မႄႈဢႃ... ႁဝ်းတေ သူင်ႇပၼ်... ၸၢင်ႉပၢၵ်ႇပၢႆး... မႃႉပၢၵ်ႇတူဝ်... ၶမ်းပၢၵ်ႇၸွႆႉ... ငိုၼ်းပၢၵ်ႇၸွႆႉ... ၸိူင်ႉပၢၵ်ႇၵေႃႉ... ပႂ်ႉဢိတ်း ၼိုင်ႈ... ၸူဝ်ႈပႂ်ႉယူႇၼႆႉ... ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်... တေဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းတင်းမူတ်း...” ၼႆလႄႈ ၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉၵေႃႈဝႃႈ “ဢမ်ႇပဵၼ်သင်... ဢမ်ႇ တိုၵ်းၵေႃႈလႆႈ... ၵူၺ်းၵႃႈယႃႈႁႂ်ႈၵတိလူႉ...” ၼႆသေပႂ်ႉဝႆႉယဝ်ႉ။
ၶုၼ်ဢႃႇဝသူင်ႇပၼ် ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ဢိတ်းဢွတ်း။ ၸၢင်ႉသိပ်းတူဝ်။ မႃႉသိပ်းတူဝ်။ ၶမ်းသိပ်းၸွႆႉ။ ငိုၼ်းသိပ်းၸွႆႉ။ ၸိူင်ႉသိပ်းၵေႃႉသေ သင်ႇဝႃႈ “တေသူင်ႇပၼ်ၵုမ်ႇယူႇ... ပႂ်ႉထႅင်ႈဢိတ်း ၼိုင်ႈ...” ၼႆလႄႈ သိုပ်ႇပႂ်ႉဝႆႉထႅင်ႈ။ ထႅင်ႈဝူင်ႈသွင်ဝူင်ႈသူင်ႇ ၸၢင်ႉ၊ မႃႉၼိုင်ႈတူဝ်သွင်တူဝ်။ ၸိူင်ႉၼိုင်ႈၵေႃႉ သွင်ၵေႃႉ။ ငိုၼ်းၶမ်း ၼိုင်ႈၸွႆႉၼိုင်ႈၵူမ်း။ ၸဝ်ႈၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ ပွႆႇၵူၼ်းၵႂႃႇလၢတ်ႈ ႁႂ်ႈသူင်ႇပၼ်ဝႆးဝႆးၵေႃႈ သမ်ႉဝႃႈ “တိုၵ်ႉႁႃယူႇ... ပႂ်ႉထႅင်ႈဢိတ်းၼိုင်ႈ... ဢမ်ႇႁိုင်တေသူင်ႇပၼ်” ၼႆထႅင်ႈ။
ၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ပႂ်ႉႁိုင် သၢမ်လိူၼ်ပၢႆ။ ဢၼ်လႂ်ၵေႃႈ ပႆႇလႆႈတဵမ်ထူၼ်ႈ။ သိုၵ်းမၼ်း ၸဝ်ႈၵေႃႈ ရႃႇသီႇဢမ်ႇလီၽဵင်ႇလႄႈ ၸပ်းၶႆႈၼၢဝ်တၢႆ ၵမ်ႈၽွင်ႈ။ ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ဢမ်ႇတဵမ် ထူၼ်ႈ လႄႈ တၢႆၵမ်ႈၽွင်ႈ။ ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈႁိူၼ်းယေးလႄႈ လၵ်ႉပၢႆႈၵမ်ႈၽွင်ႈ။ ၸိူဝ်းၵိုတ်းယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ႁိူၼ်းသေ ႁႅင်းၸႂ်တူၵ်း။
ၶုၼ်ဢႃႇဝ ႁူႉႁႅင်းသႅၼ်ဝီယူပ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ ၶီႇသိုၵ်းလူမ်ႇတိုၵ်း ၵမ်းလဵဝ်။ သိုၵ်းသႅၼ်ဝီ သုမ်း ၵၢၼ်ႉ။ ဢႃႇဝ တိၺွပ်းလႆႈ ၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉလႄႈ “ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈ” ယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၶဝ် လႆႈၶၢမ်ႇတိၺွပ်းယဝ်ႉ ၵေႃႈ သိုၵ်းသႅၼ်ဝီ ဢွၼ်ၵၼ်ၽူင်ႉယၢႆႈ ပၢႆႈႁင်းၽႂ်ႇႁင်းမၼ်းယဝ်ႉ။ ပီ 1551 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢႃႇဝ တႅပ်းပႅတ်ႈ ၸဝ်ႈၶမ်းပၢၵ်ႇၾႃႉ။ “ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈ” တႄႉ ၼၢင်းၶမ်းၼၼ်ႇ ယွၼ်းဝႆႉလႄႈ ဢမ်ႇလႆႈတၢႆသေ ၵိုတ်းဝႆႉ ၸွမ်း ၼႂ်းႁေႃဢႃႇဝယူႇယဝ်ႉ။

ပယိၼ်ႉၼွင်ႇၶိုၼ်ႈမိူင်းတႆး

ဝၢႆးသေ သႅၼ်ဝီလႄႈ ဢႃႇဝတိုၵ်းၵၼ်ယဝ်ႉ “ၸီႇၻူႇၵျေူႇထိၼ်ႇ” ၸႄႈၵႅင်းႁၼ်ဝႃႈ တႆးဢမ်ႇပဵၼ်ၸႂ် “ဢႃႇဝ” ယဝ်ႉၼႆသေ တိုၵ်းၽိုၼ်ႉၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ဢႃႇဝ သုမ်းၵၢၼ်ႉသေ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈပၢႆႈပိုင်ႈ “ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ” ယူႇယဝ်ႉ။ ပီ 1555 ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ သိမ်းလႆႈ “ဢႃႇဝ” ယဝ်ႉ ၼွင်ႉမၼ်း “သတူဝ်းမင်းၸဝ်ႈ” ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈ ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈ သိုပ်ႇၵိုတ်းဝႆႉ ၼႂ်းႁေႃဢႃႇဝထႅင်ႈ။
ပီ 1556 ၼၼ်ႉ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ၶိုၼ်ႈထိုင် သုမ်ႇသၢႆ၊ မိူင်းမိတ်ႈ၊ သီႇပေႃႉ၊ မိူင်းၵွင်၊ မိူင်းယၢင်း၊ ၵဵင်းမႆႇ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၽွင်းမိူင်းသႅၼ်ဝီ ဢွၼ်ၼွင်ႉၸၢႆး “ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈ” သွင်ၵေႃႉ ဢၼ်တိုၵ်ႉၵေႃႉလဵၵ်ႉယူႇ ၼၼ်ႉ ပၢႆႈသေႃႉ ၼႂ်းလိၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး ၽၢႆႇၼိူဝ်မၢဝ်းယူႇယဝ်ႉ။
ပီ 1557 ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ တိုၵ်းမိူင်းၼၢႆး၊ ယွင်ႇႁူၺ်ႈ၊ လွၵ်းၸွၵ်ႇ၊ မိူင်းပၢႆး။ မိူင်းၼၢႆး လႆႈလူႉပင်း။ သၢႆသိုပ်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၼၢႆး ဢၼ်ပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းသၢႆသိုပ်ႇ “ၸဝ်ႈမင်းရၢႆး” သုတ်းၶၢတ်ႇၵႂႃႇ။ ဝဵင်းၵဝ်ႇမိူင်း ၼၢႆး လုၵ်ႈၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၼႂ်းၶူင်ႈယၢၼ်း ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇမိူင်းၼၢႆး ယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိမ်းမိူင်းၼၢႆး ယဝ်ႉ သိုပ်ႇတိုၵ်းၵဵင်းမႆႇ။ တိၺွပ်းမေႃၵၢၼ် ၵူႈယိူင်ႈ မိူဝ်းႁၢင်းသႃႇဝတီႇ။ လိုၼ်းၼၼ်ႉ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ၶိုၼ်ႈ တိုၵ်းသႅၼ်ဝီ။
ပီ 1559 ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ၶိုၼ်ႈတိုၵ်းၵသႄး(မၼိပူႇရ)။ တိၺွပ်းၸဝ်ႈၾႃႉ “ၵသႄး” (ကသဲ) သူင်ႇ လူင်း ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ။ ပီ 1562 ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း မိူင်းမၢဝ်း၊ ၸႄႈၶႂၢင်၊ ႁူဝ်သႃ၊ ၼႃးသႃ၊ မိူင်းလႃႈ၊ ၸၼ်းတႃ ယဝ်ႉ လူင်းတိုၵ်း သီႇပေႃႉ။ တိၺွပ်းဢဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉလႄႈ ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်တႆး တင်းၼမ် မိူဝ်း ၸွမ်း ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ။
ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ တိုၵ်းတီႈလႂ်ၵေႃႈ တိၺွပ်းၸဝ်ႈၶုၼ်၊ ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ၸိူဝ်းဢမ်ႇၽွမ်ႉၸွမ်း မၼ်း။ မေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း ၵူႈယိူင်ႈ။ ၶႃႈသိုၵ်း (ၵူၼ်းသိုၵ်း ဢၼ်တိလႆႈၼႂ်းပၢင်တိုၵ်း) မိူဝ်းဝႆႉ ႁၢင်းသႃႇ ဝတီႇ ယူႇယဝ်ႉ။ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ တိုၵ်းၶႂၵ်ႈမိူင်း တႃႇႁႂ်ႈပဵၼ် မိူင်းၵမ်ႉႁႅင်းသိုၵ်းမၼ်းလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉလႆႈတူၵ်း လူင်း ႁဵတ်းသၢင်ႈ ၼင်ႇတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ သင်ဢမ်ႇႁဵတ်း လႆႈၶၢမ်ႇတိုၵ်း ႁႂ်ႈမိူင်းပေႃးလူႉလႅဝ်ယူႇယဝ်ႉ။
1. ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ ၵႂႃႇတိုၵ်းၽႂ် တီႈလႂ်ၵေႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉ တေလႆႈဢွၼ် ၵူၼ်းမိူင်းလႄႈ ၶိူင်ႈသိုၵ်း၊ ၸၢင်ႉ၊ မႃႉ၊ တၢင်းၵိၼ်ၽႂ်မၼ်းသေ ၵႂႃႇတိုၵ်းၸွႆႈ။ 2. ႁႂ်ႈလႆႈႁူႉ ၾိင်ႈထုင်းၵၼ်၊ ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်ငၢႆႈလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉ တေလႆႈဢဝ် လုၵ်ႈ၊ လၢၼ်၊ ၼွင်ႉ၊ ငိူၼ်ႈၸဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ် သူင်ႇဝႆႉ ၼႂ်းႁေႃႁၢင်းသႃႇဝတီႇ။ တီႈဢေႇသုတ်းမၼ်း ၼိုင်ႈမိူင်းသူင်ႇ ၼိုင်ႈၵေႃႉ။ သင်ဢမ်ႇသူင်ႇ တေမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၶဵၼ်။
ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ လႆႈၶၢဝ်ႇ မိူင်းထႆး မီး ၸၢင်ႉၽိူၵ်ႇ(4)တူဝ်။ ယွၼ်းတူဝ်ၼိုင်ႈ ဢမ်ႇပၼ်လႄႈ တိုၵ်း မိူင်းထႆး။ ပီ 1563 ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ သိမ်းလႆႈ ၵမ်ႇၽႅင်းၽႅတ်ႉ၊ သုၵ်းၶေႃးထႆးယဝ်ႉ ပူၼ်ႉတိုၵ်းသိမ်းလႆႈ ဢယူၵ်ႉတယ။ တိၺွပ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆး(ၵေႃႉလဵၵ်ႉ)၊ ၽွင်းမိူင်း၊ ၸင်ႉၽိူၵ်ႇ(4)တူဝ်၊ မေႃႁႆႇ တိုင်ႈၵႃႈဝႅၼ်၊ မေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း မိူဝ်းၸွမ်း ႁၢင်းသႃႇဝတီႇယဝ်ႉ။ တီႈဢယူၵ်ႉတယသမ်ႉ ယုၵ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆး လူင် ၶုၼ်ႁေုၶမ်းၵဝ်ႇ ၽွင်းငမ်းဝႆႉသေ ပွႆႇသိုၵ်းမၼ်း 3000 ၵေႃႉ ပႂ်ႉဝဵင်းဝႆႉ ၼႆယဝ်ႉ။
ပီ 1564 ၼၼ်ႉ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ၵဵင်းမႆႇ၊ ၵဵင်းႁုင်ႉ၊ လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ။ ပီ 1565 တိုၵ်းၵဵင်း မႆႇထႅင်ႈ။ ၽွင်းတိုၵ်ႉဝႅတ်ႉဝႆႉ ၵဵင်းမႆႇယူႇၼၼ်ႉ တႆးဢၼ်မီး တီႈႁၢင်းသႃႇဝတီႇ ၽဝ်ႁေႃပႅတ်ႈ။ မူးမၢတ်ႈ ၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ပၢႆႈၵႂႃႇယူႇ တီႈ “ၻလ”(ဓလ)ၼႆယဝ်ႉ။ တင်းၼွင်ႈတင်းလင် သုၵ်ႉယုင်ႈယူႇလႄႈ ပယိၼ်ႇၼွင်ႇ ၼႅတ်ႈမိူဝ်းၶိုၼ်း။ ထိုင်ႁၢင်းသုႇဝတီႇယဝ်ႉ လွမ်ႉဝႅတ်ႉတိၺွပ်းတႆးသေ ၽဝ်ပႅတ်ႈ 10,000ပၢႆ (မိုၼ်ႇပၢႆ)ၼႆယဝ်ႉ။

ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈထိုင်မိူင်းထႆး

ၶုၼ်ႁေုၶမ်းဢယူၵ်ႉတယ ဢၼ်လႆႈၶၢမ်ႇတိၺွပ်းမိူဝ်းၼၼ်ႉ ထိုင်ႁၢင်းသႃႇဝတီႇယဝ်ႉ ႁဵတ်းရ ႁၢၼ်း။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ယွၼ်းမိူဝ်းဝႆႈၽြုး တီႈဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်။ ထိုင်မိူင်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ ထၢၵ်ႈသေ ႁွမ်ႁႅင်းတိုၵ်းၶိုၼ်း ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ တေၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းထႆးလႄႈ ပီ 1567 ၼၼ်ႉ သၢင်ႉယွၼ်းသိုၵ်း တီႈၼွင်ႉမၼ်း ၶုၼ်ဢႃႇဝ “သတူဝ်းမင်းၸဝ်ႈ”။ ၶုၼ်ဢႃႇဝ ၸႂ်ႉၸဝ်ႈၶမ်းၵႅဝ်ႈ ၶီႇသိုၵ်း လွင်ႈၼမ်ႉၵဵဝ် လူင်းၸူး ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ။ ပီ 1568 လိူၼ်သိပ်းဢဵတ်းမႂ်ႇ 6 ၶမ်ႈ သိုၵ်းႁၢင်းသႃႇဝတီႇ တႄႇဢွၵ်ႇ ၵႂႃႇၸူး ဢယူၵ်ႉတယ ယူႇယဝ်ႉ။
သိုၵ်းပွၵ်ႈၼႆႉ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇလႄႈ ၸဝ်ႈၽႃႉသွင်ၵႄး “ၽရထမ်ႇမရုႇၸႃႇ” ႁူမ်ႈၵၼ် တိုၵ်းဢယူၵ်ႉ တယယဝ်ႉ။ “သွင်ၵႄး” ၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈၼမ်ႉသွင်ၵႄး မႃးႁူမ်ႈၵၼ်လႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ “သွင်ၵႄး”သေ ယၢမ်းလဵဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ “ပိၵ်ႉသၼူဝ်းလူၵ်ႉ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉသွင်ၵႄးၼၼ်ႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈၶူၺ် ၶုၼ်ႁေုၶမ်း ဢယူၵ်ႉတယသေ မီးလုၵ်ႈၸၢႆး “ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ်” ၼႆဝႆႉယဝ်ႉ။
ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ လွမ်ႉဝႅတ်ႉဢယူၵ်ႉတယဝႆႉ ႁိုင်(9)လိူၼ်။ ဢမ်ႇသိမ်းလႆႈ ဢယူၵ်ႉတယ။ ၽွင်းမိူင်း ဢယူၵ်ႉတယၵေႃႉၼိုင်ႈ ႁူမ်ႈမိုဝ်းပယိၼ်ႉၼွင်ႇသေ ပိုတ်ႇၽၵ်းတူမိူင်းပၼ်လႄႈ ပီ 1569 လိူၼ် 9 လွင်ႈ 11 ၶမ်ႈ သိမ်းလႆႈ ဢယူၵ်ႉတယယဝ်ႉ။ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ သိမ်းဢဝ် ၶူဝ်းငိုၼ်း၊ ၶူဝ်းႁၢင်ႈႁေႃ ဢယူၵ်ႉတယ သေ မိူဝ်းၶိုၼ်း။ ၸဝ်ႈၶမ်းၵႅဝ်ႈၵေႃႈ မိူဝ်းၸွမ်းႁၢင်းသႃႇဝတီႇ ၶိုၼ်းယဝ်ႉ။
ပီ 1569 လိူၼ် 12 မႂ်ႇ 6 ၶမ်ႈ “ၽရႃႉထမ်ႇမရႃႇၸႃႇ” ၶၢမ်ႇပဵၼ် ဢူၺ်းလီပယိၼ်ႉၼွင်ႇသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢယူၵ်ႉတယ ယူႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ မီးထုင်းဢဝ်လုၵ်ႈၶုၼ် ပဵၼ်တူဝ်တႅၼ်းသေ မိူဝ်းဝႆႉ ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ ၼၼ်ႉသေ “ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ်” လႆႈမိူဝ်းယူႇၸွမ်း ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ဝႆႉယဝ်ႉ။ လိုၼ်းမႃး ၽရႃႉထမ်ႇမရႃႇၸႃႇ ဢဝ်လုၵ်ႈယိင်းမၼ်းၸဝ်ႈ “သုဝုၼ်ႇၼတေႇဝီႇ” လႅၵ်ႈသူင်ႇ တႅၼ်းလႄႈ “ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ်” လႆႈမိူဝ်းၶိုၼ်း ဢယူၵ်ႉတယယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶမ်းၵႅဝ်ႈ လႆႈမိူဝ်း ၸွမ်းယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် မိူဝ်းပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်း ဢယူၵ်ႉတယသေ ႁဵတ်းၸဝ်ႈၾႃႉသွင်ၵႄး ဝႆႉယဝ်ႉ။ “ၸဝ်ႈၶမ်းၵႅဝ်ႈ” မိူဝ်ႈလၢႆႈၸိုဝ်ႈပဵၼ် “ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ” သေ ယူႇဝႆႉယဝ်ႉ။

ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ

ပီ 1581 ၼၼ်ႉ ပယိၼ်ႇၼွင်ႇ ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉလႄႈ လုၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ “ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ” ၶိုၼ်ႈ ပုတ်ႈ။ မိူဝ်ႈႁဵတ်းပၢင်ပွႆးၶိုၼ်ႈႁေႃၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵွင် ဢမ်ႇၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈၼႆလႄႈ ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း မိူင်းၵွင်ယဝ်ႉ။
ပီ 1582 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး ႁူမ်ႈၵၼ်တိုၵ်းလႄႈ ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ ႁၢင်ႈသိုၵ်းၶိုၼ်ႈတိုၵ်း မိူင်းတႆး။ ပီ 1584 ၼၼ်ႉ ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇၶို ၼ်ႈတိုၵ်းဢႃႇဝယဝ်ႉ တေပူၼ်ႉတိုၵ်းမိူင်းတႆးထႅင်ႈလႄႈ ႁွင်ႉၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် မိူဝ်းၸွႆႈ။ မိူဝ်ႈမိူဝ်းၸွႆႈၼၼ်ႉ ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ ၽႅၼ်ၵူတ်ႉတေႃႇလႄႈ ၸဝ်ႈၼရေႉ သူၼ် မိူဝ်းၶိုၼ်းၵမ်းလဵဝ်။
ၽႅဝ်မိူင်းယဝ်ႉ ပီ 1584 လိူၼ်ႁူၵ်း ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ “လွတ်ႈလႅဝ်း” ဢမ်ႇႁဵတ်းဢူၺ်း လီမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ၼႆၵမ်းလဵဝ်။ ပီၼၼ်ႉ လိူၼ်ၸဵတ်း သိုၵ်းႁၢင်ႈသႃႇဝတီႇ မိူဝ်းတိုၵ်းဢယူၵ်ႉတယ။ ႁၢင်းသႃႇ ဝတီႇ သုမ်းၵၢၼ်ႉ။ ထႆးတိၺွပ်း ၶူဝ်းၶွင်မၢၼ်ႈလႆႈ သိုၵ်း10,000ၵေႃႉ၊ ၸၢင်ႉ120တူဝ်၊ မႃႉ 100 တူဝ်၊ ႁိူဝ်း 400 လမ်း။
ပီ 1590 လိူၼ်ပႅတ်ႇလွင်ႈ 13 ၶမ်ႈ ဢႃႉယူႉလႆႈ 35 ပီ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢယူၵ်ႉတယ ယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းယဝ်ႉ ႁိုင် 8 လိူၼ် လူင်းတိုၵ်း ႁၢင်းသႃႇဝတီႇထႅင်ႈ။
ပီ 1592 လိူၼ်ၸဵင်မႂ်ႇ 7 ၶမ်ႈ ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ ႁႂ်ႈလုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း “ဢုပရႃႇၸႃႇ ၶီႇသိုၵ်းဢွၵ်ႇ ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ ၵႂႃႇတိုၵ်း ဢယူၵ်ႉတယယဝ်ႉ။ လိူၼ်ၵမ်လွင်ႈ 2 ၶမ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် လႄႈ ဢုပရႃႇၸႃႇ ၶီႇၸၢင်ႉတိုၵ်းၵၼ်။ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် ၽၼ်းတိူဝ်ႉလႄႈ “ဢုပရႃႇၸႃႇ” တူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇ တီႈ မႆႉၺွင်ႇသၢမ်တူၼ်ႈ။
ၶုၼ်ၶဝ်တူၵ်းသုမ်းယဝ်ႉၵေႃႈ သိုၵ်းႁၢင်းသႃႇဝတီႇ တႅၵ်ႇယၢႆႈ လႅၼ်ႈပၢႆႈၵၸၢၵ်ႇၵၸၢႆသေ ထွႆႇ မိူဝ်းၶိုၼ်း။ သိုၵ်းဢယူၵ်ႉတယ ပႂ်ႉမုတ်းထႅင်ႈၸွမ်းတၢင်းလႄႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈ လႆႈတူၵ်းသုမ်းထႅင်ႈတင်းၼမ်။ တင်ႈဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ ဢမ်ႇၵႂႃႇတိုၵ်းထႆးထႅင်ႈ သေပွၵ်ႈယဝ်ႉ။ ပီ 1598 ရၶႅင်ႇလႄႈ တူင်ႇဢူႇႁွမ်းၵၼ် တိုၵ်းႁၢင်းသႃႇဝတီႇ။ ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ သုမ်းၵၢၼ်ႉထႅင်ႈ။ ပီ 1599 ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ လႆႈၶၢမ်ႇတိၺွပ်း ဢဝ်မိူဝ်းတူင်ႇဢူႇ။ “ၼၢတ်ႉသျွိၼ်ႇၼွင်ႇ” ဢွႆႇငူၼ်ႉလႄႈ ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ ၼွၼ်းၽႄး တီႈတူင်ႇဢူႇယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈရၶႅင်ႇလႄႈတူင်ႇဢူႇ ႁွမ်းၵၼ်တိုၵ်း ႁၢင်းသႃႇဝတီႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် ၶီႇသိုၵ်းၵႂႃႇ ႁၢင်းသႃႇဝတီႇ။ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈတိုၵ်း။ မိူဝ်ႈထိုင်ၵႂႃႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ၾႆးမႆႈမိူင်းဝႆႉယူႇလႄႈ သိုပ်ႇလမ်းၵႂႃႇ တူင်ႇဢူႇ။ ၵႂႃႇလွမ်ႉတိုၵ်း တူင်ႇဢူႇ ႁိုင်လိူၼ်ပၢႆ။ ဢမ်ႇပႄႉလႆႈ။ ရၶႅင်ႇဢၼ်ပႂ်ႉဝႆႉ တီႈႁၢင်းသႃႇဝတီႇၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇတိုၵ်း တပ်ႉၵမ်ႉၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ပႅတ်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် လႆႈထွႆမိူဝ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ။

ထႆးလႄႈတႆး

တီႈသႅၼ်ဝီၵေႃႈ ၶုၼ်ၶမ်းၵႅဝ်ႈ(ၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ) ဢမ်ႇယူႇလႄႈ ၼႂ်းၸူဝ်ႈပီ (1565-1593) ၼၼ်ႉ ၼွင်ႉ မၼ်း “ၶုၼ်ၶမ်းသႅၼ်ၸုင်ႇ” ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ ဝႆႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ “ၶုၼ်ၶမ်းသႅၼ်ၸုင်ႇ” ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉ ၼွင်ႉမၼ်း “ၶုၼ်ၶမ်းၶႅင်ႇ” ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၶမ်းၶႅင်ႇၼၼ်ႉ ႁၢင်ႈလီ၊ မေႃလၢတ်ႈမေႃၵပ်းသိုပ်ႇ ပိူၼ်ႈ တႄႉတႄႉ ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈႁၢင်းသႃႇဝတီႇ တူၵ်းသုမ်းလႄႈ ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ လႆႈၶၢမ်ႇတိၺွပ်းၵႂႃႇ တူင်ႇဢူႇၼၼ်ႉ ၼွင်ႉၸၢႆး ၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ “ၵိၼ်မိူင်းၺွင်ႇယၢၼ်း” (ညောင်ရမ်းမြို့စား) လၵ်ႉဢွၵ်ႇပၢႆႈၵႂႃႇသေႃႉတီႈ ဢိူင်ႇပူးၵမ်ႇ။ လိုၼ်းၼၼ်ႉႁွမ်ႁႅင်းသိုၵ်း တိုၵ်းသိမ်းလႆႈဢႃႇဝလႄႈ ပီ 1597 ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ် ဢႃႇဝယဝ်ႉ။
သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်ၶိူဝ်းၼႆႉ တင်ႈၶိုၼ်းတီႈ “ၺွင်ႇယၢၼ်းမင်း”ၼႆႉလႄႈ ၼႂ်းၸူဝ်ႈပီ(1597-1752)ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ “သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၺွင်ႇယၢၼ်း” ၼႆယဝ်ႉ။ “ၺွင်ႇယၢၼ်း” ပဵၼ်ပွၵ်ႉယွမ်ႇ တီႈယၢင်းယူႇလႄႈ တႆးမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ “ယွမ်ႇယၢင်း” ၼႆယဝ်ႉ။
“ၺွင်ႇယၢၼ်းမင်း” ၶႂ်ႈလႆႈႁႅင်းၵမ်ႉမၼ်းလႄႈ တိုၵ်းယွင်ႁူၺ်ႈ၊ မိူင်းပၢႆး၊ မိူင်းၼၢႆး၊ မိူင်းမိတ်ႈ၊ မိူင်းၵွင်၊ မိူင်းယၢင်း၊ ဝၢၼ်ႈမေႃႈ။ “ၺွင်ႇယၢၼ်းမင်း” ဢဝ်လုၵ်ႈယိင်းမၼ်း သွင်ၵေႃႉသူင်ႇသၢၵ်ႈ ႁႂ်ႈၵူပ်ႉၵူႈ ၵိုၵ်း ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ “ၶုၼ်ၶမ်းၶႅင်ႇ”သေ ႁဵတ်းမိူင်းလုၵ်ႈၶူၺ် ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်ဝႆႉ တင်းသႅၼ်ဝီယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ သွၼ်ႇဝႃႈ မိူင်းတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်း ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်ၸင်ႇ တေၶိူင်ႇၶမ်ႉ မၼ်ႈၵိုမ်းၵႂႃႇၼႃႈလႆႈ ၼႆသေ ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ ႁပ်ႉပုၼ်ႈၽွၼ်း ၶဝ်ႈမိူဝ်းသူၼ်းတုမ် ၸဝ်ႈၾႃႉ ၵူႈမိူင်းမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် ပၼ်ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ ၵွၼ်းတပ်ႉလုၵ်ႈၼိုင်ႈသေ ၶဝ်ႈမိူဝ်း မိူင်းတႆးယဝ်ႉ။
မိူဝ်းသူၼ်းတုမ်လႆႈ မိူင်းၼၢႆး၊ မိူင်းပၢႆး၊ ယွင်ႁူၺ်ႈယဝ်ႉ ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇ မိူင်းတႆးတွၼ်ႈၵၢင်၊ တွၼ်ႈၼိူဝ် ထိုင်ၵိုင်မ၊ မိူင်းတိင်၊ မိူင်းလႅမ်း၊ မိူင်းႁိုမ်း ၸိူဝ်းမီးဝႆႉ ၼႂ်းယူႇၼၢၼ်ႇ မိူင်းၶႄႇယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး တင်းသဵင်ႈၵေႃႈ ၽွမ်ႉပဵၼ်ၸႂ်လဵဝ်ၵၼ်ႁူမ်ႈႁွမ်းႁပ်ႉ “ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ်” ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၢမ်း ၼႃႈ ယူႇယဝ်ႉ။
ထိုင်ၶိုၼ်းသႅၼ်ဝီယဝ်ႉလႄႈ ၶုၼ်ၶမ်းၶႅင်ႇ ၸင်ႇဢဝ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢၢပ်ႈပၼ် ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1600 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ထုင်းၶုၼ်မီးဝႆႉဝႃႈ ပီႈထုၵ်ႇပဵၼ်ၶုၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ ဢမ်ႇထဵင်။ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီယူႇယဝ်ႉ။
မိူင်းဢႃႇဝသွၼ်ႇဝႃႈ ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ ထိုင်ၶိုၼ်းလႄႈ လုၵ်ႈၶူၺ်မၼ်း ဢမ်ႇပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ယဝ်ႉ။ ၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉသမ်ႉ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ၶဵၼ် ပီႈဢၢႆႈမၼ်းၼၼ်ႉလႄႈ မီးလွင်ႈ ဢမ်ႇႁၢၼ်ႉၸႂ်ၼိူဝ် ၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉယူႇယဝ်ႉ။
ၶုၼ်ၶႄႇ လႆႈၶၢဝ်ႇ ၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ ထိုင်ဝၢၼ်ႈထိုင်မိူင်းၶိုၼ်းယဝ်ႉလႄႈ ပွႆႇၽွင်းၶဵဝ် လၢတ်ႈႁႂ်ႈမိူဝ်း ႁၼ်ၼႃႈတႃ ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ တွပ်ႇဝႃႈ “ၵဝ်ၼႆႉ ၶႄႇဢမ်ႇဝၢင်ႇ... မၢၼ်ႈဢမ်ႇၵွမ်း... ဢမ်ႇၶႂ်ႈ ႁၼ်ၼႃႈႁၼ်တႃၽႂ်... ၶႂ်ႈႁၼ်ၼႃႈႁၼ်တႃၵဝ်ၵေႃႈ... မႃးတူၺ်းဢဝ်လုႈ...” ၼႆလႄႈ ၶႄႇၽိတ်းၸႂ်သေ သူင်ႇၽွင်းၶဵဝ်လူင်း ၸူးဢႃႇဝ။ သင်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ “ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉသႅၼ်ဝီၼႆႉ... ယၢမ်းလဵဝ် ပိုင်ႈဢိင် ထႆးသေ... ဢမ်ႇလီတေႃႇႁဝ်းယဝ်ႉ... ၵိုင်ႇလီႁူမ်ႈၵၼ် တိုၵ်းပႅတ်ႈယူႇ...” ၼႆယဝ်ႉ။
ပီ 1604 ၼၼ်ႉ သိုၵ်းၶႄႇငႃးၼိုင်ႈ၊ သိုၵ်းဢႃႇဝငႃးၼိုင်ႈ ႁိပ်ႇတိုၵ်း ၸဝ်ႈၶမ်းၵႆႇၼွႆႉယဝ်ႉ။ ၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ သူင်ႇၵူၼ်း ႁိပ်ႈၼႅတ်ႈ ပွင်ႇၶၢဝ်ႇ ယွၼ်းလွင်ႈၸွႆႈထႅမ် တီႈၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ်။ လႆႈၶၢဝ်ႇယဝ်ႉ ၵေႃႈ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် ႁၢင်ႈႁႅၼ်းသိုၵ်း ႁႂ်ႈလႆႈၸွႆႈထႅမ် ၶိုတ်းမိုဝ်ႉၶိုတ်းယၢမ်း ယူႇယဝ်ႉ။
ႁၢင်ႈႁႅၼ်းယဝ်ႉလႄႈ မိူဝ်ႈပီ 1604 လိူၼ်ၵမ်လွင်ႈ 6 ၶမ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ်လႄႈၼွင်ႉၸၢႆး ၸူဝ်းဢွၼ်တပ်ႉမွၼ်း၊ တပ်ႉလၢၼ်ႉၼႃးသေ တႄႇဢွၵ်ႇသိုၵ်း။ ၶီႇႁိူဝ်းၶိုၼ်ႈထိုင် “ၽႃႉယၢဝ်း”ယဝ်ႉ ၶိုၼ်ႈၸွမ်း သၢႆလိၼ်ထိုင် “ၵမ်ႇၽႅင်းၽဵတ်ႉ”၊ လိုဝ်ႈတီႈ “ၵဵင်းမႆႇ” ႁိုင်လိူၼ်ၼိုင်ႈ။
လုၵ်ႉတီႈၵဵင်းမႆႇသေ ၼွင်ႉမၼ်းၸဝ်ႈ ဢွၼ်သိုၵ်းၶိုၼ်ႈၽၢႆႇ “မိူင်းၾၢင်” ငႃးၼိုင်ႈ။ တူဝ်မၼ်း ၸဝ်ႈ ၵွၼ်းသိုၵ်းငႃးၼိုင်ႈ ၶိုၼ်ႈ “မိူင်းႁၢင်”။ တီႈမိူင်းႁၢင်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် ဢွၵ်ႇသိဝ်ၸၢင်ႉ တီႈၼႃႈယဝ်ႉ ၸပ်းယဵၼ်းမႃး။ ၶၢၼ်ၸႂ်ၼႅၼ်ႇယဝ်ႉလႄႈ ႁႂ်ႈၵႂႃႇႁွင်ႉ ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈမႃး။ ၼွင်ႉမၼ်း ၸဝ်ႈ တၼ်းလႆႈလုမ်းလႃး သၢမ်ဝၼ်း။ မိူဝ်ႈပီ 1604 လိူၼ်ႁူၵ်းမႂ်ႇ 8 ၶမ်ႈ တူၵ်းမႅၼ်ႈဝၼ်းၸၼ် “ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ်” ဢုႇယူႉလႆႈ(50) တၼ်းၼင်ႈမိူင်း 15 ပီသေ ယင်းဢမ်ႇတၼ်းလႆႈမိူဝ်းၸွႆႈ ၸဝ်ႈၶမ်း ၵႆႇၼွႆႉသေ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
လုမ်းလႃးသၢင်းၵျူဝ်ႇ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် တီႈမိူင်းႁၢင်ယဝ်ႉ တပ်ႉထႆးၶိုၼ်းထွႆမိူဝ်းၶိုၼ်း။ ၸဝ်ႈ ၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ မုင်ႈမွင်း သိုၵ်းၸဝ်ၼရေႉသူၼ်သေ ဢွၼ်သိုၵ်းတႆးတိုၵ်း သိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈသိုၵ်းၶႄႇယူႇ။ ပီ 1604 ဢၢဝ်မၼ်းၸဝ်ႈ ၶုၼ်ၶမ်းၼၼ်ႇ၊ ၶမ်းသိုဝ်ႈၾႃႉ ႁူမ်ႈၵၼ်ပွင်ၵူတ်ႉလႄႈ ၼွင်ႉမၼ်းၸဝ်ႈ “ၶုၼ် ၶမ်းၶႅင်ႇ” ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇသေ ႁႅင်းမၼ်းၸဝ်ႈ ယူပ်ႈလူင်းထႅင်ႈ။
ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း လႆႈၶၢဝ်ႇ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ် ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးတင်း လၢႆ ႁႅင်းၸႂ်ဢူၼ်ႈလူင်း။ သွၼ်ႇဝႃႈ ဢမ်ႇပႄႉလႆႈၶႄႇလႄႈမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ၼႆသေ ဢွၼ်ၵၼ်ထွႆသိုၵ်းၽႂ်မၼ်း ၶိုၼ်း။ ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၶဵင်ႇတႃႉလႆႈယဝ်ႉသေ လႆႈတူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇ တီႈၼႃႈသိုၵ်း သႅၼ်ဝီ မိူဝ်ႈပီ 1605 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈဢႃႇဝ “ၺွင်ႇယၢၼ်းမင်း” ၵေႃႈ တိုၵ်းၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉယဝ်ႉ မိူဝ်းၶိုၼ်း။ ဢမ်ႇတၼ်းထိုင် ႁၢင်းႁေႃ။ မိူင်းလူႉႁၢႆတၢႆၵႂႃႇ ၸွမ်းတၢင်း မိူဝ်ႈပီ 1605 ၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈၼရေႉသူၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး ၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ပူၵ်းသၢင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃး။ တိုၵ်းမၢၼ်ႈ၊ တိုၵ်းၶႄႇသေတႃႉ ၶဝ်ၼင်ႇၵၼ်သမ်ႉ ဢမ်ႇယွမ်း ႁပ်ႉ ႁၼ်လီၵၼ်။ ဢွၼ်ၵၼ်ၸႅၵ်ႇပဵၼ် မိူင်းၵဝ်မိူင်းမႂ်း။ ၵူၼ်းၵဝ်ၵူၼ်းမႂ်း ၼႆယူႇတႃႇသေႇ။ မိူင်းလူင် ပဵၼ် မိူင်းယွႆႈ။ မိူင်းယွႆႈ ပဵၼ်မိူင်းဢူၼ်ႈ။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းလူင် ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းၽိတ်ႇ။ တႃႇတေပူၵ်းတင်ႈ ပဵၼ်မႃး “မိူင်းႁေုသႅင်တႆး” ၼႆၼၼ်ႉတႄႉ ၽႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ သေပွၵ်ႈယဝ်ႉ။
မိူင်းၶူင်းၵၢင်လူင်ၼႆႉ ၵႂၢင်ႈယူႇတၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈယႃႇ ၵႃႈဝႃႈ “ၵၢင်ၸႂ်တႆး” ယင်းတိုၵ်ႉၵႅပ်ႈဝႆႉယူႇ ၵူၺ်းတႄႉ “တီႈယူႇတႆး” တေၵႅပ်ႈလူင်းၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်းသေ လိုၼ်းသုတ်းတႄႉ ယင်းတေဢမ်ႇမီးလႆႈယဝ်ႉ လူးၵွၼ်ႇ။ ၵၢင်ၸႂ်ၵႅပ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ႁူဝ်ႉ လွမ်ႉတူဝ်ၵဝ်ႇၶိုၼ်းၵူၺ်း။ ၸႂ်ၵႅပ်ႈ၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉတိပ်ႇၵေႃႈ “တီႈ” တေ ၵႅပ်ႈလူင်းထႅင်ႈၵူၺ်း ၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵိုင်ႇလိုမ်းပႅတ်ႈ။