ၶေႃႈထၢမ်တွပ်ႇ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း

ၶေႃႈထၢမ်တွပ်ႇ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း 2

(1) ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ၊ “ယၢမ်းမွင်းလႄႈ ယၢမ်းမူင်း”ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢၼ်လႂ်မႅၼ်ႈၶႃႈ၊ ၶႅၼ်းတေႃႈသပ်း လႅင်းပၼ်သေၵမ်းၶႃႈ။ (ယိင်းလိူၼ်ၶမ်း)

• တွပ်ႇ။ “မႅၼ်ႈၼင်ႇၵၼ်” တေလႆႈဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ‘ယၢမ်းမွင်း’လႄႈ ‘ယၢမ်းမူင်း’ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ယၢမ်းမွင်းၼႆႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်း မိူဝ်ႈယၢမ်းမူင်း ပႆႇမီးမႃးမိူဝ်ႈၼၼ်ႉဢိူဝ်ႈ။ ဝၼ်းၵူပ်းၶိုၼ်း မီး(60) ၸူဝ်ႈမွင်းဢိူဝ်ႈ။ ယၢမ်းမူင်းတႄႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းယူႇ ဝၼ်းၵူပ်းၶိုၼ်းမီး (24) ၸူဝ်ႈမူင်း ၵၢပ်ႈပၢၼ် မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဢၼ်ဢဝ်ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ ႁဵတ်းၶွပ်ႇလႅၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်းယဝ်ႉ။ ယၢမ်းမွင်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းမၼ်းမႃးၼႆ လႆႈတွႆႇမွင်းသေ ပၼ်သဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်းဢိူဝ်ႈ။ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ မိူင်းၼွၵ်ႈ မိူဝ်ႈယၢမ်းမွင်းပႆႇလိူင်ႇၼမ်ၼၼ်ႉ လႄႈ ပေႃးထိုင် ၵၢင်ၼႂ်ၸဝ်ႉ (4) မူင်း၊ ၵၢင်ဝၼ်း (11)မူင်း၊ ႁူဝ်ၶမ်ႈ (5)မူင်းလႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ မုၼ်ၸဝ်ႈၶဝ် တွႆႇၸီးၸေႇသေ ပၼ်သဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႃႇတေလႆႈတွႆႇမွင်း ၼိုင်ႈပွၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈဢဝ်ၵွၵ်း ၸီးႁူပွင်ႇ တၢင်းၵူၼ်ႈသေ သႂ်ႇၼမ်ႉဝႆႉဢိူဝ်ႈ။ ပေႃးၼမ်ႉၼၼ်ႉ ၸိုမ်းဢွၵ်ႇႁူးသေ သဵင်ႈၵႂႃႇၼိုင်ႈၵွၵ်းၵေႃႈ လႆႈတွႆႇမွင်းပၼ် ၼိုင်ႈပွၵ်ႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ လႆႈဢဝ်ၵွၵ်း သႂ်ႇၼမ်ႉၼၼ်ႉ တႅၵ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း ႁဵတ်းၶွပ်ႇ ၶၢဝ်းယၢမ်းသေ ပေႃးၼမ်ႉသဵင်ႈၼိုင်ႈၵွၵ်းၵေႃႈ ၸင်ႇႁွင်ႉ ဝႃႈ “ယၢမ်းမွင်း” ၼႆယဝ်ႉ။

(2) ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ၊ မိူဝ်ႈလဵဝ်လိၵ်ႈတႆးၼႆႉ လႆႈႁၼ် ဢဝ် ၸႉ သႉ လႉ ရႉ ၸိူဝ်းၼႆႉၽႅတ်းသေ ၸႂ်ႉတိုဝ်း မႃးဢေႃႈ။ လိၵ်ႈတႆးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၵွၼ်ႇ ဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈႁၼ် ဢဝ်ၸႂ်ႉမႃးသေဢမ်ႇၵႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းၼႆႉၵေႃႈ ၼႂ်းပပ်ႉႁဵၼ်း မႄႈလိၵ်ႈတႆး ၵူႈပပ်ႉပပ်ႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇတႅမ်ႈ(သွၼ်)ပႃးလႄႈ ပေႃးႁၼ်ၼႆ တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်လူၶႃႈ?၊ သမ်ႉယွၼ်ႉလူၺ်ႈ လွင်ႈသင်လႄႈ ဢဝ်တူဝ်လိၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၽႅတ်းသေ ၸႂ်ႉမႃးၶႃႈ?။ (ယိင်းထူၺ်းလိုၼ်း)

• တွပ်ႇ။ ၸ ၽႅတ်း၊ သ ၽႅတ်း၊ သွင်တူဝ်ၼၼ်ႉတေ လႆႈလူႁဵတ်းၼင်ႇ သဵင်‘တ’ၽႅတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇ တႅမ်ႈဝႆႉ “သၸ်ႉၸႃႇ” ၼႆၼၼ်ႉလူဝ်ႇလူဝႃႈ “သတ်ႉၸႃႇ” ၼႆသေ မိူၼ်ၼင်ႇ “တသ်ႉသ” ၼႆ ၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလူဝႃႈ “တတ်ႉသ” ၼႆယဝ်ႉ။ “လ” ၽႅတ်းၼၼ်ႉ ပေႃးပဵၼ်တီႈ တိုတ်ႉ “လ” ၽႅတ်းၼႆ လူဝ်ႇလူမိူၼ်ၼင်ႇ “ဝ” ၽႅဝ်းယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇ တႅမ်ႈဝႆႉ “ၵုသူလ်ႇ၊ ၽူလ်ႇ” ၼႆၸိူဝ်းၼႆႉ တေလႆႈလူၼင်ႇသဵင် “ဝ” ၽႅတ်းၼၼ်ႉသေ ဝႃႈ“ၵုသူဝ်ႇ၊ ၽူဝ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးပဵၼ် တီႈဢၼ်ၽႅတ်းၽၢၵ်ႈ မႄႈလွမ်ႈလၢႆလၢႆလႂ်၊ ၽႅတ်းၽၢၵ်ႈ တၢင်ႇလၢႆလၢႆလႂ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသမ်ႉ လူဝ်ႇလူ ၼင်ႇသဵင် “ၼ” ၽႅတ်းယဝ်ႉ။ “ရ” ၽႅတ်းၵေႃႈ တေလႆႈလူ မိူၼ်ၼင်ႇသဵင် “ၼ” ၽႅတ်းယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇတႅမ်ႈဝႆႉ “ဝိႁၢရ်ႇ”ၼႆၵေႃႈ တေလႆႈ လူဝႃႈ “ဝိႁၢၼ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈလႆႈဢဝ် (ၸ၊ သ၊ လ၊ ရ)ၸိူဝ်းၼႆႉ ၽႅတ်းသေ ၸႂ်ႉၼၼ်ႉၸမ်ႉ ယွၼ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်လူၺ်ႈ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ယၢမ်ႈႁဵၼ်းဢဝ် လိၵ်ႈပိူၼ်ႈတၢင်ႇၶိူဝ်းသေ ႁပ်ႉဢဝ်ၾိင်ႈလိၵ်ႈပိူၼ်ႈ မႃးၸိမ်ၵႄႈ ၾိင်ႈလိၵ်ႈတႆး တေလႆႈဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉသင် ပေႃးဝႃႈၼႆ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၾိင်ႈလိၵ်ႈတႆးၼႆႉ ၸ်၊ သ်၊ လ်၊ ရ် ၼႆႉ ဢမ်ႇယၢမ်ႈမီး၊ ၵူၺ်းယၢမ်ႈမီးမႃး ၵ်၊ င်၊ ၺ်၊ တ်၊ ၼ်၊ ပ်၊ မ်၊ ဝ် (8) တူဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵူၺ်းလႄႈဝႃႈယဝ်ႉ။

(3) ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ၊ ႁဵင်းၵၢတ်ႈပႅတ်ႇပႃး ဢၼ်ပႃး ၼႂ်း ဢေႃးၵႃႇသၼၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈသင်တီႈၶႃႈ?၊ ႁဵင်းၵၢတ်ႈ ပႅတ်ႇပႃးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ သမ်ႉပဵၼ်သင်လၢႆလၢႆၶႃႈ။ (ၸၢႆးတွမ်းႁိုင် - ထုင်ႉမၢဝ်း)

• တွပ်ႇ။ “ႁဵင်း” ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တီႈၼႆႈဝႃႈလူၺ်ႈ တီႈယူႇတၼ်းသဝ်းၼႆယဝ်ႉ။ “ၵၢတ်ႈ” ဢၼ်ဝႃႈၸမ်ႉ ၵၢတ်ႈလုတ်ႈႁၢမ်းပဝ်ႇ၊ ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် ပွင်ႇဝႃႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းသွင်ၶေႃႈ လေႃးၵၼ်မႃးၼႆ ပွင်ႇ ဝႃႈတီႈယူႇတၼ်းသဝ်း ဢၼ်ၵၢတ်ႈလုတ်ႈႁၢမ်းပဝ်ႇ တီႈဢမ်ႇမီး သုၼ်ႇလႆႈ သုၼ်ႇပဵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းပႃႇလိဝႃႈ “ဢၵ်ႉၶၼ” ၼႆယဝ်ႉ။ သၽေႃးမၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ဢဝ်လိၵ်ႈတႅမ်ႈဝႆႉ တီႈယူႇတၼ်းသဝ်းလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ “ႁဵင်းလၵ်ႈ” ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁဵင်းၵၢတ်ႈပႅတ်ႇပိူင်ဢၼ်ဝႃႈၸမ်ႉ၊ မိူဝ်ႈၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ပိုတ်ႇၵီႈပႂၢင်းမႃးၼႂ်းလေႃးၵလႄႈ လႆႈၵႂႃႇပဵၼ်တီႈ တမ်ႇတီႈယေႃႈ- (1) ငရၢႆး (2) သတ်း (3) ပိၵ်ႉတႃႇ (4) လႆႈၵႂႃႇပဵၼ်သၢင် ဢၼ်ဢႃႇယုယၢဝ်းယိုၼ်း ၼႃႇၼၼ်ႉလႂ် (5) လႆႈပဵၼ်ၵူၼ်းယူႇ တီႈၶွပ်ႇလႅၼ်လိၼ် ၶႅၼ်ႈ လွႆ။ တီႈဢၼ်ၽြႃးရႁၢၼ်းတႃႇ ဢုပသၵႃႇၶဝ်ဢမ်ႇ ႁူႉၸၵ်း လႆႈၼၼ်ႉလႂ်ယဝ်ႉ။ (6) လႆႈပဵၼ်ၵူၼ်းဢၼ်မီးလမ်းႁၼ်/ တၢင်းႁၼ် ၽိတ်းပိူင်ႈလႂ်။ (7) လႆႈပဵၼ်ၵူၼ်း ဢၼ်ႁူၼူၵ်ႇ၊ တႃမွတ်ႇ၊ ၼိုၵ်းၼႃ၊ ဢႃႉ ဢၵ်း၊ ဢမ်ႇမီးၺၢၼ်ႇ လူင်ႉလႅင်းပွင်ႇၸႂ် ၼိူဝ်တြႃး ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈလႂ်။ (8) မီးၺၢၼ်ႇတႃလူင်ႉလႅင်း ပွင်ႇၸႂ်တြႃးယူႇသေ တႃႉ ၽြႃးၸမ်ႉဢမ်ႇပေႃႇလႂ်ၼႆ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

• လင်ႇၵႃႇဢူမ်ဢၢၼ်ႇ
• မိူဝ်ႈၽြႃးၵီႈ ႁွတ်ႈသၢမ်တီႈတမ်ႇ၊
• သၢင်တီႈသၢၵ်ႈယၢဝ်း၊ ပႅၼ်ပႄႈႁၢဝ်းလိုၵ်ႉ၊
• လမ်ဝဝ်းမီးၺၢၼ်ႇ ဢမ်ႇမီးၺၢၼ်ႇလူင်ႉ၊
• မီးၺၢၼ်ႇလူင်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈဝူင်ႉတူၼ်မျၢတ်ႈ၊
• ႁၢမ်းလၢၼ်ႇၵၢတ်ႈတေႉ ႁဵင်းၵၢတ်ႈပႅတ်ႇၶႂၢင်ႇ မီးၸိူင်ႉၼႆ။ ဢိင်ၼႂ်းဢင်ႇၵုုတ်ႉတရၼိၵႃႇယပပ်ႉ (3) သေ သပ်း လႅင်း တွပ်ႇပၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

(4) ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ၊ မွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇၼႆႉ ဢဝ်သုင်းၵေႃႈဢမ်ႇလႆႈ၊ ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈလႄႈ ဢဝ်လူႇတၢၼ်းႁဵတ်းသင်ၶႃႈ?။ (ၸၢႆးသႅင်ဢေး၊ မိူင်းၵုတ်ႈ)

• တွပ်ႇ။ လွင်ႈလႆႈလူႇတၢၼ်း မွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇၼႆႉ လႆႈတူၺ်းတီႈလူႇတၢၼ်းမၼ်းသေ ဢဝ်သၽေႃး တီႈပွင်ႇမၼ်းဢိူဝ်ႈ။ ပေႃးလူႇတၢၼ်း ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼႆ မၼ်းပဵၼ်တၢင်းလူႇ ဢၼ်ႁႂ်ႈႁဝ်း ၶုၵ်းထူပ်းၵုင်ႇ ၵုၼ်း မုၼ်ငဝ်းၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈဢိူဝ်ႈ။ ႁုၼ်ႁၢင်ႈၽြႃး ပဵၼ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢမ်ႇလူဝ်ႇ မွၵ်ႇယႃႈ ၶဝ်ႈတႅၵ်ႇႁဵတ်းသင်သေတႃႉၵေႃႈ ပေႃးႁဝ်းႁုပ်ႈႁၼ်မွၵ်ႇၼႆ ႁႂ်ႈပေႃးႁူႉၶုၵ်းထူပ်းၽြႃး ပဵၼ်ၸဝ်ႈလႄႈ လႆႈဢွၼ် ၵၼ်လူႇတၢၼ်း မွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇယဝ်ႉ။ ပိူင်လူင်တေႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈတႃႇ ပုတ်ႉထႃႇၼုတ်ႉသတိ ၽႃႇဝ ၼႃႇယဝ်ႉ။

ဢၼ်ဢဝ်လူႇတၢၼ်းတီႈမုၼ်ၸဝ်ႈၸမ်ႉ-

1. ဢဝ်ႁဵတ်းလၵ်းထၢၼ် (သၢၵ်ႈသေႇ) သူပ်းၵႂၢမ်၊း
2. ဢဝ်တၢင်းၶူဝ်းလူႇ ၼႆမီးတီႈပွင်ႇသွင်မဵဝ်းယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈလိၵ်ႈလၢႆးပႆႇႁိူင်းၼၼ်ႉ လွင်ႈၽိတ်ႈမွၵ်ႇ ပၢင်းၵၼ်ၼႆႉ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းႁိူၼ်းၵေႃႈ လႆႈဢဝ်ထုၵ်ႈ ၼဵင်ႈၽိတ်ႈမွၵ်ႇၵၼ်သေ ပေႃးပဵၼ်မုၼ်ၸဝ်ႈၵေႃႈ လႆႈဢဝ်မွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇ ၽိတ်ႈပၢင်းဢဝ်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ လွင်ႈၼႆႉလႄႈ ၵႂၢမ်းတႆးၸင်ႇမီးဝႆႉဝႃႈ “ၼမ်ႉဢမ်ႇလိူဝ်ၾႆး ၵႂၢႆးဢမ်ႇလိူဝ်ဢႅၵ်ႇ မုၼ်ၸဝ်ႈ ဢမ်ႇလိူဝ်လႆႈ မွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈဝႃႈ ၽိတ်ႈပၢင်းဝႆႉၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈမုၼ်ၸဝ်ႈပေႃး ဢမ်ႇလူင် ဢမ်ႇလိုမ်းၸၵႂႃႇၼၼ်ႉ ဢဝ်မွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇ ႁဵတ်းလၵ်းထၢၼ်မၼ်းဝႆႉ၊ ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် ၶေႃႈပၢင်းမုၼ် ၸဝ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။

လိူဝ်ၼၼ်ႉၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ၶူဝ်းလူႇမဵဝ်းယွင်ႈ ဢမ်ႇပေႉလႆႈလႂ်၊ ၶူဝ်းလူႇမဵဝ်းဢမ်ႇဢၢပ်ႈ မုၼ်ၸဝ်ႈယိပ်းလႂ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ်မွၵ်ႇယႃႈ ၶဝ်ႈတႅၵ်ႇတၢင်ႇသေ လူႇတၢၼ်းယဝ်ႉ။ မဵဝ်းယွင်ႈဢမ်ႇပေႉလႆႈၼၼ်ႉတႄႉ လႅင်းၸႂ်ငၢႆႈယဝ်ႉ။ မဵဝ်းမုၼ်ၸဝ်ႈ ဢမ်ႇလီယိပ်း ဢၼ်ဝႃႈၸမ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇငိုၼ်းလႂ်၊ ဢဝ်တၢင်းၵိၼ် ၵၢပ်ႈဝၢႆးဝၼ်းလႂ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵိၼ်ၼႆႉ ပေႃးဢဝ်ၵၢပ်ႈ ဝၢႆးဝၼ်းၼႆ မိူဝ်ႈၽုၵ်ႈၵၢင်ၼႂ်ၵေႃႈ တၢင်းၵိၼ်ဢၼ်ၵၢပ်ႈ ဝႆႉၼၼ်ႉ မုၼ်ၸဝ်ႈဢမ်ႇလီသုင်းယဝ်ႉ၊ ပေႃးဝႃႈသုင်းၼႆ မုၼ်ၸဝ်ႈထုၵ်ႇ ဢႃႇပၢတ်ႈ မီးတၢင်းၽိတ်းဢိူဝ်ႈ။

ယွၼ်ႉပဵၼ်ၼင်ႇဢၼ်ဝႃႈမႃးယဝ်ႉ ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈ ငိုၼ်းလႂ် တၢင်းၵိၼ် ဢၼ်လူဝ်ႇလူႇဝၢႆးဝၼ်းလႂ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပေႃးႁဝ်းတေဢဝ်ယုၵ်ႉၵၢပ်ႈ မုၼ်ၸဝ်ႈၼႆ ပေႃးမုၼ်ၸဝ်ႈ ဢမ်ႇပႅတ်ႈသေ ဢဝ်ယိပ်းတိုဝ်း ၵိၼ်သုင်းၵႂႃႇၼႆ မုၼ်ၸဝ်ႈသမ်ႉတေမီးတၢင်းၽိတ်း၊ ပေႃးပဵၼ်ၶူဝ်းလူႇ ၼၵ်းၵေႃႈ သမ်ႉဢမ်ႇယုၵ်ႉပေႉလႆႈ ပေႃးၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ဢမ်ႇၵၢပ်ႈသေ ဝႆႉဝႆႉၵေႃႈ သမ်ႉတေဢမ်ႇပဵၼ် သႃႁတ်ထိၵတႃႇၼ (လႆႈဢဝ်မိုဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ ယုၵ်ႉလူႇ) လႆႈလႄႈ ႁႂ်ႈပေႃးၶႅမ်ႉလႅပ်ႈတင်းသွင်ၾၢႆႇ သွင်ပႃႈၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ် မွၵ်ႇယႃႈၶဝ်ႈတႅၵ်ႇ တၢင်ၶူဝ်းလူႇသေ လူႇတၢၼ်းယဝ်ႉ။

ၶေႃႈထၢမ်တွပ်ႇ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း 3

(5) ထၢမ်။ ၶႃႈႁဝ်း ဢမ်ႇပႆႇလူင်ႉလႅင်းၸႅင်ႈၸႂ် ဢိတ်းၼိုင်ႈ လႄႈ ထၢမ်မႃးဢေႃႈ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ “ၶႂ်ႈ” လႄႈ “ၶႆႈ” ၼၼ်ႉ တေလႆႈၸႂ်ႉ ၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ တီႈပွင်ႇမၼ်း မီး ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၶႃႈ?။ (ၵဵင်းသိူင်း၊ မိူင်းဝၼ်း)

• တွပ်ႇ။ “ၶႂ်ႈ” ဢဵၼ်းဢၢၼ်းမီးဝႆႉၼႂ်းၸႂ် သေတႃႉ ဢၼ်ဢမ်ႇပႆႇပဵၼ် ႁဵတ်းသၢင်ႈႁၢင်ႈပွင်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ “ၶႂ်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ (ၵဝ်ပႆႇလႆႈဢၢပ်ႇၼမ်ႉ လႄႈ ၵဝ်ၶႂ်ႈ ဢၢပ်ႇ ၼပ်ႉဢိူဝ်ႈ)

“ၶႆႈ” ၼႆႉ မီးတီႈပွင်ႇသွင်ပိူင်။

1. လွင်ႈဢၼ်ပဵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉသေ သိုပ်ႇလၢတ်ႈ သိုပ်ႇႁဵတ်း သိုပ်ႇဝူၼ်ႉၸွမ်းၽၢႆႇလင်မၼ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ“ၶႆႈ” ၼႆ ယဝ်ႉ။ (ပူႇႁဝ်းၶႆႈၼႄႁဝ်း ဢပုမ်ႇတွင်တူၺ် တွင်မွင်း၊ မၼ်းပၢႆႈၵႂႃႇလႆႈသၢမ်ဝၼ်းယဝ်ႉလႄႈ ႁဝ်းမႃးၸွမ်းၶႆႈမၼ်း ဢိူဝ်ႈ၊ ၵဝ်ဝူၼ်ႉၶႆႈၸွမ်း လွင်ႈၶဝ်သေတႃႉ ၺၢၼ်ႇၵဝ် ဢမ်ႇၶိုတ်း။)

1. ၸဵပ်းဢၼ်ငၢၼ်ႈယိုၵ်ႉ ꧦ တီႈၵွၵ်းႁူဝ်ၵဝ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉ ဝႃႈ “ၶႆႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ (ႁူဝ်ၶႆႈ)

(6)ထၢမ်။ ၸၵႂႃႇ၊ တေႇၵႂႃႇ၊ တေးၵႂႃႇ ၵႂၢမ်းသၢမ် ၶေႃႈၼႆႉ ၶေႃႈလႂ်ပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆးႁဝ်း၊ လႅပ်ႈႁၢင်ႈၽင်တႆးႁဝ်း တီၶႃႈ?။ (ၵဵင်းသိူင်း၊ မိူင်းဝၼ်း)

• တွပ်ႇ။ ၵႂၢမ်းသၢမ်ၶေႃႈၼႆႉ တႆးႁဝ်းဢဝ်ၸႂ်ႉ တိုဝ်းတင်း သၢမ်ၶေႃႈယဝ်ႉ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ “ၸၵႂႃႇ” ၼႆၼၼ်ႉ ပေႃးၸူၺ်ႉ တူၺ်းလီ ꧦၼႆၸိုင် “ၸ” ၼႆၼၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈ “ဢမ်ႇလီ” ဢမ်ႇၶႅမ်ႉ၊ ဢမ်ႇၵျႃႉၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ သင်ၸႂ်ႉတိုဝ်း “တေႇၵႂႃႇ၊ တေးၵႂႃႇ” ၼႆၵေႃႈ ၵုမ်ႇထူၼ်ႈယဝ်ႉ။ “ၸၵႂႃႇ” “တေႇၵႂႃႇ” ၸိူဝ်းၼႆႉ တိုၵ်ႉၸင်ႇႁႃတႄႇၵူၺ်း ၵူဝ်မၼ်း ၸႃႉလႄႈ ထုၵ်ႇလီပူတ်းပႅတ်ႈယူႇယဝ်ႉ။

(7) ထၢမ်။ တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈတႆးႁဝ်း တႅမ်ႈၵႂၢမ်း ပႃႇလိ ဢမ်ႇၵုမ်ႇ ထူၼ်ႈလႆႈသေတႃႉ တႅမ်ႈၸွမ်းသဵင်ဢွၵ်ႇမၼ်း ၵူၺ်းၵေႃႈ ၵုမ်ႇထူၼ်ႈယူႇၶႃႈယူဝ်ႉ၊ ၼႂ်းပပ်ႉတႆးႁဝ်း ပေႃးဝႃႈ တႅမ်ႈသဵင် ဢွၵ်ႇမၼ်းၵုမ်ႇထူၼ်ႈၼႆၸိုင် ၶႂ်ႈႁႂ်ႈတႅမ်ႈ တူဝ်လိၵ်ႈတႆး လွၼ်ႉလွၼ်ႉဢေႃႈ။ (ၵဵင်းသိူင်း၊ မိူင်းဝၼ်း)

• တွပ်ႇ။ ဢဝ်သဵင်ဢွၵ်ႇတူဝ်လိၵ်ႈတႆးသေ တႅမ်ႈပႃႇလိၼႆႉ သဵင်မၼ်းၵေႃႈပႆႇတဵမ်ထူၼ်ႈ၊ တူဝ်မၼ်းၵေႃႈ ပႆႇတဵမ် ထူၼ်ႈၵွၼ်ႇ။

သဒ္ဒ = ၵျၢမ်းပၵ်းပိူင် တႅမ်ႈလိၵ်ႈ

သတ္တ = တူဝ်သတ်း တူဝ်ပႃႇလိသွင်တူဝ်ၼႆႉ ပေႃးဢဝ်သဵင်ဢွၵ်ႇတႆး တႅမ်ၼႆ တေလႆႈတႅမ်ႈဝႃႈ “သတ်ႉတႃႇ” ၼႆသေ မိူၼ်ၵၼ် ၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆၼင်ႇႁိုဝ် တူဝ်လိၵ်ႈလႄႈတီႈပွင်ႇ မၼ်း ပေႃးတေတႅတ်ႈၼႅတ်ႈၼၼ်ႉ ၽူႈထတ်းလိၵ်ႈ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းတႄႉႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ပႃႇလိတႆးၵေႃႈထုၵ်ႇလီ မီးၶေႃ ꧦယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆလွင်ႈပႃႇလိတႆးၼၼ်ႉ ပႂ်ႉတူၺ်း ၼႂ်းၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ (4) တႃႉ။

(8)ထၢမ်။ လိၵ်ႈထူဝ်ႇငွၵ်ႈ (လိၵ်ႈတူဝ်ယၢဝ်း) လႄႈ လိၵ်ႈ တူဝ်မူၼ်းၼႆႉ ဢၼ်လႂ်တေႁၢင်ႈလီတႃၵူၼ်း ၼႂ်းၵမ်ႇ ၽႃႇ ပုၼ်ႈတႃႇတႆးႁဝ်းၶႃႈ?။ (ၵဵင်သိူင်း၊ မိူင်းဝၼ်း)

• တွပ်ႇ။ လွင်ႈပိုၼ်းလိၵ်ႈတႆးႁဝ်းႁဵတ်းႁိုဝ် လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃး ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပေႃးႁဝ်းၶူၼ်ႉၶႂႃႉ (Research) ၼႄလႆႈ ၼႆၸိုင် တေဢမ်ႇမီးပၼ်ႁႃ Problem သင်။ လိၵ်ႈ တူဝ်သင်ၵေႃႈယဝ်ႉ ပေႃးဝႃႈပဵၼ်လိၵ်ႈ ဢၼ်ပၼ် လွင်ႈ တၢင်းႁူလႅင်း တႃလႅင်း ပုၼ်ႈတႃႇတႆးၼႆၸိုင် ပဵၼ်လိၵ်ႈ ဢမ်ႇႁၢင်ႈၸႃႉသေဢၼ်။

(9) ထၢမ်။ သွၼ်၊ ႁဵတ်း၊ ၽိုၵ်း ၵႂၢမ်းသၢမ်ၶေႃႈၼႆႉ သပ်း လႅင်းၸႅၵ်ႇၽႄ ၼႄပၼ်ႁႂ်ႈၸႅင်ႈသေၵမ်းၶႃႈ။ (ၵဵင်းသိူင်း၊ မိူင်းဝၼ်း)

• တွပ်ႇ။ သွၼ် - ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၸဝ်ႈၵဝ်ႇမေႃယဝ်ႉသေ ၶိုၼ်းၼႄပၼ် ၸိူဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇပႆႇမေႃ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (သွၼ်= လး ၼြၶေႆ)

ႁဵၼ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပႆႇမေႃသေၵႂႃႇ လဵပ်ႈ ႁဵၼ်းဢဝ် ႁႂ်ႈမေႃၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (ႁဵၼ်း= လး ူၼမေၺ ၽိုၵ်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပႆႇလႅၼ်ႇလီ ꧦသေ ၼင်ႇ ႁိုဝ်တေလႅၼ်ႇတေမေႃလီ ꧦၼၼ်ႉ ၵမ်း ꧦႁဵတ်းလိုမ်ႉ ၶိုၼ်းတိၵ်း ꧦ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (ၽိုၵ်း= လး မြငေၺ ) တႆးဝႃႈ ၽိုၵ်း၊ တႆးမၢဝ်းဝႃႈ ၽိုၵ်၊ တႆးၼိူဝ်ဝႃႈၽိုၵ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။

(10)ထၢမ်။ ၼုင်ႈ၊ ၼိုင်ႈ၊ ၼိူင်ႈ ၵႂၢမ်းသၢမ်ၶေႃႈၼႆႉ သပ်း လႅင်းပၼ် ႁႂ်ႈၸႅင်ႈသေၵမ်းၶႃႈ။ (ၸၢႆးသၢႆလၢဝ်ၶိူဝ်း တၢင်ႉယၢၼ်း)

• တွပ်ႇ။ ဢဝ်ၵူၼ် ဢမ်ႇၼၼ် ဢဝ်သိူဝ်ႈမႃး သုပ်းႁေႃႇ ဝဵၼ်းတီႈတူဝ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ “ၼုင်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။သႂ်ႇ ၼႂ်းႁႆသေ ဢဝ်ဢၢႆၼမ်ႉၽူတ်ႉႁုပ်ႇႁၢင်ႈ ႁႂ်ႈသုၵ်း ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ “ၼိုင်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ ထႅင်ႈ တူဝ်ၼပ်ႉတႆး ဢၼ် လဵဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢၢၼ်ႇဝႃႈ “ၼိုင်ႈ” ၼႆၼင်ႇၵဝ်ႇ ယဝ်ႉ။ မၢင်ၸိူဝ်းဢၢၼ်ႇဝႃႈ “ၼိူင်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၵပ်ႈၵၢႆႇ လူၺ်ႈ တူပ်ၼပ်ႉ “ၼိုင်ႈ” ၼႆႉ တႆးမိူင်းၼိူဝ်ဢၢၼ်ႇဝႃႈ “ၼိူင်ႊ”၊ တႆးထႆး ဢၢၼ်ႇဝႃႈ “ၼိုင်ႉ”၊ တႆးလိုဝ်ႉ တႆးသိပ်း သွင်ပၢၼ်းၼႃး ဢၢၼ်ႇဝႃႈ “ၼိုင်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၸၢႆးသၢႆလၢဝ်ၶိူဝ်းႁဝ်း လူဝ်ႇမေႃ ဢဝ်ၸႂ်ႉတေႃႇၵူၼ်း ဢၼ်ထွမ်ႇႁဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(11) ထၢမ်။ “0” ၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ သုၼ်ႁႃႉ၊ ဢမ်ႇၼၼ် သူၼ် ၼႆၶႃႈႁႃႉ?၊ (ၸၢႆးသၢႆလၢဝ်ၶိူဝ်း တၢင်ႉယၢၼ်း)

• တွပ်ႇ။ တေလႆႈဝႃႈ “သုၼ်” ၼႆယဝ်ႉ။ “သုၼ်”ၼႆႉ လုၵ်ႈတီႈ “သုၺ” သေပဵၼ်မႃး၊ ပဵၼ်မႃး “သုၺ်”၊ သဵင် “ၺ” ၽႅတ်းၼႆႉ လိၵ်ႈတႆးၵူႈပွၵ်ႈၸႂ်ႉမိူၼ် “ၼ” ၽႅတ်းယဝ်ႉ။ လုၵ်ႈတီႈ “သုၺ်” သေပဵၼ်မႃး “သုၼ်” ၼႆယဝ်ႉ။ သုၺ သုၺ်>သုၼ်။

(12)ထၢမ်။ ပေႃးတူင်ႉတၵ်ႉၵၼ် “မႂ်ႇသုင်” ၼႆ တေလႆႈ ႁဵတ်းႁိုဝ် ၼပ်ႉယမ်တူင်ႉတၵ်ႉၵၼ်ၶႃႈ?။ မႂ်ႇသုင် ဢၼ် ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁိုဝ်ပဵၼ်မႃးၼႆ ၶႅၼ်းတေႃႈ သပ်းလႅင်း ပၼ် တီႈပွင်ႇမၼ်းၽွင်ႈ သေၵမ်းဢေႃႈ။ (ၸၢႆးသၢႆလၢဝ်ၶိူဝ်း၊ တၢင်ႉယၢၼ်း)

• တွပ်ႇ။ လွင်ႈတူင်ႉတၵ်ႉၵၼ် ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉ ၵူၼ်းမၢင် ၸိူဝ်းယိပ်းမိုဝ်းၵၼ်၊ မၢင်ၸိူဝ်းၵွတ်ႇၵၼ်၊ မၢင်ၸိူဝ်း ဢဝ် ၶူႈၼင်ထုၺ် ၵၼ်မီးၵူႈပိူင် ꧦယဝ်ႉ။ တႆးထႆး တႆးလၢဝ်း တႄႉ ႁွမ်းမိုဝ်းဝႆႈသႃ တူင်ႉတၵ်ႉၵၼ်မႃး တေႃႇထိုင် ယၢမ်း လဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ တႆးႁဝ်းၵေႃႈဢဝ် ၼႆႉၵႂႃႇၼႃႈ ပေႃး တူင်ႉတၵ်ႉၵၼ် မႂ်ႇသုင်ၼႆ ၸဵမ်းၸၢႆး ၸဵမ်ယိင်း လဵၵ်ႉယႂ်ႇ ၼုမ်ႇထဝ်ႈ မုၼ်ၸဝ်ႈ ၵူၼ်းႁိူၼ်း ႁွမ်ႈမိုဝ်းဝႆႈၵၼ်ၼၼ်ႉ တေတူၵ်းထုၵ်ႇၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ သေပိူၼ်ႈယူႇ။ မိူဝ်းၼႃႈမႃးႁဝ်း တေလႆႈ ၵပ်းသိုပ်ႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးႁဝ်း ၵူႈတီႈတီႈယူႇလူး။

“မႂ်ႇသုင်” ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၶူးမေႃယႃလူင်လုင်းပႃႉ ၺၢၼ်ႇ သီႇပေႃႉ (ၽႂ်ပဵၼ်ၽႂ်ၼႂ်းမိူင်းတႆး) ဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင် ဝႃႈ တႆးႁဝ်းၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီမီး ၶေႃႈၵႂၢမ်းတူင်ႉတၵ်ႉၵၼ် ၸိူင်ႉ ၼင်ႇပိူၼ်ႈယူႇၼႆလႄႈ ၸင်ႇလိူၵ်ႈႁႃၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်လီ ဢၼ်ၶႅမ်ႉသေ ဢွၼ်ၵၼ်တႄႇႁွင်ႉ တၵ်ႉၵၼ်မႃးမိူဝ်ႈ ပၢၼ် ၵျႃႇပၢၼ်ႇ 1943 ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။

တီႈပွင်ႇ မႂ်ႇသုင်တႄႉ “ႁႂ်ႈမီးတူဝ်မႂ်ႇ၊ ၸႂ်မႂ်ႇ၊ ၽိူၵ်ႇ ၸိုၼ်ႈၶၢဝ်သႂ်သေ ႁႂ်ႈၵၢၼ်ငၢၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ တူဝ်းတွၼ်း ၸၼ်ႉသုင်သေၵမ်း” ၼႆယဝ်ႉ။

(13) ထၢမ်။ သဵင်ႁူၵ်း ယၵ်းၶိုၼ်ႈ (ႊ) ၼၼ်ႉ ၼႄပၼ် တီႈ ၸႂ်ႉမၼ်းဢိတ်းၼိုင်ႈၶႃႈ။ (ၸၢႆးသၢႆလၢဝ်ၶိူဝ်း တၢင်ႉယၢၼ်း)

• တွပ်ႇ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ သဵင်ႁူၵ်းၼႆႉ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၵေႃႈ တိုၵ်ႉၶူၼ်ႉၶႂႃႉတူၺ်းယူႇ၊ သဵင်ႁူၵ်းၼႆႉ ပီႈၼွင်ႉ တႆးလူင် ၶဝ် ဢမ်ႇမေႃၸႂ်ႉတိုဝ်းသေတႃႉ တႆးၼိူဝ် တႆးမၢဝ်း တႆးထႆး တႆးလႅင် ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶဝ်မီးတီႈၸႂ်ႉ ၽႂ်မၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းသဵင် တႆးလူင်တႄႉသဵင်ႁူၵ်းၼႆႉ မၢင်တီႈပဵၼ် သဵင် ၼိုင်ႈ၊ မၢင်တီႈပဵၼ် သဵင်သၢမ်လႆႈႁၼ် ၼင်ႇၼႆသေ ဢမ်ႇၵႃး သဵင်ႁူၵ်းၼႆႉ ပဵၼ်ႁင်းၶေႃမၼ်းၵေႃႈ မီးယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈၶႂ်ႈၸဵဝ်းပွင်ႇၸႅင်ႈလႅင်းၸႂ်ၼႆတႄႉ ၸၢႆးသၢႆလၢဝ် ၶိူဝ်းႁဝ်း လူဝ်ႇမိူဝ်းယူႇသဝ်း ထွမ်ႇငိၼ်းသဵင်ႁူၵ်း တီႈထုင်ႉ မၢဝ်းမိူင်းၼိူဝ်ယူႇယူဝ်ႉ။

(14)ထၢမ်။ ၵႂၢတ်ႇ၊ ၵႂၢၼ်၊ ၵႂၵ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ပိၼ်ႇ ပၼ်တီႈပွင်ႇ မၼ်းၽွင်ႈၶႃႈ။ (ၸၢႆးသၢႆလၢဝ်ၶိူဝ်း တၢင်ႉယၢၼ်း)

• တွပ်ႇ။
  • ၵႂၢတ်ႇ = ဢဝ်မႆႉ (ဢမ်ႇၼၼ်) ဢဝ်မိုဝ်းဝၢင်း ယၢဝ်းသေ ပၢၵ်ႈၵႂႃႇပၢၵ်ႈၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵႂၢတ်ႇယဝ်ႉ။ (ၵႂၢတ်ႇ ၶဝ်ႈသၢၼ်)
  • ၵႂၢၼ် = လၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈၶုၼ်သၵျႃး၊ ၶႂၢၼ်ၼႆ ၵေႃႈႁွင်ႉ ယဝ်ႉ။ (ၵႂၢၼ်သၵျႃး ၼၢၵ်ႈလႅဝ်ပင်း)
  • ၵႂၵ်း = ၽၢႆးမိုဝ်းထပ်းၵၼ်သေ ႁွင်ႉဢဝ်ႁႂ်ႈမႃး ၸူး ႁဝ်း။ (ၵႂၵ်းမိုဝ်း ႁွင်ႉဢဝ်မၼ်းမႃးလူး)

ၶေႃႈထၢမ်တွပ်ႇ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း 4

(15) ထၢမ်။ ပပ်ႉၸဵင်ၶမ်းလႅင်း ဢၼ်တေ ဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ တၢင်းႁၼ်ထိုင် တၢင်းယိူင်းဢၢၼ်းၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မီးၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆ ပိုတ်ႇပၢၵ်ႈၼႄ ပီႈၼွင်ႉၽူႈလူလိၵ်ႈ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၽွင်ႈၶႃႈ။ (သႅင်ၵဝ်ႈၼမ်ႉ လၢႆးၶႃႈ)

• တွပ်ႇ။ ပေႃးလူတူၺ်း တီႈၶေႃႈသင်ႇ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၼႆ တေႁူႉပွင်ႇတၢင်းယိူင်းဢၢၼ်း ႁၼ်ထိုင် ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းယူႇ။ ပိူင်လူင်မၼ်းတေႉ ႁႂ်ႈလိၵ်ႈႁဝ်းႁိူင်း၊ ႁႂ်ႈမီးတၢင်းႁူႉ ၽႃႇသႃႇဢၼ်ႁဝ်း ၵိူဝ်းလီၼပ်ႉထိုဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(16) ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းတီႈၶႃႈ ... တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈတႆးႁဝ်း ပေႃးဢဝ်လေႃးၵၼ်ၸိူင်ႉ ၼင်ႇတီႈၼႂ်းၼႆႉ ၸွင်ႇတေ ဢွၵ်ႇလႆႈသဵင်မၢၼ်ႈၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇဢၼ်ၼႄမႃး ၼၼ်ႉႁိုဝ် ?၊ ၶႅၼ်းတေႃႈတႅပ်းတတ်းပၼ်သေၵမ်းၶႃႈ။

တၢႆႉ + တၢၵ်ႉ = တၢႆၵ်ႉ (တိုက်)

တၢႆး + တၢင်း = တၢႆင်း (တိုင်း)

ၵျႆႉ + ၵျၢၵ်ႉ = ၵျၢႆၵ်ႉ (ကြိုက်)

မၢႆႇ + မၢင်ႇ = မၢႆင်ႇ (မိုင်)

မျၢႆႇ + မျၢင်ႇ = (မြိုင်)

ႁႅင်းတႆး (လၼ်ႈၶမ်း)

• တွပ်ႇ။ လိၵ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈ ႁႂ်ႈဢွၵ်ႇလႆႈ သဵင်မၢၼ်ႈၽဵၼ်ႈ ꧦ ၼၼ်ႉ ပဵၼ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႈမဵဝ်းလဵဝ်ၵူၺ်းယဝ်ႉ လိၵ်ႈၵူၼ်း ၶိူဝ်းၼိုင်ႈ ၵႂႃႇတႅမ်ႈသဵင်ႇဢွၵ်ႇၶိူဝ်းၼိုင်ႈ ႁႂ်ႈၽဵၼ်ႈ ꧦပီႇ ꧦ ၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇပီႇလႆႈလီ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ႁႅင်းတႆးတႅမ်ႈ ၼႄမႃးၼၼ်ႉ ၸမ်သဵင်မၼ်းယူႇ၊ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၵေႃႈ ဝူၼ်ႉယူႇ၊ “ၸွင်ႇမၢၼ်ႈၶဝ် ဢဝ်လိၵ်ႈၶဝ်လေႃးၵၼ် ႁႂ်ႈဢွၵ်ႇသဵင်တႆးႁဝ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ ႁဝ်းၶႂ်ႈဢဝ်လိၵ်ႈႁဝ်း ဢွၵ်ႇသဵင်မၢၼ်ႈၼၼ်ႉယူႇႁိုဝ်” ၼႆယူႇ။

(17) ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ... ၵွပ်ႈသင်လႄႈ ပပ်ႉလိၵ်ႈတႆးႁဝ်း ႁိုင်ႁိုင်ၼၢၼ်းၼၢၼ်း ၸင်ႇဢွၵ်ႇလႆႈၼိုင်ႈပပ်ႉၶႃႈ။ ပေႃးမီး လွၵ်းလၢႆးလီ ဢၼ်တေဢွၵ်ႇလႆႈ ၶၼ်ၶၼ်ၽႂ်းၽႂ်းၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈႁဝ်းၶႃႈ တေၸၢင်ႈၸွႆႈထႅမ်ၸိုင် မွၵ်ႇၼႄႁဝ်းၶႃႈ သေၵမ်း။ (ယိင်းတုမ်ႇၽူၼ်ၶမ်း ၼမ်ႉၶမ်း)

• တွပ်ႇ။

(1) ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၵူၼ်းတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ႁဝ်းဢေႇ၊ (2) ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၵူၼ်းပွင်ႇၵၢၼ်ၽၢႆႇပပ်ႉၽၢႆႇလိၵ်ႈဢေႇ၊ (3) ၵွပ်ႈ ပိူဝ်ႈႁႅင်းငိုၼ်းဢေႇ၊ (4) ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈႁႅင်း ၵူၼ်းသိုဝ်ႉတူၺ်း လိၵ်ႈဢေႇ၊ (5) ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ တၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇ ဢမ်ႇၶိုတ်းၸႂ် ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ... ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ... တၢင်းၼမ်သေ ပပ်ႉလိၵ်ႈႁဝ်း ႁိုင် ꧦၼၢၼ်း ꧦ ၸင်ႇဢွၵ်ႇလႆႈၼိုင်ႈ ပပ်ႉယဝ်ႉ။ လွၵ်းလၢႆးလီမၼ်းတႄႉ သင်ဝႃႈႁဝ်းမီး တီႈပိုၼ် ၶၢႆပပ်ႉ ၵူႈဝဵင်းဝဵင်းလႄႈသင်၊ ၵူၼ်းဢၼ်တေသိုဝ်ႉပပ်ႉ ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပၼ်သဵၼ်ႈမၢႆဝႆႉ တီႈၽူႈၶၢႆပပ်ႉၸေႈ ဝဵင်းၽႂ် မၼ်းသေ သင်ႇသိုဝ်ႉဢဝ်ပႅင်ႈၼင်ႇ ႁဝ်းၶႂ်ႈလႆႈ ၼၼ်ႉ ၼႆ တေၸဵဝ်းပဵၼ်ၵၢၼ်ယူႇယူဝ်ႉ။

• ၶေႃႈထၢမ် ၼုမ်ႇႁၢၼ်ဢွၼ်ႇ (ဝဵင်းလိူဝ်ႇ) ၵေႃႈ တွပ်ႇပၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ တီႈၼိူဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။

(18) ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း ... ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈပီမိူင်းၼၼ်ႉ မၢင်တီႈ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ “ၵေႃးၸႃႇ” မၢင်တီႈ သမ်ႉလႆႈႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ “ၵေႃးသႃႇ” ၼႆလႄႈ ဢၼ်လႂ်ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ ၼႆၼၼ်ႉ တွပ်ႇပၼ်သေၵမ်းၶႃႈ။ (ၸၢႆးၸၢႆး မွၼ်သူမ်ႈ၊ ထုင်ႉယၢင်းလႅင်)

• တွပ်ႇ။ သဵင် ‘ၸ’ လႄႈသဵင် ‘သ’ ၼႆႉ ဢမ်ႇပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈလႆႈႁၼ်ၶဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵဝ်ႈ ၵဝ်ႈၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈပီမိူင်းၼၼ်ႉ ‘ၵေႃးၸႃႇ’ ၼႆႉတူၵ်း ထုၵ်ႇဢိူဝ်ႈ။

(19)ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ ... ၵွပ်ႈသင်လႄႈ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ပေႃးလူႇယဝ်ႉ တၢၼ်းယဝ်ႉၼႆ ယွၼ်းသူးထိုင် မိူင်းၼိပ်ႉပၢၼ်ႇၵူၺ်းၵူၺ်းၶႃႈ။ ၵွပ်ႈသင် သမ်ႉဢမ်ႇယွၼ်းသူးမိူင်းၽီ ဢွၼ်တၢင်းၶႃႈလႃႇ။ တေႁဵတ်းပေႇယႃႇလသေ ၶၢမ်ႈၵႂႃႇၶႃႈလႃႇ?။ ပေႃးဢမ်ႇထိုင် မိူင်းၽီဢွၼ်တၢင်း တေႁဵတ်းႁိုဝ်ႁွတ်ႈ? တေႁွတ်ႈလႆႈယူႇၶႃႈႁႃႉ? ၶႅၼ်းတေႃႈ သပ်းလႅင်း ပၼ်သေၵမ်းၶႃႈ။ ၸၢႆးႁူၼူၵ်ႇ (ဝဵင်းဢမ်ႇမီးပူႇ)

• တွပ်ႇ။ ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ယိူင်းဢၢၼ်း ၸိၵ်းၸွမ် ပုၼ်ႈတႃႇ ၸၢဝ်းၸိူဝ်းၵိူဝ်းလီပုတ်ႉထလႄႈ ၸင်ႇယွၼ်းသူးၼိပ်ႉပၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇၸၢႆႈႁူၼူၵ်ႇတေ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းဢမ်ႇမီးပူႇသေ တေၵႂႃႇတူၼ်ႈတီးၼၼ်ႉ ပိၵ်ႉ သမ်ႉဝႃႈ ဢမ်ႇသိုဝ်ႉပႃး မႂ်တိုတ်းလွႆလႅမ် မိူင်းပွၼ် ႁူဝ်ပူင်း ၼႆသေတႃႉ ႁူႉၵႃႈတေလႆႈႁွတ်ႈယူႇ ဢမ်ႇၵၢတ်ႈၼၼ်ႉ ပေႃးယွၼ်းသူးၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ ၼႆၸိုင်ၸူဝ်ႈၵႃႈပႆႇ ႁွတ်ႈၼိပ်ႉပၢၼ်ႇၼၼ်ႉ မိူင်းၽီမိူင်းသၢင်ၵေႃႈ ၽွၼ်းလီမၼ်း ၵုမ်ႉပၼ်လႆႈယူႇ၊ သင်ဝႃႈ ယွၼ်းသူးမိူင်းၽီၵူၺ်းၼႆၸိုင် ပေႃးၽႅဝ်မိူင်းၽီယဝ်ႉၼႆၵေႃႈ သုၼ်ႇလႆႈမၼ်း တေတိူၵ်ႈ မိူင်းၽီၵူၺ်း။ တေမိူၼ်ၼင်ႇ ႁဝ်းဢဝ်မႂ်တိုတ်း လွႆလႅမ်သေ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁွတ်ႈထိုင်လႆႈ တူၼ်ႈတီးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တႃႇတေႁွတ်ႈၼိပ်ႉပၢၼ်ႇၼၼ်ႉ လုၵ်ႉမိူင်းၵူၼ်း ၵႂႃႇ ၵေႃႈႁွတ်ႈယူႇ၊ လုၵ်ႉမိူင်းၽီမိူင်းသၢင်ၵႂႃႇၵေႃႈ ႁွတ်ႈ လႆႈ ယူႇ။ ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ယွၼ်းသူးဢဝ်လၢႆ ꧦၵူၺ်း ပႆႇၵုမ်ႇ ထူၼ်ႈ၊ လူဝ်ႇလႆႈၶတ်းၸႂ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ဝိပတ်ႉသၼႃႇ ၵၢၼ်ဢွၵ်ႇမူၼ်ႉပူၼ်ႉလွတ်ႈ ၸင်ႇတေႁွတ်ႈယဝ်ႉ။

(20) ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း ... “ဢလီ”၊ “ရာခိုင်နှုန်း” ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉ ၵႂၢမ်းတႆးႁွင်ႉဝႃႈၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ လၢႆးဢၢၼ်ႇဢလီႇ လၢႆးတႅမ်ႈတႆး တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်ၶႃႈ။ (ၸၢႆးဢမ်ႇႁူႉႁၼ်)

• တွပ်ႇ။ “ဢလီ” ၼႆႉ ၵႂၢမ်းတႆးပွင်ႇဝႃႈ “ၵုၼ်း”၊ “ရာခိုင်နှုန်း” ၼႆႉ ၵႂၢမ်းတႆးဝႃႈ “ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ”ၼႆယဝ်ႉ၊ လၢႆး ၵုၼ်းမၼ်း ၸမ်ႉ “သွင်ၵုၼ်းသွၼ်လႆႈသီႇ၊ သွင်ၵုၼ်း ႁူၵ်း လႆႈသိပ်းသွင်” လၢႆးတႅမ်ႈမၼ်းၸမ်ႉ -

2×2=4၊ 2×6 = 12။

(21)ထၢမ်။ ၼၢင်းသူရသတီႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼၢင်းၽီ ပႂ်ႉပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်ၼႆ ၸွင်ႇၸိုဝ်ႈၶႃႈႁိုဝ်။ (ၸၢႆးသၢမ် ထုင်ႉမၢဝ်း)

• တွပ်ႇ။ ၼၢင်းသူႇရသတီႇၼႆႉ မႃးၼႂ်းၵျၢမ်းလိၵ်ႈႁိၼ်ႇတူႇၶဝ်ၵူၺ်း။ တီႈမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး မီးဝႆႉ ၼမ်ႉႁွင်ႈ သရသတီႇသေ ၽီပႂ်ႉၼမ်ႉႁွင်ႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼၢင်ႈၽီသူႇရ သတီႇၼႆယဝ်ႉ။ ၼၢင်းသူႇရသတီႇၼႆႉ ပဵၼ်မေး ၶုၼ်သၢင်သေ ႁိၼ်ႇတူႇၶဝ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ မၼ်းၼၢင်း မေႃပၼ် သၢႆလႅင်းပၺ်ႇၺႃႇ၊ ပဵၼ်ၼၢင်းၽီပႂ်ႉလိၵ်ႈ ဝေႇတ ပေႇတၢင်ႇၶဝ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၼၢင်းသူႇရသတီႇၼႆႉ ၼႂ်းၵျၢမ်းလိၵ်ႈပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင် ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်တီႈလႂ်။

ဢၼ်ပႂ်ႉပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်တပေးၽြႃး ၸိူဝ်းၸဝ်ႈမႁႃႇၵသ်သပၶဝ်၊ ၸဝ်ႈမႁႃႇယသၶဝ်၊ ၸဝ်ႈမႁႃႇမွၵ်ႉၵလိပုတ်ႉတၶဝ်၊ ရႁၢၼ်းမိူင်းသီႇႁူဝ်ႇၶဝ်၊ ရႁၢၼ်းသင်ႇၶႃႇ မိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းထႆးၸိူဝ်းၼႆႉ ဢဝ်ထမ်း လိၵ်ႈပိတၵၢတ်ႈ တၢင်ႇသင်ႇၶႃႇယၼႃႇမႃး ႁူၵ်းပွၵ်ႈသေ ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢမ်ႇႁူင်ႈဢမ်ႇႁၢႆၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ဢူမ် ဢၢၼ်ႇသွၼ်ႁဵၼ်းမႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ဢၼ်ပႂ်ႉပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်သင်ႇ ၶႃႇရႁၢၼ်းလႄႈ တၵႃႇၸိူဝ်းယုမ်ႇယမ်ၵမ်ႉထႅမ် ပုတ်ႉထ ၽႃႇသႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼၢင်းသူရသတီႇ ပႂ်ႉပိတၵၢတ်ႈ သၢမ်ၵွင် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်လႃး ꧦ။

(22)ထၢမ်။ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ႁဝ်းၶႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်း ၵူၼ်းမဵဝ်းသင်၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းမဵဝ်းတႆး၊ ရၶႅင်ႇ၊ မၢၼ်ႈ၊ ၵလႃး ၶႄႇႁႃႉ ဢမ်ႇၼၼ် ပဵၼ်ၵူၼ်းၼိုင်ႈမဵဝ်းမဵဝ်းၶႃႈႁႃႉ?။ (ၸၢႆးသၢႆလၢဝ်ၶိူဝ်း တၢင်ႉယၢၼ်း)

• တွပ်ႇ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၽြႃးၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းမိူင်းၵလႃး ဢိၼ်းတီးယၼၼ်ႉ မီးဝႆႉၶိူဝ်းၵူၼ်းသီႇမဵဝ်း-

1. ၶိူဝ်းၶုၼ်သႃႇၵိယ - ခတ္တိယ
2. ၶိူဝ်းပုၼ်ႇၼႃး - ပုဏ္ဏား
3. ၶိူဝ်းၵူၼ်းၵႃႉ - ဝေဿ
4. ၶိူဝ်းၵူၼ်းၽၢၼ် - သုဒ္ဒ

ၼႂ်းသီႇမဵဝ်းၼႆႉ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်း ၶုၼ်သႃႇၵိယယဝ်ႉ။

(23)ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ... မိူဝ်ႈပၢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၼၼ်ႉ ယိပ်းလိၵ်ႈၵူၼ်းမဵဝ်းသင် ပႃႇလိၼႆႉ ပဵၼ်လိၵ်ႈ ၵူၼ်းမဵဝ်းသင်?၊ ပေႃႇမႃးမိူဝ်ႈပၢၼ်လႂ်ၶႃႈ?။ (ၸၢႆးသၢႆလၢဝ်ၶိူဝ်း တၢင်ႉယၢၼ်း)

• တွပ်ႇ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ယိပ်းတိုဝ်းၵႂၢမ်းမႃႇၵထ၊ ယိပ်းတိုဝ်းလိၵ်ႈမႃႇၵထယဝ်ႉ။ ၶိူဝ်းၵူၼ်းပႃလိ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးလႄႈ ပႃႇလိၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈလိၵ်ႈၵူၼ်းမဵဝ်းသင်၊ လုၵ်ႉတီႈမႃႇၵထသေ ၸင်ႇႁွင်ႉပႃႇလိၼႆယဝ်ႉ။ ပႃႇလိၼႆႉ မီးသဵင်မၼ်းၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇမီးတူဝ်လိၵ်ႈ ဢၵ်ႉၶရႃႇၶေႃၶေႃ၊ ပေႃးဢဝ်တူဝ်လိၵ်ႈထႆးတႅမ်ႈ ၸွမ်းသဵင် ပႃႇလိၸိုင် ပဵၼ်ပႃႇလိထႆး၊ ပေႃးဢဝ်တူဝ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႈ တႅမ်ႈၸွမ်းသဵင်ပႃႇလိၸိုင် ပဵၼ်ပႃႇလိမၢၼ်ႈ၊ ပေႃးဢဝ် တူဝ်လိၵ်ႈသီႇႁူဝ်ႇ တႅမ်ႈၸွမ်းသဵင်ပႃႇလိၸိုင် ပဵၼ်ပႃႇလိသီႇႁူဝ်ႇယဝ်ႉ။

သဵင်ပႃႇလိၼႆႉတႄႉ မီးမႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ဢဝ်တူဝ်လိၵ်ႈတႅမ်ႈ ၸွမ်းသဵင်ပႃႇလိၼႆႉတႄႉ တႄႇမိူဝ်ႈ ပီသႃႇသၼႃႇ 450 တီႈမိူင်းသီႇႁူဝ်ႇ မိူဝ်ႈတၢင်ႇသင်ႇၶႃႇယၼႃႇၵမ်းထိသီႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(24)ထၢမ်။ တီႈၼႂ်းၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ 2 ၊ ၼႃႈ လိၵ်ႈ 67 ဢၼ်ႁႅင်းသိူဝ်ၶႅင် (တၢင်ႉယၢၼ်း)တႅမ်ႈ “ယွၼ်းသူး ၼင်ႇၼႆ” လွင်ႈၶုၼ်ဢိၼ်းၸႂ်ႉၼၢင်းၽီ ဢလမ်ႇပုသႃႇ မႃးယႃႉႁႂ်ႈသိၼ်ရသေႉဢိသိသိင်ႇၵႁၼၼ်ႉ ၸွင်ႇၸႂ်ႈ ဢၼ်တႄႉၶႃႈႁႃႉ ?၊ ပဵၼ်ဢမ်ႇပုမ်ႇ ၵူၺ်းႁႃႉ ?၊ ပေႃးၸႂ်ႈ တေႉယူႇၼႆ ၶုၼ်ဢိၼ်းဢမ်ႇမီး တၢင်းၽိတ်းယႂ်ႇလူင်ၶႃႈႁႃႉ?၊ သပ်းလႅင်းပၼ်ၽွင်ႈၶႃႈ... (ၵဵင်သိူင်း၊ မိူင်းဝၼ်း)

• တွပ်ႇ။ “ဢလမ်ႇပုသႃႇၸႃႇတၵ” ၼၼ်ႉ ၽြႃးပဵၼ် ၸဝ်ႈႁေႃးဝႆႉလႄႈ မၼ်းပဵၼ်ဢၼ်တႄႉမၼ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၸႂ်ႉယႃႉၵဝ်းႁႂ်ႈသိၼ်ရသေႉ လူႉလႄႈ ၶုၼ်ဢိၼ်းတိုၼ်းဢမ်ႇလွတ်ႈ တၢင်းၽိတ်း။ ၽြႃးၵေႃႈႁေႃး ဝႆႉဝႃႈ “ၸေတၼႃႁံ ꧤိၵ်ၶဝေ ၵမ်မံ ဝၻႃမိ” ၼႆ လႄႈ ဢိင်ပိုင်ႈၼိူဝ် ၸေႇတၼႃႇ လီၸသွင်ဢၼ်ၼၼ်ႉသေ ၶုၼ်ဢိၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ်တၢင်းၽိတ်းယူႇယဝ်ႉ။

(25)ထၢမ်။ ၸိူဝ်းႁဝ်းၽူႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈ လေႃး သွၼ်ၵုတ်ႉတရႃႇၼႆႉ ပေႃးၶၢႆႉတိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈ တီႈၼိုင်ႈယဝ်ႉတီႈၼိုင်ႈ ၸွင်ႇလီၶႃႈႁိုဝ် ?။ (ၸဝ်ႈသေႃးတုၸၼ ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ)

• တွပ်ႇ။ သင်ဝႃႈၵျွင်း၊ တိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈႁဝ်းၼၼ်ႉ ၶူးသွၼ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၵုမ်ႇထူၼ်ႈ ဢၢပ်ႈတေ ၼၢၼ်းၶိုၼ်ႈယူႇ ၼႆၸိုင် ထုၵ်ႇလီၶၢႆႉယူႇ။ ပေႃးႁႅင်ႉၶၢႆႉ ၼမ်ၼႃႇၽႅဝ်ၵေႃႈ ၸႂ်ဝၢင်ႇဝိူဝ်ႈသေ တေဢမ်ႇပဵၼ်ႁဵၼ်း လိၵ်ႈလီလီၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ပေႃးဝႃႈ လႆႈၶဝ်ႈၼႂ်းတိူၵ်ႈလိၵ်ႈလီ တိူၵ်ႈလီလူင်ၼႆၸိုင် ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ တိူၵ်ႈလိၵ်ႈလူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈၵေႃႈမီး ၽူႈဢွင်ႇလိၵ်ႈ ၵူႈပီၵူႈပီယူႇလႄႈ ထုၵ်ႇလီယူႇႁိုင် ႁႂ်ႈယိူင်းဢၢၼ်းတဵမ်ထူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းဢင်းၵိတ်ႉ မီးၶေႃႈ ၼိုင်ႈ “Moving stone no moss” “မၢၵ်ႈႁိၼ် ဢၼ်ၵိင်ႈယူႇၼၼ်ႉ ၶႆးသင်ၵေႃႈဢမ်ႇၸပ်း” ၼႆဝႃႇ၊ ၽူႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈၼၼ်ႉ ပေႃးဢမ်ႇမီးတီႈယူႇလီ ပေႃးၵုမ်ႇၶၢႆႉၵႂႃႇ ၶၢႆႉၶိုၼ်းၼႆၸိုင် တေၸၢင်ႈမိူၼ်မၢၵ်ႁိၼ်ၵိင်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပိူင်လူင်မၼ်းတႄႉ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇလူဝ်ႇမီး ဢထိပထိသီႇပႃး မၼ်ႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၵႅၼ်ႇသေ ၶတ်းၸႂ်လိၵ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶေႃႈထၢမ်တွပ်ႇ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ (5)

(26) ထၢမ်။ လိၵ်ႈတႆးတႆႉ သမ်ႉၶႂ်ႈႁႂ်ႈမၼ်းႁိူဝ်ႈႁိူင်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇယူႇ ပဵၼ်သင်ပေႉၶၢႆၵႃႈ?။ ၸၢႆးၵွတ်းၽၢၼ်

• တွပ်ႇ။ မိူဝ်ႈႁဵတ်းပပ်ႉၼၼ်ႉ ပေႃးဢမ်ႇၸႂ်ႈ တိုၼ်းမၼ်း တူၵ်းၼမ်ၵေႃႈ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈလိၵ်ႈတႆး မီးၵႃႈၶၼ်ၵႂႃႈ။

(27)ထၢမ် ‘ယၢမ်းမူင်း’ တင်း ‘ယၢမ်းမွင်း’၊ ‘ရူတ်ႉၾႆး’ တင်း ‘ရူတ်ရဵၼ်း’၊ ‘လူတ်ႉ’ တင်း ‘ရူတ်ႉ’ ၸိူဝ်းၼႆႉ တေလႆႈၸႂ်ႉ တီႈလႂ်ၶႃႈ?။ (ၸၢႆးသၢႆလိူၼ် ဝဵင်းသၢမ်ၸွမ်ၸဵတ်းၵဵင်း)

• တွပ်ႇ။ ‘ယၢမ်းမွင်း’ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပေႃးယၢမ်းဢၼ်တႅၵ်ႈ ဝႆႉၼၼ်ႉ ပေႃးမၼ်းတဵမ်ၸိုင် လႆႈတွႆႇမွင်းပၼ် ၼိုင်ႈပွၵ်ႈလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉ‘ယၢမ်းမွင်း’ယဝ်ႉ။ ဝၼ်းၵူပ်းၶိုၼ်းမီး (60) ၸူဝ်ႈမွင်းၼႆယဝ်ႉ။ ၸႂ်ႉတိုဝ်း မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸၢၵ်ႈ ပႆႇႁိူဝ်ႈႁိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ဢၼ်ပၢၼ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈၶႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ဝႃႈ ‘ယၢမ်းမွင်း’ၼႆသေ ဢၼ်ဢွၼ်ၵၼ် ယိပ်းတိုဝ်းယူႇ မိူဝ်ႈလဵဝ်တႄႉ ၶႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ဝႃႈ ‘ယၢမ်းမူင်း’ၼႆယဝ်ႉ၊ ထုၵ်ႇၼင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။

‘ရူတ်ႉၾႆး’ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်လႆႈဢဝ် ထၢၼ်ႇႁိၼ်ႁေႃႈၼၼ်ႉသေ ‘ရူတ်ႉလဵၼ်း’ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉသမ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်လႆႈ ဢဝ်ၼမ်ႉမၼ်းမဵၼ်သႂ်ႇ ႁဵတ်းႁႅင်းသေ ႁေႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႆႉၵေႃႈထုၵ်ႇၼင်ႇ ၵၼ်ယဝ်ႉ။

‘လူတ်ႉလႄႈ ရူတ်ႉ’ တႄႉ ၸႂ်ႉ‘ရူတ်ႉ’ၸင်ႇထုၵ်ႇယဝ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ၵႂၢမ်းပႃႇလိဢၼ်ဝႃႈ ‘ရထ’ ၼႆၼၼ်ႉမႃးသေ ထႆးၶဝ် သမ်ႉဢဝ်ႁဵတ်း ပႃႇလိလုသေလႄႈ ၸႂ်ႉဢွၵ်ႇသဵင်ဝႃႈ‘ရူတ်ႉ’ၼႆယဝ်ႉ။ တႆးၵေႃႈဝႃႈ ရူတ်ႉၼႆၼင်ႇထႆးယဝ်ႉ။

(28) ထၢမ်။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ - (ၵ) ၸိုင်ႈတႆး၊ မိူင်းတႆး

(ၶ) ယိမ်၊ ႁိမ်

(င) ၸင်ႇ၊ ၸွင်ႇ

(ၸ) ႁႂ်ႈ၊ ႁိူဝ်ႈ

(သ) ၼိုင်ႈပျႃး၊ ၼိုၵ်ႈၵျၢပ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶႅၼ်းတေႃႈ သပ်းလႅင်းၼႄ ၶႃႈၸၢႆးၶဝ်လႄႈ ၽူႈလူလိၵ်ႈႁဝ်းၶဝ် တီႈၸႂ်ႉတိုဝ်း မၼ်းသေၵမ်း။ (ၸၢႆးၼေႃႇၵုမ်ႉ ဝၢၼ်ႈသပေႇတၢၼ်း၊ ထုင်ႉလိၼ်ပဵင်း)

• တွပ်ႇ။ ‘ၸိုင်ႈတႆး’လႄႈ ‘မိူင်းတႆး’ၼႆႉ မီးတီႈပွင်ႇ မိူၼ်ၵၼ်သေ ၸႂ်ႉလႆႈၼင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵႂၢမ်းပႃႇလိၵေႃႈ ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ မဵဝ်းလဵဝ်ၵူၺ်း လႆႈႁၼ်ၶေႃႈႁွင်ႉ မၼ်း မီးယူႇ (46) ၶေႃႈယဝ်ႉ။

‘ယိမ်’ ၼႆႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်း တီႈယိမ်ယိပ်း ၶူဝ်းၶွင်ပိူၼ်ႈ ၸူပ်ႈၵႅပ်ႉၸူဝ်ႈၵမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

‘ႁိမ်’ သမ်ႉၸႂ်ႉတိုဝ်းတီႈ ၸဝ်ႈၶွင်ဢမ်ႇၶႂ်ႈပၼ်လႄႈ ၶိၼ်ဢဝ် ႁိမ်ဢဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ယိမ် - ူၼၺိ

ႁိမ် -  ျွဝယ
   

‘ၸင်ႇ’ၼႆႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းတီႈဢၼ်ဝႃႈ ၸင်ႇၵွႆႈၵႂႃႇ၊ ၸင်ႇၵွႆႈၵိၼ်၊ ၸင်ႇၼႆႉ ယၢမ်းလဵဝ် ဢၼ်ဝႃႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

‘ၸွင်ႇ’ သမ်ႉဢဝ်ၸႂ်ႉတီႈ ၶေႃႈထၢမ်မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈ- “ၸွင်ႇၸဝ်ႈၵဝ်ႇတေၵႂႃႇ?” “ၸွင်ႇသူပီႈၼွင်ႉယူႇလီႁိုဝ်?” ၼႆၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

‘ႁႂ်ႈ’ လႄႈ ‘ႁိူဝ်ႈ’ တႄႉဢမ်ႇမီးလွင်ႈသူၼ်ၵၼ်။

ႁႂ်ႈ ယူႇလီၵိၼ်ဝၢၼ်၊ ဢဝ်ႁႂ်ႈပၼ်မၼ်းသေ၊ ႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသႂ် ႁိင်ႇႁွႆႈမၢပ်ႈႁိူဝ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၵဝ်ၼဝ်းၵၼ်လႆႈ။

‘ၼိုင်ႈၵျၢပ်ႈ’ ၼႆႉ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈသေ ၵႂၢမ်းတႆး ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်တေႉဝႃႈ ‘ၼိုင်ႈပျႃး’ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈႁွင်ႉငိုၼ်း ၼိုင်ႈပျႃးၼႆႉ ၵႂၢမ်းတႆးမိူဝ်ႈပၢၼ်ၵဝ်ႇ ၼႂ်းပပ်ႉဢၼိၵ်ႉၸ မူႇလသၢၵ်ႈသေႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်ၸႂ်ႉဝႃႈ “ၼိုင်ႈထႅပ်ႉ” ၼႆယဝ်ႉ။

(29) ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ၊ ၵုင်ႇၽြႃး၊ ၵုင်ႇတြႃး သင်ႇၶႃႇ၊ သြႃႇလႄႈ ၵုင်ႇပေႃႈမႄႈၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၼပ်ႉဢၢၼ်ႇလႆႈ ဝႃႈၼႆၶႃႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢရႁံ ၸၵႂႃႇၵုင်ႇ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၵဝ်ႈပိူင်၊ ၵုင်ႇတြႃးၸဝ်ႈႁူၵ်းပိူင်၊ ၵုင်ႇသင်ႇၶႃႇ ၸဝ်ႈၵဝ်ႈပိူင် ၼႆၼၼ်ႉ သမ်ႉၼေတူဝ်ၼပ်ႉမၼ်းယူႇ ၶႃႈလႃႇ မၼ်းဢမ်ႇသၢၼ်ၶတ်းၵၼ်ၶႃႈႁႃႉ?။ (ၼူၵ်ႉပိၵ်ႇၼုမ်ႇ၊ ၼႃးၶၢၼ်၊ မိူင်းၼၢႆး)

• တွပ်ႇ။ ဢမ်ႇသၢၼ်ၶတ်း။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ဢရႁံ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၼႄဝႆႉ ဢိတ်းဢွတ်းၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇၼႄဝႆႉၵေႃႈ ၵိုတ်းတၢင်းၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ပေႃးၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ရတၼႃႇသၢမ်ၸဝ်ႈၼႆႉ လွင်ႈလႂ်ၵေႃႈ ၵုမ်ႇပဵၼ် ဢၼ်လီဢၢမ်းၵူၺ်းၵူၺ်း၊ သမ်ႉပေႃး ဢမ်ႇသုတ်းဢမ်ႇ ဝၢႆးလႆႈလႄႈ၊ ၵေႃႈပွင်ႇဝႃႈ ဢၼၼ်ႇတယဝ်ႉ။ ထႅင်ႈလၢႆးၼိုင်ႈ ၵုင်ႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ၵႂၢမ်းပႃႇလိဢၼ်ဝႃႈ ‘ၵုၼ’ ၼႆၼၼ်ႉမႃးသေ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ၵျေးၸူးၼႆယဝ်ႉ။ ပွင်ႇဝႃႈ ၵျေးၸူး ဢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၶဝ် သင်ႇသွၼ် ပွၼ်ႈဢွႆႇပၼ် ႁႂ်ႈႁူႉ လွင်ႈၽိတ်းထုၵ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်း ၼမ်ၼႃႇ ဢမ်ႇၼပ်ႉဢၢၼ်ႇလႆႈၼႆၵေႃႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ် ‘ဢၼၼ်ႇတ’ယူႇ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။

(30)ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ၊ တႆးၼႆႉ မီးသၢမ်သိပ်း ၼႆၶႃႈႁႃႉ၊ ပဵၼ်တႆးသင်လၢႆလၢႆ၊ လွင်ႈယူႇၵိၼ်သၢင်ႈၶဝ် မီးၸိူင်ႉႁိုဝ် လၢႆလၢႆၶႃႈ?။ (သၢႆလႅင်းၶိူဝ်း၊ သႅၼ်ဝီ)

• တွပ်ႇ။ ဢၼ်ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း လႆႈႁူႉတႄႉ တႆးၼႆႉ ပေႃးဢၢၼ်ႇၵေႃႉမၼ်းၼႆ မီးၼမ်ၼႃႇၼႃႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢဝ်ၶိူဝ်းမၼ်းဝႃႈတေႉ ပဵၼ်‘တႆး’ၼႆ မဵဝ်းလဵဝ်ၵူၺ်း။ ဢၼ်ဝႃႈ ၶိူဝ်းတႆး မီး သၢမ်သိပ်းၼႆၼၼ်ႉတေႉ လႅပ်ႈပဵၼ်ၵႂၢမ်း ဢၼ်ၵူဝ်တႆး ပဵၼ်ၸႂ်လဵဝ်ၵၼ်လႄႈ ယႃႉၵဝ်းၸႅၵ်ႇၽႄ ႁႅင်းတႆးဝႆႉၵူၺ်း။ ပေႃးၶႂ်ႈႁူႉ လွင်ႈယူႇသဝ်း ၵိၼ်သၢင်ႈတႆးၼႆ ႁႃလူတူၺ်း ပပ်ႉပိုၼ်းတႆးႁူဝ်တီး၊ ပိုၼ်ႉၶိူဝ်း တႆးလႄႈ ပိုၼ်းမိူင်းတႆး၊ ပိုၼ်းတႆးၵူႈလၢႆၽိုၼ် ဢိၵ်ႇၸဵမ် ဢၼ်ၵူၼ်း တၢင်ႇၶိူဝ်း တႅမ်ႈဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႃႉ။

(31)ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ၊ သၢင်ႇသီႈၼႆႉ ၵွပ်ႈသင် ပိူၼ်ႈ ႁဵတ်းႁၢင်ႈမၼ်း ဝႆႉၸွမ်း ၵွင်းမူးၶႃႈ။ (ၸၢႆးၾႃႉၵၢမ်ႈ၊ သီႇပေႃႉ)

• တွပ်ႇ။ တီႈၼႂ်း ပိုၼ်းၽြႃးသူၺ်ႇတၵုင်ႇ ဢၼ်သြႃႇဝုၼ်ႇ တိၼ်ႇသူၺ်ႇ တႅမ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ သၢင်ႇသီႈၵွင်လင်တေႃႇ ၵွင်းမူးၼႆႉ ပဵၼ်လူၺ်ႈ ပိုၼ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်း သီႇႁပႃႇႁု ဢၼ်လႆႈဢဝ် ၵၢင်ႇယိုဝ်း ပေႃႈသၢင်ႇသီႈၶဝ် တၢႆသေ ၶိုၼ်း ႁဵတ်းႁၢင်ႈပေႃႈမၼ်းဝႆႉ တီႈၵွင်းမူး ၵၼ်ႇတေႃးပေႃႈမၼ်း ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸွမ်းၵွင်းမူး မိူင်းသီႇႁူဝ်ႇ မိူင်းထႆးၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ် ႁၢင်ႈသၢင်ႇသီႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ဢၼ်ႁဵတ်းယူႇ ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်တေႉ မီးယိူင်းဢၢၼ်းသင်လႄႈ ဢဝ်ႁၢင်ႈသၢင်ႇသီႈသႂ်ႇဝႆႉ ၸွမ်းၵွင်းမူးၵေႃႈ ဢမ်ႇႁူႉ။

(32)ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ၊ ၵူၼ်းၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းသင် ၶဝ် ၵႆႉလၢတ်ႈ လွင်ႈတၢင်းၽိတ်းပိူၼ်ႈယူႇ။ ၶဝ် ႁူႉသေ လၢတ်ႈၶႃႈႁႃႉ ဢမ်ႇႁူႉလႄႈ လၢတ်ႈၶႃႈႁႃႉ။ (ထုၼ်းၶိူဝ်းလႅင်း (ဝဵင်းႁၢႆး)၊ မိူင်းဝၼ်း)

• တွပ်ႇ။ ၵိၼ်ဢိမ်ႇတွင်ႉ ဢိမ်ႇၼႅင်ယဝ်ႉ လိူဝ်သေ ႁႃၶႆႈထိုင် ၸိုဝ်ႈပိူၼ်ႈ တေဢမ်ႇမီးၵၢၼ်သင်ၵႂႃႈ။ ပေႃးၶဝ် ဢမ်ႇႁူႉလွင်ႈပိူၼ်ႈသေဢိတ်းတေႉ လႅပ်ႈၶဝ် တေဢမ်ႇၸၢင်ႈၶႆႈသင်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ပုင်ႇတႅၵ်ႈမၼ်းမိူၼ်ၼင်ႇ ယိူဝ်ႇ ဢမ်ႇမီးၼႂ်းတွင်ႉသေလႄႈ ဝူဝ်းၵႂၢႆးၶဝ် ဢမ်ႇၸၢင်ႈၵဵဝ်ႉဢိူင်ႈ ၼၼ်ႉၵႂႃႈ။

(33)ထၢမ်။ ၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ၊ ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး ဢၼ်မုၵ်ႉၸုမ်းသႃႇသၼႃႇၵီႈလွၼ်ႉ တူင်ႇဝဵင်းမူႇၸေႈၶဝ် ပိုၼ်ဢွၵ်ႇ တႃႇပၢင်သွၼ်ၾိင်ႈငႄႈပုတ်ႉထၼၼ်ႉ တီႈၵၢႆႇၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ၼႄဝႆႉဝႃႈ မႄႈၵပ်းသွၼ်ႉ (ဢ+ဢီ=ဢႆ) ၼႆလႄႈ သင်ဝႃႈတႅမ်ႈ (ၵႆ) ၼႆ လၢႆးဝႃႈ မႄႈလိၵ်ႈမၼ်း တေလႆႈဝႃႈ (ၵ+ဢီ=ၵႆ) ၼႆၶႃႈႁႃႉ?၊ သပ်းလႅင်းပၼ်ႁႂ်ႈ ၸႅင်ႈသေၵမ်းၶႃႈ?။ (ၸဝ်ႈၸၢင်းၵေႃးဝိတ၊ ပၢင်လူင်)

• တွပ်ႇ။ တေလႆဝႃႈ (ၵၵၢႆႇၶိုၼ်း=ၵႆ) ၼႆၵူၺ်း။ ဢမ်ႇလူဝ်ႇ ဝႃႈ (ၵ+ဢီ= ၵႆ၊ ၵ+ၵီ=ၵႆ) ၼႆႁဵတ်းသင်။ ပၢႆးဝူၼ်ႉ ဢၼ်ဝႃႈ -ႆ (ၵၢႆႇၶိုၼ်း) ပဵၼ်မႄႈၵပ်းသွၼ်ႉ ၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ဢၼ်ဝူၼ်ႉ ဢဝ်လိၵ်ႈတႆး ပဵၼ်တပႄး ၶိူင်ႈတွႆႇတိုင်ႈၵူၺ်း။ ပၢႆးဝူၼ်ႉ ဢဝ်ဝႆႉၶိူင်ႈတိုင်ႈ ပဵၼ်ယႂ်ႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ဝႃႈသဵင် “ဢႆ” ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ‘ဢ’ တင်း‘ဢီ’ (ဢ+ဢီ) သေပဵၼ်မႃးၼႆယဝ်ႉ။ တႃႇၼႂ်းၵၢၼ် တူင်ႇဝူင်း ၶိူင်ႈတွႆႇတိုင်ႈတႄႉ မႅၼ်ႈယူႇသေတႃႉ ႁႂ်ႈဢဝ်မႃးႁဵတ်း သြႃႇလိၵ်ႈတႆးတႄႉ လႅပ်ႈတေဢမ်ႇပဵၼ်။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ဢႃႇယု လိၵ်ႈတႆးၼႆႉ ယႂ်ႇသေ ဢႃႇယု ၶိူင်ႈတွႆႇတိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

     ၵွပ်ႈၼၼ် -ႆ (ၵၢႆႇၶိုၼ်း) ၼႆႉ ပေႃးဢဝ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၶိူင်ႈတွႆႇတိုင်ႈဝႃႈ လုၵ်ႉတီႈ ‘ဢ’ တင်း ‘ဢီ’ သေ ပဵၼ်မႃး  ၼႆသေတႃႉ ပေႃးဢဝ်ပိုၼ်း လၢႆးသွၼ်လိၵ်ႈတႆးမႃးတႄႉ တိုၼ်းပဵၼ်ၵၢႆႇၶိုၼ်းၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇႁၼ်ဝႃႈ ဢ+ဢီ ပဵၼ် -ႆ (ၵၢႆႇၶိုၼ်း) သေပွၵ်ႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ -ႆ (ၵၢႆႇၶိုၼ်း) ၼႆႉ ယွၼ်ႉယူႇႁင်းၵူၺ်း ဢမ်ႇဢွၵ်ႇသဵင်လႆႈလႄႈ သရ ၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇလီႁွင်ႉ။ ပေႃးဢဝ်ၵပ်းသႂ်ႇ (ၵ) ၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေဝႃႈ ‘ၵႆ’၊ ဢဝ်ၵပ်းသႂ်ႇ ‘ၶ’ ၸင်ႇတေဝႃႈ ‘ၶႆ’ ၼႆလႄႈ ၵိုင်ႇလီႁွင်ႉမႄးၵပ်းၼႆၵူၺ်း။

(34)ထၢမ်။ ၸဝ်ႈသြႃႇၸဵင်ၶမ်းလႅင်းၶႃႈ ‘မၢၼ်ႈ’ ‘ဝၢၼ်ႈ’ သွင်ၶေႃႈၼႆႉ ၶေႃႈလႂ်ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ၊ မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၶႃႈ။ (ၼၢင်းၶမ်းၽွင် ထုင်ႉလိၼ်ပဵင်း၊ ဝၢၼ်ႈၼွင်မိုတ်ႈလူင်)

• တွပ်ႇ။ ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈၼင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး မွၵ်ႈသၢဝ်းပီၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သိုၵ်းတႆးဢွၵ်ႇတၢင်းမႃး မႃးၺႃး ၵူၼ်းႁဵတ်းႁႆႈၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ၶႂ်ႈႁူႉ ၶၢဝ်ႇမၢၼ်ႈလုၵ်ႈသိုၵ်းလႄႈ ၸင်ႇထၢမ် ‘တီႈႁိမ်းၼႆႉ ၸွင်ႇမီးမၢၼ်ႈ’ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဵတ်းႁႆႈၼၼ်ႉ သမ်ႉထၢင်ႇဝႃႈ သိုၵ်းတႆးထၢမ်ႁႃ မၢၼ်ႈ(ဝၢၼ်ႈ) တီႈၵူၼ်းယူႇၼႆလႄႈ ၸင်ႇၼႅတ်ႈတွပ်ႇဝႃႈ “ဢလူဝ်ႉ မၢၼ်ႈမီးဢဝ်ႁိမ်းၸမ်ၸမ်ၼႆႉၵူၺ်းၶႃႈဢေႃႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ သိုၵ်းတႆးထၢင်ႇဝႃႈ မၢၼ်ႈလုၵ်ႈသိုၵ်း မီးၸမ်ၼႃႇယဝ်ႉၼႆလႄႈ ၼႅတ်ႈႁၢင်ႈသိုၵ်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဵတ်း ႁႆႈ လႆႈႁၼ်ၼင်ႇၼၼ်သေ ၸင်ႇဝႃႈ ‘မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ မၢၼ်ႈလုၵ်ႈသိုၵ်းၶႃႈ ပဵၼ်မၢၼ်ႈၵူၼ်းယူႇဢေႃႈ’ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၵႆႉလႆႈထူပ်းတၢင်းထၢင်ႇပိူင်ႈ ၼင်ႇၼၼ်လႄႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ‘မၢၼ်ႈ’ ၼႆသေ တီႈၵူၼ်းယူႇၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပႅၵ်ႇၵၼ်လႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ‘ဝၢၼ်ႈ’ ၼႆယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်မၢၼ်ႈၼႆႉ ၶႂ်ႈဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၼမ်မႃး တီႈဢၼ်ႁွင်ႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ (Burmese) ၼႆၼၼ်ႉသေ ‘ဝၢၼ်ႈ’ သမ်ႉ ဢဝ်ၸႂ်ႉၼမ် မႃး တီႈ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ဝၢၼ်ႈၵူၼ်း (Village) ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ ၼႂ်းလိၵ်ႈၵူႈပွၵ်ႈတႄႉ ၸႂ်ႉ“မၢၼ်ႈ”ၵမ်ႉၼမ်ၼမ်ယဝ်ႉ။

(35)ထၢမ်။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵၢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈပေႃးသူၼ်းတုမ် တိုတ်ႉၸၼ်လႆႈၸႂ် ၼုမ်ႇယိင်း ၼုမ်ႇၸၢႆးၶဝ် ႁႂ်ႈပေႃး ၶႂ်ႈမႃး ႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆးတႆးႁဝ်းၼႆႉ တေလႆႈမေႃၵပ်းသိုပ်ႇ ၸိူင်ႉႁိဝ်?၊ တေလႆႈၶႆႈလၢတ်ႈ တိုၵ်းသူၼ်း လၢႆးငၢႆႈၼင်ႇႁိုဝ် တေလႆႈ ႁဵတ်းၼႄပိူင်သင်ၶႃႈ၊ တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်ႁူၺ်းၶႃႈ။ (ၸဝ်ႈၸၢင်းပၼ်ႇတဝမ်ႇသ၊မိူင်းပၼ်ႇ)

• တွပ်ႇ။ လၢႆးလၢတ်ႈၼႄ တိုၵ်းသူၼ်း ႁႂ်ႈပိူၼ်ႈ ပေႃးပႃးၸႂ် ပႃးၶေႃးမႃးၽၢႆႇႁဝ်းၼႆႉ မီးသီႇမဵဝ်းၼႆ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈႁဝ်း ၵေႃႈႁေႃးဝႆႉ ၼႂ်း(ဒီဃနိကာဝ ပါထိကဝဂ်)ၼၼ်ႉမီး ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

(1) ဒါန - လွင်ႈတွၼ်ႈ၊ မႅင်ႇ၊ လဵင်ႉ၊ ပၼ်ပိူၼ်ႈ (2) ပေႇႄ0ꧤ၈ ပျေသဇဂ - ႁႂ်ႈမေႃလၢတ်ႈၵႂၢမ်းဝၢၼ်ႁူပိူၼ်ႈ (3) ဢတႁုႁိံိႇ အတ- ႁႂ်ႈမီးၸႂ်ၸေႇတၼႃႇသေ ႁဵတ်း ပၼ်ပုၼ်ႈပိူၼ်ႈ၊ (4) ဝမၢၼတတၢ - မၢတ်ႈပိူၼ်ႈတၢၼ်ႇႁဝ်းသေ ၼပ်ႉယမ်ၼိူဝ်ပိူၼ်ႈ၊

    (1) ၾွၼ - လွင်ႈတွၼ်ႈ၊ မႅင်ႇ၊ လဵင်ႉ၊ ပၼ်ပိူၼ်ႈ ၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၸၼ်ၸႂ်ပိူၼ်ႈလႆႈပိူင်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ တေႃႈသတ်းၵူၺ်း ပေႃးဝႃႈလဵင်ႉလူပၼ်ၼႆ ယင်းမီးၸႂ် မိုတ်ႈၵိုဝ်းႁဝ်းယူႇ၊ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ႁႃတီႈဝႃႈဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၶွင်၊ တၢင်းၵိၼ် မဵဝ်းဢၼ်ယွႆႈ  ꧦယႅမ်း  ꧦၼၼ်ႉ ဢဝ် တွၼ်ႈပၼ်၊ လဵင်ႉပၼ် ပေႃးဝႃႈၼႆ တၵ်းတေပႃးၸႂ် ပႃး ၶေႃးမႃးယူႇ ဢမ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ။

(2) ပေႇႄ0ꧤ၈ - ႁႂ်ႈမေႃလၢတ်ႈၵႂၢမ်း ဝၢၼ်ႁူပိူၼ်ႈ ၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးမေႃးလၢတ်ႈ ၵႂၢမ်းဝၢၼ်ႁူပိူၼ်ႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ဢၸုၼ်းပိူင်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ၊ ၸိူင်ႉၼင်ႇဝႃႈ “ၵႂၢမ်းဝၢၼ်ၶဝ်ႈႁူၽႂ်ဢမ်ႇၸႃႉ” ၼႆလႄႈ တီႈၼႂ်းၸၢတ်ႈတေႃႇၼၼ်ႉ တိဝိသႃႇလၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ မေႃလၢတ်ႈၵႂၢမ်းဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇ၊ တေႃႈၸႂ်သတ်းတင်း ၸၼ်မႃးၽၢႆႇႁဝ်းလႆႈယူႇ၊ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ၶႅၼ်းႁႃတီႈဝႃႈ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။

     (3) ဢတႁုႁိံိႇ - ႁႂ်ႈမီး ၸႂ်ၸေႇတၼႃႇသေ ႁဵတ်း ပၼ်ပုၼ်ႈပိူၼ်ႈသေလႄႈ ႁႂ်ႈပိူၼ်ႈပေႃးပႃးၸႂ်ပႃး ၶေႃးမႃး ၽၢႆႇႁဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လမ်ႇလွင်ႈယူႇ၊ ဢၼ်ႁဝ်းၵႂႃႇ သွၼ် လိၵ်ႈပၼ်ပိူၼ်ႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ႁဝ်းၵႂႃႇႁဵတ်းပၼ် ၽွၼ်း လီပိူၼ်ႈတႄႉ  ꧦယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢမ်ႇပႆႇ ပွင်ႇၸႂ် လႄႈ၊ ထၢင်ႇဝႃႈ ႁဝ်းၵႂႃႇပၼ်တုၵ်ႉၶၶဝ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် ၶဝ်ပေႃး တေပွင်ႇၸႂ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႆႉၸႂ်ယိုၼ်း ၸႂ် ယၢဝ်းသေ တွမ်းဢဝ်လၢတ်ႈဢဝ်လွႆး  ꧦယဝ်ႉ။ 

(4) ဝမၢၼတတၢ - မၢတ်ႈပိူၼ်ႈတၢၼ်ႇႁဝ်းသေ ၼပ်ႉယမ်ၼိူဝ်ပိူၼ်၊ တင်းပိူၼ်ႈတင်းႁဝ်း ဝႆႉပဵၼ်သႅၼ်း လဵဝ်ၵၼ်သေ ၵပ်းသိုပ်ႇသူၼ်းတုမ်ၼႆႉၵေႃႈ လမ်ႇလွင်ႈ ယူႇ၊ ႁဝ်းႁူႉႁဝ်းမေႃသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ ၼႆသေလႄႈ လၢတ်ႈ ၵႂၢမ်း တဵၵ်းတဵင်ပိူၼ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ တေလႆႈဝႄႈယဝ်ႉ။ ပေႃး တဵမ်ထူၼ်ႈ (4) ပိူင်ၼႆႉၸိုင် တၵ်းတေၸဵဝ်းထိုင်တီႈ ယွတ်ႈ ႁွတ်ႈတီႈပၢႆဢမ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ။