ၼမ်ႉမၢဝ်း

ၼမ်ႉမၢဝ်း
ၼမ်ႉမၢဝ်း တီႈ ၸေႈၵဝ်ႇ၊ သူၺ်ႇလီႇ၊ မိူင်းၶႄႇ
မႄႈၼမ်ႉသူၺ်ႇလီႇ လႄႈ မႄႈၼမ်ႉဢၼ်လႆၶဝ်ႈမႃး ၸွမ်းဝဵင်းလူင် ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ လႄႈ ႁူင်းၾႆးၾႃႉႁႅင်းၼမ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းမၢၼ်ႈ လႄႈ ႁူင်းၾႆးၾႃႉႁႅင်းၼမ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ။
Native name	瑞丽江 (ၶႄႇ) ရွှေလီမြစ် (မၢၼ်ႈ) ၼမ်ႉမၢဝ်း (တႆး) ᥘᥛᥳ ᥛᥣᥝᥰ (တႆးၼိူဝ်)
ဢွင်ႈတီႈ
မိူင်း	မိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းမၢၼ်ႈ
ၽၢင်ႁၢင်ႈတူဝ်ၶိင်း
ငဝ်ႈတိုၼ်း
• ဢွင်ႈတီႈ	လွႆၵေႃးလီႇၵူင်း တီႈ ဝဵင်းမိင်ႇၵႂၢင်၊ တဵင်းၶျူင်ႇ
• တၢင်းသုင်	2,520 m (8,270 ft)
သူပ်း
• ဢွင်ႈတီႈ	ၼမ်ႉၵဵဝ် တီႈ ဢႃႇဝ
• ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ	23°56′49″N 96°17′0″E
• တၢင်းသုင်	89 m (292 ft)
Length	630 km (390 mi)
သႅၼ်းလုမ်ႈၼမ်ႉ	22,908.3 km2 (8,844.9 sq mi)
လႆလူင်း
• ဢွင်ႈတီႈ	ႁိမ်းသူပ်း
• ၽတ်ႉၽဵင်ႇ	1,020.2 m3/s (36,030 cu ft/s)
ႁၢင်ႈၽၢင်လုမ်ႈၼမ်ႉ
ၵိင်ႇၽႄ
• သၢႆႉ	ၼမ်ႉမၢင်ႈသိုဝ်ႈ, ၼမ်ႉဝၢၼ်ႈတဵင်ႈ၊ ၼမ်ႉပႃး
• ၶႂႃ	မႄႈၼမ်ႉလူဝ်ႇပူဝ်ႇပႃႇ၊ မႄႈၼမ်ႉဝၼ်း

ၼမ်ႉမၢဝ်းၼႆႉ မီးယူႇတီႈၼႂ်းၸေႊမိူင်းတႆး။ ပေႃးဢၼ်မီးတီႈတၢင်းမိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ သမ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ရုၺ်ႉလီႉၸၢင်း(瑞丽江)(Rui Li Jiang) ၼႆယဝ်ႉ။ ပဵၼ်မႄႈၼမ်ႉ ဢၼ်ၶႅၼ်ႇလႅၼ်ႊမိူင်းၶႄႇ လႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉမၼ်း မီးယူႇတီႈၸေႊမိူင်းယူႇၼၢၼ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇသေယဝ်ႉ လႆလူင်းၸူးမိူင်းတႆး(ပွတ်းၸၢၼ်း) လႄႈ ၶိုၼ်းလႆသူၸူး တိူင်းၸေႊၵႅင်းသေယဝ်ႉ သမ်ႉလႆၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းၼမ်ႉၵဵဝ်း တီႈဝၢၼ်ႈ(ၼွင်)ဢိၼ်း ဢၼ်မီးတီႈႁိမ်းဝဵင်းၵၢတ်ႇသႃ ဢၼ်ႁၢင်ႇယၢၼ်တင်း ဝဵင်းတႃႈၵွင်ႊမွၵ်ႈ 60 ၵီးလူဝ်းမီးတႂ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၼမ်ႉမၢဝ်းၼႂ်းသၢႆပိုၼ်း

ၼမ်ႉမၢဝ်းလႄႈတင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆး ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်းၵၼ်မႃးတင်းႁိုင်ယဝ်ႉ။ ၸၢဝ်းတႆးမၢဝ်းၼႆႉ တင်ႈတႄႇၸဵမ်မိူဝ်ႈၵၢပ်ႈပၢၼ်ပူးၵမ်ႇ ပုၼ်ႉၼၼ်ႉမႃး လုၵ်ႉတီႈတၢင်းၼမ်ႉမၢဝ်းသေယဝ်ႉ ဢၢၼ်းၶၢႆႉယၢႆႉၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းၵၢင်သေယဝ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉဢၼေႃႇရထႃႇမိူင်းပူးၵမ်ႇႁႄႉႁမ်ႈလႄႈ ၸင်ႇလႆႈၶိုၼ်းပွၵ်ႈၵႂႃႇၶိုၼ်းတီႈယူႇၵဝ်ႇၶဝ်ၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၼႃႇ မိူဝ်ႈၵၢပ်ႈမိူင်းပူးၵမ်ႇ ၸမ်တေသုတ်းၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းတႆးမီးႁႅင်းပွင်ႊယႂ်ႇမႃးသေ၊ လွင်ႈဢၼ်မိူင်းပၢင်ယႃႈ-ၸေႊၵႅင်း လႆႈသုတ်းဝွတ်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ယွၼ်ႉၸၢဝ်းတႆးမၢဝ်းမႃးတိုၵ်းတေႃးၼႆၼၼ်ႉ ၼႂ်းသၢႆပိုၼ်းၵေႃႈ မီးလၵ်ထၢၼ်မၢႆတမ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

မႄႈၼမ်ႉမၢဝ်း

ၼမ်ႉမၢဝ်း ဢၼ်ႁူဝ်မၼ်းမီးတၢင်းမိူင်းၶႄႇသေ သမ်ႉလႆႈၶဝ်ႈၼႂ်းၼမ်ႉၵဵဝ် ဢၼ်ပဵၼ်မႄႈၼမ်ႉယႂ်ႇထီႈသုတ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉၼႆႉ ၼမ်ႉမၢဝ်းၼႆႉၼႆႉ လႆႈပဵၼ်လၢၼ်ႇၾၵ်းတူမိူင်းပွတ်းတၢင်းဢွၵ်ႇ တွၼ်ႊတႃႇမိူင်းမၢၼ်ႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉမၢဝ်းၼႆႉ ယၢဝ်းယူႇမွၵ်ႈ 350 လၵ်း။ ပေႃးၶိုၼ်ႈၸွမ်းၼမ်ႉမၢဝ်းၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်းၸိုင် တေလတ်း လႅၼ်ႊလိၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈ-မိူင်းၶႄႇသေယဝ်ႉ ၽႅဝ်ထိုင်ၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ။ သဵၼ်ႈတၢင်းလူင် မိူင်းၶႄႇ-မိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႈ ၵမ်ႈၼမ်ၼမ် ၶႅပ်ႇဢိူမ်ႈတင်းမႄႈၼမ်ႉမၢဝ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ႁူဝ်ၼမ်ႉမၢဝ်းၼႆႉ တႄႇမႃးဢွင်ႈဢၼ်ႁၢင်ႇယၢၼ်တင်း မိူင်းထိူင်ယႂေႉ(ထိူၼ်ႇၸူင်-မိူင်းမႅၼ်း) တီႈၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ မွၵ်ႈ 60 လၵ်းသေ လႆလူင်းမႃးပွတ်းတၢင်းတူၵ်း။ ပေႃးယဝ်ႉ လတ်းမိူင်းမၢဝ်း၊ ၼမ်ႉၶမ်းသေယဝ်ႉ ၶိုၼ်းလႆလူင်းၸူး မိူင်းမိတ်ႈ။ ပေႃးထိုင်တီႈၼမ်ႉၶွၺ်ႊယဝ်ႉၸိုင် ၶိုၼ်းလႆႈၶိုၼ်ႈၵႂႃႇၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇသေယဝ်ႉ ၵႂႃႇၸူးဝၢၼ်ႈဢိၼ်း ႁၢင်ႇယၢၼ်တင်းၼမ်ႉၵဵဝ်မွၵ်ႈ 20 လၵ်းသေ ၶိုၼ်းလႆသူႇၸူးၼမ်ႉၵဵဝ်ၵႂႃႇ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ တေလႆႈဝႃႈ ၼမ်ႉမၢဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်မႄႈၼမ်ႉ ဢၼ်ၼွင်ႇသၢၼ်ပၼ် လႅၼ်ႊမိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းတႆး လႄႈ မိူင်းၶၢင်ၼႆၵေႃႈဝႃႈလႆႈယူႇယဝ်ႉ။

ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း

တီႈထုင်ႉၼမ်ႉမၢဝ်းၼၼ်ႉ မီးၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆး လႄႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းပလွင်ႈ ၼမ်ထီႈသုတ်းယဝ်ႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးပႃးၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶၢင် လႄႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶႄႇယူႇတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇယဝ်ႉ။

ၸိူဝ်ႉၾၼ်း

လႆႈႁၼ်မီးဝႆႉ ၼူၵ်ႉမဵဝ်းယူႇၸွမ်းၼမ်ႉ ၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇၼႂ်းသဵၼ်ႈတူဝ်သတ်းၶႅပ်ႉၶဝ် မီးၸွမ်းၸိူဝ်းၼမ်ႉမၢဝ်းဝႆႉယူႇ။ သေဢမ်ႇၵႃး ဢွင်ႈဢၼ်ၵႂ်ႈၸမ်တင်းၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉၸမ်း မၢင်ႊမိူဝ်ႈမၢင်ႊပွၵ်ႈ ၵႆႉလႆႈႁၼ် ပႃငၢဝ်းၼမ်ႉၵဵဝ် ၶၢႆႉယၢႆႉၵႂႃႇမႃးယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။

ဝဵင်းလမ်ႇလွင်ႈ ၸိူဝ်းမီးၸွမ်းသၢႆၼမ်ႉမၢဝ်း

1. မူႇၸေႊ
2. ၼမ်ႉၶမ်း
3. မိူင်းမိတ်ႈ
4. မၢၼ်ႈပဵင်း

လွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇၾႆးၾႃႉ တီႈၵႄးၼမ်ႉမၢဝ်း

ႁူင်းၾႆးၾႃႉသူၺ်ႇလီႇ(1) ၼႆႉ မီးယူႇၼိူဝ်မႄႈၼမ်ႉမၢဝ်း တီႈပွတ်းတၢင်းတူၵ်းဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်း ဢၼ်ႁၢင်ႇၵႆ 17 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ႁူင်းၸၢၵ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈ ဢၼ်ဢဝ်ငိုၼ်းလူင်းတိုၼ်းလၢင်းတီႈၶႄႇသေ ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ၾၢႆႇလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈသမ်ႉ လူင်းတိုၼ်းလၢင်းၵႂႃႇ 15%သေ ၾၢႆႇမိူင်းၶႄႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၶွမ်ႇပၼီႇ

ရွှေလီ(၁)ရေအားလျပ်စစ်ဓာတ်အားပေးစက်ရုံသည် နမ့်ခမ်းမြို့အနောက်တောင်ဖက် ၁၇ မိုင်ခန့်အကွာတွင် ရေွှလီမြစ်ပေါ်တွင်တည်ရှိသည်။ တရုတ်ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုဖြင့် Yunnan United Power Development ၼၼ်ႉသမ်ႉ လူင်းတိုၼ်းလၢင်းၵႂႃႇ 85% သေယဝ်ႉ ႁူမ်ႈၵၼ်ၵေႃႈသၢင်ႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။တႄႇၽႅၼ်ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီ 2004 ၼၼ်ႉသေ ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇႁူင်းၸၢၵ်ႈၾႆးၾႃႉၼၼ်ႉမႃး မိူဝႅႈပီ 2008 ၼီႈ။ ႁႅင်းၸၢၵ်ႈမၼ်းတႄႉၵေႃႈ ဢွၵ်ႇႁႅင်းၾႆးၾႃႉလႆႈ 600 မႅၵ်ႉၵႃႇဝွတ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ဝၢႆးသေ ႁူင်းၾႆးၾႃႉတီႈယႄးယႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ႁူင်းၾႆးၾႃႉတီႈၼိူဝ်မႄႈၼမ်ႉမၢဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်း မၢၼ်ႊၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်တင်းပီဝႃႈ ႁႅင်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇမၼ်း ၼမ်သေ ႁူင်းၾႆးၾႃႉတီႈယႄးယႂႃႇသေယဝ်ႉယဝ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ဢွၵ်ႇၼမ်ထီႈသုတ်း ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ႁႅင်းၾႆးၾႃႉဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃးၼၼ်ႉ သမ်ႉၶိုၼ်း လုၵ်ႉတီႈ ၵိင်ႇႁူင်းၾႆးၾႃႉမၢၼ်ႇၸၢမ် လႄႈ ၵိင်ႇႁူင်းၾႆးၾႃႉသူၺ်ႇၸႃႇယၢၼ်ႇသေယဝ်ႉ ၶိုၼ်းသူင်ႇပိုၼ်ႊပၼ်တီႈၾၢႆႇၾႆးၾႃႉမိူင်းမၢၼ်ႈ။ ယင်းၶၢႆပၼ်ပႃး ၾၢႆႇၾႆးၾႃႉမိူင်းယူႇၼၢၼ်ႇ တီႈမိူင်းၶႄႇလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၼွၵ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ယင်းၶၢႆၸူးတေႃႇတီႈ ႁူင်းၸၢၵ်ႈၼီႇၵႄႇ တီႈလွၺ်တႃႈၵွင်ႊ ဢၼ်ဢဝ်ငိုၼ်းတိုၼ်းလၢင်းတီႈမိူင်းၶႄႇသေ ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉပႃးထႅင်ႈ။ ယၢမ်းၸင်ႇၼႆႉတႄႉၵေႃႈ ႁူမ်ႈၵၼ်တင်းမိူင်းၶႄႇသေယဝ်ႉ လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ တိုၵ်ႉၵေႃႇသၢင်ႈႁူင်းၾႆးၾႃႉၼမ်ႉမၢဝ်း(သူၺ်ႇလီႇ)မၢႆ (2) လႄႈ ႁူင်းၾႆးၾႃႉၼမ်ႉမၢဝ်းမၢႆ (3) ဢၼ်လူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈမၢၼ်ႊ ပိူင်ႇငမ်းၼၼ်ႉဝႆႉယူႇ။

လွင်ႈၵိုၵ်းပိုၼ်း ၼမ်ႉမၢဝ်း

သၢပ်ႇၼမ်ႉမၢဝ်းၼႆႉ မီးလွင်ႈၵိုၵ်းပိုၼ်းတႆး ယႂ်ႇၶိုၵ်ႉလူင်မႃးယူႇ။ ၼႂ်းပိုၼ်းသဵၼ်ႈဝီဝႃႈဝႆႉ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၼူၵ်ႉလူင် ဢဝ်ၼၢင်းမိူင်း ပႃႇရႃႇၼသီႇ ပၼ်ႇလဵပ်ႈမႃး ၼိူဝ်ၼမ်ႉၼႆႉလႄႈ ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ "ၼမ်ႉမဝ်း" ၊ ဝၢႆးၼႆႉ ၸင်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၼမ်ႉမၢဝ်း"ၼႆယဝ်ႉ။ ၶိူဝ်းၶုၼ် ဢၼ်လႆႈမႃး တင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ၵိုၵ်းပိုၼ်းၵႂႃႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ၵိုၵ်းပိုၼ်းၸမ်ႉ

• ဢေႇတီႇ (764-952) သၢႆသိုပ်ႇ ၶုၼ်တိုင်းၶမ်း
• ဢေႇတီ (957-1400) သၢႆသိုပ်ႇ ၶုၼ်တၢႆႇၶၢၼ်ႇ
• ဢေႇတီႇ (1311-1420) သၢႆသိုပ်ႇ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။