တႃႇမုၼ်ႇ

တႃႇမုၼ်ႇ(Damon)

ဢူၺ်းလီ

မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 2300 ပီပၢႆ၊ တီႈၵုၼ်သိတ်ႉၸလီ (Sicily)ၼၼ်ႉ သီႇရႃႇၵျိဝ်ႇ (Syracuse) ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈငုၼ်းလူင် မိူင်းၵရိ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း တၢႆႇဢူဝ်ၼီႇ သျှၢတ်ႉ(ၸ်)(Dionysious) ၽွင်းငမ်းဝႆႉ။ ၶုၼ်ၵေႃႉၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈၾဝ ၵူၼ်းမိူင်းယူဝ်းယူဝ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၽူႈတႅမ်ႈမၢႆ (ၸရေး)ဢွၼ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ႁတ်းငၢၼ် လႄႈ ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမႃး။ မၼ်းဝူၼ်ႉသွၼ်ႇၵူဝ်ႁႄ လွင်ႈၵူၼ်းမိူင်းတေၽိုၼ်ႉ၊ တေပူတ်းပၢၵ်ႈပႅတ်ႈမၼ်းယူႇ တႃႇသေႇ။ ဢမ်ႇယုမ်ႇၽႂ်သေၵေႃႉ။ သေပွၵ်ႈ။
မၼ်းႁဵတ်းၶွၵ်ႈလူင်ဝႆႉ။ ၵူၼ်းဢမ်ႇထုၵ်ႇၸႂ်မၼ်း၊ ၵူၼ်းမၼ်းဢမ်ႇယုမ်ႇ၊ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢမ်ႇလၢတ်ႈ၊ ဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်း မၼ်း၊ ၵူၼ်းၶတ်းႁူၶတ်းတႃမၼ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တိၺွပ်းသႂ်ႇၶွၵ်ႈဝႆႉ တင်းမူတ်း။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ဝူၼ်ႉဝႃႈ ၵူၼ်းၼႂ်းၶွၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေသမ်ႉထိုင် ၸိုဝ်ႈမၼ်းလႄႈ ႁႂ်ႈလႆႈငိၼ်းၶဝ်လၢတ်ႈၼၼ်ႉ ၵူႈၶေႃႈၼႆသေ လုၵ်ႉတီႈ ၽႃၶွၵ်ႈ ထိုင်ႁွင်ႈၼွၼ်းမၼ်းၼၼ်ႉ ၸူင်ႁူးလွႆႁိၼ်လူင်ဝႆႉထႅင်ႈ။ ႁွင်ႈၼွၼ်းမၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶုတ်းၶူးလွမ်ႉယဝ်ႉ ႁဵတ်းၽၵ်းတူလပ်ႉဝႆႉ ႁူးၼိုင်ႈ။ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈလူဝ်ႇၸႂ်ႉၵေႃႈ မၼ်းပိုတ်ႇဢိုတ်းႁင်းၵူၺ်း။ ဢမ်ႇပၼ်ၽႂ်ပိုတ်ႇသေပွၵ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။

ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ မၼ်းႁႅမ်တၢႆပႅတ်ႈ ၵူၼ်းထႃၼူတ်ႇမၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈ။ ၵူၼ်းထႃၼူတ်ႇၼၼ်ႉ သမ်ႇမႅၼ်သေ ႁႃဢုပ်ႇဝႃႈ “ၵဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇငၢႆႈငၢႆႈၵူၺ်း မိတ်ႈႁူၼ်ၶူၼ် ဢၼ်ၵဝ်ယိပ်းယူႇၼႆႉ ၽႅဝ်ၶေႃးႁွႆၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၵူႈဝၼ်းဢိူဝ်ႈ” ၼႆၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမၼ်း ႁၼ်ၽိတ်းသေ ၸိသင်ႇတႅပ်းတၢႆပႅတ်ႈ။ ယွၼ်ႉ ဢမ်ႇယုမ်ႇၽႂ်ယဝ်ႉလႄႈ လိူဝ်သေလုၵ်ႈယိင်းမၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပၼ်ၽႂ် ထႃၼူတ်ႇမၼ်းသေပွၵ်ႈ။ လုၵ်ႈယိင်းမၼ်းၵေႃႈ ယင်းဢမ်ႇပၼ်ႁႂ်ႈဢဝ် မိတ်ႈထႃ။ ၸႂ်ႉၶူဝ်ႈ မဵတ်ႉမၢၵ်ႇမႆႉ လိူတ်ႇလိူတ်ႇသေ လိုၼ်ႈပႅတ်ႈၼူတ်ႇ မၼ်းၵူၺ်း ၼႆယဝ်ႉ။
ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ယွၼ်ႉလၢတ်ႈသလေႃႉပူၼ်ႉလႄႈ ၵူၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈ လႆႈၶၢမ်ႇဢဝ်တၢႆထႅင်ႈ။ ၵူၼ်းၵေႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းထၢမ်မၼ်းဝႃ;ႈ “ၼႂ်းၵႃႈ တွင်းလိူင်တင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ တွင်းဢၼ်လႂ် လီသေပိူၼ်ႈ” ၼႆလႄႈ မၼ်းတွပ်ႇ ဝႃႈ “တွင်းဢၼ်ႁဵတ်းဝႆႉ ႁၢင်ႈ ႁႃႇမူဝ်းတီးယၢတ်ႉ(ၸ်)(Harnmodius)လႄႈ ႁၢင်ႈဢႃႇရိတ်ႉတူဝ်းၵေးတၢၼ်ႇ (Aristogeiton)ၼၼ်ႉလီသေပိူၼ်ႈသုတ်း” ၼႆၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ်လွင်ႈတၢင်း ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢမ်ႇႁၢၼ်ႉၸႂ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈ ၶၢမ်ႇတင်းႁႅမ်တၢႆၵႂႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ႁၢင်ႈတွင်းသွင်ဢၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ႁၢင်ႈၵူၼ်းသွင်ၵေႃႉ ဢၼ်ႁတ်းႁႅမ်တၢႆ ၶုၼ်ၶိူဝ်းတႅမ်ႇ (ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ်သေ ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်)ပႅတ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်း မၵ်းမၼ်ႈသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်သေ ဢွင်ႇတွင်းသွၼ်း ႁဵတ်းႁၢင်ႈသွင်ၵေႃႉၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပဵၼ် တီႈမၢႆတွင်းဝႆႉမႃး။ ပိုၼ်းၶုၼ် ၶိူဝ်းတႅမ်ႇၼၼ်ႉ မိူၼ်ပိုၼ်းမၼ်းလႄႈ တၢႆႇဢူဝ်ၼီႇသျှၢတ်ႉ(ၸ်) ၸႂ်လမ်သေ ၸင်ႇၸႂ်ႉတႅပ်းတၢႆပႅတ်ႈ ၵူၼ်းၵေႃႉသလေႃႉၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။
ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ တႅမ်ႈဝွၵ်းႁူဝ်ၼိုင်ႈ။ ၽူႈမီးပိင်ႇၺႃႇ ၾီႇလူဝ်ႇၸႅၼ်းၼၢတ်ႉ(ၸ်) (Philoxenus) ၼႆၼၼ်ႉ သမ်ႉထတ်းသၢင်ဝႃႈ ‘‘ဝွၵ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈတၢင်းလွၼ်ႉၵႅၼ်သင်” ၼႆလႄႈ ၸိသင်ႇ ဢဝ်ၵႂႃႇၶင်ပႅတ်ႈ ၵမ်းလဵဝ်။ ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝွၵ်းထႅင်ႈႁူဝ် ၼိုင်ႈယဝ်ႉ ၸႂ်ႉၵႂႃႇႁွင်ႉ ၽူႈမီးပိင်ႇၺႃႇၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇၶွၵ်ႈမႃးသေ ႁႂ်ႈထတ်းသၢင်ထႅင်ႈ။ ၽူႈမီးပိင်ႇၺႃႇၼၼ်ႉ လူတူၺ်းယဝ်ႉ ဢမ်ႇတွပ်ႇသင်ၶိုၼ်းသေ ဝၢႆႇၸူး ၸိူဝ်းၵုမ်းၶွၵ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ‘‘တႃႉၸဝ်ႈၶဝ် ဢဝ်ၵဝ် ၶိုၼ်းၵႂႃႇသႂ်ႇၶွၵ်ႈသေလႃႈ” ၼႆလႄႈ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၶုၼ်ႇႁုၼ်ႉၶူဝ် ၼင်ႇၸႂ်ၼင်ႇၶေႃးယဝ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ‘‘ဢၢႆႈၼႆႉ သိုဝ်ႈယူဝ်းယူႇလူးၼႆႉ ပွႆႇမၼ်းသေလႃႈ” ၼႆသေ ၸင်ႇပွႆႇၶိုၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။
ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ တၢႆႇဢူဝ်ၼီႇသျှၢတ်ႉ(ၸ်) ထၢင်ႇထိူမ်ၼိူဝ် ပိၵ်ႉတီႇယႅတ်ႉ(ၸ်) (Pythias) သေ တိၺွပ်းပၼ်တၢမ်ႇတၢႆ။ တႃႇတေမိူဝ်းထူပ်း၊ မိူဝ်းၸႅၵ်ႇၽႄ သူၼ်ၼႃး၊ ဢုၵ်ႉၸႃႇၶူဝ်းၶွင်မၼ်း ပၼ်ပီႈၼွင်ႉ တၢင်းၼွင်ႈတၢင်းလင်လႄႈ ပိၵ်ႉတီႇယႅတ်ႉ(ၸ်) ယွၼ်းႁႂ်ႈယွၼ်ႇၶၢဝ်းယၢမ်း ဢဝ်တၢႆမၼ်း ဢိတ်းၼိုင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ႁိုဝ်ၵေႃႈ တိုၼ်းတေၶိုၼ်းမႃးၶၢမ်ႇတၢမ်ႇတၢႆ ယူႇၼႆလႄႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ယၵ်ႉတူၺ်းမၼ်းသေ ဝူၼ်ႉဝႃႈ ‘‘ဢၢႆႈၼႆႉၶုၺ်ႈၼႃႇလူင်ၼႆႉ” ၼႆသေ ၶူဝ်ႁုၼ်ႉယဝ်ႉလၢတ်ႈ ‘‘မႂ်းဢၢၼ်းလိင်ႉလွၵ်းတေႃႇၵဝ်ၼႆႁႃႉ မႂ်းဢွၵ်ႇဝဵင်းၼႆႉသေ မိူဝ်းၵႂႃႇယဝ်ႉၵေႃႈ မႂ်းႁိုဝ်တေမႃးၶိုၼ်း” ၼႆလႄႈ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ‘‘တႃႇမုၼ်ႇ(Damon) ဢူၺ်းၵေႃႉပိၵ်ႉတီႇယႅတ်ႉ(ၸ်)ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႇၽၢင်ႈဢွၵ်ႇ ၼႂ်းၽုင်ၵူၼ်းမႃးယဝ်ႉဝႃႈ ‘‘သင်ၸိူဝ်ႉ ဢူၺ်းၵေႃႉၵဝ်ၶႃႈ ပိၵ်ႉတီႇယႅတ်ႉ(ၸ်) ဢမ်ႇမႃးၶိုၼ်း ၼင်ႇၵတိမၼ်းၸိုင် ၵဝ်ၶႃႈတေၶၢမ်ႇတၢႆ တၢင်မၼ်း။ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵေႃႈ တိၵဝ်ၶႃႈ တႅၼ်းတီႈမၼ်းဝႆႉၶႃႈလႃႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈတႄႇတႄႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵေႃႈ ၵိုင်ႉၵၢင်ႉ ဢၢမ်းလူင်ၵႂႃႇၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ ၽွမ်ႉၸွမ်း ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းၼၼ်ႉၵႂႃႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မၼ်းဝူၼ်ႉဝႃႈ “ဢၢႆႈၼႆႉတႄႉ မဵဝ်းတေမႃးၶိုၼ်း ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ။ ဢၢႆႈငိူဝ်ႈလူင် ဢၼ်တႅၼ်းဝႆႉၼႆႉၵႂႃႈ တေလႆႈပဵၼ် ၵူၼ်းတၢႆတၢင်မၼ်း” ၼႆယူႇ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၶၢဝ်းယၢမ်းဝၵ်းၶၢၼ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ပိၵ်ႉတီႇယႅတ်ႉ(ၸ်) ဢမ်ႇၽႅဝ်မႃး။ ဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်း တႃႇမုၼ်ႇၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇတူင်ႉတိုၼ်ႇၵူဝ်ႁႄ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပွႆႇၵူၼ်းၵႂႃႇၸွပ်ႇၵေႃႈ လႆႈႁူႉဝႃႈ တႃႇမုၼ်ႇ ယင်းတိုၵ်ႉသိုပ်ႇယုမ်ႇယမ် ၵုင်ႇမုၼ်၊ သရေႇဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်းၼၼ်ႉယူႇ ၼၵ်းၼၵ်းၼႃၼႃသေ မုင်ႈမွင်းဝႃႈ ဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်း တေမႃးၶိုၼ်းတႄႉယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ တႃႇမုၼ်ႇ ႁၼ်ဝႃႈ မီးတင်းၵၢတ်ႈသေပိူင်ပိူင်လႄႈ ဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်း တူၵ်းလိုၼ်းၵူၺ်း။ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇၽႅဝ်မႃးလႄႈ လႆႈတၢႆတၢင်ၵႂႃႇၵေႃႈ ဢမ်ႇၵူဝ်။ တၢင်းတၢႆၼင်ႇၼႆၼႆႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈလွင်ႈၶေႃးၶူမ်။ ပဵၼ်လွင်ႈလီႁူမ်ၸူမ်း ဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်ၵူၺ်း ဝႃႈၼႆ။ ထိုင်ဝၼ်းလိုၼ်းသုတ်း၊ ၶၢဝ်းလိုၼ်းသုတ်းယဝ်ႉၵေႃႈ တႃႇမုၼ်ႇ တိုၵ်ႉဝႆႉ ၸႂ်ၵတ်းၸႂ်ယဵၼ်သေ သိုပ်ႇၼပ်ႉယမ် ၵုင်ႇမုၼ်သမႃႇထိ ဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်းၼၼ်ႉသေ ဝူၼ်ႉယူႇဝႃႈ “ပိၵ်ႉတီႇယႅတ်ႉ(ၸ်) ၼႆႉ တင်ႈၸႂ် ဢမ်ႇမႃးတႄႉ ဢမ်ႇလႅပ်ႈၸိုဝ်ႈ။ ယွၼ်ႉၽူၼ်တူၵ်းၼၵ်း ၽူၺ်းၼမ်ႉသုင်၊ လူမ်းလႅင်ႉလူင်ပတ်ႉလႄႈ မၼ်းတေ ဢမ်ႇၸၢင်ႈမႃးထိုင်လႆႈၵူၺ်း” ၼႆထႅင်ႈယူႇ။
တေႃႇထိုင် ၽႅဝ်ၶၢဝ်းယၢမ်း လူဝ်ႇတႅပ်းတၢႆယဝ်ႉလႄႈ လၢၵ်ႈမလွမ်ႇၸုင် မၼ်းဢွၵ်ႇၶွၵ်ႈၵႂႃႇယူႇၼၼ်ႉ မၼ်းယင်းတိုၵ်ႉလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းယုမ်ႇ ၶေႃႈၵႂၢမ်းၵတိဢူၺ်းၵေႃႉမၼ်းယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈလၢၵ်ႈမလွမ်ႇ ဢဝ်မိတ်ႈသုၺ်းလူင်ငႃသေ ၸမ်တေတႅပ်းၶေႃး တႃႇမုၼ်ႇၼၼ်ႉ ပိၵ်ႉတီႇယႅတ်ႉ(ၸ်)ၵိုင်ႉၵၢင်ႉ ၽုတ်းဢွၵ်ႇမႃး ၼႂ်းၽုင်ၵူၼ်းၼၼ်ႉ မႃးၵမ်းလဵဝ်။ ဢမ်ႇမီး လွင်ႈၵူဝ်ႁႄတိုၼ်ႇတဵၼ်ႈသင်သေ ဢဝ်တူဝ်မၼ်း ဢၢပ်ႈပၼ် လၢၵ်ႈမလွမ်ႇၶဝ် ႁႂ်ႈတႅပ်းပႅတ်ႈမၼ်းၵမ်းလဵဝ်။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း လႆႈႁၼ် လွင်ႈဢူၺ်းလီသွင်ၵေႃႉ မီးမိတ်ႉတႃႇ ႁၵ်ႉပႅင်းၵၼ်၊ မီးသိတ်ႉၸႃႇ ၸွႆႈထႅမ်ၼိူဝ်ၵၼ်တႄႉ ၼႆသေ တူၵ်းဢူၵ်း တူၵ်းၸႂ်ယဝ်ႉ ၼႅင်ၸႂ်တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈသေ လူတ်းဝၢင်းၶႂၢင်းပူတ်း တၢမ်ႇတၢႆ ပိၵ်ႉတီႇယႅတ်ႉ(ၸ်) ပႅတ်ႈသေ ပွႆႇပၼ်တင်းသွင်ၵေႃႉ ယူႇယဝ်ႉ။
ၽႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ ၵိုင်ႇလီမေႃသၢင်ႈ ႁႂ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇ ပဵၼ်ဢူၺ်းၵေႃႉလီ ၼိူဝ်ႁိမ်းႁွမ်းယူႇ။ သင်တူဝ်ၵဝ်ႇ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီတေႃႇၶဝ်ၸိုင် ႁိမ်းႁွမ်းၵေႃႈ တေပဵၼ်ဢူၺ်းလီတေႃႇ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၶိုၼ်း။ ၽႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ ႁၵ်ႉႁွမ်၊ ယုမ်ႇယမ် ႁိမ်းႁွမ်းသေ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီတေႃႇၵၼ်မႃး တင်းမူတ်းၸိုင် တေႁူမ်ႈၵၼ် သၢင်ႈပဵၼ် ဢူၺ်းလီ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။