တႆး

လုၵ်ႉတီႈ ဝီႇၶီႇၽီးတီးယႃး ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၼၼ်ႉမႃး
တၢင်းၵႃႈတူဝ်း ဢွၼ်တၢင်းပီ 1900

တႆး[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

တႆး ၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်းတီႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇဢေးသျႃး ၸုမ်းၼိုင်ႈ။ ၵမ်ႈၼမ် ယူႇသဝ်းတီႈ ၸိုင်ႈတႆး ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မျႅၼ်ႇမႃႇ။ ၼွၵ်ႈသေၸိုင်ႈတႆး ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မျႅၼ်ႇမႃႇၼႆႉ ယူႇသဝ်းတီႈ ၸႄႈတိူင်းမၢၼ်းတလေး၊ ၸႄႈမိူင်းၶၢင်၊ ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်၊ ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ။ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇလႄႈ မိူင်းထႆး ဢၼ်တိတ်းၸပ်းဝႆႉတင်း ၸိုင်ႈတႆးၼႆၵေႃႈ မီးတႆး ယူႇသဝ်းဝႆႉတင်းၼမ်။ တီႈၼႂ်းမိူင်း ဢိၼ်တိယ ၸႄႈမိူင်းဢႃႇသမ်ႇ၊ ဢရုၼၶျၢၼ်ႇၵေႃႈ မီးဝႆႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးယူႇ။ ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မႅၼ်ႇမႃႇၼႆႉ မီးတႆး ယူႇသဝ်းဝႆႉ မွၵ်ႈႁူၵ်းလၢၼ်ႉ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

တီႈပွင်ႇတႆး[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

တီႈပွင်ႇတႆးၼၼ်ႉ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် သပ်းလႅင်းၼႄမႃးဝႃႈ

  • ၵူၼ်းမီးမိူင်း ၵူၼ်းမီးၾိင်ႈ ၵူၼ်းမီးၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းမႃး ႁင်းၶေႃ မီးၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ဢၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး ႁင်းၶေႃ။ [1]
  • ပွင်ႇဝႃႈ “ယႂ်ႇ”၊ ပဵၼ်ယႂ်ႇ၊ ပဵၼ်ၸဝ်ႈ၊ ဢမ်ႇပဵၼ်ၶႃႈၽႂ်၊ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၸၼ်ႉၵူၼ်း။
  • လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ၊ ၸိုင်ႈမိူင်းၵွၼ်းၶေႃ၊ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈလႄႈ ၸိုင်ႈမိူင်း။ [1]
  • သဝ်းၶေႃထၢင်ႇႁၢင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တီႈပွင်ႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ တႆးၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႆႉပဵၼ် ၶေႃႈမီးတီႈပွင်ႇ ဢၼ်ၵိုင်ႇလႅပ်ႈၵၼ် တင်းလွင်ႈယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈ ၾိင်ႈထုင်းတႆးၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ်မႃး ယႃႉၵဝ်းတႆး ဢွၼ်တၢင်းၸိုင် တႆးတိုၼ်း ဢမ်ႇမီးၵၢင်ၸႂ် ၶႂ်ႈယႃႉၵဝ်း သုၵ်ႉယုင်ႈၽႂ်။ တိုၼ်းၶႂ်ႈယူႇသဝ်းၶေႃ ဢၼ်မီးၶေႃႈထၢင်ႇႁၢင်ႈၼၼ်ႉယူႇ တႃႇသေႇ။ သင်ဝႃႈ ပိူၼ်ႈမႃးယႃႉၵဝ်း လွင်ႈသဝ်းၶေႃ ထၢင်ႇႁၢင်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵေႃႈ တိုၼ်းဢဝ်သၢႆၸႂ် ၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ တၢင်လႅၵ်ႈမႃးတႄႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
  • တီႈၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ တႆးၼုမ်ႇ ဢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၶဝ် ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ မိူဝ်ႈပီ 1958 ၼၼ်ႉ ၵဝိတႆးဢူးၵွႆႇ ပိုတ်ႇဝႆႉတီႈပွင်ႇတႆးဝႃႈ ၻိပ်ပတီတိ တႆး (ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ မေႃပိူင်းလႅင်းပၼ်ပိူၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ တႆး) ၼႆယဝ်ႉ။

တႆးၼႆႉ ပေႃးလႆႈယူႇသဝ်း ထၢင်ႇႁၢင်ႈ ပဵၼ်မုၵ်ႉပဵၼ်ၸုမ်းယူႇၸိုင် ဢမ်ႇမီးၸႂ်ၶႂ်ႈသုၵ်ႉဢူၼ် ပႄႉပုၼ်ႈၽႂ်၊ တိုၼ်းမေႃဝႆႉ ပုၼ်ႈပိူၼ်ႈပုၼ်ႈႁဝ်းသေ ပၼ်မီးၶေႃႈထၢင်ႇႁၢင်ႊ ၽႂ်မၼ်းမႃး တႃႇသေႇ။ ဢမ်ႇတွၼ်ႉဢဝ် ၵုင်ႇမုၼ်ငိုၼ်းၶမ်း ပဵၼ်ယႂ်ႇ။ မေႃမီး ၼမ်ႉၸႂ်ႁၢၼ်ႉၸႂ်၊ ယူႇသဝ်းၸုၵ်းမၼ်ႈမႃး လႆႈယူႇ။ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵေႃႈ တႄႇဢဝ်ပေႃႈမႄႈ တေႃႇထဝ်ႈမွၼ်ႇ တိုၼ်းမီးဝႆႉ ၶေႃႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၽႂ်မၼ်းသေ ဢမ်ႇၵႃး သုၼ်ႇႁိူၼ်းတေႃႇႁိူၼ်း၊ ဝၢၼ်ႈတေႃႇဝၢၼ်ႈ၊ မိူင်းတေႃႇမိူင်းသုၼ်ႇၶိူဝ်းတေႃႇၶိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၼ်းမီး ၶေႃႈထၢင်ႇႁၢင်ႊၽႂ်မၼ်း ၸွမ်းၼင်ႇ ပၵ်းပိူင်မႃးယူႇ။ မီးသုၼ်ႇ ဢၼ်ၵိုၵ်းမၢႆမီႈဝႆႉ တႃႇသေႇ။ တီႈတႅၵ်ႈမၼ်း တူၼ်ႈမၢၵ်ႇမႆႉ ဢမ်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ၶွင်ၽႂ် ႁူမ်ႈၵၼ် ဢဝ်ၵိၼ်လႆႈၵေႃႈယႃႇ တိုၼ်းမေႃဝႆႉ ပုၼ်ႈၵူၼ်းၽၢႆႇလင်ထႅင်ႈ။ ဢမ်ႇတေႃႉဢဝ်ၵႂႃႇ ႁင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇမူတ်း။ တႃႈၼမ်ႉဢၢပ်ႇၵေႃႈ မီးတႃႈမုၼ်ၸဝ်ႈ၊ၶုၼ်၊ ၽူႈၸၢႆး၊ ၽူႈယိင်းၼႆ ႁင်းၽႂ်မၼ်းသေ ၼၢင်းယိင်း ၽူႈၸၢႆး ဢွၼ်ၵၼ် လွၼ်ႈၶူဝ်း ဢၢပ်ႇၼမ်ႉမႃးၵေႃႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉမီး လွင်ႈၵၼ်ႉၸၼ်ၵၼ်မႃးသေပွၵ်ႈ။ တွၼ်ႈၽွင်းငမ်းမိူင်းၵေႃႈ ပိၵ်ႉဝႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် ၸင်ႇတေလႆႈပဵၼ်ၶုၼ်ၶိုၼ်း ၼႆၵေႃႈယႃႇ ၼႂ်းၵႃႈ လုၵ်ႈၸဝ်ႈၶုၼ်ၼၼ်ႉ (မီးလၢႆၵူၼ်းၵေႃႈလီ) ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ႁပ်ႉၶၢမ်ႇႁၼ်ထိုင်ၵေႃႉလႂ်ၵေႃႈ ၵေႃႉၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်လႆႈ။ ပဵၼ်ၶုၼ်ယူႇသေတႃႉ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇၸွမ်းမၢႆမီႈၶုၼ်လႄႈ ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ဢမ်ႇၽွမ်ႉႁပ်ႉယဝ်ႉ ၼႆၸိုင် တိုၼ်းလႆႈလူင်းပၼ်သေ မဝ်ႇၵႃး လႆႈဢွၵ်ႇဝၢၼ်ႈ ဢွၵ်ႇမိူင်းၵႂႃႇၵေႃႈ မီးမႃးတင်းၼမ်။ ပိူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇတႆးၼႆႉ ဢဝ်ၸွမ်း ၶေႃႈသင်ႇသွၼ်ၽြႃးပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ဢၼ်ၵိုင်ႇလႅပ်ႈ တင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ငဝ်ႈသေ ၽွင်းငမ်းမႃးၸဵမ်ၵွၼ်ႇယူႇယဝ်ႉ။[2]

လွင်ႈဝႃႈ လႆႈဢဝ်လုၵ်ႈၶုၼ် ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၵၢပ်ႈလႂ်ပၢၼ်ၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ် ၼပ်ႉထိုဝ်ၵိူဝ်းလီ ထွမ်ႇၶေႃႈသင်ႇသွၼ်ၵၼ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈပဵၼ် ပိူင်လိူၵ်ႈၶုၼ် ၼင်ႇၼၼ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉတႆး မေႃၽွင်းငမ်း မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႊၽႂ်မၼ်း မေႃပၼ်ပုၼ်ႈ သုၼ်ႇထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်း မႃးၸဵမ်ၵွၼ်ႇလႄႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆး တိုၼ်းမီးၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၼမ်လၢႆမႃးတၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈယႃႇ မိူဝ်ႈယင်းပႆႇမီး ၽူႈသႄႇယႃႉၵဝ်း ႁႂ်ႈႁဝ်းတႅၵ်ႇယၢႆႈ ႁၼ်ပိူင်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇတွၼ်ႉ ယၢမ်ႈမီးမႃး ၶေႃႈထၢင်ႇထိူမ် ႁၼ်ပိူင်ႈၵၼ်သေ မေႃဢွၼ်ၵၼ် ပူၵ်းပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်း သိူဝ်းသႃႇမႃးလႄႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢမ်ႇတွၼ်ႉမီးၽေးၶဵၼ်သင် သေၸိူဝ်ႉသေပိူင်၊ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ဢၼ်တိုၼ်းယူႇၵိုၵ်း မိူင်းတႆးမႃး ၸဵမ်ၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ တိုၼ်းပဵၼ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈမိူင်းတႆးယူႇယဝ်ႉ။[2]

ၽိုၼ်ဢိင်[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

  1. 1.0 1.1 မႁႃႇမုင်ႉ မိူင်းၸႄ၊ တႆးလႄႈ တီႈပွင်ႇတႆး၊ ပပ်ႉသႅင်တဵၼ်း မၢႆ 4 ၊ 1999
  2. 2.0 2.1 ရႃႇၸဝၢင်း လႄႈ သိူၵ်ႈမိူင်းတႆး၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 2
ဢဝ်ၶိုၼ်းမႃးတီႈ "https://shn.wikipedia.org/w/index.php?title=တႆး&oldid=63074"