ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢီႈသင်? ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈသင်လႄႈႁဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈယိပ်းတိုဝ်းငိုၼ်း(သူဝ်)? ၵႃႊၶၼ်ၶူဝ်းၶွင် ဢၼ်ႁဝ်းလႆႈ သိုဝ်ႉယူႇၼၼ်ႉ ဢီႈသင်သမ်ႉတႅပ်းတတ်း? ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပၵ်းပိူင်ၵၢၼ် ၵၢတ်ႇႁဝ်း။ ပဵၼ်ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉ လွင်ႈၵူၼ်းႁဝ်းတႅပ်းတတ်းလိူၵ်ႈ ဢၼ်ၶဝ်သိုဝ်ႉ၊ ဢၼ်ၶဝ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈဝႃႈ ပၵ်းပိူင် ၵၢၼ်ၵၢတ်ႇႁဝ်းႁဵတ်းႁိုဝ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းလိၵ်ႈၽိုၼ်ၼႆႉ ၸၢင်ႊပဵၼ်ဢၼ် ၵမ်ႉၸွႆႈသပ်းလႅင်းၼေလွင်ႈတၢင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၽဵင်ႈၽဵင်ႈလႄႈ တင်းၶေႃႈတွပ်ႇဢၼ်ၽဵင်ႈၽဵင်ႈသေပိူၼ်ႈ ၵႃႊၼင်ႇပဵၼ် လႆႈ။ ဝၢႆးသေ ဢၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်ၼႆႉယဝ်ႉၸိုင် ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ပဵၼ်ႁိုဝ်မီးႁိုဝ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ သူၸဝ်ႈတေႁူႉမႃး။

ပိုၼ်ႉငဝ်ႈ

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼႆႉ ၵႂၢမ်းဢင်းၵိတ်ႉတႄႉဝႃႈ "ဢီႊၶေႃးၼေႃႊမီႊ" ၼႆသေ လုၵ်ႉတီႈၶေႃႈၵႂၢမ်းၵရိၵ်ႉ ဢၼ်ဝႃႈ "ဢူဝ်ႊဢီႊၵူဝ်းၼေႃးမူသ်ႉ" ၼၼ်ႉမႃး။ "ဢူဝ်ႊဢီႊၵူဝ်းၼေႃးမူသ်ႉ" ၼႆႉပွင်ႇဝႃႈ "ၽူႈၵေႃႉဢၼ်ၸတ်းပွင်ၼႃႈႁိူၼ်း"။ မိူဝ်ႈတႄႇမၼ်း တီႈပွင်ႇငဝ်ႈတိုၼ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းၼႆႉ ႁၢင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးဝႆႉ။ ၵူၺ်းၵႃႊ တီႈတေႉတေႉမၼ်း ၼႃႈႁိူၼ်းလႄႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼႆႉ မီးလွင်ႈတၢင်းဢၼ် မိူၼ်ၵၼ်ၵမ်ႈၼမ်။ ၼႃႈႁိူၼ်းၼိူင်ႈဢၼ်ၼႆႉ ၸၢင်ႊႁူပ်ႉၺႃးငဝ်းလၢႆးတႃႇတေတႅပ်းတတ်းသဵၼ်ႈၸႂ်တင်းၼမ်လၢႆ။ တေလႆႈတႅပ်းတတ်းၸတ်းပွင်ဝႃႈ ၵူၼ်းၼႂ်းၼႃႈႁိူၼ်း ၵေႃႉလႂ်တေဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းဢၼ်လႂ် ၵေႃႉလႂ်တေႁဵတ်းသၢင်ႈဢၼ်လႂ်ၼႆယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈ ၽႂ်တေႁုင်မိုဝ်ႉ၊ ၽႂ်တေသၵ်ႉၶူဝ်းလွႆးၽႃႈ၊ ၽႂ်ၵိၼ်တၢင်းၵိၼ်ၼမ် ၽႂ်ၵိၼ်ဢေႇ၊ တေတူၺ်းထီးဝီးၶျွင်ႉလႂ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ် ၽႂ်ပဵၼ် ၵူၼ်းလိူၵ်ႈ။ တေတေလၢတ်ႈငၢႆႈငၢႆႈၸိုင် ၼႃႈႁိူၼ်းၼိူင်ႈဢၼ်ၼႆႉ တေလႆႈၸတ်းၵၢၼ် ငဝ်းတိုၼ်းဢၼ်သႅပ်ႈဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ ၼႂ်းၵႄႈၵူၼ်းႁူမ်ႈႁိူၼ်းတင်းလၢႆသေ ႁႂ်ႈၵူၼ်းႁိူၼ်းတင်းလၢႆ ၸႂ်ႉဢဵၼ်ႁႅင်း လမ်ႉၵတ်ႉသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈၼင်ႇၵိုင်ႇငၢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇ။ မိူၼ်ႇၼင်ႇၼႃႈႁိူၼ်းၼိူင်ႈဢၼ်ၼၼ်ႉ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၼိူင်ႈဢၼ်ၵေႃႈ လႆႈႁူပ်ႉၺႃးၶေႃႈတႅပ်းတတ်းတင်းၼမ်လၢႆ။ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၼိူင်ႈဢၼ်ၼႆႉ တေလႆႈႁႃဝႃႈ ၵူၼ်းၵေႃႉလႂ်တေလႆႈႁဵတ်းၵၢၼ် လႂ်။ လူဝ်ႇလႆႈမီးၵူၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်၊ ၵူၼ်းတၢင်ႇၵေႃႉတေလႆႈတေႃးၽႃႈႁဵတ်းၶူဝ်းၼုင်ႈတၢင်မႆႊသေ မၢင်ႊၵေႃႉသမ်ႉတေလႆႈသၢင်ႇႁၢင်ႊၶူင်ႊသွပ်ႉဝႄးၶွမ်း။ မိူဝ်ႈလႂ်လႄႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၼိူင်ႈဢၼ်ၼၼ်ႉ မီးၵၢၼ်ၸတ်းၵၢၼ် ပၼ်ၵၢၼ်(ၸိူင်ႉၼင်ႇ တီႈလိၼ်၊ ၵေႃႇၵၢႆႇ၊ လႄႈ ၶိူင်ႊၸၢၵ်ႈ)ၵူၼ်းယူႇၼႂ်းတူင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉၸိုင်၊ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းယင်းတေလႆႈၸတ်းပွင် တမ်းဝၢင်း ၶူဝ်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶွင်ၵုၼ်ႇသိၼ်လႄႈ ၵၢၼ်ၸွင်းၸေး(SERVICES)ဢၼ်ၶဝ်ပၼ်။

ၵၢၼ်ၸတ်းပွင်ၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်းၶွင်တူင်ႇဝူင်းၼိူင်ႈဢၼ်ၼႆႉလမ်ႇလွင်ႈတေႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်းၼႆႉ မၼ်းသႅပ်ႈ(SCARCITY)။ "သႅပ်ႈ" ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉပွင်ႇဝႃႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းမီးၶူဝ်းငဝ်ႈ တိုၼ်းဢၼ်မီးတၢင်းမၵ်းၶၢၼ်းသေ ဢမ်ႇၸၢင်ႊႁဵတ်းဢွၵ်ႇပၼ်လႆႈၵုၼ်ႇသိၼ်လႄႈ လွင်ႈၸွင်းၸေးၸွမ်းၼင်ႇၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်၊ မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈ ၵူၼ်းၼႂ်းႁိူၼ်းႁဝ်းၼိူင်ႈၵေႃႉၼၼ်ႉ ႁဝ်းဢမ်ႇၸၢင်ႊ ပၼ်မၼ်းလႆႈၵူႊၸိူဝ်ႉၵူႊလွင်ႈၸွမ်းၼင်ႇမၼ်းၶႂ်လႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၼႂ်းတူင်ႇဝူင်ႇၵူၼ်းႁဝ်းၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼၼ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႊလႆႈႁပ်ႉလႆႈ ၸၼ်ႉတၢၼ်းၵၢၼ်ယူႇၵိၼ်ဢၼ်သုင်သုတ်းၸွမ်း ၼင်ႇမၼ်းမုင်ႈမွင်းၽႂ်ႇၶႂ်ႈၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။

"ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး" ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးလဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈဝႃႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၼိူင်ႈဢၼ် ႁဵတ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်တေၸတ်းပွင်ၶပ်ႉၶိုင် ၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်း(RESOURCES)ဢၼ်သႅပ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်း တီႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵမ်ႈၼမ်ၼမ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈ ၵုမ်ႇပဵၼ်ၸဝ်ႈႁႅင်းပွင်ႊၶဝ်ၸတ်းပွင်ၶပ်ႉၶိုင်ယူႇၵွၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ ၵႃႊတေလႆႈပႃးတၢင်းႁူမ်ႈသၢင်ႈၶွင်ၵူၼ်းသိုဝ်ႉလႄႈၵူၼ်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇမၼ်း ဢၢၼ်ႇမိုၼ်ႇဢၢၼ်ႇလၢၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈၸင်ႇဝႃႈ "ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး"ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးလဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈလၢႆးၵူၼ်းႁဝ်းႁဵတ်းၶေႃႈတႅပ်းတတ်း၊ လွင်ႈလၢႆးၵူၼ်းႁဝ်းႁဵတ်းႁိုဝ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ငၢၼ်း၊ လွင်ႈၵူၼ်းႁဝ်းသိုဝ်ႉဢီႈသင်၊ လွင်ႈၵူၼ်းႁဝ်းႁွမ်ပႅင်းငိုၼ်းၵႃႊႁိုဝ်၊ လွင်ႈၵူၼ်းႁဝ်းလူင်းတိုၼ်းလၢင်းၵႃႊႁိုဝ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၼွၵ်ႈသေၼႆႉ "ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီး" ယင်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈ ၵူၼ်းႁဝ်းတိတ်းတေႃႇ ၵပ်းသၢၼ်ၵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း ၶဝ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈဝႃႈ ၵူၼ်းသိုဝ်ႉလႄႈ ၵူၼ်းၶၢႆတင်းလၢႆႁဵတ်းႁိုဝ်တႅပ်းတတ်းၵႃႊၶၼ်ၶူဝ်းၵုၼ်ႇသိၼ်ၼိူင်ႈဢၼ်သေ သိုဝ်ႉၶၢႆတေႃႇၵၼ်။ လိုၼ်းသုတ်းမၼ်းၸိုင် ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶဝ် ထတ်းသၢင်ၸၵ်းယွႆႈ ႁႅင်းဢီးလႄႈ လွင်ႈတၢင်းဢၼ်တုမ်ႉယွၼ်ႈတေႃႇ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးတင်းလုမ်ႈ၊ ႁူမ်ႈဢိၵ်ႇတင်း လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၶွင် တၢင်းၽတ်ႉၽဵင်ႇငိုၼ်းၶဝ်ႈ၊ သုတ်ႈၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇႁႃၵၢၼ်းငၢၼ်းလႆႈ၊ လႄႈ လွင်ႈၵႃႊၶၼ်ၶိုၼ်ႈၶိုၼ်ႈလူင်းလူင်းမိူဝ်ႈယၢမ်းၸိူင်ႉၼင်ႇႁိုဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ပၢႆးသၢႆႊပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

လွင်ႈသႅပ်ႈ(ဢမ်ႇလႃႈလီႈမီးၵုမ်ႇ)

ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉၶႂ်ႈလႆႈၶူဝ်းၶွင်တင်းၼမ်တင်းလၢႆတေႉယဝ်ႉ။ ၼိုင်ႊႁဝ်းမီးၼမ် ၼိုင်ႊႁဝ်းတိူဝ်းၶႂ်ႈလႆႈထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးတၢင်း ၽႂ်ႇၶႂ်ႁဝ်းဢၼ် ၼိူင်ႈတဵမ်ထူၼ်ႈယဝ်ႉၸိုင် သမ်ႉမီးတၢင်းၽႂ်ႇၶႂ်ႈတၢင်ႇဢၼ်မႃးထႅင်ႈ။ ၵၢင်ၸႂ်လွင်ႈတၢင်းၽႂ်ႇၶႂ်ႈႁဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇမီးဝၼ်းဢိမ်ႇတိူၵ်ႈသုတ်းသဵင်ႈလႆႈသေပွၵ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်း တႃႇတေၽိူမ်ႉထႅမ်ပၼ်ၵၢင်ၸႂ်ႁဝ်း၊ တၢင်းၽႂ်ႇၶႂ်ႈ ႁဝ်းၼၼ်ႉသမ်ႉမီးတၢင်းမၵ်းၶၢၼ်း။ ၶႂ်ႈဝႃႈၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇမီးၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်းၵုမ်ႇထူၼ်ႈပဵင်းပေႃး တႃႇတေပၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းၵူႊ ၵေႃႉ ၸွမ်းၼင်ႇၶဝ်ၶႂ်ႈလႆႈၼႆယဝ်ႉ။

လွင်းတၢင်းဢၼ်ဝႃႈ "သႅပ်ႈ" ၼႆႉပဵၼ်လွင်ႈတၢင်းဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈသေပိူၼ်ႈဢၼ်ႈၼိူင်ႈ ၼႂ်းပၢႆးၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီး။ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ ႁဝ်းမီးၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်းတႃႇတေၽိူမ်ႉထႅမ်ပၼ် တၢင်းၽႂ်ႇၶႂ်ႈႁဝ်းၸိုင် ၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉ တေလႆႈၵူႊၸိူဝ်ႉၵူႊလွင်ႈ ၼင်ႇဢၼ်ၶဝ်ၶႂ်ႈလႆႈယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၸူဝ်ႊပၢၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ သမ်ႉဢမ်ႇပဵၼ်ၸိူင်ႉၼၼ်။ ၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်းဢၼ် ႁဝ်းမီးၼၼ်ႉသမ်ႉမီးတၢင်းမၵ်းၶၢၼ်း။ ယဝ်ႉၵေႃႈ တေႁဵတ်းႁိုဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁဝ်းသမ်ႉတေလႆႈႁဵတ်း ၵၢၼ်တႅပ်းတတ်းယူႇယဝ်ႉ။ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵတ်း ၵၢၼ်တႅပ်းတတ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းႁဝ်းတႅပ်းတတ်းၸိူင်ႉၼင်ႇႁိုဝ်

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၽႂ်ၶႂ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၸိူင်ႉၼၼ်ၸိူင်ႉၼႆၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႉယဝ်ႉ၊ မၼ်းၵွၺ်းပဵၼ်လွင်ႈၵူၼ်းၸုမ်းၼိူင်ႈ တိတ်းတေႃႇၵွင်ႉၵၢႆႇၵပ်းသၢၼ်ၵၼ်ၼႂ်းၸူဝ်ႊပၢၼ်ၶဝ်ၵူႊဝၼ်းဝၼ်း ၼၼ်ႉၵွၺ်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ "တၢင်းတူင်ႇၼိုင်(ၾၢင်ႁၢင်ႊ)ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး"ၵေႃႈ မၼ်းပိူင်းၼႄပၼ် "တၢင်းတူင်ႉၼိုင်(ၾၢင်ႁၢင်ႊ)ၵူၼ်းၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼၼ် ဢၼ်ႁူမ်ႈပႃးၼႂ်း လွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ႁဝ်းဢွၼ်ၵၼ်တႄႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်း "ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး" လူၺ်ႈ "ပိူင်ငဝ်ႈပိုၼ်ႉသီႇဢၼ်" ၼႂ်းၵၢၼ်တႅပ်းတတ်းသဵၼ်ႈၸႂ်ၵွၼ်ႇ။

ပိူင်ငဝ်ႈပိုၼ်ႉမၢႆ(1)

ၵူၼ်းႁဝ်းထူပ်းၺႃး "လွင်ႈလႆႈလႄႈ လွင်ႈပွၺ်ႇၽႃႈ"

တေယၢမ်ႈငိၼ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ "ဢမ်ႇမီးသင်ႈလၢႆလၢႆႊလၢႆႊ" ၼႆယူႇၵႂႃႈ။ တီႈၶေႃႈလၢတ်ႈၼႆႉၼႆႉ မီးလွင်ႈၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈဝႆႉယူႇတင်းၼမ်။ တႃႇတေလႆႈၼိူင်ႈဢၼ်ၼၼ်ႉ ႁဝ်းၵႃႊတေလႆႈပူတ်းပွၺ်ႈသေဢၼ်ဢၼ်ဢၼ်ႁဝ်းလႆႈၸႂ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ၵၢၼ်တႅပ်းတတ်းသဵၼ်ႈၸႂ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ မိူၼ်တင်းဝႃႈ ပေႃးၶႂ်ႈလႆႈဢၼ်ၼိူင်ႈၵေႃႈ တေလႆႈပွၺ်ႇဢၼ်ၼိူင်ႈၼၼ်ႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။

ၶႆႈၸႂ်တူၺ်းဝႃႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၼိူင်ႈၵေႃႈ တေႁဵတ်းႁိုဝ်ၸတ်းပွင်ႇၶပ်ႉၶိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်းၼႆလႄႈ။ မၼ်းၸၢင်ႊၸႂ်ႉၸၢႆႇၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်းတင်းသဵင်ႈၼႂ်းၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵေႃႈလႆႈ၊ ၸႂ်ႉၸၢႆႇၼႂ်းၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းပၢႆးၸႂ်ၵေႃႈလႆႈ၊ ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ၸႅၵ်ႇပဵၼ်သွင်ပွတ်းသွင်ယၢမ်းၵေႃႈလႆႈ။ တႃႇၵူႊယေႈၸူဝ်ႊမူင်း ဢၼ်မီးဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းပၢႆးၼိူင်ႈပၢႆးၼၼ်ႉ၊ မၼ်းၵေႃႈလႆႈပွၺ်ႇပႅတ်ႈယေႈၸူဝ်ႊမူင်း တႃႇတေၵႂႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း တၢင်ႇပၢႆးၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸူဝ်ႊယၢမ်းဢၼ်မၼ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၵႃႊလႆႈပွၺ်ႇပႅတ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းတႃႇတေ ၼွၼ်းလိုဝ်ႈ၊ တႃႇတေဢွၵ်ႇဢဵၼ်ႁႅင်း၊ တႃႇတေတူၺ်းထီးဝီး ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ တႃႇတေႁဵတ်းၵၢၼ်ငၢၼ်းၶၢဝ်းပွတ်း တႃႇလႆႈငိုၼ်းၸူၵ်းငိုၼ်းၸၢႆႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ၶႆႈၸႂ်တူၺ်းတီႈလွင်ႈဢူႈမႄႈတႅပ်းတတ်းတႃႇတေၸႂ်ႉၸၢႆႇငိုၼ်းၶဝ်ႈမုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းၶဝ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်တူၺ်းလူး။ ၶဝ်တေၸၢင်ႊဢဝ်သိုဝ်ႉတၢင်းၵိၼ်၊ ၶူဝ်းလဵင်း၊ ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းတႃႇမုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းၵႂႃႇတႃႈဢွၵ်ႇတၢင်း။ ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ၸၢင်ႊတေၵဵပ်းႁွမ်းဝႆႉငိုၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တႃႇၸႂ်ႉၸၢႆႇမိူဝ်ႈလိုဝ်ႈတၼ်းႁဵင်း ဢမ်ႇၼၼ် တႃႇၵႃႊႁူင်းမူၺ်းလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႈ လႆႈ။ မိူဝ်ႈလႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇလိူၵ်ႈတႃႇတေၸၢႆႇတီႈၵုၼ်ႇသိၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေဢၼ်ဢၼ်ၼၼ်ႉ တႃႇၼိူင်ႈထႅပ်ႇယဝ်ႉၸိုင် ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵေႃႈတေယွမ်းၵႂႃႇၼိူင်ႈထႅပ်ႇ တႃႇတေၸႂ်ႉၸၢႆႇတီႈၵုၼ်ႇသိၼ် တၢင်ႇဢၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၵူၼ်းႁဝ်းပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸုမ်းယူႇဝႆႉၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၸိုင် ၸၢင်ႊတေၺႃးလွင်ႈလႆႈလွင်ႈပွၺ်ႇၸိူင်ႉၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ႁဝ်းတူၺ်း တူဝ်ယၢင်ႇလွင်ႈသိုဝ်ႉလွင်ႈပွၺ်ႇ တီႈလွင်ႈ "ၵွင်ႈလႄႈ ၶဝ်ႈမုၼ်း" ၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ မိူဝ်ႈဝႃ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၼိူင်ႈဢၼ်ၼႆ့ သိုဝ်ႉၵွင်ႈ တႃႇတေႁေ့ၵင်ႈတူင်ႇဝူင်းမၼ်းၵႃႊတီႈလွင်ႈၶဝ်ႈၸိင်းတၢင်းၼွၵ်ႈမႃးၸိုင်၊ တႃႇတေသိုဝ်ႉ"ၶဝ်ႈမုၼ်း" ဢၼ်ပဵၼ် တၢင်းၵိၼ်တႃႇယုၵ်ႉမုၼ်းၵၢၼ်ယူႇၵိၼ်ၵူၼ်းမၼ်းၵေႃႈ တေယွမ်းလူင်း။ "ၵၢၼ်ႇသိုဝ်ႉလႄႈ ၵၢၼ်ပွၺ်ႇ" ၼႂ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၼႆၸမ်း ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈၼႆႉ ပဵၼ် လွင်ႈသိုဝ်ႉလႄႈ လွင်ႈပွၺ်ႇ ၼႂ်းၵႄႈ သိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ ဢၼ်သႅၼ်ႈသႂ်ႈလႄႈ ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈငိုၼ်းၶဝ်ႈဢၼ်သုင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၢႆမီႈႁႂ်ႈၾၢႆႇႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶဝ်ယွမ်းလွင်ႈဝူၺ်ႇႁင်ႈလူၺ်ႈ ယုၵ်ႉၵႃႊၶၼ်ၶွင်ၵၢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၵုၼ်ႇသိၼ်ႇလႄႈ ၵၢၼ်ၸွင်းၸေး။ ယွၼ်ႉၵွပ်ႈ ၵႃးၶၼ်ၵၢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇသုင်လႄႈ ၾၢႆႇႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶဝ်တေဢမ်ႇပေႃးလႆႈၼမ်ႉတွၼ်းၼမ်ႉ၊ တေလႆႈပၼ်ၵႃႊၸၢင်ႊတႅမ်ႇ၊ တေလႆႈၶၢႆၶၼ်သုင်၊ ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ တေလႆႈႁဵတ်းတင်းသၢမ်လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ပေႃးဝႃႈ ၵူၼ်းဢၼ်ၶႂ်ႈမီးသိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉသႅၼ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼမ်မႃး၊ လႄႈ ၶႂ်ႈလႆႈပႃးပၢႆးယူႇၸွမ်းထႅင်ႈၼႆၸိုင် ငိုၼ်းၶဝ် ၸဝ်ႈႁူင်းၵၢၼ်၊ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်လႄႈ ၵူၼ်းသိုဝ်ႉမၼ်းၵေႃႈတေယွမ်းလူင်း။

လွင်ႈသိုဝ်ႉလႄႈ လွင်ႈလႆႈပွၺ်ႇၽႃႈထႅင်ႈဢၼ်ၼိူင်ႈ ဢၼ်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵႆႉၺႃးၼၼ်ႉတႄ ပဵၼ်ဢၼ်ဝႃႈ "လွင်ႈထိုင်တီႈ"လႄႈ "လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း"။ "လွင်ႈထိုင်တီႈ" ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈယၢမ်းဢၼ်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းလႆႈႁပ်ႉဢဝ်ၼမ်ႉတွၼ်းသုင်ႇသုတ်းၵႃႊတီႈၶူဝ်းငဝ်ႈတိုၼ်းဢၼ်သႅပ်ႈယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ "လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း" ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၸမ်း ၵူၼ်းၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵူႊၵေႃႉ လႆႈႁပ်ႉဢဝ်ၼမ်ႉတွၼ်း ၽဵင်ႇၽဵင်ႇပဵင်းပဵင်းၵၼ်ၵူႊၵေႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လၢတ်ႈငၢႆႈငၢႆႈၸိုင် "လွင်ႈထိုင်တီႈ" ဢၼ်ဝႃႈၼႆ ယိူင်းၸူးထိုင် တၢင်းလဵၵ်ႉယႂ်ႇၶွင် "ၶႅပ်းၶဝ်ႈမုၼ်း"သေ၊ "လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း" သမ်ႉ ယိူင်းၸူး လွင်ႈတေႁဵတ်းႁိုဝ်ၸႅၵ်ႇၽႄ ၶႅပ်းၶဝ်ႈမုၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်သိၵ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။

ပေႃးလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈၶဝ်တမ်းဝၢင်းပေႃႇလသီႇမႃးၸိုင် ယိူင်းဢၢၼ်းသွင်ႇဢၼ် ဢၼ်ပဵၼ် "လွင်ႈထိုင်တီႈ" လႄႈ "လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း" ၼႆႉ ဢဝ်ပဵၼ်လွင်ႈမႃးၶမ်ၶတ်းၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း ၶႆႈၸႂ်ဝႃႈ ပေႃႇလသီႇတမ်းဝၢင်းမႃး တႃႇႁႂ်ႈ ၸႅၵ်ႇၽႄလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ႁႂ်ႈၽဵင်ႇပဵင်း။ ပေႃႇလသီႇၸိူဝ်းၼႆႉမၢင်ႊၽွင် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ပေႃႇလသီႇၵၢၼ်ၶႅၵ်ႇလီပၢင်ၸႃႉ ဢမ်ႇၼၼ် ၾၢႆႇႁပ်ႉႁွင်းလွင်ႈႁၢမ်းၵၢၼ်ငၢၼ်းၸိူဝ်းၼႆၸသမ်ႉ ၶတ်းၸႂ်ၸွႆႈထႅမ်ၵူၼ်းၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၸူဝ်းဢၼ်လူဝ်ႇယူႇတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈ။ ပေႃႇလသီႇတၢင်ႇၸိူဝ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ လွင်ႈၶွၼ်ႇသုၼ်ႇလဵဝ်ၼႆႉၸမ်း ယွၼ်ႉႁႂ်ႈၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ႁႃငိုၼ်းလႆႈၼမ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ၵမ်ႉပၼ်လူင်ပွင်ႊၸိုင် ၼမ်လိူဝ်သေၵူၼ်းတၢင်ႇၵေႃႉ။ မိူဝ်ႈလႂ်လႄႈ မီးလွင်ႈဢွင်ႇမၢင်ႇတီႈလွင်ႈႁႂ်ႈပဵၼ် "လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း"ၼၼ်ႉ၊ ပေႃႇလသီႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉသမ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်လွင်ႈလူတ်းယွမ်း "လွင်ႈထိုင်တီႈ"။ မိူဝ်ႈလူင်ပွင်ႊၸိုင် ၶိုၼ်းဢဝ်ငိုၼ်းၶွၼ်ႇဢၼ်လုၵ်ႉတီႈသထေးၶဝ်မႃးၼၼ်ႉ ပၼ်ၵႂႃႇတီႈၵူၼ်းၸိူဝ်းၽၢၼ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉၸိုင်၊ မိူၼ်တင်းလူတ်းယွမ်းလွင်ႈ တၢင်းၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ယဝ်ႉ။ ၽွၼ်းလႆႈမၼ်းတႄႉၵေႃႈ ၵူၼ်းၶဝ်တေဢမ်ႇပေႃးႁဵတ်းၵၢၼ်၊ တေဢမ်ႇႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶူဝ်းၶွင်လႄႈ တေဢမ်ႇပၼ်ၵၢၼ်ၸွင်းၸေး။ လၢတ်ႈငၢႆႈငၢႆႈၵေႃႈ ပေႃးလူင်ပွင်ႊၸိုင်ႈၶတ်းၸႂ် တတ်းၶႅပ်းၶဝ်ႈမုၼ်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပဵၼ်သိၵ်ႈယွႆႈၽဵင်ႇၽဵင်ႇပဵင်းပဵင်းၵၼ်ၵႂႃႇၸိုင်၊ ၶႅပ်းၶဝ်မုၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေလဵၵ်ႉမႃးၼႆယဝ်ႉ။

ၸွင်ႇၾၢင်ႉမႅၼ်ႈႁိုဝ်လွင်ႈဝႃႈ ၵွပ်ႈဝႃႈၵူၼ်းႁဝ်းထူပ်းၺႃးငဝ်းလၢႆး "လွင်ႈသိုဝ်ႉလႄႈ လွင်ႈပွၺ်ႈၽႃႈ"ၵွၺ်းတႄႉ ဢမ်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈႁဝ်းႁူႉဝႃႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉတေတႅပ်းတတ်းၼင်ႇႁိုဝ် ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီတႅပ်းတတ်းၼင်ႇႁိုဝ်။ ယွၼ်ႉၵွပ်ႈတႃႇတေၽိူမ်ႉၶိုၼ်ႈ ၶၢဝ်းယၢမ်းတႃႇတေႁဵတ်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼၼ်ႉသေတႄႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၼိူင်ႈၵေႃႉၼႆႉ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီပွၺ်ႇၽႃႈပႅတ်ႈ တႃႇတေႁဵၼ်း ပၢႆးၸႂ်ၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵေႃႉ ၵွမ်ႉဝႃႈ ပေႃးႁေႉၵင်ႈသိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉၼႃႇဢႃးလႃးၼႆၸိုင် တေၸၢင်ႊပဵၼ်လွင်ႈလူတ်းယွမ်း ၸၼ်ႉတၢၼ်းၵၢၼ်ယူႇသဝ်းႁဝ်းၼႆသေ တေၵိုတ်းယိုတ်းပႅတ်ႈၵၢၼ်ပႂ်ႉပႃးသိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉတႄႉၵေႃႈ ယႃႇပေႇႁဵတ်း။ ၵွမ်ႉဝႃႈ ၵၢၼ်ၸွႆႈထႅမ်ၵူၼ်းၽၢၼ်ၶဝ်ၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈဢမ်ႇမီးႁႅင်းၸုင်ၸႂ်တႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်ၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီပွၺ်ႇမၢင်ပႅတ်ႈၵူၼ်းၽၢၼ်ႇၶဝ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ႉၵေႃႈယဝ်ႉ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ပေႃးႁူႉပွင်ႇၸႂ်ဝႃႈ ႁဝ်းမီးတၢင်းလိူၵ်ႈဢီႈသင်ဝႆႉလၢႆလၢႆၼႆၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေၸၢင်ႊႁဵတ်းၶေႃႈတႅပ်းတတ်းဢၼ်လီလီ။ ယွၼ်ႉၼႆလႄႈ ပၢႆးႁဵၼ်းလွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼႆတႄႉ လူဝ်ႇလႆႈတႄႇၸုၵ်းမၼ်ႈၵႂႃႇတီႈလွင်ႈတၢင်းႁူႉဢၼ်ဝႃႈ "ၸူဝ်ႊပၢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈလႆႈလႄႈ လွင်ႈပွၺ်ႇၽႃႈ" ၼႆယဝ်ႉ။

ပိူင်ငဝ်ႈပိုၼ်ႉမၢႆ(2)

ၵႃႊတူၵ်းမႅၼ်ႈ(cost)သေဢၼ်ဢၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်သေဢၼ်ဢၼ် ဢၼ်သူပွၺ်ႇၽႃႇတႃႈတေလႆႈမၼ်းမႃး

ယွၼ်ႉဝႃႈၵူၼ်းႁဝ်းထူပ်းၺႃး "လွင်ႈလႆႈလႄႈ လွင်ႈပွၺ်ႇၽႃႈ"လႄႈ၊ ၵၢၼ်တေတႅပ်းတတ်းသဵၼ်ႈၸႂ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ လူဝ်ႇလႆႈမီးၵၢၼ်တႅၵ်ႈၼိူင်း ၵႃႊတူၵ်းမႅၼ်ႈ(cost)လႄႈ ၼမ်ႉတွၼ်း ၶွင်လွင်ႈတၢင်းလိူၵ်ႈႁဝ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႊ တီႈလွင်ႈတၢင်းၵမ်ႈၼမ်ၼမ်ၼၼၼ်ႉ ၵႃႊၶၼ်ၶွင် တၢင်းႁဵတ်းသၢင်ႈ(ၶေႃႈတႅပ်းတတ်း)သေဢၼ်ဢၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပေႃထၢင်ႇၸႅင်ႇႁူႉလီၵႃႊႁိုဝ်မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉတႄႇတႄႇၼၼ်ႉ။

ၶႆႈၸႂ်တူၺ်းတီႈလွင်ႈ တႃႇတေတႅပ်းတတ်းၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁူင်းမူၺ်းၸၼ်ႉၸွမ်(college)ၼႆတူၺ်းလူး။ ၼမ်ႉတွၼ်းမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈတေလႆတၢင်းႁူႉပႆႇၺႃႇလႄႈ တိုဝ်ႉတၢင်းၼႃႈၵၢၼ်တႃငၢၼ်းဢၼ်လီလီတႃႇၸူဝ်ႊပၢၼ်။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၵႃႊၶၼ်(ဢမ်ႇၼၼ်)ၵႃႊတူၵ်းမႅၼ်ႈ ၵၢၼ်ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁူင်းမူၺ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၼၼ်ႉသမ်ႉ ပဵၼ်ဢီႈသင်လႃႇ? တႃႇတေတွပ်ႇၵႂၢမ်းထၢမ်ဢၼ်ၼႆႉ သူတေဝူၼ်ႉတႃႇတေ ႁူမ်ႈတေလႃး ငိုၼ်းသူဝ်ဢၼ်ၸႂ်ႉၸၢႆႇတႃႇၵႃႊႁဵၼ်း၊ ၵႃႊပပ်ႉ၊ ၵႃႊႁွင်ႈ၊ လႄႈ ၵႃႊၶိူင်ႈတိုဝ်း။ ၵူၺ်းၵႃႊ တင်းသဵင်ႈတင်းမူတ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇပႆႇတႅၼ်းတၢင် ဢၼ်သူပွၺ်ႇၽႃႈသေ မႃးႁဵၼ်းတႃႇၼိူင်ႈပီႊၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။

တီႈၵၢၼ်ၼပ်ႉသွၼ်ႇတီႈၼႆႉၼႆႉ မီးဝႆႉလွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ယူႇသွင်ဢၼ်။ ၼိူင်ႈတႄႉ တေမီးသေလွင်ႈသေဢၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇႁၼ်ၵႃႊတူၵ်းမႅၼ်ႈသင်တေႉတေႉၵႃႊႁိုဝ် တီႈၵၢၼ်ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉ။ ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ သူဢွၵ်ႇႁူင်းႁဵၼ်းသေတႃႉၵေႃႈ သူတိုၵ်ႉတေလႆႈၸၢႆႇၵႃႊႁွင်ႈတႃႇၼွၼ်းလႄႈ ၵႃႊတၢင်းၵိၼ်တႃႇၵိၼ်ယူႇ။ ၶေႃႈသွင်တႄႉၸိုင် ၵၢၼ်ၼပ်ႉသွၼ်သူၼၼ်ႉ ႁဝ်းလိုမ်းပႅတ်ႈ ၵႃႊၶၼ်ယႂ်ႇလူင်တီႈသုတ်း တွတ်ႈတႃႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉဝႆႉ။ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်"ၶၢဝ်းယၢမ်း" ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဝႃႈ ႁဝ်းၸႂ်ႉၸၢႆႇၶၢဝ်းယၢမ်းၼိူင်ႈပီႊသေ ထွမ်ႇလိၵ်ႈပူင်သွၼ်တီႈမေႃသွၼ်၊ ဢၢၼ်လိၵ်ႈႁဵၼ်းလႄႈ တႅမ်ႈၽိုၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်လၢႆးယူႇၼၼ်ႉ၊ ႁဝ်းဢမ်ႇၸၢင်ႊၵႂႃႇၸႂ်ႉၸၢႆႇၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉ ပုၼ်ႈတႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်ငၢၼ်းလႆႈ။ တႃႇလုၵ်ႈႁဵၼ်းၵမ်ႈၼမ်ၼမ်လႄႈ ၵၢၼ်လႆႈပွၺ်ႇၽႃႈပႅတ်ႈ ငိုၼ်းၶဝ်ႈသေ ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ် "ၵႃႊတူၵ်းမႅၼ်ႈ" ဢၼ်ယႂ်ႇတီႈသုတ်းဢၼ်လဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ သုၼ်ႇႁၢမ်းၵႃႊတူၵ်းမႅၼ်ႈ(opportunity cost)