လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ

လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ (Liu Sanjie)

ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ

ပိုၼ်းပွႆးႁွင်ႉၵႂၢမ်း ပီႈၼွင်ႉတႆးၵျွင်ႉ

ဢိူင်ႇၵႂၢင်းသီ(Guangxi)၊ မိူင်းၶႄႇတွၼ်ႈၸၢၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢိူင်ႇသုၼ်ႇဢုပ်ႉပိူင်ႇႁင်းၶေႃတႆးၵျွင်ႉ(Zhuang Autonomous Region)သေ မီးတႆး ၵျွင်ႉယူႇသဝ်းဝႆႉ(19) လၢၼ်ႉပၢႆ ၼႆယဝ်ႉ။ လိူၼ်သၢမ်မႂ်ႇသၢမ်ၶမ်ႈ (ၼင်ႇပၵ်းယဵမ်ႈဝၼ်းၶဝ်) ၵူႈပီ ပီႈၼွင်ႉတႆးၵျွင်ႉ မီးပၢင်ပွႆးယႂ်ႇလူင်ဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈလၢႆမဵဝ်းဝႆႉဝႃႈ ပွႆးႁွင်ႉၵႂၢမ်း၊ ပွႆးလိူၼ်သၢမ်(San Yue San)၊ ပွႆးၵေႇၸူး(Gexu)၊ ပွႆးၵေႇပူဝ်ႇ(Gepo Festival) ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပၢင်ပွႆးၼၼ်ႉ ပီႈၼွင်ႉတီႈၸမ်တီႈၵႆ၊ မၢဝ်ႇသၢဝ် ၵူႈတီႈၵူႈတၢင်း ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ၶႄႉၶဵင်ႇႁွင်ႉၵႂၢမ်းၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းမိူဝ်ႈၵၢင်ဝၼ်း ႁွင်ႉၵႂၢမ်းဝၢၵ်ႇ ၵႂၢမ်းဝွၵ်းၵၼ် ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ တင်းႁၵ်ႉတင်းပႅင်း ၸွမ်းႁႆႈၸွမ်းသူၼ်။ ၵၢင်ၶိုၼ်းသမ်ႉ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းဝၢၵ်ႇ သၽႃႇဝ ၶၢဝ်းမႆႈ၊ ၶၢဝ်းၽူၼ်၊ ၵႂၢမ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလွင်ႈပိုၼ်းၽူႈႁတ်းႁၢၼ် ၸိူဝ်းမီးမႃးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇလႄႈ ၵႂၢမ်းဢၼ် လႆႈႁူမ်ႈၵၼ်ႁွင်ႉပဵၼ်သိူင်းပဵၼ်ၸုမ်း။
ပၢင်ပွႆးၼႆႉ ပဵၼ်ပၢင်ပွႆးၼႄ ၾိင်ႈထုင်း၊ လွင်ႈယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈ၊ ၶူဝ်းၼုင်ႈတင်းဝႆၶဝ် ႁႂ်ႈလုၵ်ႈလၢၼ် လႆႈႁူႉသေ သိုပ်ႇသိမ်းပႅင်းၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈလႄႈ ပဵၼ်ပၢင်ပွႆး ဢၼ်ၶိုၵ်ႉၶမ်ႇလူင် တႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးၵျွင်ႉ ၸဵမ်လဵၵ်ႉ တေႃႇယႂ်ႇၵူႈၵေႃႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်ပၢင်ပွႆးမၢဝ်ႇသၢဝ် ႁႃပၢၼ် ဢွၼ်ၵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။

မေႃၵႂၢမ်းဢွၼ်ႇ လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ

တႆးၵျွင်ႉ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ပွႆးႁွင်ႉၵႂၢမ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပၢင်ပွႆးၶႄႉၶဵင်ႇႁွင်ႉၵႂၢမ်း ယုၵ်ႉယွင်ႈ တွင်းၵိုမ်း ယိင်းႁတ်းႁၢၼ် ၵိုၵ်းပိုၼ်းၶဝ် မေႃၵႂၢမ်းယိင်း လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ။
ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၼၢင်းၼႆႉ မီးပိုၼ်း ဢၼ်ၵျွင်ႉၶဝ် တေႃႉတႆႇၶႆႈၼႄၵၼ်မႃး ပၢၼသိုပ်ႇပၢၼ် တေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼႂ်းပၢၼ်ၶုၼ် ‘‘ၶိူဝ်းၶုၼ်ထၢင်” (AD 618-907) ၽွင်းငမ်း မိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ မီး မေႃၵႂၢမ်းယိင်းသၢဝ်ဢွၼ်ႇ ဢၼ်ႁၢင်ႈလီ သဵင်ဝၢၼ်ဢွၼ်ႇ ၵေႃႉၼိုင်ႈဝႃႈ လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းၼၢင်းၵိူတ်ႇ တီႈဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇ ဢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်မီးႁိမ်း ၵွီလိၼ်း(Guilin)၊ လႅၼ်လိၼ် ဢိူင်ႇ လေႃႇၶျႅၼ်း (Luochen County) လႄႈ ဢိူင်ႇယီးၸူဝ်း (Yizhou County) တိတ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်မီးၼႂ်းၼင်လိၼ် သုၼ်ႇဢုပ်ႉပိူင်ႇႁင်း ၶေႃတႆးၵျွင်ႉ၊ ၼႂ်းၵႂၢင်းသီ(Guangxi) ယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈ AD 703 ။
လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄၼႆႉ ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉဝႃႈ လိဝ်ၸၢၼ်းမေႇ (Liu Sanmei) ဢမ်ႇၼၼ် လိဝ်သျၢၼ်းႁႂႃႇ (Liu Shanhua )။ လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄၼႆၼၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈ “ထိသၢမ် ၼႂ်းၶိူဝ်းႁိူၼ်းလိဝ်” ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶဝ် ဢမ်ႇႁွင်ႉ ၸိုဝ်ႈတႄႉၼၢင်းသေ ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉၼၢင်းဝႃႈ ယိင်းသၢမ်ၶိူဝ်းႁိူၼ်းလိဝ် (လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ)ၼႆလႄႈ ၸပ်းၸိုဝ်ႈလိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄၼၼ်ႉမႃးၼႆယဝ်ႉ။
ဢူႈမႄႈၼၢင်း လႆႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇ ၸဵမ်ႈမိူဝ်ႈၼၢင်းယင်းလဵၵ်ႉယူႇလႄႈ ပီႈဢၢႆႈ မၼ်းၼၢင်း လိဝ်ဢိူဝ် (Liu Er) လဵင်ႉလူလုမ်းလႃးမႃး။ လိဝ်ဢိူဝ် ပဵၼ်ၵူၼ်း သိုဝ်ႈယူဝ်း၊ ဢမ်ႇမေႃၽိတ်းၽႂ်၊ ႁဵတ်းတမ်ႇငႃႈ လဵင်ႉလူၼွင်ႉယိင်းမႃး။
လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ တႄႇမေႃလၢတ်ႈၵႂၢမ်း မိူဝ်ႈဢႃႇယူႉၼိုင်ႈၶူပ်ႇသေ တႄႇမေႃႁွင်ႉၵႂၢမ်းဝၵ်ႉ မိူဝ်ႈဢႃႇယူႉၼၢင်း လႆႈသၢမ်ၶူပ်ႇလႄႈ တႆးၵျွင်ႉၶဝ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ မၼ်းၼၢင်းၼၼ်ႉ ၼူၵ်ႉသႅဝ်း(Lark) တၢႆပဵၼ်မႃး ၼႆယဝ်ႉ။
လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ ပဵၼ်သၢဝ်ႁၢင်ႈလီႁၢင်ႈငၢမ်း။ ၵတ်ႉလႅၼ်ႇၵၢၼ်ႁုၵ်ႇ ၵၢၼ်ၵီႇ ဢၼ်တေႃးၽႃႈတေႃးၽႅၼ်ႇ ႁၢင်ႈလီၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉ။ မေႃႁွင်ႉၵႂၢမ်း သဵင်လီသဵင်ဝၢၼ် ၼႆၼၼ်ႉ လိုဝ်းလင်ဝႆႉလႄႈ ၵူၼ်းႁူႉၸၵ်းၼမ်တႄႉယဝ်ႉ။
ၼၢင်းႁွင်ႉဝၢၵ်ႇ တင်းႁၢင်ႈလီသၽႃႇဝ ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ၊ ၼမ်ႉမႄႈသွမ်ႇသႂ်ၸိုၼ်ႈၵတ်းယဵၼ်၊ ၶၢဝ်းဝၼ်းၽုတ်းလွႆ ၶၢဝ်းဝၼ်းၸူမ်လွႆ။
ၼၢင်းၶီႇႁိူဝ်းႁႃပႃ ႁဵတ်းတမ်ႇငႃႈၸွမ်း ပီႈဢၢႆႈမၼ်း ႁွင်ႉၵႂၢမ်းသဵင်လီသဵင်ဝၢၼ်ဢွၼ်ႇသေ လွင်ႈၶိုၼ်ႈလွင်ႈလူင်းၸွမ်း ၼမ်ႉယူႇၵူႈဝၼ်းယဝ်ႉ။

ၸိူင်း လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ China - Impression Liu Sanjie

ၶုၼ်မိူၵ်ႈလႄႈၼၢင်း

ၼႂ်းပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၸုမ်းၸိူဝ်းပဵၼ်ၶုၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၶဝ်လႄႈ ၽူႈမၢၵ်ႈမီး ၽူႈမီးဢႃႇၼႃႇဢေႃးၸႃႇၶဝ် ဢဝ်ၵူႈလၢႆးလၢႆးသေ တဵၵ်းတဵင် ပႄႉၵိၼ်ၵူၼ်းၽၢၼ် ၵူၼ်းႁဵတ်းႁႆႈၼႃး ႁႃၶမ်ႈၵိၼ်ၼႂ်ယူႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈလႄႈ ၼၢင်းၵေႃႈၸင်ႇ ႁွင်ႉၵႂၢမ်း ယုၵ်ႉယွင်ႈ လွင်ႈသိုဝ်ႈယူဝ်း၊ လွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း။ သႄႉသွမ်း လွင်ႈတဵၵ်းတဵင်၊ လွင်ႈဢမ်ႇၸွမ်းပိူင်တြႃး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽူႈမိူၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁူႉတူဝ်သေ ဝႆႉသတိလႆႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၵႂၢမ်းဢၼ်ၼၢင်းႁွင်ႉၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸႂ် ၸိူဝ်းလႆႈၶၢမ်ႇတဵၵ်းတဵင်ၼၼ်ႉ တႄႉတႄႉသေ ဢွၼ်ၵၼ်ယွင်ႈယေႃးၼၢင်း။ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းသူၼ်းသေႃႇပၼ် ႁႂ်ႈၵူၼ်းၼမ်မေႃဝူၼ်ႉ၊ ႁႂ်ႈမေႃႁူႉလွင်ႈဢမ်ႇတြႃးသေ သၢၼ်ၶတ်း ၶုၼ်မိူၵ်ႈလိူင်းႁုၵ်ႈႁၢႆႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၽၢၼ် သူင်ၼၢင်းသေတႃႉ ၵူၼ်းမီးငိုၼ်းၶမ်းဢႃႇၼႃႇ ဢေႃးၸႃႇၶဝ်တႄႉ ၸင်းမၼ်းၼၢင်းဝႆႉယူႇ။
ႁဵတ်းၼၼ်သေ ဝၼ်းၼိုင်ႈ မၼ်းၼၢင်းလႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ပၢင်ပွႆးႁွင်ႉၵႂၢမ်းဝၵ်ႉ ဝၢၵ်ႇတၵ်ႉၶႄႉၵၼ် တင်းၶုၼ်မိူၵ်ႈလိူင်း ဢၼ်ယူႇဢမ်ႇပေႃး ၵႆၵၼ်တင်း တီႈၶႃပီႈၼွင်ႉ ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉႁွင်ႉဝၢၵ်ႇၶႄႉၵၼ်ၼၼ်ႉ ၼၢင်းႁွင်ႉဝၢၵ်ႇတၵ်ႉထၢမ် လွင်ႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း ၶုၼ်ႁဵတ်းႁၢႆႉမိူၵ်ႈလိူင်း ၼိူဝ်ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ယူႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉသင်ၼႆလႄႈ ၶုၼ်ႁၢႆႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵႄႈတွပ်ႇၼၢင်းလႆႈသေမဝ်ႇၵႃး တေႃးသဢွၵ်ႇႁႅင်းပူၼ်ႉတီႈၼႅၼ်ႇသေ ႁူဝ်ၸႂ်ႁိူတ်ႇ လူမ်ႉတၢႆထင်တီႈၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။
တင်းတၢႆၶုၼ်ႁၢႆႉၼၼ်ႉ မႃးပဵၼ် တၢင်းၽိတ်းပူဝ်ႉသႂ်ႇ လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ။ ပီႈၼွင်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၶုၼ်မိူၵ်ႈၼၼ်ႉ ဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်ၶူဝ်းႁၢႆး ၵႃႈယႂ်ႇၶၼ်လူင်ၵႂႃႇမွၼ် ၶုၼ်ၸၼ်ႉသုင်ယဝ်ႉ ႁႂ်ႈမၢပ်ႇမႂ်သႂ်သွၼ်း လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ ၶႃပီႈၼွင်ႉ တႅၼ်းပၼ်ၶိုၼ်း ၵႃႈၶၼ်သၢႆၸႂ် ၶုၼ်ႁၢႆႉဢၼ်တၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ သွင်ပီႈၼွင်ႉၵေႃႈ တႃႇတေပႅပ်ႉမႅပ်းပၢႆႈၶဵၼ် ၶုၼ်မိူၵ်ႈလိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ပၢႆႈၸူးႁိူၼ်းမႄႈၼၢႆးၶဝ် ဢၼ်မီးတီႈတၢင်ႇဢိူင်ႇ တၢင်ႇလႅၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈသွင်ပီႈၼွင်ႉ တိုၵ်ႉပႆၵႂႃႇၸူး ဝၢၼ်ႈမႄႈၼၢႆးၶဝ်ယူႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇၵႂႃႇႁူပ်ႉ မႅၼ်ႈဢၢႆႈႁၢႆႉတိုဝ်လူင် မူဝ်ၽူး(Mo Fu) ၼႆၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉတေႁိမ်ဢဝ်တူဝ်ထိူၼ်ႇ ဢၼ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ၵႂႃႇလႃႈသတ်းလႆႈမႃးၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။ မူဝ်ၽူး(Mo Fu) ပဵၼ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၶုၼ်ႁၢႆႉမိူၵ်ႈလူင် မူဝ်ႁႂႃႇရႅၼ် (Mo Huai-ren) ဢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ဢိူင်ႇၼၼ်ႉလႄႈ တိတ်းယၢမ်ႈ လွင်ႈပႄႉၵိၼ် ႁိမ်ဢဝ် ၶူဝ်းၶွင်ၵူၼ်းမိူင်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၼၢင်းၵေႃႈ ၶတ်းၸႂ် ယူႇၽၢႆႇၵူၼ်းလႆႈသတ်းမႃးၼၼ်ႉသေ လၢတ်ႈ ဢမ်ႇႁႂ်ႈလႆႈပၼ် တူဝ်ထိူၼ်ႇၼၼ်ႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉဢမ်ႇပၼ်တူဝ်ထိူၼ်ႇ ၼႆသေ ဢၢႆႈတိုဝ်လူင် မူဝ်ၽူးဢီးယဝ်ႈ ဢၢႆႈလႃႈသတ်းလူမ်ႉဢူပ်ႇထူၵႂႃႇ။ ၼၢင်းၸင်ႇၼင်ႈလူင်း ဢၢင်ႈတေၸၼ် ဢၢႆႈလႃႈသတ်းၼၼ်ႉလုၵ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလႆႈႁူႉဝႃႈ ပဵၼ် လီသႅဝ်းၼိဝ်ႉ (Li Xiaoniu) ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈလူမ်ႉယူႇ ၼိူဝ်လိၼ်ယူႇၼၼ်ႉ မူဝ်ၵျိၼ်းၵၢႆ (Mo Jincai) ဢၼ်ပဵၼ် ၵူၼ်းဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၶူဝ်းၶွင်ၶုၼ်ႁုၵ်းႁၢႆႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈမႃးလွၵ်ႇငိုတ်ႈဝႃႈ ‘‘တီႈၼႆႈ ပဵၼ်တီႈၽႂ်ဢုပ်ႇပိူင်ႇ ဢမ်ႇႁူႉႁႃႉ။ ယိူဝ်ႈၵူႈႁဵဝ်း၊ ဝႂ်ၵူႈယွတ်ႈ၊ မႆႉၵူႈတူၼ်ႈၼိူဝ်လိၼ်၊ ပႃၵူႈတူဝ်ၼႂ်းၼမ်ႉ၊ ၶူဝ်းၶွင်မီးၸႂ်ႁၢမ်းၸႂ် ၼိူဝ်လိၼ် တႂ်ႈလိၼ် ၼိူဝ်ၼမ်ႉ ၼႂ်းၼမ်ႉတင်းမူတ်း ပဵၼ်ၶူဝ်းၶွင် ၸဝ်ႈၶုၼ်ႁဝ်း မူဝ်ႁႂႃႇရႅၼ်ဢိူဝ်ႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ သတ်းထိူၼ်ႇ ဢၼ်လႆႈမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ် ႁင်းၸဝ်ႈႁဝ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးသူဢမ်ႇပၼ် ၵဝ်တေၵႂႃႇလဝ်ႈ ၸဝ်ႈႁဝ်း ဢမ်ႇပၼ်ႁႂ်ႈသူ လႆႈလႃႈသတ်းထႅင်ႈသေ ဢွၼ်ၵၼ်ဢိုပ်းတၢႆ” ၼႆလႄႈ လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ ယိူၼ်ႉၵၼ်ႈႁၢမ်ႈသီးဢမ်ႇလႆႈ တေႃးသဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃးယွၼ်ႉ တင်းလူလၢႆလူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းဝၵ်ႉ တၵ်ႉဢွၵ်ႇ လွင်ႈၶုၼ် မိူၵ်ႈလိူင်းပႄႉၵိၼ် ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၽၢၼ်ၵႅၼ်း ဢမ်ႇၶႅၼ်းၸႂ်လႆႈသေပွၵ်ႈၼၼ်ႉ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ မူဝ်ၵျိၼ်းၵၢႆ လီဢၢႆၽိတ်းၸႂ်ၼႅၼ်ႇသေ ႁိပ်ႈၼႅတ်ႈမိူဝ်းတၢင်ႇထိုင် ၸဝ်ႈမၼ်း မူဝ်ႁႂႃႇရႅၼ် ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၶုၼ်ႁၢႆႉလူင် မူဝ်ႁႂႃႇရႅၼ် ႁၼ်ၼၢင်း ပဵၼ်သၢဝ်ႁၢင်ႈလီၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸႂ်သေ ၶႂ်ႈဢဝ်ၼၢင်း မိူဝ်းႁဵတ်းၸိူင်ႉၼၢင်း လဵၼ်ႈယွႆႈလႄႈ သင်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ‘‘သင်ၼၢင်းယွမ်းပဵၼ်မေးၵဝ် တေဢမ်ႇပၼ်တၢင်းၽိတ်းသေၵေႃႉ” ၼႆယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၼၢင်းႁွင်ႉၵႂၢမ်းဝၢၵ်ႇပၼ် လွင်ႈၵိုင်ႇလီမီးသိၼ်မီးထမ်း၊ ဢႃႇယူႉယႂ်ႇ၊ မီးၼႃႈတီႈၸၼ်ႉသုင်သေ ဢမ်ႇၸွမ်းပိူင်တြႃး မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၸိုင် တေပဵၼ်တီႈလီဢၢႆတေႃႇ ၵူၼ်းတင်းမိူင်း ၼႆယဝ်ႉ။ မူဝ်ႁႂႃႇရႅၼ် တွပ်ႇဝႃႈ ‘‘ပေႃးမႂ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းလႆႈၼင်ႇၼႆ မႃးၶႄႉၵၼ် တင်းမေႃၵႂၢမ်းၵဝ်တူၺ်း။ သင်မႂ်းသုမ်း တေလႆႈပဵၼ်မေးၵဝ်” ၼႆလႄႈ ၼၢင်းၵေႃႈၽွမ်ႉ တႃႇတေႁွင်ႉၵႂၢမ်းဝၢၵ်ႇၶႄႉၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃး ဝၼ်းဢၼ်တေၶႄႇၶဵင်ႇႁွင်ႉၵႂၢမ်းတႃႉၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ဢွၼ်ၵၼ်ဢွၵ်ႇမႃး ပႂ်ႉထွမ်ႇပႂ်ႉတူၺ်း ပႂ်ႉပၼ်ႁႅင်းၼၢင်း။ မူဝ်ႁႂႃႇရႅၼ် ၸၢင်ႈမေႃၵႂၢမ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ဢၼ်ဝႃႈ မေႃၵႂၢမ်းၵူႈပုၵ်ႈ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆသေ လိုဝ်းလင်ဝႆႉယူႇၼၼ်ႉ မႃး သၢမ်ၵေႃႉ။ မေႃၵႂၢမ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပႃးပပ်ႉမေႃ ၵႂၢမ်းၶဝ်မႃးတႃႇႁိူဝ်းလမ်းၼိုင်ႈ။

ၽၵ်းတူ ၶဝ်ႈသူၼ်မွၵ်ႇ လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ Entrance door at Liu Sanjie Park reconstructed building

မိူဝ်ႈမႃးလႆႈႁၼ် ၽူႈၵေႃႉတေၶႄႉၶဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ယိင်းသၢဝ်ဢွၼ်ႇၵူၺ်းၼၼ်ႉ ယိုင်ႈၶႅၼ်းယုမ်ႇတူဝ်ၶဝ်ဝႃႈ ၶဝ်တေပႄႉၼၢင်းယူႇ ၼႆၵမ်းလဵဝ်။ ၼၢင်းၵေႃႈ ယုမ်ႇယမ်မၼ်ႈၵိုမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇသေ တႄႇႁွင်ႉဝႃႈ “ၸဝ်ႈၶဝ် ဢၢၼ်ႇပပ်ႉၼမ်လိူဝ်ဢႃးလႃး ပႃးမႃးၼမ်ၼႃႇၵေႃႈယႃႇ… ၸဝ်ႈၶဝ် ပဵၼ်ၵူၼ်း ၶတ်းႁူဝ်ႁိူဝ်း မိူဝ်းမိၼ်ၵၢင်ႁၢဝ်… ၶႃႈၼၢင်းတေပဵၼ် လူမ်းထွင်း ပတ်ႉၽႅတ်းၽၢဝ်ႇၽူင်ႉၽၢတ်ႇ… သင်ၸဝ်ႈၶဝ် တေၽတ်ႉၽိုင်ႈပၼ်ႇ ယိုင်ႈႁူဝ်တဝ်ႇတူၵ်းတၢႆ ၶႃႈၼၢင်းတေပဵၼ် ႁႄႇၵွင်ႉၽိုင်ႈၸူၵ်ႉတႅင်း ႁႂ်ႈၸဵပ်းသႅပ်ႇ ၸိုင်ႁႂ်ႈမူၵ်းၵႅပ်ႇ…” ၼႆသႂ်ႇၵမ်းလဵဝ်။ ဝၢႆးသေ လႆႈၶဵင်ႇတႃႉႁွင်ႉ ဝၢၵ်ႇၵၼ်လၢႆၵမ်းယဝ်ႉၼၼ်ႉ မေႃၵႂၢမ်းသၢမ်ၵေႃႉၼၼ်ႉ တႄႇႁူႉၼမ်ႉၵတ်ႉၼၢင်းမႃး။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁွင်ႉတႃႉ ႁႂ်ႈပႄႉၼၢင်းလႆႈ။ ၶတ်းၸႂ်ဝူၼ်ႉဢွၵ်းပေႃးႁႅင်ႈ။ ဢၢၼ်ႇပပ်ႉတင်းႁိူဝ်း။ ႁႃၶေႃႈၵႂၢမ်း တႃႇတၵ်ႉၼၢင်း ပေႃးသၼ်ႇပေႃးသၢႆ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉၵေႃႉၼိုင်ႈထၢမ် ၼၢင်းဝႃႈ “ယိင်းလဝ်းၵတ်ႉလႅတ်းလႅင်ႇဢိူဝ် တွပ်ႇမႃးၵမ်းလဵဝ် ယႃႇႁဵဝ်ပၢႆၵႂၢမ်း ၸၢမ်းလၢတ်ႈမႃးလူ လဵၵ်းပူလၢႆလႅမ်ႈတွၵ်ႇဝႆႉ ႁိူဝ်းႁဝ်း။ လွႆလူင်ၽၢႆႇပုၼ်ႉၼၼ်ႉ ၼၵ်းၵႃႈႁိုဝ်။ ၼႂ်းပဵတ်ႈၼၼ်ႉ မီးၶဝ်ႈလၢႆမဵတ်ႉ” ၼႆလႄႈ ၼၢင်းၵေႃႈ တွပ်ႇပၼ်လႆႈၵမ်းလဵဝ်။
လီသႅဝ်းၼိဝ်ႉ ဢၼ်လႆႈႁူႉၸၵ်းၵၼ်မႃး ယွၼ်ႉၶုၼ်မိူၵ်ႈႁိမ်တူဝ်ထိူၼ်ႇ မၼ်းၼၼ်ႉ ၼၢင်းလႆႈႁူႉဝႃႈ ပဵၼ်မေႃၵႂၢမ်းၵေႃႉၼိုင်ႈသေ မိုတ်ႈၵိုဝ်းၵၼ်မႃး။ ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်လႆႈၶၢမ်ႇတဵၵ်းတဵင် မိူၼ်ၵၼ်လႄႈ ပဵၼ်ၸႂ်ၵမ်ႉ ထႅမ်ယူႇၶၢင်ႈၼၢင်းမႃးလႄႈ မီးလွင်ႈႁၼ်ဢူၵ်းႁၼ်ၸႂ်ၼိူဝ်ၵၼ်သေ လႆႈပဵၼ်ၵေႃႉႁၵ်ႉၵၼ်မႃး ယူႇယဝ်ႉ။

ပၢႆႈၶုၼ်မိူၵ်ႈ

မိူဝ်ႈဢၼ် မူဝ်ႁႂႃႇရႅၼ် ႁူႉဝႃႈ မေႃၵႂၢမ်းမၼ်းၸၢင်ႈမႃးၼၼ်ႉ သုမ်းတေႃႇ လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ ၼႆၼၼ်ႉ ၽိတ်းၸႂ်ၼႅၼ်ႇသေ ၽႅၼ်ၵူတ်ႉ ဢၢၼ်းဢဝ် ၼၢင်းတၢႆ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶဝ်ႁူႉသေ ဢွၼ်ၵၼ်ၸွႆႈလႄႈ ၼၢင်းၸင်ႇ လၵ်ႉဢွၵ်ႇပၢႆႈ ႁႂ်ႈလွတ်ႈတၢႆသေ ၵႂႃႇၸွမ်း လီသႅဝ်းၼိဝ်ႉ ၵေႃႉႁၵ်ႉ မၼ်းၼၢင်း ယူႇယဝ်ႉ။
ၼင်ႇႁိုဝ် သၢႆၸႂ်တေလွတ်ႈ ၶုၼ်မိူၵ်ႈတေဢဝ်တၢႆၼၼ်ႉလႄႈ ၶီႇႁိူဝ်း လွင်ႈၸွမ်းမႄႈၼမ်ႉၼၵႃး။ လူင်းၸူး ဝဵင်းလိဝ်ၸူဝ်း(Liuzhou)ယဝ်ႉ ပၢႆႈသေႃႉ ၼႂ်းထမ်ႈသၼ်လွႆယူႇၾႅင်း (Yufeng hill ) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
လႆႈထူပ်းၽေး လၢႆပွၵ်ႈလၢႆၶႃႇလႄႈ သၢႆၸႂ်ပေႃးတေဢမ်ႇလွတ်ႈၵေႃႈယႃႇ လွင်ႈႁွင်ႉၵႂၢမ်းပၼ်ႁႅင်းလႄႈ မွၵ်ႇလၢတ်ႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းၽၢၼ် မီးတင်းႁူႉၼၼ်ႉတႄႉ ၼၢင်းဢမ်ႇၵိုတ်းလႃးလႃး။ တင်းသွင် ၶီႇႁိူဝ်းလွင်ႈၸွမ်း ၼမ်ႉလိဝ်ၵျႅင်း (Liu Jiang river)သေ သိုပ်ႇႁွင်ႉၵႂၢမ်း သင်ႇသွၼ် ၵူၼ်းမိူင်းၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်း တေႃႇထိုင်ၶိူဝ်းၵျွင်ႉၶဝ် မေႃႁွင်ႉၵႂၢမ်းၼၼ်ႉ လႆႈၵူႈၵေႃႉ ၼႆယဝ်ႉ။ သွင်ၵေႃႉႁၵ်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉ လႆႈပဵၼ်မႃးတီႈ ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၸိူဝ်းလႆႈၶၢမ်ႇတဵၵ်းတဵင်ၼၼ်ႉ ယွင်ႈဢၢမ်းသေ ပဵၼ်တီႈၶုၼ်ႁၢႆႉမိူၵ်ႈလိူင်းၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ၸင်းမႃး တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၶၢဝ်ႇၼၢင်းလိုဝ်းလင် ၼႂ်းၵူၼ်းမိူင်းၼႅၼ်ႇလႄႈ ထိုင်ႁူ မူဝ်ႇႁႂႃႇရႅၼ် ၵႂႃႇ။ မိူဝ်ႈလႆႈႁူႉ တီႈယူႇၼၢင်းလီငၢမ်းယဝ်ႉၼၼ်ႉ မူဝ်ႇႁႂႃႇရႅၼ် ပၼ်သူးလၢပ်ႈ ယႂ်ႇလူင်ၼိူဝ်ၶုၼ်ဢိူင်ႇၶဝ်သေ ႁႂ်ႈတိၺွပ်းၼၢင်းယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပွႆႇသိုၵ်းၵႂႃႇတိၺွပ်းၼၢင်း။

ၵႅတ်ႇၶႄၵူၼ်းမိူင်း

မိူဝ်ႈႁၼ်သိုၵ်းမႃး လွမ်ႉလွႆယူႇၾႅင်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းသူၼ် ႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၼႅတ်ႈဢွၵ်ႇမႃး ၸွႆႈၼၢင်း။ ဢၢၼ်းႁူမ်ႈၵၼ်တိုၵ်းၶိုၼ်း သိုၵ်းၸိူဝ်းမႃးလွမ်ႉလွႆ ၼၼ်ႉသေ ၵႅတ်ႇၶႄၼၢင်း။
လိဝ်ၸၢၼ်းၵျႄ ႁၼ်လွင်ႈၵူၼ်းမိူင်း ပဵၼ်ၸႂ်ၼၢင်း၊ ႁၵ်ႉၼၢင်း ဢၢၼ်းၸွႆႈ ၼၢင်း။ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းၽၢၼ် ၸိူဝ်းလႆႈၶၢမ်ႇတၢမ်ႇၶုၼ်သေ တုၵ်ႉယၢၵ်ႈယူႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ တၢႆယွၼ်ႉၼၢင်းလႄႈ ၸင်ႇၸုင်ဢဝ်မိုဝ်း ၵေႃႉႁၵ်ႉမၼ်း လီသႅဝ်းၼိဝ်ႉသေ ၵျွၵ်းတူၵ်း တိုင်းၼမ်ႉလိုၵ်ႉလူင်ၼၼ်ႉ ၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ်။ ၼၢင်း တၢႆႁၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉသေတႃႉ ၼႂ်းႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းတႄႉ ယင်းတိုၵ်ႉမီး မၼ်းၼၢင်းဝႆႉယူႇ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်။

ၼၢင်းပဵၼ်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း

ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁၵ်ႉၼၢင်းၼႅၼ်ႇလႄႈ ၶဝ်ဝႃႈ ၼၢင်းဢမ်ႇတၢႆ။ ဢွၼ်ၵၼ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ မိူဝ်ႈၵျွၵ်းတူၵ်းၼမ်ႉ သွင်ၵေႃႉႁၵ်ႉၵၼ်ၼၼ်ႉ ယဵၼ်းပဵၼ် ၼူၵ်ႉသႅဝ်းသွင်တူဝ် မိၼ်ၶၢမ်ႈၼမ်ႉ ၶိုၼ်ႈၵၢင်ႁၢဝ်ၵႂႃႇ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ မိူဝ်ႈၼၢင်း ၸမ်တေတူၵ်းၽတ်ႉသႂ်ႇ ၽိဝ်ၼမ်ႉၼၼ်ႉ မီးပႃၶမ်းလူင် ၵျွၵ်းပုင်ႈၶိုၼ်ႈမႃး ဢုမ်ႈတဵင်ႇၼၢင်း ၶိုၼ်ႈၵၢင်ႁၢဝ်ၵႂႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢမ်ႇလိုမ်းၼၢင်း ၵေႃႉဢၼ်ပၼ်ႁႅင်း၊ ပၼ်တင်းႁူႉ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းသူၼ်၊ ဢွၼ်ၵူၼ်းၽၢၼ် သၢၼ်ၶတ်း ၶုၼ်ႁၢႆႉမိူၵ်ႈလိူင်းယူႇတႃႇသေႇသေ ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်း ထိုင်တီႈၸုၼ်ႉသၢႆၸႂ် ၵႅတ်ႇၶႄ ၵူၼ်း ၸိူဝ်းတေတၢႆ ယွၼ်ႉမၼ်းၼၢင်းၼၼ်ႉလႄႈ ၶဝ်ဢမ်ႇလိုမ်းၼၢင်းလႆႈ။ ယုၵ်ႉယွင်ႈ တၢင်းႁတ်းႁၢၼ်ၼၢင်းယူႇတႃႇသေႇလႄႈ လိူၼ်သၢမ်မႂ်ႇသၢမ်ၶမ်ႈၵူႈပီ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်း ပွႆးႁွင်ႉၵႂၢမ်းမႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။
တီႈပွႆးၼၼ်ႉ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းဝွၵ်း၊ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းၶႄႉၵၼ်၊ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းပဵၼ်မူႇ ပဵၼ်ပၢင် ဢမ်ႇၵႃး မၢဝ်ႇသၢဝ်ၶီႇႁိူဝ်း လွင်ႈၸွမ်းမႄႈၼမ်ႉလိဝ်ၵျၢင်းသေ ႁွင်ႉၵႂၢမ်း ဝၢၵ်ႇၵဝ်းၶျွၵ်ႉၵၼ် တေႃႇထိုင် ပဵၼ်ပၢၼ်ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၵေႃႈမီး ၼႆယဝ်ႉ။

သၢၵ်ႈသေႇပိုၼ်းၼၢင်း ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉ

တီႈသၼ်လွႆယူႇၾႅင်း ၊ ၼႂ်းဢိူင်ႇ လိဝ်ၸူဝ်း ယင်းတိုၵ်ႉ မီးထမ်ႈၸၢၼ်းၵျႄ (Sanjie Cave) ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ ၼိူဝ်မႄႈၼမ်ႉ ႁိမ်းတိၼ်လွႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ယင်းမီး တႃႈၼမ်ႉ ဢၼ်ၼၢင်းဢၢပ်ႇၼမ်ႉ သၵ်ႉၶူဝ်းၵူၺ်းမဝ်ႇၵႃး တီႈငိူပ်ႇ ၽႃႁိၼ် တီႈၼၢင်း မႃးဝႆႉၵၢၼ်းႁၢပ်ႇၼမ်ႉ ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ယင်းမီးဝႆႉယူႇ တေႃႇမိူဝ်ႈလဵဝ်။ တီႈၼၢင်း ယၢမ်ႈလႆႈၶႄႉၶဵင်ႇ တင်းမေႃၵႂၢမ်းသၢမ်ၵေႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉမီးယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။

တူဝ်တၢႆၸိုဝ်ႈဢမ်ႇႁၢႆ

ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ဢွၼ်ၵၼ် ဢဝ်ၵႂၢမ်းၼၢင်းၼၼ်ႉ သိုပ်ႇသွၼ်ၵၼ် ႁႂ်ႈၵိုၵ်းတႆးၵျွင်ႉမႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။
ၵျွင်ႉၶဝ် ယုၵ်ႉယွင်ႈၼၢင်းမႃး ၼပ်ႉႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီမိူင်း။ ႁၢင်ႈပၼ်ႈၼၢင်းလႄႈ ဝတ်ႉ ဢၼ်ႁဵတ်းဝႆႉ တႃႇယုၵ်ႉယွင်ႈၼၢင်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်မီးၼႂ်းၵႂၢင်းသီ ဝႆႉတင်းၼမ် ၼႆယဝ်ႉ။
လိုၼ်းလင်မႃး ဢွၼ်ၵၼ်ၶိုၼ်းၵဵပ်းႁွမ် ၵႂၢမ်းၵဝ်ႇမွၼ်မၼ်းၼၢင်း ဢၼ်ၵျွင်ႉၶဝ် ႁွင်ႉမႃးပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢိတ်ႇပဵၼ်ပပ်ႉ ၵႂၢမ်းႁွင်ႉၸွမ်းႁႆႈသူၼ်ၼႃး (Songs of the Hill) ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ဢဝ်ၵႂႃႇ ႁွင်ႉၼႄ ၽၢႆႇၼႃႈႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၼၢင်း ဢၼ်ၶဝ်သၢင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။
ၵျွင်ႉၶဝ် ဝႆႉၼၢင်း ပဵၼ်ၼင်ႇ ၼၢင်းၾီမေႃၵႂၢမ်း (သူႇရသတီႇ) ၼၼ်ႉသေ ၵိူဝ်းယမ်ဝႆႉ။ ၵျွင်ႉၶဝ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၵႂၢမ်းၼႂ်း ၵႂၢင်းသီၶဝ် ၵိုၵ်းပိုၼ်းသေ လိုဝ်းလင်မႃးၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉတင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼၢင်း ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1960 ၶုၼ်မိူင်း ၵႂၢင်းသီၶဝ် ႁႂ်ႈဢဝ်ပိုၼ်းၼၢင်း ႁဵတ်းပဵၼ်ၼင်(film) ၼႄလႄႈ လိုဝ်းလင်သေ ၵူၼ်းတူၺ်းမီးႁူဝ်လၢၼ်ႉမၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။
ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃး တီႈယႅင်းသျူဝ်ႇ(Yangshuo)ၼၼ်ႉ ဢဝ်လွင်ႈၼၢင်းၼႆႉ ႁဵတ်းပဵၼ်ၸိူင်း ၼႄၵၢင်ႇၶိုၼ်းလႄႈ ၵူၼ်းၼွၵ်ႈၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ် ၸိူဝ်းၵႂႃႇၵႂၢင်းသီၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇတူၺ်း။ လိုဝ်းလင်ဝႆႉယူႇ တႄႉတႄႉ ၼႆယဝ်ႉ။