ဝိၸႃႇရၼ၊ ၸဝ်ႈသြႃႇ

ပိုၼ်းၵႅပ်ႈလႄႈတၢင်းႁၼ်ထိုင် ၸဝ်ႈသြႃႇၽတ်ႉတၼ်တ ဝိၸႃႇရၼ "ၵၼ်ထဝႃၸၵပၼ်တိတ"၊ ၵျွင်းပိတၵၢတ်ႈ ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး၊ ဝဵင်းပၢင်လူင် ၶႃႈဢေႃႈ။

ပေႃႈမႄႈလႄႈ တီႈၵိူတ်ႇ

ၸိုဝ်ႈပေႃႈပဵၼ် လုင်းၸၢင်းၵူမ်း၊ ၸိုဝ်ႈမႄႈပဵၼ် ပႃႈၸၢင်းၼုမ်ႇ၊ ဝၢၼ်ႈၼမ်ႉဝေႃႇငိုၼ်း ( ႁွင်ႉ) ဝၢၼ်ႈၼွင်ဢိူင်ႇ၊ ဢိူင်ႇႁၢႆးၽၵ်း၊ ၸေႈဝဵင်းၼမ်ႉၸၢင်။

ပီႈၼွင်ႉႁူမ်ႈတွင်ႉ

ပီႈၼွင်ႉႁူမ်ႈတွင်ႉ မီး ႘ ၵေႃႉ၊ ၸဝ်ႈသြႃႇပဵၼ်ၵေႃႉ မၢႆ ႕

ၶိုၼ်ႈပဵၼ်သၢင်ႇ

ၸဝ်ႈသြႃႇသေႃးၼၼ်ႇတိ၊ ဝတ်ႉၼမ်ႉဝေႃႇငိုၼ်း၊ ၸေႈဝဵင်းၼမ်ႉၸၢင် ႁဵတ်းပဵၼ်သြႃႇဢုပတ်ႉသၢႆး၊ ႁပ်ႉဢဝ်ပတ်ႉၸေးသီႇပိူင် လုင်းၸၢင်ႈဢိၼ်ႇတိ ပႃႈၸၢင်းၼု ဝၢၼ်ႈၼမ်ႉဝေႃႇငိုၼ်း၊ ၸေႈဝဵင်းၼမ်ႉၸၢင်သေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈသၢင်ႇယဝ်ႉ။

ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸၢင်း

ပီၵေႃးၸႃ 1344 ၼီႈ၊ လိူၼ်ႈ ႑႑ လွင်ႈ ႖ ၶမ်ႈ၊ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ဢိၼ်ႇတ ဝတ်ႉသုတွင်းပျ​ေႉ၊ ဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး၊ ႁဵတ်းပဵၼ်သြႃႇဢုပတ်ႉသၢႆး၊ ႁပ်ႉဢဝ် လုင်းၸၢင်းဢိၼ်ႇတိ၊ ပႃႈၸၢင်းၼု ပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈ၊ ဝၢၼ်ႈၼမ်ႉဝေႃႇငိုၼ်း၊ ၸေႈဝဵင်းၼမ်ႉၸၢင်ပဵၼ်ပေႃႈဢွၵ်ႇမႄႈယေႃးသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၸၢင်းမႃးယဝ်ႉ။

တီႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆး

1. ဝတ်ႉၼမ်ႉဝေႃႇငိုၼ်း၊ ၸႄႈဝဵင်းၼမ်ႉၸၢင်
2. ဝတ်ႉပိတၵၢတ်ႈ၊ ဝဵင်းပၢင်လူင်
3. ဝတ်ႉတဵင်ႇတွင်ႇ၊ ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး
4. ဝတ်ႉထမ်ႇမႃႇလင်ႇၵႃႇရ၊ မင်ႇၵလႃႇသုၶပႃႇလိတၵ်ႉၵသူဝ်ႇ၊ ဝဵင်းတႃႇမူၺ်ႇ၊ တိူင်းတႃႈၵုင်ႈ
5. ဝတ်ႉၵျွင်းလူင် ဝဵင်းမင်ႇၵလႃႇတွင်ႇၺုၼ်ႉ၊ တိူင်းတႃႈၵုင်ႈ
6. ဝတ်ႉၵျၶတ်ႉဝႆး၊ ဝဵင်းပႃႇၵိူဝ်၊ တိူင်းပႃႇၵိူဝ်

တီႈသွၼ်ပၼ်လိၵ်ႈလၢႆး

ဝတ်ႉပိတၵၢတ်ႈ၊ ငဝ်ႈငိုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး၊ ဝဵင်းပၢင်လူင် ႁိုင်မႃးလႆႈ ႒႘ ပီ။

ၸၼ်ႉလိၵ်ႈဢၼ်ဢွင်ႇပူၼ်ႉ

1. ၸၼ်ႉမူႇလ ထိုင်ၸၼ်ႉသတ်ႉထ၊ ပွႆးတွပ်ႇလိၵ်ႈပရိယတ်ႉတိသတ်ႉထမ်မပႃလၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈၸိုင်ႈတႆး၊ ပၢင်လူင်
2. ၸၼ်ႉဢွၼ်ႇ၊ ၸၼ်ႉၵၢင်၊ ၸၼ်ႉလူင်၊ ပၢင်တွပ်ႇလိၵ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ

ၸုမ်ႈၵူႈဢၼ်ဢၼ် ဢၼ်ႁပ်ႉလႆႈ (လိၵ်ႈလၢႆးလႄႈယွင်ႈယေႃး)

1. ႁူဝ်ပဝ်ႈ ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး ယွင်ႈယေႃးၽၢႆႇပွင်ၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်ၵႅတ်ႉၶႅၼ်ႇၸဝ်ႈၼိုင်ႈ။
2. ပီၶရဵတ်ႉ 2015 ၼႆႉ ႁပ်ႉလႆႈၸုမ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ "ၵၼ်ထဝႃၸၵပၼ်တိတ" ၼႆႉယဝ်ႉ။

ၼႃႈၵၢၼ်ၵူႈထၢၼ်ႈထၢၼ်ႈ ဢၼ်လႆႈႁပ်ႉႁဵတ်းမႃးလႄႈ မိူဝ်ႈလဵဝ်

1. ပီၵေႃးၸႃႇ 1353 ၼီႈမႃး ထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်း ၵမ်ႉၽူႈမၢႆ ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး
2. ပီၵေႃးၸႃႇ 1356 ၼီႈမႃး ထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်း ၵမ်ႉၽူႈမၢႆ ပၢင်ပွႆးပရိယတ်ႉတိသတ်ႉထမ်မပႃလၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈၸိုင်ႈတႆး ဝဵင်းပၢင်လူင်
3. ပီၵေႃးၸႃႇ 1358 ၼီႈမႃး ထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ၽူႈမၢႆလူင် ၸုမ်းသင်ႇၶၼႃႇယၵၸ​ႄႈဝဵင်း ဝဵင်းလွႆလဵမ်
4. ပထႃၼၼႃယၵၵွၼ်းၵျွင်းပိတၵၢတ်ႈ၊ ဝဵင်းပၢင်လူင်

ၽိုၼ်ပပ်ႉလိၵ်ႈဢၼ်လႆႈတႅမ်ႈဢွၵ်ႇ

1. တီးပွင်ႇလႅင်း ဝိၼယ၊ သတ်ႉၸႃႇ၊ သင်ႇၵႁ၊ ၸၼ်ႉတုတိယ၊ ပီၶရဵတ် 1996 ၼီႈ
2. တီႈပွင်ႇလႅင်း သတ်ႉတႃႇ၊ သင်ႇၵႁ၊ ၸၼ်ႉတတိယ၊ ပီၶရဵတ်ႉ 2003 ၼီႈ
3. ၵဵပ်းတီႈလႆႈတူဝ်တြႃး တိၵမႃႇတိၵႃႇၽၢႆႇတႆး ၸၼ်ႉတတိယ၊ ပီၶရဵတ်ႉ 1987 ၼီႈ
4. ပပ်ႉထမ်းၸဝ်ႈထမ်မပတ၊ တွႆး (႑)၊ ပီၶရဵတ်ႉ 1988 ၼီႈ

ယိူင်းဢၢၼ်း

"ႁဵတ်းႁႂ်းလိၵ်ႈလၢႆး ၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်"

တၢင်းႁၼ်ထိုင်လႄႈ ၶေႃႈသင်ႇထိုင်

"ၵူၼ်းႁဝ်းၼိုင်ၵေႃႉၼႆႉ ပိူင်လူင်မၼ်း လူဝ်ႇမီးၼမ်ႉၸႂ်လီ၊ ဢၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်လီၵူၺ်း။ ပေႃးတၢင်းၵမ်သီႇလမၼ်ႈၵိုမ်းၵေႃႈ ၽဝႁဝ်း ၶိုင်ႈၼိုင်ႈတႄႉ တဵမ်ထိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးဢမ်ႇမီးဢၵျၢင်ႉတၢင်းၵမ်လီၸိုင် ၶႅၼ်ႇလိၵ်ႈၵတ်ႉလၢႆးၵႃႈႁိုဝ် မေႃသင်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၽႂ်ဢမ်ႇၵျိူၵ်ႇဢမ်ႇလူဝ်ႇ။
ၵၢပ်ႈပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ လႆႈႁိမ်ၵိၼ်ႁိမ်ယူႇလၢႆလၢႆလႄႈ ဢမ်ႇလူဝ်ႇယူႇပႅတ်ႈလၢႆ။ လူဝ်ႇမီး လ (႓) တူဝ် လႅတ်း၊ လၵ်း၊ လီ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ လူဝ်ႇလႆႈလႅတ်း၊ လူဝ်ႇလႆႈလၵ်း၊ လူဝ်ႇလႆႈလီယဝ်ႉ။
"သႃသၼတ်ႉထိတိယႃ ပၼ ပရိယတ်ႉတိယေဝ ပမႃၼမ်" ၸွမ်းၼင်ႇၵျၢမ်းၵျၢၼ်ႇဝႃႈမႃးၼင်ႇၼႆလႄႈ ဢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈႁဝ်းဝႆႉပၼ် ပရိတ်ယတ်ႉတိသႃႇသၼႃႇ၊ ပတိပတ်ႉတိသႃႇသၼႃႇ၊ ပတိဝေႇတသႃႇသၼႃႇ၊ ၼႂ်းသႃႇသၼႃႇသၢမ်ပိူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ပရိယတ်ႉတိသႃႇသၼႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈလိူဝ်ပိူၼ်ႈတၢင်းသဵတ်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈဢမ်ႇမီးပရိယတ်ႉတိသႃႇသၼႃႇ​ၵေႃႈ ဢၼ်ၵိုတ်းသႃႇသၼႃႇ သွင်ပိူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေမွတ်ႇဝွတ်ႈႁၢႆလၢႆၵႂႃႇႁင်းမၼ်းၵူၺ်းယဝ်ႉ။
တီႈတႅၵ်ႈမၼ်းၸိုင် မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇတူၼ်ႈမႆႉလူင် ဢၼ်လိပ်းလဵဝ်လီယူႇၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈဢမ်ႇမီးႁၢၵ်ႈ ဢၼဝ်ထၢတ်ႈၼမ်ႉၼၼ်ႉ မႃးလဵင်ႉတူၼ်ႈလမ်းမၼ်းၸိုင် ဢမ်ႇႁိုင်သင် တေၸဵဝ်းႁဵဝ်ႇႁႅင်ႈတၢႆၵႂႃႇဢမၢၼ်ႇဢမ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ ပရိယတ်ႉတိသႃႇသၼႃႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်မိူၼ်ၼင်ႇႁၢၵ်ႈမႆႉလူင်ၼၼ်ႉ ပေႃးတေဢမ်ႇလႆႈႁူင်ႈႁၢႆဝၢႆးဝွတ်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉ ရႁၢၼ်းသင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ ၸင်ႇလႆႈၽုၺ်ႇတိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈလူင်သေ ဢွၼ်ၵျၢၵ်ႈ၊ ဢူမ်ဢၢၼ်ႇသွၼ်ႁဵၼ်းၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈမီးရႁၢၼ်းင်ႇၶႃႇ ၵျၢၵ်ႈဢူမ်ဢၢၼ်ႇပျၢၼ်ႇဝႆႉၵေႃႈ ဢၼ်ပဵၼ်တြႃးၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈႁေႃးဝႆႉလႄႈ ၼိၵႄႇငႃႈယၢတ်ႈ ပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇႁူင်ႈႁၢႆလၢႆသေ သႃႇသၼႃႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ တေမၼ်ႈၵိုမ်းယိုၼ်းယၢဝ်းၵႂႃႇ တေႃႇထိုင် 5000 ပီမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။
ပေႃးဝႃႈမီးရႁၢၼ်းသင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ ဢၼ်လူင်ႉလႅၼ်ႇၵျၢမ်းလိၵ်ႈပိတၵၢတ်ႈသေ ႁေႃးသွၼ်ၵၼ်ၵေႃႈ သႃႇသၼႃႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ တေႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသႂ်ၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈတိၵ်းတိၵ်းယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇတေယုၵ်ႉယွင်ႈႁွင်ႈသုင် သႃႇသၼႃႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼႆႉ မီးရႁၢၼ်းသင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈလၢႆလၢႆၵူၺ်းၵေႃႈ ပႆႇတဵမ်ထူၼ်ႈ၊ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေႃးတေတဵမ်ထူၼ်ႈၼၼ်ႉ သြႃႇလႄႈတၵႃႇ တေလႆႈဢိင်လင် ၽၢင်ၼွင်ႇၵၼ်သေလႄႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၸင်ႇႁေႃးဝႃႈ-
သၵႃရႃ ဢၼႃၵႃရႃၸ၊ ဢုၽေႃး ဢၺ်ၺေႃးၺ ၼိတ်ႉသိတႃ။
ဢႃရႃထယၼ်တိ သတ်ႉထမ်မမ်၊ ယေႃးယၵ်ႉၶေမမ် ဢၼုတ်ႉတရမ် ၼႆယဝ်ႉ။ သၵႃရႃၸ ဢၼတ​ႄႇၼႃႈႁေႃတ​ေႃႁိူၼ်းလႄႈ တၵႃႇၸၢႆး တၵႃႇယိင်းၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ဢၼႃၵႃရႃၸ ဢၼ်ဢမ်ႇတႄႇၼႃႈႁေႃတေႃႁိူၼ်းလႄႈ ရႁၢၼ်းသင်ႇၶႃႇ သြႃႇၸဝ်ႈၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ဢုၽေႃး သြႃႇလႄႈ တၵႃႇတင်းသွင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၸမ်ႉ၊ ဢၺ်ၺေႃးၺၼိတ်ႉသိတႃ သြႃႇလႄႈတၵႃႇဢိင်လင်ၽွင်ၼွင်ႇၽွမ်ႉသဵင်ပဵင်းပၢၵ်ႇၵၼ်သေလႄႈ၊ ဢၼုတ်ႉတရမ် ဢမ်ႇမီးတီႈတႅၵ်ႈ မျၢတ်ႈသုင်လိူဝ်ပိူၼ်ႈလႄႈ၊ ယေႃးၵၵ်ႉၶေမမမ် တီႈယေႃးၵသီႇပိူင် သဵင်ႈယူတ်းမူတ်းမွတ်ႇယဵၼ်ႁၢႆပဵၼ်လႄ၊ သတ်ႉထမ်မမ် ပရိယတ်ႉတိသတ်ႉထမ်မ တိဝေထသတ်ႉထမ်မဢၼ်ဝႃႈလႄႈ တီႈသႃႇသၼႃႇသၢမ်ပိူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ၊ ဢႃႇရႃထယၼ်တိ တေလႆႈႁွတ်ႈထိုင် ဢရႁတ်ႉတၽူဝ်ႇ တီႈဢၼ်ႁဝ်းလူဝ်ႇၼၼ်ႉယူႇ ဢမ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်

ၼႃႈလိၵ်ႈ - 87 ၊ ပပ်ႉပိုၼ်းၵႅပ်ႈလႄႈတၢင်းႁၼ်ထိုင်သြႃႇၸဝ်ႈ 12 တူၼ်ႁပ်ႉၸုမ်ႈၵုၼ်း