သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ

သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ
သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ
	သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ
ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ	津田梅子
ၵိူတ်ႇ	Tsuda Ume (つだ・うめ); တီႇသႅမ်ႇပႃႇ 31၊ 1864; Ushigome, Edo, Genji Japan
သဵင်ႈၵၢမ်ႇ	ဢေႃးၵၢတ်ႉ 16၊ 1929 (ဢႃႇယု 64); Kamakura, Kanagawa, Japan
ၵူၼ်းမိူင်း	ၵျႃႇပၢၼ်ႇ
ၸိုဝ်ႈတၢင်ႇၸိူဝ်း	Ume Tsuda
ၼႃႈၵၢၼ်	ၽူႈပၼ်တၢင်းႁူႉ
လွင်ႈတၢင်းလိုဝ်းလင်	ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၼႂ်းၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၼၢင်းယိင်း ၼႂ်းပၢၼ် Meiji မိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ
လုၵ်ႈလၢင်း	none
ပေႃႈမႄႈ	Tsuda Sen (ပေႃႈ) ; Tsuda Hatsuko [ja] (မႄႈ)
ပိုၼ်ႉထၢၼ် ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ
ႁူင်းႁဵၼ်းၵဝ်ႇ	Collegiate School ; Archer Institute ; Bryn Mawr College ; St Hilda's College, Oxford
ၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ
ပၢၼ်	Meiji period
ၸုမ်း	Peeresses' School ; Tokyo Women's Normal School ; Joshi Eigaku Juku (ၽူႈၵေႃႇတင်ႈ)
လၢႆးမိုဝ်း

သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ 津田梅子 (31, တီႇသိမ်ႇပိူဝ်ႇ 1864 – 16, ဢေႃးၵတ်ႉ 1929) ပဵၼ်ၸဝ်ႈၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ ပဵၼ်ၵေႃႉဢၼ်လႆႈၵေႃႇတင်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ် သိုဝ်ႉတႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼၢင်းပဵၼ်လုၵ်ႈသၢဝ်ၶွင် လုင်းသိုဝ်ႉတႃႇ သဵၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈပၢႆးသၢႆႊ ပၢႆးၽုၵ်ႇသွမ်ႈၼၼ်ႉသေ မိူဝ်ႈမၼ်းၼၢင်းဢႃႇယုလႆႈ 7 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းၼၢင်းလႆႈပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းယိင်းလႅၵ်ႈပိၼ်ႇ ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႂ်းႁႃႈၵေႃႉ ဢၼ်ၵူၼ်းၵျႃႇပၢၼ်ႇလႆႈမီးၶေႃႈတူၵ်းလူင်းၸွမ်းၵူၼ်းမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ် လွင်ႈလႆႈၵႂႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ပၢႆးၵၢၼ်မိူင်း ပၢႆးၵၢၼ်သိုၵ်း လႄႈလွင်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ဢၼ်လႆႈၶီႇႁိူဝ်းဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈတီႈမိူင်းဢမေႇရိၵၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸိုဝ်ႈၵဝ်ႇမၼ်းၼၢင်းတႄႉဝႃႈ သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉ "ဢူႉမေႉ" ပွင်ႇဝႃႈ မၢၵ်ႇမၼ်ႉၵျႃႇပၢၼ်ႇ မိူဝ်ႈမၼ်းၼၢင်းႁဵၼ်းယူႇတီႈမိူင်း ဢမေႇရိၵ မၼ်းၼၢင်းလႆႈၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈၵဝ်ႇမၼ်း ဝၢႆးၼၼ်ႉမိူဝ်ႈပီ 1902 လႆႈပိၼ်ႇမႃးပဵၼ် ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ ယူႇယဝ်ႉ။

ပၢၼ်မိူဝ်ႈဢွၼ်ႇ

သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉမၼ်းၼၢင်းပဵၼ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်မီးၽၢင်ႁၢင်ႈလႅတ်းသႅဝ်း လႄႈလၵ်းလႅမ်ဝႆႉ မၼ်းၼၢင်းပဵၼ်လုၵ်ႈၵေႃႉမၢႆသွင်ၶွင် လုင်းသိုဝ်ႉတႃႇ သဵၼ်း လႄႈပႃႈ ႁႃႉသိုဝ်ႉၵူဝ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ၊ ပၢၼ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပဵၼ်ပၢၼ် မီးလွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇၵူၼ်းမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းသေ ပေႃႈမႄႈမၼ်းၼၢင်း လႆႈမီးလွင်ႈၶဝ်ႈၸႂ် လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမိူင်းဝၼ်းတူၵ်း ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး ၵၢၼ်ႁဵၼ်း ၵၢၼ်မိူင်း တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈယူႇယဝ်ႉ၊ ပေႃႈမၼ်းၼၢင်ႈလႆႈၶဝ်ႈဝႆႉၼႂ်းၸုမ်း လွင်ႈတူင်ႉၼိုင်ႈၵၢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈ ၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ သေၵူၼ်းလူင်ဢၼ်ႁူႉၸၵ်း သိုဝ်ႉတႃႇ သဵၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်ပေႃႈ သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ သေလႆႈၵမ်ႉပၼ်လွင်ႈၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈၼွၵ်ႈမိူင်းလႄႈ ပေႃႈၶဝ်ၸင်ႇပၼ်ၶွင်ႉ ပၼ်ႁႅင်း လုၵ်ႈသၢဝ်မၼ်း လႆႈၶဝ်ႈပႃးၽူႈယိင်းႁႃႈၵေႃႉ ဢၼ်လႆႈလိူၵ်ႈၵႂႃႇႁဵၼ်းပဵၼ် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၼၢင်းယိင်းလႅၵ်ႈပိၼ်ႇ ၸုပ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယူႇယဝ်ႉ။

သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ လႆႈဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇတီႈမိူင်းဢမေႇရိၵ မိူဝ်ႈဢႃႇယုမၼ်ႈၼၢင်း 7 ၶူပ်ႇ သေမၼ်းၼၢင်းႁွတ်ႈထိုင်တီႈ သၢၼ်ႊ ၽၢၼ်ႊသိတ်ႉၵူဝ်ႊ မိူဝ်ႈလိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပိူဝ်ႇ ပီးၶရဵတ်ႈ 1817 သေ မၼ်းၼၢင်းလႆႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈယူႇတီႈဢမေႇရိၵ တေဢႃႇယုမၼ်းၼၢင်းလႆႈ 18 ယူႇယဝ်ႉ။

သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ လႆႈယူႇတီႈဝဵင်းလူင် ဝေႃႊသိင်ႇတၼ်ႇ တီႇသီႇ ၸွမ်း လုင်းသျၢဝ်ႊ လႅၼ်ႊမႅၼ်ႊ (ၽူႈမၢႆတႅၼ်းၽွင်းမိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ) လႄႈမႄးမၼ်းၼၢင်း ဢတေႊလၢႆႊ၊ ၶဝ်ၽူဝ်မေးဢမ်ႇမီးလုၵ်ႈလႄႈလႆႈႁၵ်ႉ သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ မိူၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈတႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈမၼ်းၼၢင်းယူႇတီႈၼၼ်ႈမၼ်းလႆႈၶဝ်ႈႁဵၼ်းတီးႁူင်းႁဵၼ်းဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ ႁူင်းႁဵၼ်း ၸွတ်းထၢဝ်း (တေႃႈလဵဝ်ပဵၼ်ၸၼ်ႉၸွမ်ယဝ်ႉ) ၼၼ်ႉသေ မိူဝ်ႈမၼ်းယဝ်ႉႁဵၼ်းလႆႈ မၼ်းၼၢင်းလႆႈႁပ်ႉသူး လွင်ႈလူင်ႉလႅၼ်ႇလွင်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ လွင်ႈလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆးၼပ်ႉ လွင်ႈၵျၢင်ႉၵမ်လီယူႇယဝ်ႉ၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉမၼ်းၼၢင်းလႆႈသိုပ်ႇၶဝ်ႈႁဵၼ်းထႅင်ႈတီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဢႃႊသိူဝ်ႉ ၼၼ်ႉသေ တီႈၼၼ်ႈမၼ်းၼၢင်းလႆႈ သိုပ်ႇႁဵၼ်း လွင်ႈၽႃႇသႃႇ လႃႇတိၼ်ႇ ၽႃႇသႃႇပႅင်ႇသႅတ်ႈ၊ ပၢႆးသၢႆႊ၊ ပၢႆးၽဵင်းၵႂၢမ်း လႄႈဢၼ်မၼ်းၼၢင်းလႆႈၸႂ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈလဵၼ်ႈ ၽီႇဢႅၼ်ႇၼူဝ်ႇယူႇယဝ်ႉ။

ပွၵ်ႈမႃးၶိုၼ်းႁိူၼ်း

ထိုင်မႃးပီ ၶရဵတ်ႈ 1882 သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ လႆႈပွၵ်ႈမႃးၶိုၼ်းႁိူၼ်းတီႈမိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇၶိုၼ်း ယွၼ်ႉလႆႈၸႂ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်းႁဵၼ်းလိၵ်ႈမိူင်းပိူၼ်ႈႁိုင်ၸဵမ်လဵၵ်ႉသေ မၼ်းၼၢင်းပေႃးၶႂ်ႈလိုမ်းၵႂၢမ်းပေႃႈမေႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇသမ်ႉပေႃးၶႂ်မူတ်း၊ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး မၼ်းၼၢင်းတေလႆႈထူပ်း လွင်ႈပၼ်ႁႃ ၾိင်ႈထုင်းၵဝ်ႇၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၵူၼ်းၵျႃႇပၢၼ်ႇပၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ၽူႈယိင်းတေလႆႈယူႇ လႄႈဝၢင်းတူဝ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် ၸွမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းဢၼ်မၼ်းၼၢင်းယၢမ်ႈယူႇမႃး၊ ပိၵ်ႉသမ်ႉပေႃႈၶဝ် လုင်းသိုဝ်ႉတႃႇ သဵၼ်း လႆႈႁပ်ႉၾိင်ႈထုင်း ၵၢၼ်ႁဵၼ်း မိူင်းဝၼ်းတူၵ်းမႃးၶၢဝ်းႁိုင် ပေႃႈၶဝ်ၵေႃႈယင်းတိုၵ်ႉၸွမ်း ၾိင်ႈထုင်းၵဝ်ႇၵျႃႇပၢၼ်ႇ ဢၼ်ၶႅင်ႈၶႅင် ဝႆႉတႅမ်ႇတေႃႇၼၢင်းယိင်းယူႇ။

မႃးထိုင်မိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇဢမ်ႇႁိုင် ဢီႉတူဝ်ႇ ႁီႉရူဝ်ႊပူႊမီႉ (ၸွမ်ၽွင်းလူင်မိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်း) လႆႈၸၢင်ႈ သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ မႃးပဵၼ်ၶူးသွၼ်ပၼ်လုၵ်ႈလၢင်းမၼ်း၊ ထိုင်မႃးပိီၶရဵတ်ႈ 1885 မၼ်းၼၢင်းလႆႈၶဝ်ႈသွၼ်တီႈႁူင်းႁဵၼ်းၼၢင်းယိင်း ဢၼ်လုၵ်ႈၶုၼ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၵႃႉၶူႉသိုဝ်ႉဢိၼ်ႊ ဝၢႆးသေႁဵတ်းၶူးဢၼ်ပေႃးႁိုင် မၼ်းၼၢင်းလႆႈႁၼ်လွင်ႈဢမ်ႇပဵင်းပေႃးၸႂ်ၼိူဝ် ပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼႂ်းပၢၼ်ၼၼ်ႉ၊ ဢၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းလႆႈယိူင်းႁႂ်ႈၼၢင်းယိင်းယႅၼ်ႇငႄႈထွမ်ႇၵႂၢမ်း လႄႈႁႂ်ႈပဵၼ်မႄႈႁိူၼ်းလီ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းတိုၵ်ႉပႆႇပဵၼ်လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း တိုၵ်ႉလႆႈယူႇတႂ်ႈဢၢမ်းၼၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း လႄႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးလႄႈ ၽူႈယိင်းတိုၵ်ႉႁၢင်ႇၵၼ်၊ ထိုင်မႃးပီၶရဵတ်ႈ 1888 ယွၼ်ႉလွင်ႈလႆႈႁပ်ႉလွင်ႈတိတ်းတေႃႇၸွႆႈလိူဝ်တႆးၵေႃႉမၼ်းၼၢင်းတီႈမိူင်း ဢမေႇရိၵ ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဢႃႊလဵၵ်ႉ ပေႊၶွၼ်ႉ သေ မၼ်းၼၢင်းလႆႈတႅပ်းတတ်းၸႂ်ၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈၶိုၼ်း တီႈမိူင်း ဢမေႇရိၵ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ယူႇယဝ်ႉ။

ပွၵ်ႈမိူဝ်းယူႇဢမေႇရိၵပွၵ်ႈၵမ်းသွင်

မိူဝ်ႈ သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ လႆႈပွၵ်ႈမိူဝ်းႁဵၼ်ႈလိၵ်ႈၶိုၼ်းတီးမိူင်းဢမေႇရိၵၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈၶဝ်ႈႁဵၼ်းတီႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၼ် ပြိၼ်း မႃႊ ၼႂ်းမိူင်း ꧦၾီးတႃႇတဵဝ်ႈၾီႈယႃႈ ပီၶရဵတ်ႈ 1889 ထိုင် 1892 ယူႇယဝ်ႉ၊ မၼ်းၼၢင်းလႆႈႁဵၼ်းပၢႆး သီႇဝပေႇတ (ပၢႆးဢၼ်ႁဵၼ်းလွင်ႈတူဝ်မီးၸႂ်ၵူႈမဵဝ်း) ပၢႆးၵၢၼ်ႁဵၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မၼ်းၼၢင်းလႆႈၶဝ်ႈႁဵၼ်းတီႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၼ် (ၶေႃးရဵၵ်ႉ) သတြိတ်ႇ ႁိဝ်ႊတႃႉ ဢွၵ်ႉၾွတ်ႇ၊ မိူဝ်ႈၽွင်းမၼ်းၼၢင်းလႆႈမႃးႁဵၼ်းတီႈမိူင်းဢမေႇရၵ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ၼႆႉ မၼ်းၼၢင်းဝူၼ်ႉဝႃႈ ၼၢင်းယိင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇလူဝ်ႇလႆႈမီးတိုဝ်ႉတၢင်းတႃႇမႃးႁဵၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်းၼႆသေ၊ မၼ်းၼၢင်းၸင်ႇလေႇႁႃ မွၵ်ႇလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းသူၼ်းတုမ် ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼၢင်းယိင်းမိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇဝႃႈ မၼ်းလမ်ႇလွင်ႈၵႃႈႁိုဝ်ၼႆသေ ၵဵပ်းႁွမ်ငိုၼ်းထုၼ်းလႆႈ 8,000 တေႃႇလႃႇ တႃႇၸွႆႈၼၢင်းယိင်းမႃးႁဵၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။

ၵေႃႇတင်ႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၼ် သိုဝ်ႉတႃႇ

ဝၢႆးသေလႆႈပွၵ်ႈမိူဝ်းဝၢၼ်ႈၵိူတ်ႇၶိုၼ်း ၵေႃႈလႆႈမႃးသွၼ်တီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၵႃႉၶူႉသိုဝ်ႉဢိၼ်ႊ (Peeresses' School) လႄႈတီႈႁူင်းႁဵၼ်းၽူႈယိင်းၵူႈမိူင်းမိူင်း ၼႂ်းမိူင်းတူဝ်ႇၵျူဝ်ႇ (တေႃႇလဵဝ်ပဵၼ်ၸၼ်ႉၸွမ် ဢူဝ်သျႃႉၼူဝ်မီႉသူႇ) မၼ်းၼၢင်းလႆႈငိုၼ်းလိူၼ် 800 ယဵၼ် မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉမၼ်းၼၢင်း လႆႈႁပ်ႉၸၼ်ႉလွင်ႈပဵၼ်ၶူးသွၼ် ဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ၊ ၽွင်းၼၼ်ႉမၼ်းၼၢင်းလႆႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉ လႄႈ လၢတ်ႈတိုၵ်းသူၼ်းၵူၼ်းၼၢင်းၼမ် တႃႇယုၵ်ႉၸၢတ်ႈပၢၼ်လွင်ႈယူႇသဝ်း လႄႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းႁႂ်ႈလီၶိုၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။

ထိုင်ပႃးပီ 1899 လႆႈမီးမၢႆမီႈ လွင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်ၶွင်ၽူႈယိင်းဢွၵ်ႇမႃး မၢႆမီႈလႆႈၸႂ်ႉႁႂ်ႈၵူႈဝဵင်းဝဵင်း မီးႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင်တႃႇၽူႈယိင်း တီႈဢေႇသုတ်းၼိုင်ႈလင်၊ ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ႁူင်းႁဵၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပႆႇမီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလီ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်တိုၵ်ႉ ဢေႇလိူဝ်ၵူၼ်းၸၢႆးယူႇ။

ထိုင်မႃးပီၶရဵတ်း 1900 ယွၼ်ႉလွင်ႈၸွႆႈလိူဝ်ၸဝ်ႈယိင်း ဢူဝ်ႊယႃႊမႃႉ သူႉတေႊမႃႊသိုဝ်ႇ လႄႈ ဢႃႊလိတ်သ်ႉ ပေႊၶွၼ်ႉ သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ ၸင်ႇလႆႈၵေႃႇတင်ႈ ၸူဝ်ႊသျီႉ ဢီႉၵႃႊလူႉ ၸူႊၶူႉ (ႁူင်းႁဵၼ်းဢင်းဢိတ်ႉတႃႇၽူႈယိင်း) ႁူင်းႁဵၼ်းဢၼ်မၼ်းၼၢင်းလႆႈၵေႃႇတင်ႈၶိုၼ်ႈ လႆႈပၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းၼၢင်းယိင်းလႆႈ မီးလွင်ႈဝူၼ်ႉ လွင်ႈႁဵၼ်းၽဵင်ႇပဵင်းၸွမ်းၽူးၸၢႆးၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵျႃႇ ပၢၼ်ၼၼ်ႉမႃးၼမ်တႄႉတႄႉ တေႃႈလဵဝ်ႁူင်းႁဵၼ်းလႆႈလၢႆႈမႃးပဵၼ်ၸၼ်ႉၸွမ် သိုဝ်ႉတႃႇ ယူႇယဝ်ႉ၊ ထိုင်မႃးပီးၶရဵတ်ႈ 1901 မၼ်းၼၢင်းလႆႈလၢႆႈၸိုဝ်ႈမၼ်း ဢၼ်ၵဝ်ႇ ဢူႉမေႉ မႃးပဵၼ်ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ သေ၊ မိူဝ်ႈၽွင်းၵေႃႇတင်ႈႁူင်းႁဵၼ်းမႂ်ႇမႂ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းၼၢင်းလႆႈထူပ်းလွင်ႈတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလွင်ႈငိုၼ်းထုၼ်း မၼ်းၼၢင်းလႆႈၸႂ်ႉဢဵၼ်ႁႅင်းတူဝ် ႁႅင်းပၺ်ႇၺႃႇမၼ်းပူၵ်းပွင်ႁူင်းႁဵၼ်းၵႂႃႇ၊ ယွၼ်ႉလွင်ႈတၢင်းၶတ်းၸႂ် လွင်ႈဢမ်ႇယွမ်းသုမ်း ယွၼ်ႉလွင်ႈမၼ်ႈၵိုမ်းၼိူဝ် ၸႂ်ၶႂ်ႈၸွႆႈၼၢင်းယိင်းလႄႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းႁႂ်ႈလီၶိုၼ်ႈသေ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းမၼ်းၼၢင်းပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် မိူဝ်ႈပီ 1903 ယူႇယဝ်ႉ၊

လပ်းတႃလိုမ်းမိူင်း

သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ လႆႈၸႂ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်းတၢင်းၸၢတ်ႈပၢၼ်မၼ်းၼၢင်း တေႃႇသူႈ ပူၵ်းပွင် လႄႈဝၢင်းထၢၼ် ၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺုႇၼၢင်းယိင်းဢဝ်ဝႆႉ၊ ဢၼ်ၶႂ်ႈသိုပ်ႇႁဵတ်းတိုၵ်ႉမီးထႅင်ႈတင်းၼမ်သေတ ယွၼ်ႉတူဝ်ၶၼ်ႇထႃႇသမ်ႉဢမ်ႇၽွမ်ႉၸွမ်းလႄႈ မၼ်းၼၢင်းလႆႈပဵၼ်ထူပ်းယေႃးၵႃႇတၢင်းႁိုင် ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈသဵၼ်ႈလိူတ်ႇၼႂ်းဢွၵ်းဢေႃသေ လႆႈလုၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီ 1929 ၽွင်ႈဢႃႇယုမၼ်းၼၢင်ႈလႆႈ 64 ယူႇယဝ်ႉ၊ ၶၢပ်ႈတူဝ်မၼ်းၼၢင်းလႆႈၽင်ဝႆႉတီႈ ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၼ် သိုဝ်ႉတႃႇ တီႈ ၵူဝ်တႃဢီႉရႃႉ မိူင်းတူဝ်ႇၵဵဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းႁူင်

ႁူင်းႁဵၼ်းဢၼ်မၼ်းၼၢင်းလႆႈတေႇၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉ လႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးၸွမ်းၵၢပ်ႈၸွမ်းပၢၼ်၊ ဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်လႆႈလၢႆႈပဵၼ် ၸၼ်ႉၸွမ်ဢွၼ် (ၶေႃးရဵၵ်ႉ) သေ ထိုင်မႃး ပီ 2017 လႆႈလၢႆႈပဵၼ် ၸၼ်ႉၸွမ် သိုဝ်ႉတႃႇ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ၊ သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇ လႆႈမီးသတ်ႉထႃႇႁၢဝ်ႈႁႅင်း တႃႇပိၼ်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼၢင်းယိင်း လႄႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၼၢင်းယိင်းၼႂ်းမိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ လွင်ႈတူင်ႉၼိုင်ႁဵတ်းသၢင်ႈမၼ်းၼၢင်းယိူင်းထိုင် လွင်ႈႁုၼ်ႈမုၼ်းတၢင်းႁူႉတၢင်းလၵ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းၼၢင်းယိင်း လႄႈလွင်ႈတၢင်းယၢမ်ႈတၢင်းၵျၢင်ႉၵမ်လီလုၵ်ႈႁဵၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပီၶရဵတ်ႈ 2024 ၼႆႉလူင်ပွင်ၸိုင်လႆႈဢွၵ်ႇငိုၼ်းၸေႈမႂ်ႇသေ လႆႈသႂ်ႇၵူၼ်းလွင်ႈယႂ်ႇၵိုၵ်းပိုၼ်းၵူၼ်းၵျႃႇပၢၼ်လၢႆၵေႃႉ ၼႂ်းၼၼ်ႉၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ သိုဝ်ႉတႃႇ ဢူႉမေႉၵူဝ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်

↑ Furuki, Y. (2015). The White Plum: A Biography of Ume Tsuda, Pioneer of Women's Higher Education in Japan. University of Hawaii Press.
↑ Chapman, C. (2017). The Meiji Letters of Tsuda Ume, Pioneer Educator of Women. In Japan and the Pacific, 1540–1920 (pp. 191-198). Routledge.
↑ McCue, T. G. (2005). Meiji maiden: Umeko Tsuda and the founding of higher education for women in Japan. University of Massachusetts Amherst.
↑ Kojima, M. (1998). Umeko Tsuda and the founding of Joshi Eigaku Juku (Tsuda College). Sarah Lawrence College.

[1] Furuki, Y. (2015). The White Plum: A Biography of Ume Tsuda, Pioneer of Women's Higher Education in Japan. University of Hawaii Press.

[2] Chapman, C. (2017). The Meiji Letters of Tsuda Ume, Pioneer Educator of Women. In Japan and the Pacific, 1540–1920 (pp. 191-198). Routledge.

[3] McCue, T. G. (2005). Meiji maiden: Umeko Tsuda and the founding of higher education for women in Japan. University of Massachusetts Amherst.

[4] Kojima, M. (1998). Umeko Tsuda and the founding of Joshi Eigaku Juku (Tsuda College). Sarah Lawrence College.