သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ

သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ
ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ	孫中山 / 孫逸仙 other names
ၵိူတ်ႇ	(1866-11-12)12 ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ၊ 1866 ၸႄႈမိူင်းၵႂၢၼ်းတူင်ႈ၊ မိူင်းၶႄႇ
သဵင်ႈၵၢမ်ႇ	12 မၢတ်ႉၶျ်၊ 1925(1925-03-12) (ဢႃႇယု 58) ဝဵင်းပီႇၵိၼ်း
ၵူၼ်းမိူင်း	မိူင်းၶႄႇ၊ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ (တႄႇ ၁၉၀၀-၄-၃၀)
ၶိူဝ်းၵူၼ်း	ၶႄႇ
ပၢႆးပႆႇၺႃႇ	ၶေႃးလဵၵ်ႉပၢႆးမေႃယႃႁွင်ႇၶွင်ႇ တွၼ်ႈတႃႇၶႄႇ
ၼႃႈၵၢၼ်	မေႃယႃ၊ ၵူၼ်းပၢႆးမိူင်း ၽူႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ၊ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ
ၼႃႈႁိူၼ်း	လူမုၵျဵင်း (၁၈၈၉-၁၉၁၅) သူင်ႉၶျိင်ႉလိင် (၁၉၁၅-၁၉၂၅)သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ၊ မတမ်ႇ
လၢႆးမိုဝ်း

သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ (Sun Yet-sen 孫逸仙,) သုၼ်းဝုၼ် (孫文) မိူင်းၶႄႇလႅင်ႁွင်ႉ သုၼ်းၸူင်းသၢၼ်း (孫中山) (12.11.1866-12.3.1925) ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းသိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ဢမ်ႇၵႃး ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ပၢႆးမိူင်းၵေႃႉၼိုင်ႈ။ ပဵၼ်ပႃးမေႃယႃ၊ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ၊ ၽူႈမီးပၢႆးဝူၼ်ႉလီ၊ ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ပၢႆးၼႃႈလိၼ်ၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1911 လိူၼ်ဢွၵ်ႉထူဝ်ႇပိူဝ်ႇ 10 ဝၼ်းၼၼ်ႉ သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ် လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉပႅတ်ႈ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ်ၶျိင်း (清朝) ဢၼ်ပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၸၢဝ်းမၢၼ်ႇၶျူး ၵေႃႉလိုၼ်းသုတ်းၼၼ်ႉသေ ယဵၼ်းပဵၼ်မႃး ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉသျိင်ႉႁၢႆႉ (辛亥革命) ယဝ်ႉ။ မၢၼ်ႇၶျူးၶဝ်ၼႆႉ ဢုပ်ႉငမ်းမိူင်းၶႄႇမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 17 ပုၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉပႅတ်ႈ ၶုၼ်ၶျိင်းယဝ်ႉ တီႈၼႂ်းမိူင်းဢေးသျႃးၼႆႉ သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ ဢွၼ်ၵေႃႇတင်ႈမိူင်းၶႄႇ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ 中華民國; Republic of China ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈယဝ်ႉ၊ ၵွပ်ႈၼၼ် တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် မိူင်းထၢႆဝၢၼ်း မၵ်းမၼ်ႈ သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇပဵၼ် ပေႃႈၸဝ်ႈငဝ်ႈငႃႇ မိူင်း R.O.C ၶဝ်ဝႆႉယူႇ။ မိူဝ်ႈပီ 1912 ၼီႈ ဝၢႆးသေ တႄႇတင်ႈပဵၼ်မိူင်း R.O.C ယဝ်ႉ သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ လႆႈၶၢမ်ႇလိူၵ်ႈၵဵပ်းပဵၼ် ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈၸူဝ်ႈၶၢဝ်းယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်ၼႂ်းပိုၼ်းဝႃႈၸိုင် ၼႂ်းပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 20 ၼၼ်ႉ သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈလူင် ၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈ ၸဵမ်မိူင်းၶႄႇလူင် (ၶႄႇလႅင်) လႄႈ ထၢႆဝၢၼ်း (ၶႄႇၽိူၵ်ႇ) ၼပ်ႉယမ်မၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ မိူဝ်ႈပီ 1866 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝိမ်ႇပိူဝ်ႇ 12 ဝၼ်း တမ်ႈတီႈ ဝၢၼ်ႈၸုၺ်းႁၢႆး ၸႄႈမိူင်းၵွၼ်ႇတၢၼ်ႇ ယၢမ်းလဵဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ၶျူင်ႇသျၢင်သေ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ႁွင်ႉဝႃႈ ဢီးဢၢၼ်းသျၢင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃႈမၼ်း ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃးၵေႃႉၼိုင်ႈ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ပေႃႈမၼ်း ပဵၼ်ၵူၼ်းယုမ်ႇယမ်ၸွမ်းၼင်ႇ ၽိင်ႈထုင်းၶႄႇသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼႃႈၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇ ၸုမ်းလၢၼ်ႇတၢၼ်ႇၶဝ်လႄႈ ပေႃႈသုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ လႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်ၵႂႃႇ ၸၢဝ်းယုမ်ႇယမ် ၶရိယၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇၼႆႉ ၸိုဝ်ႈမၼ်း မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ သုၼ်ႇဝၢင်းၼႆသေ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ သၢၼ်ၶတ်း ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႇၶျူးလႄႈ လႆႈငိူင်ႉတူဝ် ပၢႆႈၵႂႃႇမိူင်းၵျပၢၼ်ႇသေ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈလပ်ႉဝႃႈ ၶျူင်ႉသျၢင်ၶျီႇယၢဝ်း ၼႆလႄႈသင်၊ တီႈမိူင်းၶႄႇၸမ်း သႂ်ႇၸိုဝ်ႈလပ်ႉဝႃႈ သုၼ်ႇၶျူင်ႉသျၢင်ယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၽွင်းသုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ ဢႃႇယုလႆႈ 12 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈၸွမ်းလင်မႄႈမၼ်းသေ ၵႂႃႇယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ ၵုၼ်ႁူဝ်ႇၼူဝ်ႇလူႇလူႇယဝ်ႉ။ ပီ 1878 တေႃႇထိုင် 1883 ၽွင်းမိူဝ်ႈ ယူႇသဝ်းၸွမ်းမႄႈမၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း ပူၵ်းပွင်သႃႇသၼႃႇ ၶရိယၢၼ်ႇၶဝ်ယဝ်ႉ။ ပီ 1884-85 ၶႄႇလႄႈ ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ ပဵၼ်သိုၵ်းၵၼ်လႄႈ ၽွင်းၼၼ်ႉ သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ ႁွတ်ႈထိုင်ဝႆႉ တီႈႁွင်ႉၵွင်ႇသေ သိုပ်ႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈယူႇ။ တီႈၼႂ်းပိုၼ်းသုၼ်ႇတူဝ် ဢၼ်တၢမ်တူဝ်မၼ်း တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “ပီ 1885 ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈၶဝ် ဢွင်ႇပႄႉလႆႈ မိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ ၼႂ်းၸႂ်ၵဝ် တမ်းမၵ်းမၢႆဝႆႉဝႃႈ ၵဝ်တေ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉပႅတ်ႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶုၼ်မၢၼ်ႇၶျူးၶဝ်သေ တႅပ်းတတ်း ၼႂ်းၸႂ်ဝႃႈ တေဢၢၼ်းတင်ႈ မိူင်းၸွမ်ၸိုင်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ တိုၵ်ႉလႆႈ ဢႃႇယု 19 ၶူပ်ႇၵူၺ်း။ 1886 မၼ်းၸၢႆး ၶၢႆႉၵႂႃႇ တီႈဝဵင်းၵၢၼ်ႇတူင်ႇ ၵႂႃႇသိုပ်ႇႁဵၼ်းဢဝ် တၢင်းမေႃ ပၢႆးမေႃယႃယူႇ။ ထႅင်ႈပီၼိုင်ႈ ၶိုၼ်းလုၵ်ႉ ၵၢၼ်ႇတူင်ႇ ၶၢႆႉမႃးတီႈႁွင်ႇၵွင်ႇ မႃးသိုပ်ႇႁဵၼ်းတၢင်းမေႃ ပၢႆးမေႃယႃ တမ်ႈတီႈ ႁူင်းယႃဢႄးလိတ်ႉယဝ်ႉ။ 1892 ဢွင်ႇပူၼ်ႉ ၸၼ်ႉမေႃယႃ လႆႈၸုမ်ႈၶူးသေ ပဵၼ်မႃး တွၵ်ႇတိူဝ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းႁွင်ႇၵွင်ႇၼၼ်ႉ တင်းၵူၼ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ သႃႇၵျဵမ်းၵၼ်ႇတလီႇ လႆႈပဵၼ် ဢူၺ်းၵေႃႉလီၵၼ်ဝႆႉသေ ဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉ သႃႇၵျဵမ်း ၸွႆႈထႅမ် တွၵ်ႇတိူဝ်ႇ သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉၼုမ်ႇၼၼ်ႉ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၶဝ်ႈၸႂ် လွင်ႈဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ပူၵ်းပွင်မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈသေ ၶဝ်ႈၸႂ် တႃႇတေပူၵ်းပွင် မိူင်းၶႄႇ ပဵၼ်မိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃယူႇယဝ်ႉ။

ပၢၼ်ၵူၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ မီးမႃး ၼမ်ႉၸႂ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၼင်ႇၼၼ်လႄႈ 1893-94 ၼၼ်ႉ မၼ်းတႄႇ လၵ်ႉလွမ်ၽွတ်ႈၸုမ်း လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၶုၼ်မၢၼ်ႇၶျူးယဝ်ႉ။ 1894 ၵျပၢၼ်ႇလႄႈ ၶႄႇ ပဵၼ်သိုၵ်းၵၼ်လႄႈ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ဢဝ်သုၼ်ႇလႆႈ ဢၼ်ၼႆႉသေ ၸင်ႇၶိုၼ်းဢွၵ်ႇၵႂႃႇ ၵုၼ်ႁူဝ်ႇၼူဝ်ႇလူႇလူႇ ၵႂႃႇႁူၺ်းဢဝ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶႄႇ ဢၼ်မီးတီႈ ၼွၵ်ႈမိူင်း၊ တႄႇတင်ႈ ၸုမ်းတႃႇပူၵ်းတင်ႈ မိူင်းၶႄႇႁုၼ်ႈမုၼ်းယဝ်ႉ။ ပီၼၼ်ႉ ၵျပၢၼ်ႇ တိုၵ်းပႄႉၶႄႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ လိၵ်ႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇ သျီႇမူဝ်ႇၼူဝ်ႇသေႇၵီႇသေ ၶႄႇၶဝ် လႆႈဢဝ် ၵုၼ်ထၢႆဝၢၼ်း (ၽေႃႇမူဝ်ႇသႃႇ) လႄႈ ၵုၼ်ပိၼ်ႇၵူႇ ၼွပ်ႇဢၢပ်ႈပၼ် ၵျပၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ 1895 တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ တႄႇႁဵတ်း ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၵၢၼ်ႇတူင်ႇသေ မၼ်းလႄႈ ၵူၼ်းသိုၵ်းႁၢၼ်မၼ်း 40 ပၢႆ လႆႈၶၢမ်ႇတိၺွပ်းသေ ၵူၼ်းႁူမ်ႈမိုဝ်းမၼ်း ၵမ်ႈၽွင်ႈ လႆႈၺႃးဢဝ်တၢႆပႅတ်ႈယူႇ။ တူဝ်တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇတႄႉ လႆႈငိူင်ႉပၢႆႈၽၢတ်ႇယၢၼ် မိူင်းၶႄႇဝႆႉယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် 1895 ပွႆးတိုၵ်းၵၢၼ်ႇတူင်ႇသေ တေႃႇပေႃးႁွတ်ႈထိုင် ပီ 1911 ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 16 ပီၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပွႆးတိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမႃးသေ ဢွၵ်ႇၸိုဝ်ႈသဵင်ဝႃႈ ပဵၼ်တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼႆယဝ်ႉ။

သၢၼ်းမိၼ်းၶျုၺ်ႉ

1896 တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ လႆႈဢွၵ်ႇပၢႆႈမိူင်းၶႄႇသေ ႁွတ်ႈထိုင်ၵႂႃႇ မိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ ႁွတ်ႈၵႂႃႇသေတ ပီၼၼ်ႉ ၸုမ်းတၢင်မိူင်း ၶုၼ်မၢၼ်ႇၶျူးမိူင်းၶႄႇၶဝ် တီႈဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇ လႆႈတိၺွပ်းမၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ သႃႇၵျဵမ်းၵၼ်ႇတလီ ၸွႆႈထႅမ်ပၼ် တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈလႄႈ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ လႆႈလွတ်ႈဢွၵ်ႇမႃးၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ယူႇသဝ်း တမ်ႈတီႈ ဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇ သွင်ပီၼၼ်ႉ မၼ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း သၽေႃးတြႃး လွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတင်းၼမ်။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ မၼ်းဢႅဝ်ႇလႄႇ မိူင်းၵျပၢၼ်ႇ၊ မိူင်းၵုၼ်ပၢင်ႇလၢႆႇၸၢၼ်း၊ ၵုၼ်ယွၼ်ႇဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၶျၢႆးၼႃး၊ မိူင်းယူးရူပ်ႉ၊ မိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉသေ လႄႇႁႃႁူၺ်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶႄႇ ဢၼ်မီးဝႆႉၼွၵ်ႈမိူင်း ႁႂ်ႈမီးၸႂ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၼၼ်ႉယူႇ။ 1898 တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ ၸင်ႇတမ်းဝၢင်း မူႇပိူင်သၢမ်ပိူင် ဢၼ်ပိုင်ႈဢိင်လူၺ်ႈ ၼိူဝ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ပိုၼ်ႉထၢၼ် တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇလႄႈ ပိုၼ်ႉထၢၼ် သူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်မႃး ၸင်ႇတႅမ်ႈပဵၼ်ၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၽိုၼ်ၼိုင်ႈသေ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ‘’’သၢၼ်းမိၼ်းၶျုၺ်ႉ’’’ ယဝ်ႉ။ မူႇပိူင်သၢမ်ပိူင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ် တႃႇတေ လႅၵ်ႈလၢႆႈ ၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း မိူင်းၶႄႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မူႇပိူင်သၢမ်ဢၼ်ၼႆႉ ထိုင်မႃး ပီ 1905 မႃး ၸင်ႇၵွႆႈလႆႈ တၢမ်းဝၢင်း ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၼႄ ၵူၼ်းမိူင်း ႁူဝ်ပဵတ်းႁူဝ်ၵႆႇမၼ်းယဝ်ႉ။

တႄႇဢဝ်တီႈၼၼ်ႈမႃးသေ တမ်ႈတီႈ မိူင်းယူးရူပ်ႉလႄႈ ၵျပၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇတေတင်ႈၽွတ်ႈပဵၼ် ၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶႄႇလႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႇၶျူးၶဝ် ၸင်ႇပၼ်ၵႃႈတိၺွပ်း တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ငိုၼ်းသူး ပွၼ်းၼိုင်ႈသႅၼ်ယဝ်ႉ။

သိပ်းလိူၼ်သိပ်းဝၼ်း

ၼႂ်းဝူင်ႈဝၢင်ႈပီၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃႈ ပၢင်တိုၵ်း လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ တင်းၼမ်တင်းလၢႆယူႇ။ ပၢင်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ တီႈၵၢၼ်ႇတူင်ႇ ပီ 1911 ၼၼ်ႉ သိုၵ်းႁၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶႄႇ တင်းၼမ် လႆႈတူၵ်းသုမ်းၵႂႃႇယူႇ. ယွၼ်ႉၼၼ် တမ်ႈတီႈ ႁွႃႇၵၢၼ်ႇ ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႉဝဵင်းၵၢၼ်ႇတူင်ႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈႁဵတ်းဝႆႉ တီႈမၢႆတွင်း ၽူႈႁတ်းႁၢၼ် 72 ၵေႃႉသေ ပွႆႈတိုၵ်းဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပွၵ်ႈၵမ်းသိပ်းသေတႃႉ ဢမ်ႇဢွင်ႇမၢၼ်။ တႄႇဢဝ် သိပ်းလိူၼ်သိပ်းဝၼ်း ပဵၼ်ငိူၼ်ႈမၼ်းမႃး တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းဝူႇၶျၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉသေ ပွႆးတိုၵ်းၼႆႉ ၽႄႈတိူၼ်းၽိူဝ်းလၢမ်းၵႂႃႇ တမ်ႈတီႈ ၸႄႈမိူင်း 15 ၸႄႈမိူင်းသေ ၵမ်းလိုၼ်းမႃး ဢွင်ႇမၢၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးပွၵ်းတိုၵ်းယဝ်ႉၵႂႃႇ သိုၵ်းႁၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ် ၸင်ႇပိုၼ်ၶၢဝ်ႇ ယုၵ်ႉဢဝ် တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း ပုၼ်ႈတႃႇ မိူင်းၶႄႇယဝ်ႉ။ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇၵေႃႈ လႆႈၶိုၼ်းလုၵ်ႉတီႈ မိူင်းဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇသေ ပွၵ်ႈမႃးၶိုၼ်း မိူင်းၶႄႇၵမ်းလဵဝ်ယူႇ။ 1912 ဝၼ်းလိူၼ်ၵျၼ်ႇၼဝရီႇ 1 ဝၼ်းၼၼ်ႉ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇ ႁပ်ႉဢဝ် တႃၶုၼ် ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉ တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းၼၢၼ်ႇၵျိၼ်းယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႇၶျူးၵေႃႈ ပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈဝႃႈ တေလူင်းပၼ်ႁေႃၼႆသေ ၸင်ႇပွႆႇႁူဝ်သိုၵ်းလူင်မၼ်း ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇ မႃးထူပ်း တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇယႅတ်ႇသိၼ်ႇယဝ်ႉ။ တူၺ်းႁၼ်ထိုင် ပုၼ်ႈတႃႇတေ ငူပ်ႉငိၵၼ်လႆႈ တင်းႁူဝ်သိုၵ်းလူင် ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇသေ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇၵေႃႈ ႁပ်ႉလွင်ႈထူပ်းၵၼ်ယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ထိုင်မႃး 1912 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၽေႃႇဝႃႇရီႇ 12 ဝၼ်း ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႇၶျူးၵေႃႈ ၸုၼ်ႉဝၢင်းပူင် ဢႃႇၼႃႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပေႃးၼၼ်ၵေႃႈ ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈ မိူင်းၸွမ်ၸိုင်ႈၶႄႇၸူဝ်ႈၶၢဝ်း ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၶေႃႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉလႄႈ ထိုင်မႃး လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇ 1 ဝၼ်း တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇၵေႃႈ လႆႈပူတ်းပႅတ်ႈ ဢႃႇၼႃႇၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈမၼ်းသေ ၸင်ႇဢဝ် ႁူဝ်သိုၵ်းလူင် ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၸုမ်းသိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉလႄႈ ၸုမ်းပၢႆးမိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸင်ႇႁူမ်ႈလေႃးၵၼ်သေ တႄႇတင်ႈပဵၼ် ၸုမ်းၵူင်းမိၼ်ႈတၢၼ်းယဝ်ႉ။

သိုၵ်းၼႂ်းမိူင်း

ပိၵ်ႉသမ်ႉ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇသေ ပဵၼ်ၽူႈၵွၼ်း ၽၢႆႇတေႃႈသူင်ႇသေတႃႉ ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇ သမ်ႉမီး ၵၢင်ၸႂ် ၶႂ်ႈၶိုၼ်းတႄႇတင်ႈ ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလႄႈ ၵၢင်ၸႂ်ၶႃတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၸုမ်းၵူင်းမိၼ်ႈတၢၼ်းၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈတိုဝ်းၵမ် ႁဵတ်းၸွမ်း ပႅင်ႈၼင်ႇ ဢၼ်တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ တမ်းဝၢင်းဝႆႉ မူႇပိူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၸင်ႇလႆႈလူင်းၵႂႃႇ မိူင်းၶႄႇ ပွတ်းၸၢၼ်းသေ ၵႂႃႇႁူၺ်းၵူၼ်းမိူင်း တႃႇတေၶိုၼ်းတိုၵ်းပႅတ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼႆသေ မိူင်းၶႄႇပွတ်းႁွင်ႇ ဢၼ်ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇ မီးဢေႃးၸႃႇလႄႈ မိူင်းၶႄႇပွတ်းၸၢၼ်း ဢၼ်တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ မီးဢေႃးၸႃႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈပဵၼ် ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်သေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၾႆးသိုၵ်း ၼႂ်းမိူင်း လုၵ်ႉႁိူင်းလူင်ဝႆႉယူႇ။ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၵၢၼ်ႉသုမ်းလႄႈ လႆႈပၢႆႈၼီဝႆႉယဝ်ႉ။ 1914 ၼီႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၸုမ်းၵူင်းမိၼ်ႈတၢၼ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇ မိူင်းၸွမ်ၸိုင်ႈၶႄႇလႄႈသင်၊ ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈ လၵ်းမိူင်း မိူင်းၸွမ်ၸိုင်ႈၶႄႇလႄႈသင် ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇ ယႃႉလူႉလႅဝ်ပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ တိုၵ်ႉမီးဝႆႉယူႇ တမ်ႈတီႈ မိူင်းၵျပၢၼ်ႇ ဝဵင်းတူဝ်ႇၵျူဝ်ႇလႄႈ လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းလႆႈႁႃႁူၺ်းၵူၼ်းသိုၵ်းမၼ်းသေ ပီ 1914 လိူၼ်ၵျူႇလၢႆႇ 8 ဝၼ်း ၶိုၼ်းၽွတ်ႈပဵတ် ၸုမ်းၵေႇမိၼ်ႇတၢၼ်ႇ ၶျူင်ႇႁွႃႇယဝ်ႉ။ ပီ 1917 ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵွႃႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မိူင်းၶႄႇ ပွတ်းႁွင်ႇလႄႈ ပွတ်းၸၢၼ်း ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ် ၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ တေၶဝ်ႈႁူမ်ႈ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈသွင်ႁိုဝ်ႉ ဢမ်ႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈႁိုဝ်ႉၼႆ ၵၢင်ၸႂ် ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်လႄႈ ၶိုၼ်းတႅၵ်ႇၵၼ် ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ယႂၢၼ်ႇသျီႇၵၢႆႇ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၶီႇတပ်ႉၼမ်ႉ ၶိုၼ်ႈမႃးတီႈ ၵၢၼ်ႇတူင်ႇသေ မႃးႁဵတ်းပဵၼ် ပၢင်ၵုမ်လူင် ၶိုၵ်ႉတွၼ်းယဝ်ႉ။ တီႈပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇတႅပ်းတတ်း လႆႈၸႂ် ဢဝ်တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈသိုၵ်းလူင်ယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ပွတ်းႁွင်ႇလႄႈ ပွတ်းၸၢၼ်း တႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ် ၵွၼ်းဢုပ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်း ႁင်းၽႂ်မၼ်းယူႇလႄႈ 1918 တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၶိုၼ်းလႆႈပၢႆႈၵႂႃႇတီႈ ဝဵင်းသၢင်ႇႁၢႆးယဝ်ႉ။ ၽွင်းယူႇသၢင်ႇႁၢႆးၼၼ်ႉ ၵူၺ်းလႆႈ ဢဝ်လိၵ်ႈတႅမ်ႈပိုၼ်သေ တိုၵ်းသူၼ်း တႃႇတေပူၵ်းပွင်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယူႇၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ထိုင်မႃး 1919 လိူၼ်မေႇ 4 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးမႃး ၼႂ်းၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင် ပၢႆးမိူင်းလႄႈ ဢိင်ပိုင်ႈလွင်ႈၼၼ်ႉသေ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇၵေႃႈ သိုပ်ႇႁဵတ်း ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမၼ်းယဝ်ႉ။ ပီ 1920 တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၶိုင်ပွင်ပဵၼ်လႆႈ ႁႂ်ႈၸႄႈမိူင်းၵၢၼ်ႇတူင်ႇလႄႈ ၵၢၼ်ႇသီး ႁူမ်ႈႁွမ်းၸွမ်းၵၼ်လႆႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။ 1920 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝိမ်ႇပိူဝ်ႇၼၼ်ႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ ၸိုဝ်ႈဢၼ်ဝႃႈ ၶျူင်ႇႁွႃႇၵေႇမိၼ်ႇတၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် ၵူႇမိၼ်ႇတၢၼ်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶႄႇၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းသေ ၶိုၼ်ႈမိူဝ်းပွတ်းႁွင်ႇ တႃႇတေႁူၺ်းလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၼၼ်ႉ ၸွမ်သိုၵ်း ၶျိင်ၶျိယူင်ႉမိၼ်း ဢၼ်ယၢမ်ႈၸွႆႈထႅမ် တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းတိုၵ်းမၼ်းလႄႈ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၶိုၼ်းလႆႈပၢႆႈၵႂႃႇသၢင်ႇႁၢႆးယဝ်ႉ။

လွင်ႈသူၼ်းတုမ် ၸႄႈမိူင်း

ယိူင်းဢၢၼ်း လွင်ႈဢၼ် တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၶႂ်ႈၶိုၼ်ႈမိူဝ်း ပွတ်းႁွင်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈတႃႇ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ဢၼ်ႁူဝ်သိုၵ်းၶဝ်ၼင်ႇၵၼ် တိုၵ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵိုတ်းယိုတ်းသေ ႁႂ်ႈလႆႈၽွမ်ႉၵၼ် ၵႅတ်ႇၶႄ ၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ပီ 1923 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၽေႃႇဝရီႇၼၼ်ႉ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၸင်ႇသိမ်းဢဝ် ဝဵင်းၵၢၼ်ႇတူင်ႇသေ ဢွင်ႇပႄႉလႆႈ ႁူဝ်သိုၵ်းၶျိင်ႇၶျိယူင်ႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပွႆးတိုၵ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇယဝ်ႉလႆႈငၢႆႈငၢႆႈ ပႅင်ႈၼင်ႇ ထၢင်ႇဝႆႉၼၼ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ တပ်ႉၼမ်ႉ ပရိတ်ႉတိသျလႄႈ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ မႃးသိူၵ်ႈဝႆႉ တမ်ႈတီႈ မႄႈၼမ်ႉပလႄးသေ ပႂ်ႉတူၺ်း သၢႆငၢႆ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵၢၼ်ႇတူင်ႇဝႆႉယူႇ။ ႁူဝ်သိုၵ်းၶႄႇ မၢင်ၸိူဝ်း ၸႂ်ယႂ်ႇ တပ်ႉၼမ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ဢွၼ်ၵၼ် တိုၵ်းတေႃးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵၢၼ်ႇတူင်ႇယဝ်ႉ။ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ မီးၵၢင်ၸႂ် ၶႂ်ႈဢဝ်တၢင်းၸွႆႈထႅမ် ပရိတိသျလႄႈ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇသေ တိုၵ်းတေႃးပႅတ်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၼၼ်ႉယူႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇလႆႈ တၢင်းၸွႆႈထႅမ် တီႈၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလႆႈၵႂႃႇႁဵတ်း မႁႃႇမိတ်ႉ ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ သူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉရသျႃးယဝ်ႉ။ ၵမ်းလိုၼ်း တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ ၼပ်ႉယမ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ရသျႃး လီႇၼိၼ်ႇတႄႉတႄႉသေ ဢဝ်ပဵၼ် သြႃလူင်ပၢႆးမိူင်း ပုၼ်ႈတႃႇမၼ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ လႆႈၵပ်းသိုပ်ႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈ ၸင်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း လႆႈၽွတ်ႈသိုၵ်း သူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉ ဢဝ်တၢင်းၸွႆးထႅမ် တမ်ႈတီႈ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇသူဝ်ႇဝီႇယႅတ်ႉၶဝ်သေ ၶိုၼ်းမႄး ၶွတ်ႇၽွတ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵမ်းလိုၼ်း ၸင်ႇႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ် တင်းပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉၶႄႇသေ သိုပ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၵႂႃႇ။ သိုပ်ႇၽွတ်ႈႁႅၼ်း ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူႇမိၼ်ႇတၢၼ်ႇ မၼ်ႈၵႅၼ်ႇၼႅၼ်ႈၼႃသေ မိူဝ်ႈ 1924 လိူၼ်ၸၼ်ႇၼဝႃႇရီႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁဵတ်းပဵၼ်လႆႈ ပၢင်ၵုမ် ၵူႇမိႇၼ်တၢၼ်ႇ, ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶႄႇ ပီထိၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ တိုၵ်းသူၼ်း တႃႇတေၽွတ်ႈပဵၼ် ပၢင်ၵုမ်လူင်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဢၼ်တၢင်တူဝ် ၸၢဝ်းၶႄႇတင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ 1924 မႃး ၸွမ်သိုၵ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁပ်ႉၶၢမ်ႇၶေႃႈတုၵ်းယွၼ်း ၶေႃႈၽိတ်ႈမွၵ်ႇ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ တႃႇတေၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈလုၵ်ႉတီႈ မိူင်းၵျပၢၼ်ႇသေ ၵႂႃႇတီႈဝဵင်းပီႇၵိၼ်းယဝ်ႉ။ 1925 လိူၼ်မၢတ်ႉ 12 ဝၼ်းၼၼ်ႉ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇသုၼ်ႇ လႆႈတၢႆၵႂႃႇ တီႈဝဵင်းပီႇၵိၼ်း ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တၢင်းပဵၼ်ၶႅၼ်ႇသႃႇ ဢၼ်တိုၼ်းပဵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 1929 လႆႈဢဝ် ၶၢပ်ႈတူဝ်တၢႆမၼ်း မႃး တီႈဝဵင်းၼၢၼ်ႇၵျိၼ်းသေ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶႄႇလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ် ၸင်ႇတေႁဵတ်းပဵၼ် သူၼ်တီႈမၢႆတွင်း သုၼ်ႇယႅတ်ႉသိၼ်ႇယဝ်ႉ။