ဢွင်ႇမျၢတ်ႈ၊ ၸဝ်ႈ၊ သိူဝ်ငၢၼ်လူင် ဝဵင်းသိူဝ်

ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈ
1862 - 1965
ၸၢဝ်းၶိူဝ်း	တႆး
ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ၸၢဝ်းပုတ်ႉ
ၵေႃႉၵူႈ	ၼၢင်းသူၺ်ႇၵျီႇ
လုၵ်ႈလၢင်း	႑.ၸဝ်ႈၶုၼ်သိုၵ်း၊ ႒.ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇမျႃႉ၊ ႓.ၼၢင်းၸေႃးၽိဝ်ႇ၊ ႔.ၼၢင်းသႅင်၊ ႕.ၶုၼ်လူမ်း၊ ႖.ၶုၼ်ၽူင်း၊ ႗.ၶုၼ်ၶဵဝ်
ၶၢဝ်ႇႁူင်လိုဝ်းလင်	သိူဝ်ငၢၼ်လူင် ဝဵင်းသိူဝ်
ဝၼ်းသဵင်ႈၵၢမ်ႇ	ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 5၊ 1965(1965-01-05) (ဢႃႇယု 102)
တီႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇ	ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး

သိူဝ်ငၢၼ်လူင်ဝဵင်းသိူဝ် ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၸွင်ႇတႆးႁဝ်းၶဝ်ႁူႉဝႃႈပဵၼ်ၽႂ်၊ ႁဵတ်းသင် ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉမၼ်းဝႃႈ သိူဝ်ငၢၼ်၊ သိူဝ်ႁၢၼ်လူင် ဝဵင်းသိူဝ်?။ ၸိုဝ်ႈသဵင်ဢၼ်ၼႆႉ ယူႇလၢႆလၢႆသေ လႆႈမႃးဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ၊ ႁဵတ်းၵၢၼ်လႄႈ လႆႈမႃး၊ ၼႄလွင်ႈၵတ်ႉတၢ်ငးၶၼ် လွင်ႈႁတ်းတၢင်းႁၢၼ်သေလႄႈ ၸင်ႇလႆႈမႃးယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၵူၼ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ၶဝ်ႈႁုပ်ႈသိမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၽႂ်ၵေႃႈဢမ်ႇႁတ်းၶဵင်ႇတႃႉဢမ်ႇႁတ်းတိုၵ်းၶဝ်၊ မၢၵ်ႇၵွင်ႈၸိုၼ်းယၢမ်းၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ်ၶႅမ်ႉၼႅၼ်ႇ၊ လွၵ်းလၢႆးတိုၵ်းသိုၵ်းၶဝ်ၵေႃႈ ၵျႃႉၶႅၼ်ႇ၊ ၽႂ်ဢမ်ႇၶဵင်ႇၶဝ်လႆႈ၊ ၶဝ်ႁုပ်ႈဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈၵႂႃႇ ငၢႆႈငၢႆႈ၊ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈဢွၼ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ - ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းသီႇပေႃႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ် တိဢဝ်ၵႂႃႇသႂ်ႇၶွၵ်ႈဝႆႉတီႈမိူင်းၵလႃးယဝ်ႉ။

ၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇဢၼ်မၢၼ်ႈၶဝ်တိုၵ်းဢမ်ႇပေႉၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈလႆႈတိုၵ်းမႃး၊ ၼင်ႇႁိုဝ်မိူင်းမၢၼ်တေဢမ်ႇတူၵ်းၵႂႃႇ ၼႂ်းမိုဝ်းၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းသိူဝ် ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈၼႆႉ ဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းမၼ်း တိုၵ်းတေႃးၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ်၊ ၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၵူဝ်မၼ်းတႄႉတႄႉ၊ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈၼႆႉ ႁူင်လူင်ၵႂႃႇၵူႈတီႈ ၸင်ႇလႆႈမႃးၸိုဝ်ႈမႂ်ႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ "သိူဝ်ငၢၼ်လူင် ဝဵင်းသိူဝ်"၊ ၼႂ်းတႆးႁဝ်းၼႆႉ မီးၵူၼ်းငၢၼ် ၵူၼ်းႁၢၼ် မီးၵူၼ်းပၢႆးၽိုၼ်ႉ (ၽူႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ) မႃးယူႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပေႃးလႆႈႁူႉလႄႈ င်ႇတႅမ်ႈပိုၼ်းၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈၼႆႉ ၼႄပီႈၼွင်ႉၵူၼ်းမိူင်းတႆးၼုမ်ႇႁၢႆးၸၢႆးယိင်းၶဝ်။

ဝဵင်းသိူဝ်

ဝဵင်းသိူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်တႆးႁဝ်းၶဝ် လူင်းမႃးတင်ႈၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ပႆႇၵိုတ်ႇၵီႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်တႆးတႄႇတင်ႈလႄႈ ႁၢၼ်ႉတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ် တႆးႁဝ်းၶဝ်ယင်းသဝ်းထင်ယူႇတီႈၼၼ်ႈ၊ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ် ၵွၼ်းငမ်းဝဵင်းသိူဝ်မႃးၼႆႉၵေႃႈႁိုင်တႄႉတႄႉ၊ ႁိုင်ဢမ်ႇႁိုင်ၵေႃႈ တင်းမူတ်း ၸဝ်ႈၾႃႉဢၼ်ၵွၼ်းငမ်းဝဵင်းသိူဝ်ၼႆႉ မီးမႃး 264 ၵေႃႉယဝ်ႉ၊ ပေႃးတေလႆႈၶႆႈၼႄ ၸိုဝ်ႈၶဝ် ဢၼ်ယၢမ်ႈငိၼ်းမႃးၵမ်ႈၽွင်ႈၼၼ်ႉၸိုင် မိူၼ်ၼင်ႇပႃးမီးတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

မၢႆ	ၸိုဝ်ႈ	ပီ
႑	ၸဝ်ႈၺီႇ
႒	ၶုၼ်တွင်း
႓	ၶုၼ်ၵႅင်း
႔	ၸဝ်ႈၽွင်းၵၢႆႇ	(ပီၵေႃးၸႃႇ 744)
႕	ၸဝ်ႈၺီႇ	(ပီၵေႃးၸႃႇ 769)
႖	ၸဝ်ႈၼွင်မွၼ်	(ပီၵေႃးၸႃႇ 798)
႗	ၸဝ်ႈမင်းၵတူး	(ပီၵေႃးၸႃႇ 945)
႘	ၸဝ်ႈသိူဝ်လၢႆး	(ပီၵေႃးၸႃႇ 954)
႙	ၸဝ်ႈသႅင်ၶမ်း	(ပီၵေႃးၸႃႇ 961)
႑႐	ၸဝ်ႈၵေႃႇၺူဝ်ႇ	(ပီၵေႃးၸႃႇ 981)
႑႑	ၸဝ်ႈၼၢင်းမိူင်း-ၸဝ်ႈၼၢင်းၽၢႆး	ၵွၼ်းငမ်း (႑႘ ပီ)
႑႒	ၸဝ်ႈမင်းၸိၼ်ႇၼႅင်ႇ	ၵွၼ်းငမ်း ႒႔ ပီ (ပီၵေႃးၸႃႇ 1009)
႑႓	ၵႅမ်မိူင်းဢူၵျေႃႇ
႑႔	ၸဝ်ႈမျၢတ်ႈၶွင်ႇ	(ပီၵေႃးၸႃႇ 10761112)
႑႕	ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈ	(ပီၵေႃးၸႃႇ 1118)
႑႖	ၸဝ်ႈဢွင်ႇၺူဝ်ႇ
႑႗	ၸဝ်ႈဢွင်ႇထိၼ်ႇ	(ပီၵေႃးၸႃႇ 11311158)
႑႘	ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႃး	(ပီၵေႃးၸႃႇ 1214}
႑႙	ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈ သိူဝ်ငၢၼ်လူင် ဝဵင်းသိူဝ်

ႁူမ်ႈဝႃႈလႆႈႁူႉလွင်ႈၸဝ်ႈၾႃႉဢၼ်ၵွၼ်းငမ်းတီႈဝဵင်းသိူဝ်မႃး 264 ၸဝ်ႈၼႆၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈၶဝ်ဢမ်ႇလႆႈမူတ်း၊ တိုၵ်ႉသွၵ်ႈႁႃယူႇ တေတဵမ်ထူၼ်ႈမိူဝ်ႈလႂ်ပႆႇၸၢင်ႈလၢတ်ႈ၊ ပီႈၼွင်ႉၽူႈဢၢၼ်ႇလိၵ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ ၶႅၼ်းတေႃႈၸွႆႈႁႃသေၵမ်း၊ ပေႃးၸွႆႈၵၼ်ႁႃၸိုင် ၶေးတေၸဵဝ်းလႆႈႁူႉယူႇ၊ တႆးႁဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈ ဢမ်ႇမေႃလိၵ်ႈ၊ ပိုၼ်းယႂ်ႇပိုၼ်းလူင်ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဢမ်ႇပေႃးမီးလႄႈ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇမိူဝ်ႈမိုၼ်ႉ ၽႂ်ပဵၼ်ၽႂ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉဢမ်ႇၸၢင်ႈလႆႈႁူႉ၊ ပေႃးဢမ်ႇလႆႈႁူႉဢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ဢၼ်မိူဝ်းၼႃႈဢေႃႈ ၸွင်ႇတေႁူႉႁႃႉ?။ ပေႃးဢမ်ႇႁဵၼ်းဢဝ်-ဢမ်ႇမေႃ၊ ပေႃးဢမ်ႇမေႃၵေႃႈ-ဢမ်ႇတႅမ်ႈ၊ ပေႃးဢမ်ႇတႅမ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႁူႉ၊ ပေႃးဢမ်ႇႁူႉၵေႃႈတူၵ်းလိုၼ်းပိူၼ်ႈ၊ ပေႃးတူၵ်းလိုၼ်းပိူၼ်ႈၵေႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈၼွင်ႉပွင်ႈပၢႆပိူၼ်ႈ ပဵၼ်ၶႃႈပိူၼ်ႈယဝ်ႉ၊ ပေႃးဢမ်ႇၶႂ်ႈပဵၼ်ၶႃႈပိူၼ်ႈ၊ ဢမ်ႇၶႂ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈၼွင်ႉပွင်ႈပၢႆပိူၼ်ႈၵေႃႈ လူဝ်ႇဢွၼ်ၵၼ် ႁဵၼ်းဢဝ်လိၵ်ႈတႆးႁႂ်ႈၸဵမ်မေႃယဝ်ႉ၊ ဢွၼ်ၵၼ်ယိပ်းၵမ်ၸိုမ်းသေႁႃတႅမ်လွင်ႈၶိူဝ်းတႆး ပိုၼ်းတႆးႁဝ်းတႃႉ။

ၶႆႈၸႂ်တူၺ်း လွင်ႈသိူဝ်ငၢၼ်လူင် ဝဵင်းသိူဝ်ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈ

ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းသိူဝ် မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းသီႇပေႃႉၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈဢူႈမၼ်းၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႃး၊ ၸိုဝ်ႈမႄႈမၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈထူၺ်းၽိဝ်ႇ - ၸဝ်ႈၼၢင်းသုဝၼ်ႇၼ ၵႃႇယတေႇဝီႇ ၵေႃႈႁွင်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈၵိူတ်ႇမိူဝ် 1223 ၼီႈ လိူၼ်သၢမ်မႂ်ႇ 11 ၶမ်ႈ ဝၼ်းတိတ်ႉ (တၼၢင်းၼူၺ်ႇ) မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ ယူႇၸွမ်းဢူႈမၼ်းၸဝ်ႈ ၵႃႈတီႈဝဵင်းသိူဝ်၊ ၽိူဝ်ႇယႂ်ႇမႃးဢိတ်း႞ ဢဝ်သူင်ႇမႃးတႃႈၵဵဝ် (မၢၼ်းတလေး) မႃးယူႇၼႂ်းႁေႃၶမ်း၊ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းသီႇပေႃႉ၊ ၼႂ်းႁေႃၶမ်းမီးၽွင်းမိူင်းၸိုဝ်ႈယႂ်ႇသဵင်လူင်ၵေႃႉ႞ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ - ၵိၼ်းဝူၼ်ႇမိၼ်းၵျီး (ကင်းဝန်မင်းကြီး) ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈယူႇတီႈႁိူၼ်းၶိင်းၽွင်းမိူင်းၼႆႉယဝ်ႉ၊ ႁဵၼ်းလိၵ်ႈႁဵၼ်းလၢႆးတီႈၼႂ်းႁေႃၼႆႉသေ ႁူႉမေႃလူင်ႉၽၢႆႇပိုၼ်းမိူင်း၊ ၽၢႆႇႁုလႃး (ပေႇတၢင်ႇ)၊ ၾၢႆႇယႃႈယႃ၊ ၾၢႆႇၵႂၢမ်းဝွၵ်း၊ ၵႂၢမ်းလူင် (လင်ႇၵႃႇ)၊ ၾၢႆႇၵွၼ်းဝၢၼ်ႈၵွၼ်းမိူင်း ၼႆၵူၺ်းသေဢမ်ႇၵႃး ၾၢႆႇၶီႇၸၢင်ႉ ၶီႇမႃႉ ယိုဝ်းၵွင်ႈ ယိုဝ်းၵၢင်ႇ၊ တိုၵ်းသိုၵ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မေႃၸေးတႄႉတႄႉ။

ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းသီႇပေႃႉပၼ်ၸိုဝ်ႈ

မိူဝ်ႈဢႃႇယု ၸူဝ်ႈၶူပ်ႇ 20 ပၢႆၼၼ်ႉ လႆႈမိူဝ်းၵွၼ်းဝဵင်းသိူဝ်၊ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းသီႇပေႃႉ ပၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ - မႁႃႇဝင်ႇသ သီႇရိၸယ (မဟာဝံသသီရိဇယ) သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ လႆႈတိုၵ်းၵၼ်တင်းၵူၼ်းႁၢႆႉလူင်မိူင်းၵွင် ပူဝ်ႇဝႃႉ မိူဝ်ႈ 1245 ဝၢႆးပေႉသိုၵ်းယဝ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပၼ်ၸိုဝ်ႈမႂ်ႇထႅင်ႈ ဢၼ်႞ ႁွင်ႉဝႃႈ "မေႃးရိယ မႁႃႇဝင်ႇသ သီႇရိသုထမ်ႇမရႃႇၸႃႇ" (မောရိယ မဟာဝံသ သီရိသုဓမ္မရာဇာ) သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ ၼႆယဝ်ႉ။

တင်ႈၼႃႈႁိူၼ်း

ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈၼႆႉ တင်ႈၼႃႈႁိူၼ်းတင်း ၼၢင်းသျူၺ်ႇၵျီႇ မိူဝ်ႈပီႊ1244 ၼၢင်းသျူၺ်ႇၵျီႇၼႆႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈယိင်းၸဝ်ႈၾႃႉၸၢမ်ၵႃး၊ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်လႆႈ သူင်ႇလုၵ်ႈလၢင်းၶဝ်ဝႆႉ တီႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ။ ၸဝ်ႈၾႃႉၸဝ်ႈလႂ်ဢမ်ႇၸဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ပေႃးပဵၼ်ပႃႈတႂ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈၼႆ လႆႈသူင်ႇလုၵ်ႈယိင်းၼၢင်းသၢဝ်၊ ဢမ်ႇၼၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၶဝ်ဝႆႉတီႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း။ ပေႃးၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၽိုၼ်ႉမိူင်း၊ လုၵ်ႈလၢင်းၶဝ်တေယၢပ်ႇၸႂ်(တုၵ်ႉၶ)ဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်တေ တေဢမ်ႇၽိုၼ်ႉမိူင်းလႆႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢဝ်လုၵ်ႈလၢင်းၶဝ်ၵႂႃႇတၢင်ဝႆႉတီႈႁေႃၶမ်းယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈၾႃႉၸၢမ်ၵႃးၵေႃႈ သူင်ႇၵႂႃႇလုၵ်ႈယိင်းမၼ်းသွင်ၵေႃႉ။ ၵေႃႉ႞ပဵၼ်ၼၢင်းသျူၺ်ႇဢိင်ႇ၊ ၵေႃႉ႞ပဵၼ်ၼၢင်းသျူၺ်ႇၵျီႇ၊ သူင်ႇၵႂႃႇဝႆႉတီႈတႃႈၵဵဝ်(မၢၼ်ႈတလေႈ) ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမင်းတုင်း။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသျူၺ်ႇၵျီႇ ၵူၺ်းမီးဢႃႇယု 18 ပီႊ။ လႆႈငိၼ်းၶဝ်ႁူႉၸၵ်းၵၼ်မႃးတီႈတႃႈၵဵဝ်(မၢၼ်းတလေး) သေ ထိုင် မႃး 1224 ၸင်ႇမႃးယွၼ်းဢဝ် ၼၢင်းသျူၺ်ႇၵျီႇ တီႈၸၢမ်ၵႃးယဝ်ႉ။

မိူင်းမၢၼ်ႈတူၵ်းသုမ်း

မိူဝ်ႈၼၼ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈဢမ်ႇပေႃးလီ။ မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းတႂ်ႈၵေႃႈ ၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ် ႁုပ်ႈသိမ်းဢဝ်။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းသီႇပေႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးမီးၼမ်ႉတိၼ်ၼမ်ႉ မိုဝ်း တႃႇၵွၼ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ ၼႂ်းႁၢင်ႈၼႂ်းႁေႃၵေႃႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇမေႃပေႃးၵႂၢမ်းၵၼ်။ သုၵ်ႉသၵ်ႉယုင်ႈႁိမ်တီႈယူႇၵၼ်။ ၶဵၼ်ၼွၵ်ႈမိူင်းၵေႃႈၵဝ်းမႃး ယဵပ်ႇမႃးတိၵ်းတိၵ်း ၵူႈတီႈၵူႈလႅၼ်ၵေႃႈ မိူၼ်မိူင်းဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈ သုၵ်ႉသုၵ်ႉယုင်ႈဢူၼ်မေႃးလူင်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ၽိူဝ်ႇထိုင်မႃးပီႊမိူင်း 1247 လိူၼ် 12 လွင်ႈ 6 ၶမ်ႈ။ ၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ် ပႃးဢဝ်တပ်ႉဢဝ်တႃႇယဵပ်ႇၶဝ်ႈမႃးႁုပ်ႈဢဝ်ဝဵင်းတႃႈၵဵဝ်(မၢၼ်းတလေး) သေတိ ၺွပ်းဢဝ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢိၵ်ႇၼၢင်းႁေႃၶမ်း သီႇပေႃႉၵႂႃႇလႄႈ။ တႄႇၸဵမ်ဝၼ်းၼၼ်ႉမႃး မိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႈပဵၼ်ၵႂႃႇၶႃႈ ပီႊမိူင်းပၢၵ်ႇ႞ၸမ်ၸမ်ယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈ ၶိုၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ

ၽွင်းမိူင်းလူင် ၵိၼ်းဝူၼ်ႇမိၼ်းၵျီး သူင်ႇလိၵ်ႈၵႂႃႇၸူးၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းသိူဝ်ဝႃႈ- ယႃႇပေတိုၵ်းၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ တေထွမ်ႇၵႂၢမ်း ၶိင်းၽွင်းမိူင်းၼႆၵေႃႈယၢပ်ႇ ဢမ်ႇထွမ်ႇၵေႃႈ သမ်ႉယၢပ်ႇဝႆႉ။ ပေႃးဢမ်ႇထွမ်ႇမၼ်းသမ်ႉ ယၢမ်ႈႁဵတ်းပၼ်ၽွၼ်းပၢင်ႈ(ၵႄးၸူး)မႃး။ မိူဝ်ႈယူႇၼႂ်းႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉယူႇႁိူၼ်းမၼ်း၊ ၵိၼ်ႁိူၼ်းမၼ်း မႃး၊ ပေႃးဢမ်ႇထွမ်ႇၵႂၢမ်းမၼ်းသမ်ႉ တေဢမ်ႇလီ။ ပေႃးထွမ်ႇသမ်ႉတေလႆႈပဵၼ်ၶႃႈၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၵႂင်ၵႂႃႇယူႇၵမ်း႞၊ ၼႆႉ ၵူၺ်းသေဢမ်ႇၵႃး ၽွင်းမိူင်းလူင်ၵိၼ်းဝူၼ်ႇမိၼ်းၵျီးၼႆႉ ႁႂ်ႈၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈလူင်းမႃးတႃႈၵဵဝ်တိၵ်းတိၵ်း။ ၸဝ်ဢွင်ႇမျတ်ႈၵေႃႈဢမ်ႇယွမ်းလူင်း၊ ၵူဝ်လႆႈပဵၼ် ၶႃႈ။ ၵမ်းၼႆႉ ၸင်ႇပွႆႇသိုၵ်းၵႂႃႇ တႃႇတိၺွပ်းၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈလႆႈငိၼ်းတပ်ႉလူင်ၶိုၼ်ႈမႃးၸူးမၼ်းၸဝ်ႈၸိုင် မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇဝႃႈႁင်းဢူႈမၼ်း ၸဝ်ႈ " ၸဝ်ႈဢူႈႁဝ်းၵႂႃႇယူႇထႃႈၼႂ်းမိူင်းၶႄႇတႃႉ၊ ၵဝ်ၶႃႈတႄႉ တေတိုၵ်းယဝ်ႉ။" မၼ်းၸဝ်ႈဢဝ်တင်းတပ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈသေ မႃးပႂ်ႉထႃႈယူႇတီႈႁိမ်းမၢၼ်ႇၵိၼ်း လွင်ႇ(မှန်ကင်းလောင်) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း တပ်ႉတႃႈၵဵဝ်ၽႅဝ်မႃးသေ ပဵၼ်ပွႆးတိုၵ်းၵၼ်၊ ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈပေႉသိုၵ်း၊ တပ်ႉတႃႈၵဵဝ်ၶိုၼ်းသုတ်ႉမိူဝ်း ပွႆးတိုၵ်းယၢၼ်ႈ႞ၼႆႉ ပဵၼ်ၼႂ်းပီႊ 1252။

ပဵၼ်ပၢင်သိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသွင်

သိုၵ်းပွၵ်း႞ၼႆႉ ပေႉယဝ်ႉသေတႃႉ ၽႂ်ၵေႃႈပႆႇယဵၼ်ၵွၼ်ႇ၊ ၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ်ၵေႃႈၶိုင်ပွင်တႃႇၶိုၼ်းမႃးတိုၵ်းထႅင်း။ ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈလႄႈဢူႈမၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ ႁၢင်ႈသိုၵ်း ၶိုင်သိုၵ်းဝႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။ သွင်ၶႃပေႃႈလုၵ်ႈ ႁဵတ်းၼႃႈသိုၵ်းသွင်သၢႆ။ သၢႆ႞ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်းၵွင်းလၢင်း။ တၢင်းၼႆႉၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈလႄႈတပ်ႉသိုၵ်းမၼ်း ပႂ်ႉဝႆႉ။ ထႅင်ႈသၢႆ႞ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်း ဝၢၼ်ႈမေႃႇ၊ တၢင်းၼႆႉပဵၼ်ဢူႈမၼ်းၸဝ်ႈ ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းဝႆႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉႁႅင်းၵူၼ်းၶႃပေႃႈလုၵ်ႈမီးသေ 500 ၵူၺ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ထၢတ်ႈၸႂ် သွင်ၶႃပေႃႈလုၵ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇမီးတီႈလၢတ်ႈယဝ်ႉ။ ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈတႄႉတႄႉ ၸႂ်ႁၵ်ႉဝၢၼ်ႈ ႁၵ်ႉမိူင်း ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းႁႅင်းမႃးတိၵ်းတိၵ်း။ ပေႃးမိူင်းႁၢႆၵေႃႈ ၶိူဝ်းတေ တၢႆ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ်မိူင်းလႄႈၶိူဝ်း တေဢမ်ႇႁၢႆ ဢမ်ႇတၢႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ႁိုဝ်ၵေႃႈ လူဝ်ႇတိုၵ်း - ဝႃႈၼႆသေ ပႂ်ႉဢၢႆႈၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ် ၶိုၼ်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။

မိူၼ်ၼင်ႇပႂ်ႉမွင်းယူႇၼၼ်ႉ ၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ ၶီႇသိုၵ်းလူင်မႃးတႄႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းသိူဝ်ၵေႃႈ ဢဝ်တပ်ႉမႃႉ တပ်ႉၸၢင်ႉ တပ်ႉသိုၵ်းမၼ်းသေ တိုၵ်းတႄႉ တႄႉ။ ႁႅင်းဢမ်ႇတဝ်ႉၵၼ်။ ၶိူင်ႈသိုၵ်းလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈၸိုၼ်းယၢမ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ် မီးၶိူင်ႈသိုၵ်းလီၵူႈမဵဝ်း။ ၵူၼ်းၵေႃႈၼမ်၊ ၶတ်းၸႂ်တိုၵ်း ၵေႃႈဢမ်ႇပေႉ။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ၵိုတ်းဝႆႉ ၸၢင်ႉ 10 တူဝ်။ မႃႉ 40-50 လႄႈၵူၼ်း 100 ၵူၺ်းၼၼ်ႉသေတႃႉ ၸႂ်ဢမ်ႇပႆႇယွၼ်ႇ၊ ယူႇသဝ်းၼႂ်းထိူၼ်ႇသေ တိုၵ်းယူႇ တိၵ်းတိၵ်း ၸမ်ၸမ်ပီႊ႞။ တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၶၢၼ်ၸႂ်၊ ရေႃးၵႃႇတၢင်းပဵၼ်ၵေႃႈၼမ်။ လုၵ်ႈသိုၵ်းၵူၼ်းၸွမ်းၵေႃႈ လုသုမ်းၼမ်မႃးလွႆးလွႆးယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈတင်းၸုမ်းတင်းၸိူဝ်း တေပဵၼ်ၶႃႈသေဢမ်ႇၵႃး ၸိုဝ်ႈတႆးၵေႃႈသမ်ႉတေလုလႄႈ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇဝၢင်းၶိူင်ႈသိုၵ်းႁဵတ်းၶႃႈၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇလႃးလႃးယဝ်ႉ။

ၽႅဝ်ၵႂႃႇ မိူင်းၸၼ်းတႃ

ၽိူဝ်ႇထိုင်မႃး 1252-1253 ၼၼ်ႉ တႃႇတေသိုပ်ႇတိုၵ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလုၵ်ႉဝဵင်းသိူဝ်မႃးဝဵင်းယၢင်း၊ လုၵ်ႉဝဵင်းယၢင်း ဝၢၼ်ႈၽီလူးသေ ၽႅဝ် မႃးၽၢႆႇဢွၵ်ႇႁူဝ်ပၢင်ႇလႄႈၼမ်ႉသေႃႉလေႃႉ မႃးးတၢင်းထိူၼ်ႇႁိုင် 7 ဝၼ်းပၢႆ၊ ၶိုၼ်ႈႁူၺ်ႈလူင်းလွႆလူင်မႃးတိၵ်းတိၵ်း၊ မိူဝ်ႈမႃး ပႃးမႃးၸၢင်ႉ 11 တူဝ် ပၢႆႈၵႂႃႇ ၸွမ်းတၢင်း 8 တူဝ်၊ ၵိုတ်းဝႆႉၸၢင်ႉ 3 တူဝ်ၵူၺ်း။ 1253 ၼီႊ ၼႂ်းလိူၼ် 6 ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈလႄႈၵူၼ်းၸွမ်းဢိၵ်ႇလုၵ်ႈမႄး ၽႅဝ်မႃးတီႈမိူင်းၸၼ်းတႃ၊ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ႁူႉၸၵ်းၵၼ် တင်းၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းလႃးလႄႈမိူင်းၸၼ်းတႃ ၵေႃႈပိူင်႞၊ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈပဵၼ်တႆးၼင်ႇၵၼ်ၵေႃႈပိူင်႞ လႄႈ ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈၶဝ် ၸင်ႇလႆႈဢွၼ်ၵၼ်ယူႇ သဝ်းတီႈၼႆႈယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းလႃႈလႄႈ မိူင်းၸၼ်းတႃၵေႃႈ တူၺ်းလူပၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းသိူဝ် ၵူႈသမ်ႇသႅၼ်ပိူင် ဢမ်ႇလႆႈမႆႈၸႂ်သင်လႃးလႃး။ တီႈၸၼ်းတႃၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈဢွင်ႇ မျၢတ်ႈ မီးႁိူၼ်းလင်႞၊ ၵႃႈတီႈမိူင်းလႃႈၵေႃႈ မီးႁိူၼ်းလင်႞ၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ မီးငိုၼ်းတိုၼ်းသၢမ်ႁဵင်ပျႃးသေ ၵႃႉၶဝ်ႈပိူၵ်ႇယူႇယူႇၵိၼ်ၵိၼ်ၸိူင်ႉၼၼ်ယဝ်ႉ၊ မၼ်းၸဝ်ႈ ယူႇတီႈမိူင်းလႃႈ 19 ပီႊ။ ယူႇတီႈၸၼ်းတႃ 13 ပီႊ၊ တင်းမူတ်းပဵၼ်ၵႂႃႇ 32 ပီႊယဝ်ႉ။

ၶိုၼ်းပွၵ်ႈၸူးပီႈပီႈၼွင်ႉၼွင်ႉ

မိူဝ်ႈပီႊ 1285 လိူၼ် 4 မႂ်ႇ 9 ၶမ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈပႆလိၼ်မႃး တေႃႇထိုင်ဝၢၼ်ႈမေႃႇ၊ လုၵ်ႉဝၢၼ်ႈမေႃႇ ၶီႇႁိူဝ်းၾႆးမႃး တေႃႇထိုင်တႃႈၵဵဝ်(မၢၼ်းတလေး)၊ လုၵ်ႉ တီႈတႃႈၵဵဝ်သေ ၶုၼ်ၵလႃးၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ် ပႃးၵူၼ်းပႂ်ႉ ၵူၼ်းၸွမ်းသူင်ႇပၼ် တေႃႇထိုင်တွင်ႇၵျီး၊ 1285 ၼီႊ လိူၼ်5 မႂ်ႇ 3 ၶမ်ႈၼၼ်ႉၽႅဝ်မိူင်းတွင်ႇၵျီးသေ မိူဝ်း ႁူပ်ႉထူပ်းပီႈပီႈၼွင်ႉၼွင်ႉယဝ်ႉ၊ ပဵၼ်ဢၼ်ၸူမ်းၸူမ်းသိူဝ်းသိူဝ်းတႄႉတႄႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉသထူင်ႇ ပၼ်ႁေႃတီႈတွင်ႇၵျီးလင်႞လႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇယူႇသဝ်းတီႈၼၼ်ႈ မႄႈၸဝ်ႈၾႃႉသထူင်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼွင်ႉယိင်းၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းသိူဝ် လႆႈႁူႉၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

သဵင်ႈၵၢမ်ႇၼွၼ်းၽႄး

ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈယူႇသဝ်းတီႈတွင်ႇၵျီးတေႃႇထိုင်ၸူဝ်ႈၶူပ်ႇလႆႈ 103 သေ သဵင်ႈၵၢမ်ႇၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီႊမိူင်း 1326 ၼီႊ၊ လိူၼ်ၵမ်မႂ်ႇ 3 ၶမ်ႈ၊ ဝၼ်းဢၢင်းၵၢၼ်း 5.1.1965 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶုမ်မၼ်းၸဝ်ႈမီးတီႈၾၢႆႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်းၽြႃးၸုၵ်း။ ထုၵ်ႇလီဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇတူၺ်း ၵႂႃႇလူၵႂႃႇၼပ်ႉ ယမ် ၶုမ်မၼ်းၸဝ်ႈယူႇ။

ၽိုၼ်ဢိင်

ပပ်ႉ ၽႂ်ပဵၼ်ၽႂ်ၼႂ်းမိူင်းတႆး၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 35-45