ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး

လုၵ်ႉတီႈ ဝီႇၶီႇၽီးတီးယႃး ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၼၼ်ႉမႃး

တႆး ပွင်ႇဝႃႈသင်/တႆးၼႆႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းယႂ်ႇ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပဵၼ် တႆး ၼႆတႄႉ တႆးၵူႈၵေႃႉ တေႁူႉယူႇသေတႃႉ “တႆး”ပွင်ႇသင်?၊ တႆးပဵၼ်သင်မႃး?၊ တႆးယူႇသဝ်းယူႇတီႈလႂ်လၢႆလၢႆ? ၼႆတႄႉ တႆးၵူႈၵေႃႉ တေဢမ်ႇႁူႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵွပ်ႈလူၺ်ႈ ပိုၼ်းတႆး ဢၼ်ပဵၼ်ပပ်ႉယႂ်ႇၽိုၼ်လူင် ဢၼ်တႆးတႅမ်ႈဝႆႉ တဵမ်ထူၼ်ႈၵူႈပိူင်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇယၢမ်ႈလႆႈလူဢၢၼ်ႇ ႁၼ်မႅၼ်ႈ။ သင်ဝႃႈ ယၢမ်ႈမီးမႃးယူႇၼႆၵေႃႈ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈၽေးၽူႈၶဵၼ် ၵူႈပိူင်ပိူင်သေ တေတႅၵ်ႇယၢႆႈ ႁူင်ႈႁၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉလႄႈ ယၢမ်းလဵဝ် ၸင်ႇဢမ်ႁၼ်မီးဝႆႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တႆးလႆႈၼႃႈလဵၵ်ႉ၊ တႆးလႆႈတူၵ်းတႅမ်ႇ၊ တႆးလႆႈၸႂ်ဢူၼ်ႈ၊ တႆးဢမ်ႇၶႂ်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်၊ ဢမ်ႇမေႃႁၵ်ႉၵၼ်မႃး၊ ယွၼ်ႉဢမ်ႇႁၼ် ပိုၼ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႄႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ယၢမ်ႈပဵၼ်သင်မႃးၵေႃႈ ဢမ်ႇႁူႉထိုင်။ ၶၢဝ်းတၢင်း ဢၼ်တေသိုပ်ႇၵႂႃႇ မိူဝ်းၼႃႈထႅင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် လၢမ်းလိမ်းယၢင်ႈၵႂႃႇ ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်းယူႇ။ တႆးပဵၼ်သင်? ႁဵတ်းသင်မႃး? တႆးပွင်ႇသင်? ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈဢမ်ႇလႆႈႁူႉထိုင်မႃး။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေႁူႉၵေႃႈ တႆးဢမ်ႇတွၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းမႃး။ ၵွပ်ႈသင်လႃႇ? ၵွပ်ႈလူၺ်ႈ တႆးဢမ်ႇမီး သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်မႃးသေပွၵ်ႈ၊ တႆးၵုမ်ႇလႆႈ ၵူဝ်ပိူၼ်ႈမႃးယူႇ ၵူႈသိုပ်ႇၵူႈပၢၼ်ယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈပိုၼ်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်း တၢင်ႇၸိူဝ်းၶဝ်တႄႉ ၼင်ႇၵႃႈ ၶဝ်လႆႈ လဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁၼ်ထိုင်မႃးၼၼ်ႉ ၶဝ်ၶိုၼ်းတႅမ်ႈၼႄ သပ်းလႅင်းဝႆႉပၼ် လွင်ႈတႆးမႃးယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ဢၼ်ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶိုတ်းလႆႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းတႅမ်ႈမၢႆ သိုပ်ႇပၼ် ႁႂ်ႈသၢႆၸႂ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးၵူႈၵေႃႉ ႁူႉၸႅင်ႈႁၼ်လႅင်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

‘’’တႆး’’’ၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး ႁႃႈႁဵင်(5000)ပီ (B.C 3000)ၼၼ်ႉ တိုၼ်းယၢမ်ႈ မီးမိူင်းသဝ်းၶေႃမႃး ႁင်းၵွႆး။ ယၢမ်ႈမီးၶုၼ် ၽူႈမီးဢူၼ်မုၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇသေ ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃးယူႇ။ တႆးၼႆႉ ဢမ်ႇမေႃယူႇသဝ်း မဝ်းၸွမ်း ၵႄႈၵၢင်ပိူၼ်ႈ၊ မေႃယူႇ လွတ်ႈလႅဝ်းႁင်းၶေႃသေ မေႃမိုတ်ႈႁၵ်ႉ တီႈယူႇတၼ်းသဝ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းၶူဝ်းၶွင်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ တႄႉတႄႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ပိူၼ်ႈမႃးယႃႉၵဝ်း“လွင်ႈသဝ်းၶေႃတႆး”ၵေႃႈ “တႆး”ဢွၼ်ၵၼ် ဢဝ်ဢသၢၵ်ႈလႅၵ်ႈသေ တိုၵ်းၽၼ်းၵႅတ်ႇၶႄ ႁႄႉၵင်ႈမႃးယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် တီႈၼႂ်းၽိုၼ်ထမ်း ရႃႇမၶမ်းႁႅင်း ဢၼ်သုၵ်ႉၶေႃးထႆး (သိုပ်ႇၶိူဝ်းတႆး) တႅမ်ႈဝႆႉမိူဝ်ႈ AD 1292 ၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ တႆး ၼႆႉ တီႈပွင်ႇပဵၼ် လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ(FREE)ၼႆယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉလူၺ်ႈတႆးၼႆႉ ႁၵ်ႉသူင် လွင်ႈၵတ်းယဵၼ်လွ တ်ႈလႅဝ်းသေ ၶႂ်ႈယူႇလႆႈသဝ်းၶေႃလႄႈ တိုၵ်းတေႃး ၵေႃႉဢၼ်ယႃႉၵဝ်းတႆး၊ ႁိမ်တီႈယူႇတႆး၊ တဵၵ်းတဵင်တႆးမႃးၼၼ်ႉ တႆးဢွၼ်ၵၼ် လူႉသုမ်းၵႂႃႇ ၵႃႈႁိုဝ်ယဝ်ႉ?၊ တႆးလႆႈတၢႆ ယွၼ်ႉၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈ ၵႃႈႁိုဝ်ယဝ်ႉ?၊ ၼႆၼၼ်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်ပီမိူင်းၼၼ်ႉမႃး တႆးလႆႈထူပ်းၽေးၶဵၼ်မႃးလႄႈ ၽႂ်ၵေႃႈတေဢမ်ႇၼပ်ႉသွၼ်ႇ ပွၼ်ႈဢၢၼ်ႇလႆႈ လွင်ႈတႆးလူႉသုမ်းတၢႆႁၢႆၵႂႃႇလူၺ်ႈ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။

တႆး ၸွင်ႇၸႂ်ႈၶႄႇ ?[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၽူႈတႅမ်ႈပိုၼ်းၵမ်ႈၽွင်ႈ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “တႆးၼႆႉလုၵ်ႉတီႈၶႄႇယဵၼ်းပဵၼ်မႃး”ၼႆလႄႈ ၽူႈဢၼ်ဢမ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ႁၼ်ထိုင်ပိုၼ်းလီလီလႄႈသင်၊ ၽူႈဢၼ်ထၢင်ႇၶိုၵ်ႉၶႄႇလႄႈသင်၊ တိုၼ်းတေယုမ်ႇယမ် လွင်ႈၼႆႉယူႇ။ တီႈတႄႉၸိုင် တႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိူဝ်ႈၶႄႇ၊ ၶႄႇၵေႃႈဢမ်ႇၸိုဝ်ႈတႆး၊ တိုၼ်းပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းသွၼ်ဢၼ် ယူႇသဝ်းၵိုၵ်းႁွမ်းၸွမ်းၵၼ် ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်ပီမႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ တႆးၵေႃႈ ယၢမ်းလဵဝ်ဢမ်ႇၵိုတ်းဝႆႉ ပပ်ႉပိုၼ်းဢၼ်မၼ်ႈၵႅၼ်ႇ တႃႇတေထဵင်လႆႈၶိုၼ်းလႄႈ ၵေႃႉဢမ်ႇႁူႉဢမ်ႇႁၼ်ၵေႃႈ ၼမ်သေ ၸင်ႇလႆႈယုမ်ႇၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈယူႇ။ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ပဵၼ်သင်?၊ ပဵၼ်ၶႄႇယဵၼ်းႁႃႉ?၊ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ၼိုင်ႈ ႁင်းၵူၺ်းႁႃႉ? ၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇဢွၼ်ၵၼ် ႁူႉပွင်ႇလႆႈလီလီ။ တီႈတႄႉၸိုင် ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်တေပဵၼ်ၶႄႇမႃး ၶိူဝ်း ပၢၵ်ႉ(Pak)ၼၼ်ႉ ယင်း ပႆႇလူင်းမႃးယူႇ ၼႂ်းမိူင်းဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းၶႄႇ(China)ယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ တႆးပေႃးတိုၼ်းမႃး ယူႇသဝ်းထႃႈဝႆႉ ဢွၼ်တၢင်းၶဝ် ယူႇယဝ်ႉ။ တႆး မႃးယူႇ တႄႇတင်ႈ ဝၢၼ်ႈ၊ ဝဵင်း၊ မိူင်းသေ ယူႇသဝ်းယဝ်ႉ ႁိုင်ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်ပီယဝ်ႉ ၸင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း ပၢၵ်ႉ(Pak) ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် လူင်းမႃးယူႇၸွမ်း ႁိမ်းၶႅပ်ႇ ၼမ်ႉလႅၼ်လိၼ် ဝၢၼ်ႈမိူင်းတႆး၊ မႃးယူႇ ပဵၼ်ၼင်ႇၶႅၵ်ႇတႆး၊ တႆး ဢမ်ႇႁူႉၶဝ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းသင်၊ တႆးႁွင်ႉၶဝ်ဝႃႈ ‘’’ၶႅၵ်ႇ’’’၊ လူဝ်ႇႁဵတ်းသင်၊ လၢတ်ႈသင်ၵေႃႈ တႆးဝႃႈၶဝ် ‘’’ၶႅၵ်ႇ’’’၊ ၵႂႃႇႁွင်ႉ ၶႅၵ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မႃးလႄႈ၊ ၵႂႃႇၸူးၶႅၵ်ႇၼၼ်ႉလႄႈ ၼႆသေ ႁိုင်မႃး“ၶႅၵ်ႇ”ၼၼ်ႉ ယဵၼ်းႁွင်ႉ ပဵၼ်“ၶႄႇ”ၼႆ မႃးယူႇယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈပိုၼ်းၶဝ်ဝႃႈ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ လႆႈႁၼ် ပိုၼ်းၶႄႇဢွၼ်တၢင်းပိူၼ်ႈသုတ်း(ၸဝ်ႉသေပိူၼ်ႈ) ၼႆသေတႃႉ တႆးသမ်ႉ တိုၼ်းမႃးယူႇ ဢွၼ်တၢင်းၶဝ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် သင်ဝႃႈ ၶႄႇ ၸဝ်ႉသေပိူၼ်ႈၼႆၵေႃႈ ဢၼ်တေၸဝ်ႉသေၶႄႇၶဝ်ၼၼ်ႉ သမ်ႉယင်းမီးတႆး ထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။ ယွၼ်ႉတႆး ၸဝ်ႉသေၶႄႇလႄႈ ၸဝ်ႈပိုၼ်း(ၽူႈတႅမ်ႈပိုၼ်း)ၶဝ် ၸင်ႇတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ“တႆးၼႆႉ ပဵၼ် ပီႈဢၢႆႈလူင်ၶႄႇ (Tai is the eldest brother of Chinese)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၵေႃႉဢမ်ႇႁူႉတႄႉ ထၢင်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ပီႈၼွင်ႉၵၼ်၊ တီႈတႄႉဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ၊ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ တႆးပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်း ၸဝ်ႉဝႆႉဢွၼ်တၢင်း၊ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်း ၸၼ်ႉသုင် ၸဝ်ႉထႃႈဝႆႉ ဢွၼ်တၢင်းၶႄႇလႄႈ ၸင်ႇပဵၼ်ပီႈၶႄႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ပေႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်း ပိုၼ်းလီလီၸိုင် ၶႄႇၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈတႆး၊ တႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၶႄႇ၊ တိုၼ်းပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းသွၼ်ဢၼ် ယူႇၵိုၵ်းႁူမ်ႈၵၼ် တိုၵ်းၵၼ်၊ ၽၼ်းၵၼ်၊ ႁိမ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵၼ်မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်ပီမႃး ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

တႆး ပဵၼ်ၽႂ် လုၵ်ႉတီႈလႂ်မႃး ?[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

တႆးၼႆႉ မိူဝ်ႈပႆႇလူင်းမႃး ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်းဝႆႉ ပွတ်းၵၢင်၊ ပွတ်းတူၵ်း ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၵုၼ်ဢေးသျႃး(Asia)ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၶိုၼ်ႈယူႇ တီႈၼိူဝ်လွႆ ဢၢၼ်ႈတႆး(ဢၢႆႈတႆး)( Altai)ယဝ်ႉ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ဢၼ်တေပဵၼ်မႃး တႆး၊ ၵတၢႆး၊ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် သိုပ်ႇလူင်းမႃး ယူႇၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ပွတ်းၵၢင်လႄႈ ပွတ်းတူၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႆးၼႆႉ သူင် တီႈဢၼ်မီးၼမ်ႉ၊ တီႈဢၼ် လွင်ႈမႆႈၵတ်းၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်၊ ၵွပ်ႈၼၼ် တႆးသိုပ်ႇၽႄႈလူင်းမႃး ယူႇၸွမ်း ၽၢႆႇတူၵ်းၼမ်ႉယၢၼ်ႇၸီႇ၊ ယူႇၼၢၼ်ႇ(မိူင်းသႅၼ်)ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ တႆးမႃးယူႇသဝ်းယဝ်ႉ ႁိုင်ႁဵင်ပီ ၶိူဝ်း ဢၼ်တေပဵၼ်ၶႄႇ ၶိူဝ်းပၢၵ်ႇ(Bak)ၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ် ၶဝ်ႈမႃး ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း မိူင်းၶႄႇ(ယၢမ်းလဵဝ်)ၼၼ်ႉသေ မႃးယူႇ တီႈႁူဝ်ၼမ်ႉႁုၢၼ်ႇႁူဝ်ႇ(ႁွင်ႈႁူဝ်ႈ)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ B.C 3000-2000 ၼၼ်ႉ ဢႃးရီႇယၢၼ်ႇ(ၶိူဝ်းၵူၼ်းၼိူဝ်ႉၶၢဝ်) လတ်းၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းမိူင်း ၵလႃး(India)ပွတ်းတူၵ်း၊ မႃးၸွမ်း ၵႄႈလွႆႁူးၵွင် (ဟူးကောင်းချိုင့်ဝှမ်း) သေ ပူၼ်ႉၶဝ်ႈမႃး တိုၵ်းမုၼ်ႇၶမႃႇလႄႈ၊ မိူဝ်ႈ B.C 2000-1500 ၼၼ်ႉ မုၼ်ႇၶမႃႇၶဝ် ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ် သုတ်ႉပၢႆႈၶဝ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ(ယၢမ်းလဵဝ်)လႄႈ ၽႅဝ်ထိုင် တီႈဢၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ဢၼ်တေၸႅၵ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇ တႆး၊ ၵတၢႆး၊ ဢိၼ်ႇတူဝ်ၼီးသျႅၼ်းၶဝ် ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉသေ ၶဝ်ႈၽႃႇတတ်း ၵႄႈၶဝ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈ ပၢႆႈၽၢတ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးပၢႆႈၽၢတ်ႇယဝ်ႉ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး တႆး၊ ၵတၢႆး၊ ဢိၼ်ႇတူဝ်ၼီးသျႅၼ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢႆႈၽၢတ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉၸိုင်

  • တႆး။ ။ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ မုၼ်ႇၶမႃႇၽႃႇတတ်းလႄႈ တႆးၸင်ႇၶၢမ်ႈ ၼမ်ႉယၢၼ်ႇၸီႇ ၵႂႃႇယူႇသဝ်း တီႈဢိူင်ႇႁူႇပေႇ(Hubei)၊ ႁူႇၼၢၼ်ႇ(Hunan) ပွတ်းၸၢၼ်း၊ ဢၢၼ်ႇႁူၺ်ႈ(Anhui)သေ တႄႇတင်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း ပဵၼ် မိူင်းၸူႈ(T'su) မိူင်းသိူဝ်(T'so) ၶျူႇ(Chu)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။
  • ဢိင်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်း။ ။ သမ်ႉပၢႆႈလူင်းၵႂႃႇ ၵုၼ်မလေး၊ မုၼ်ႇၶမႃႇ သမ်ႉတိုၵ်းထႅင်ႈလႄႈ သိုပ်ႇပၢႆႈလူင်းၵႂႃႇ ယူႇသဝ်း တီႈၵုၼ် ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႃး ႁၢၼ်ႉတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်။ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်းၼၼ်ႉ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ၶဝ်ၽႃလိူတ်ႈ မႄႇလႄႇၼီးသျႅၼ်း(Melanesians)ယူႇယဝ်ႉ။
  • ၵတၢႆး။ ။ သမ်ႉၵႂႃႇပၵ်းယူႇသဝ်း တီႈ ၵုၺ်ႇၶျွင်ႇ သေ ၽႄႈၸၵ်းၵၼ် ၵႂႃႇထႅင်ႈ တၢင်းၸၢၼ်း ၵႂႃႇၽႅဝ် ၵႂၢၼ်ႇၸီႇ၊ တူင်ႇၵိၼ်း၊ တေႃႇပေႃးၽႅဝ် ႁၢႆၼၢၼ်(ႁၢႆးၼၢင်း)ယဝ်ႉ။ ၵတၢႆးၼႆႉႁိုင်မႃးပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၵႄႈတႆးလႄႈ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်း၊ ၵႂၢမ်းၶဝ်ၵေႃႈ ပွင်ႇၵၼ် တင်းသွင်ၽၢႆႇလႄႈ တေလႆႈဝႃႈ ၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ် ၶဵဝ် ၶိူဝ်းတႆး သၢမ်ပီႈၼွင်ႉၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။


တႆး၊ ၵတၢႆး၊ ဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႅၼ်းၼႆႉ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ ၾိင်ႈ၊ လွင်ႈယူႇသဝ်း၊ ၽိဝ်ၼိူဝ်ႉၼင်ၶဝ်ၼႆႉ မိူၼ်ၵၼ်တႄႉတႄႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼႆ American Anthropologist Dr.Paul Benedict တႅမ်ႈၼႄဝႆႉယူႇ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ Tai Kadia Indonesian, a new aligment in South East Asia, 1942 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ၸုမ်းၵတၢႆးၼႆႉ မီးဝႆႉသီႇပိူင်[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

(1)လီ(Li)၊ လွႆ(Loi) ဢမ်ႇၼၼ် တႆး(Dai)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ယူႇသဝ်း ၼႂ်းၵၢင်ၵုၼ်ႁၢႆႇၼၢၼ်ႇ(ႁၢႆးၼၢင်း)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(2)ၶႄႇလၢဝ်း(Keh-Lao)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ယူႇသဝ်းဝႆႉယူႇ မိူင်းၶႄႇပွတ်းၵၢင်လႄႈပွတ်းၸၢၼ်း။

(3)လႃႉၵႂႃႇ(LaQua)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ယူႇသဝ်း တူင်ႇၵိၼ်းပွတ်းၼိူဝ်။

(4)လႃႉတီႈ(Lati)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ယူႇသဝ်း လႅၼ်လိၼ်ၶႄႇ လႄႈ ဝႅတ်ႉၼၢမ်း။ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း သီႇမဵဝ်း(ၸုမ်းၵတၢႆး) ၼႆႉတႄႉ ယွၼ်ႉၶႄႇ ဢိုၼ်လႆႈၼမ်ယဝ်ႉလႄႈ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ တေၶႂ်ႈယဵၼ်းႁၢႆၵႂႃႇ ယူႇယဝ်ႉ။ ယဵၼ်းလွင်ႈၾိင်ႈထုင်းၽႃႇသႃႇ၊ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈသေတႃႉ ပေႃးတေဢဝ် ၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းဝႃႈတႄႉ ပဵၼ်တႆးၵူၺ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၶႄႇ ဢိုၼ် တႆး[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၶႄႇၶဝ်ႈမႃးယူႇ ႁူဝ်ၼမ်ႉ မႄႈႁွင်ႈႁူဝ်ၼၼ်ႉသေ ၼင်ႇႁိုဝ် ပေႃးတေဢိုၼ်ဢဝ် လိၼ်မိူင်း ဢၼ်တႆးၽႄႈတိူၼ်း ယူႇၸွတ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉ လႆႈယဵၼ်းပဵၼ် လိၼ်မိူင်းၶဝ်ၵႂႃႇၼၼ်ႉ ႁိုင်ဢၢၼ်ႇႁဵင်ပီမၼ်းယဝ်ႉ။ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ပၢၵ်ႉ(Bak)ၼၼ်ႉ ၶဝ်ယူႇႁူဝ်ၼမ်ႉ မႄႈႁွင်ႈႁူဝ်သေ ဢိုၼ်တႆး လူင်းၵႂႃႇၸွမ်းၼမ်ႉမႄႈလိူင်(Yellow River) တေႃႇထိုင် ပၢင်ႇလၢႆႇလိူင်(Yellow Sea) ၼၼ်ႉ ၶဝ်လႆႈဢဝ်ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢိုၼ်တႆးႁိုင်ႁဵၼ်(1000)ပီ။ လုၵ်ႉတီႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇၼမ်ႉမႄႈယၢၼ်ႇၸီႇသေ ႁႂ်ႈဢိုၼ်ၶၢမ်ႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်းၼမ်ႉမႃး လႆႈထႅင်ႈသမ်ႉ ႁိုင်ထႅင်ႈႁဵင်(1000)ပီ။ တီႈဢၼ် တိုၵ်ႉၵိုတ်းယူႇၼၼ်ႉသမ်ႉ ဢိုၼ်ဢဝ်ထႅင်ႈ ႁိုင်ႁဵင်(1000)ပီယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶႄႇၶဝ်ဢိုၼ် ဢဝ်တႆး လိၼ်တႆး၊ မိူင်းတႆး၊ ႁႂ်ႈပေႃးပဵၼ်ၶႄႇ၊ မိူင်းၶႄႇ၊ ၵႂႃႇၼၼ်ႉ တင်းသဵင်ႈ ၶဝ်ႈလႆႈဢိုၼ် ႁိုင်မႃး သၢမ်ႁဵင်(3000)ပီ ယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ A.D 1888 ၼၼ်ႉ ၶိူဝ်းၶုၼ်ၶႄႇ ၶိူဝ်းၶျိင်း(Ching)ၸိူဝ်းမၢၼ်ႇၶျူးၶဝ် တႅပ်း တတ်း ၸီႉသင်ႇဝႃႈ တႆး ဢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ တေလႆႈၼုင်ႈၶူဝ်းၶႄႇ၊ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းၶႄႇ တေ ဢမ်ႇလႆႈၼုင်ႈၶူဝ်းတႆး၊ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆး ၼႆသေ ၶဝ်ၽႅၼ်ၵၢၼ် ဢိုၼ်ဢဝ်တႆးယဝ်ႉ။ ၼႆႉပဵၼ် ပိူင်လမ်ႇလွင်ႈ ထႅင်ႈႁႅင်း ႁႂ်ႈတႆး ယဵၼ်းႁၢႆၵႂႃႇႁွမ်းၸူးၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃးပၢၼ်မဝ်ႇၸီႇတုင်း(A.D 1949-1977)ၼၼ်ႉ ၽႅၼ်ၵၢၼ်“လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၾိင်ႈထုင်း”ၼႆသေ တႅပ်းတတ်းပႅတ်ႈ ၶိူဝ်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႆး ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ၊ ယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈၶူဝ်းၶွင် သိူၵ်ႈပိုၼ်းတႆး၊ ၵွင်းမူးတႆး၊ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈတႆး၊ ပပ်ႉလိၵ်ႈလၢႆးတႆး၊ ထုင်းတႆးလႄႈ၊ တႆး ဢၼ်မီးၼႂ်း မိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ လႆႈတုၵ်ႉယၢၵ်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇသေ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉလႄႈ လွင်ႈတေယဵၼ်းႁၢႆပဵၼ်ၶႄႇၵႂႃႇၼႆႉ မီးမႃးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် တႆး ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈယဵၼ်းပဵၼ်ၶႄႇၵႂႃႇ လွႆးလွႆးယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ႁၢမ်ႉၼမ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈလိူတ်ႈၶႄႇ၊ ပဵၼ်လိူတ်ႈတႆး၊ ယွၼ်ႉဢမ်ႇၽွင်းလိူဝ်လႆႈ ၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းၶဝ် တဵၵ်းတဵင်လႄႈ လႆႈယဵၼ်းႁၢႆ ပဵၼ်ၵႂႃႇၶႄႇသေတႃႉၵေႃႈ ပေႃးဢဝ်လိူတ်ႈလၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႄႉ ႁူႉပဵၼ် လိူတ်ႈတႆးႁၢမ်ႉၼမ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼႆႉ ၽူႈႁူႉပိုၼ်းၶဝ် ၽႂ်တေဢမ်ႇထဵင်လႆႈ။

တႆးမႃးယူႇၸဝ်ႉထႃႈ၊ ၾိင်ႈၸၼ်ႉသုင်ထႃႈသေတႃႉ ယွၼ်ႉတႆး ဢမ်ႇသူင်ႁၵ်ႉ ၾိင်ႈၵႂၢမ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ၊ ဢမ်ႇမီးပၵ်းပိူင်ပၢႆးဝူၼ်ႉ တႃႇၶၢဝ်းယၢဝ်း၊ ယူႇငၢႆႈလူမ်ၸႂ် လႆႈၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ သိုပ်ႇဢွၼ်ၵၼ် ယူႇသဝ်းမႃး။ တႃႇတေၵိုၵ်းပိုၼ်း မိူဝ်းၼႃႈၵႂႃႇၵေႃႈ တႆးဢမ်ႇတွၼ်ႉ သွၼ်ႇဝူၼ်ႉပဵၼ်လွင်ႈလမ်ႇလွင်ႈသေ ၶိုင်ပွင်ဝႆႉပၼ်မႃး (ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ တိုၵ်ႉမိူၼ်ၼႆယူႇ)လႄႈ ႁိုင်မႃး ဢၼ်လႂ် ပဵၼ် ၶွင်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ၊ ဢၼ်လႂ် ပဵၼ် ၶွင်ၽႂ်တႄႉတႄႉ ၼႆၼၼ်ႉ သၢႆသိုပ်ႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ပၢႆလိုၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇမေႃသွၼ်ႇဝူၼ်ႉသေ ၶႅၼ်းထၢင်ႇပိူၼ်ႈ ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉမႃး၊ ထႅင်ႈႁႅင်းၵူဝ်ပိူၼ်ႈတိၵ်းတိၵ်း။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေယူႇသႃႇလူမ်ၸႂ်လႆႈၼၼ်ႉ ယဵၼ်းပွမ်ယိူင်ႈယူႇ ႁဵတ်းၸိူင်ႉပိူၼ်ႈ။ ၼႆႉပဵၼ်ပိူင်လမ်ႇလွင်ႈ ၵမ်ႉႁႅင်းပၼ် ႁႂ်ႈတႆး လႆႈယဵၼ်းႁၢႆ ၸူမ်ၸိုမ်းၶဝ်ၵႂႃႇလေႃးပိူၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ပၢႆးဝူၼ်ႉတႆး ဢမ်ႇၶိုတ်းပိူၼ်ႈမႃး ႁိုင်မႃးၵေႃႈ တူၵ်းလိုၼ်းပိူၼ်ႈ တိၵ်းတိၵ်းလႄႈ သင်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႄႉၶဵင်ႇပိူၼ်ႈမႃးလႆႈသေ ပိူၼ်ႈၸင်ႇ ဢူမ်ဢိုၼ်ဢဝ်လႆႈမႃး လွႆးလွႆးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉမီး ၽူႈႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈလႄႈတႆး ယင်းဢမ်ႇယဵၼ်းႁၢႆၵႂႃႇ သဵင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။

မိူင်းတႆး ဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းၶႄႇယၢမ်းလဵဝ်[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

မိူင်းၸူႈ (T'su) သိူဝ် (Tso) ယၢမ်းလဵဝ် ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇသေလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ပဵၼ်မိူင်းၶႄႇယူႇၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး သီႇႁဵင်(4000)ပီၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ်ယင်းပႆႇမႃးၽႅဝ်၊ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇတိုၵ်ႉပဵၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ၊ ဢၼ်မီး ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢွၼ်ႇသေ တိုၵ်ႉယူႇသဝ်း တီႈႁိမ်းၽင်ႇ ႁူဝ်ၼမ်ႉမႄႈလိူင်ၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇႁိမ်းၶႄႇသေ လွမ်ႉဝႆႉၶဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႃႇတႃႇ၊ တီႉပႅတ်ႉလႄႈ မီးထႅင်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းတၢင်ႇမဵဝ်း ဢၼ်ၶႄႇၶဝ် ဢမ်ႇႁူႉၸၵ်းၼၼ်ႉ ယူႇဝႆႉထႃႈယူႇ။ ယၢမ်းၼၼ်ႉ ၶႄႇၵေႃႈ တိုၵ်ႉပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်ၼိုင်ႈၵူၺ်းသေ ယူႇၸွမ်း ၵႄႈၵၢင်ပိူၼ်ႈၼၼ်ႉၵူၺ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၽၢႆႇၸၢၼ်း ၼမ်ႉမႄႈယၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ႁိုဝ်?၊ မီးသင်?၊ မီးၽႂ်ယူႇသဝ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶႄႇၶဝ် ယင်းပႆႇႁူႉလူးၵွၼ်ႇ။ ယူႇၼၢၼ်ႇ(မိူင်းသႅၼ်)၊ ၸူႇၶျွၼ်ႇ(သိူဝ်ၶွၼ်ႇ) ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ယင်းပႆႇႁူႉၸၵ်း။ မိူင်းၵလႃး၊ မိူင်းတီႉပႅတ်ႉမီးသင်? ပဵၼ်သင်?ၼႆၵေႃႈ ၶႅၼ်းဝႆႉၵႆၵႆယဝ်ႉ၊ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ် ဢမ်ႇႁူႉသင် ၼႆၼၼ်ႉ I.E.H. Parker တႅမ်ႈၼႄဝႆႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ၶိူဝ်းၶျၢဝ်ႇ(Chou) B.C 1122-249 ၼၼ်ႉ မိူင်းၶႄႇၼႆႉ မီးၼႂ်းၵႄႈ 33-38°N လႄႈ 106°-109° E ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၼမ်ႉမႄႈယၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉ ယင်းဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ လႅၼ်လိၼ်ၶဝ် ၽၢႆႇၸၢၼ်းလူးၵွၼ်ႇ။ မိူဝ်ႈယၢမ်းၼင်ႇၼၼ် ၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇ တီႈၼမ်ႉမႄႈယၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢၼ် ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၶႄႇ၊ ပဵၼ်ၸၢဝ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ၶႄႇ တဵၵ်းတဵင်ၶဝ်သေ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵူၼ်းလိူင်းထိူၼ်ႇပႃႇ(Barbarians) ဢၼ်ပဵၼ် “တႆး” ၼၼ်ႉယူႇသဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼႆႉ လႆႈႁၼ်ၼႂ်းပပ်ႉ Historical Sketch of the Shans By Professor Douglas & Mr.Hallett ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈၼႄဝႆႉ ၸႅင်ႈၸႅင်ႈလႅင်းလႅင်းယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းၸူႈ(T'su)သိူဝ်(Tso)ၼႆႉ ပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်းတႆး ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ(ယၢမ်းလဵဝ်)ၸဵမ်မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၶႄႇ ပႆႇလူင်းမႃးယူႇၼၼ်ႉ လူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးမၼ်းမႃး ၶႄႇၶဝ်လူင်းမႃး တႄႇတင်ႈမိူင်းၶဝ် ပဵၼ်မိူင်းသျိၼ်း(T'sin) တီႈႁူဝ်ၼမ်ႉႁွင်ႈႁူဝ်။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉမိူင်းသျိၼ်း(T'sin) လႄႈမိူင်းၸူႈ(T'su) သွင်မိူင်းၸမ်ၵၼ်လႄႈ ၵႆႉၵႆႉ လႆႈတိုၵ်းၽၼ်းၵၼ်၊ တီႉၺွပ်းၵၼ်။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ မိူင်းသျိၼ်း(T'sin)ၶဝ် တီႉၺွပ်းလႆႈၵႂႃႇ ၵူၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ၶႄႇမိူင်းသျိၼ်း(T'sin)ၶဝ်ဝႃႈ မၼ်းပဵၼ် ၵူၼ်းမိူင်းပွတ်းၸၢၼ်း ဢၼ်ၶဵၼ်းၶဵၼ်းႁူဝ် (မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇဢမ်ႇတိုဝ်းမၢၵ်ႇႁူဝ်)၊ ၶႄႇမိူင်းသျိၼ်း(T'sin)ၶဝ် ထၢမ်တူၺ်း ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်ၶဝ် တီႉၺွပ်းလႆႈၼၼ်ႉ မၼ်းဝႃႈမၼ်း ပဵၼ် ၵူၼ်းမိူင်းၸူႈ (T'su)@(Chu) ဢၼ်ယူႇ မိူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်း၊ ဢၼ်ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ မိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉဝႃႈၼႆ။ ၶႄႇၶဝ်ဢဝ်တိင်ႇ ပၼ်မၼ်း ႁႂ်ႈလဵတ်းသေ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းၼႄ ၼႆလႄႈ မၼ်းယင်းႁႆႇတိင်ႇသေ ႁွင်ႉၵႂၢမ်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ်(ၵႂၢမ်းတႆး)ၼၼ်ႉ ၼႄၶႄႇလူးၵွၼ်ႇၼႆ Mr.Douglas & Hallett ၶဝ် တၢင်ႇမၢႆပိုၼ်းဝႆႉယူႇ။

မိူဝ်ႈ B.C 880 ၼၼ်ႉႁႅင်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ယူပ်ႈယွမ်းသေ တူၵ်းသုမ်းပၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆး မိူင်းၸူႈ(T'su)လႄႈ၊ တႆးလႆႈဢုပ်ႉပိူင်ႇ မိူင်းႁၢၼ်ႇ တေႃႇထိုင်ယၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(T'su)မူတ်းမူတ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵေႃႉၼႆႉ ယင်းပႆႇၸိုဝ်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su)ၵေႃႉထီႉၼိုင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။ မိူဝ်ႈမၼ်းတႄႇမိူဝ်း ဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းၶႄႇ မိူင်းသျိၼ်း(T'sin)ၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ် ဢၢင်ႈတေဢၢပ်ႈပၼ် ၶိူင်ႈၶွင်တၢင်ႇၵုင်ႇ ယွင်ႈယေႃးမၼ်းလႄႈ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆး မိူင်းၸူႈ(T'su)လၢတ်ႈတီႈၶႄႇၶဝ်ဝႃႈ- “ၵဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းလိူင်း၊ ပႃႇထိူၼ်ႇၶိူဝျ်း Barbarians မိူၼ်ၼင်ႇသူဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ... ၵွပ်ႈၼၼ် ၸိုဝ်ႈသဵင်တၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ် ဢၼ်သူတေပၼ်ၵဝ်ၼႆႉ ၵဝ်ဢမ်ႇၶႂ်ႈလႆႈ... ၵဝ်တၢႆၵေႃႈလီ ၵဝ်လိပ်းၵေႃႈလီ... ၸိုဝ်ႈသဵင်တၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ်သူၼႆႉ ယႃႇမႃး သႂ်ႇပၼ်ၵဝ်... ၵဝ်ဢမ်ႇၽွမ်ႉႁပ်ႉ...” မၼ်းယင်းဝႃႈၼႆ လူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ မၼ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈႁပ်ႉဢဝ် လွင်ႈၶႄႇ တေတၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ်မၼ်း။ B.C 700 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမိူင်းၸူႈ(T'su) ၶုၼ်သိူဝ်ႁၢၼ်ၼၼ်ႉၵိူတ်ႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈမၼ်း တိုၵ်ႉၵိၼ်ၼူမ်းယူႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉဝႃႈ ဢူႈမႄႈမၼ်း တၢႆၵႂႃႇသေ မၼ်းမီးၵေႃႉလဵဝ် တိုၵ်ႉႁွင်ႉႁၢႆႈယူႇလႄႈ သိူဝ်ၸုမ်း ဢၼ်သိူဝ်ၽိူၵ်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ် မီးလုၵ်ႈၼွင်ႉ သိူဝ်ၸုမ်းႁႃႈသိပ်း(50)တူဝ်ၼၼ်ႉ မႃးထူပ်းႁၼ်မၼ်း၊ သိူဝ်ၸုမ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇမႃးၵဵပ်းလဵင်ႉမၼ်း၊ တိုၵ်းသွမ်ၼူမ်းမၼ်း၊ လဵင်ႉလူမၼ်း တေႃႇပေႃးယႂ်ႇ။ ယႂ်ႇမၢၵ်ႈၵႃႈသုင်မႃးယဝ်ႉ မီးၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇသေ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆး မိူင်းၸူႈ(T'su)ၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ တင်ႈတႄႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး တႆးၼႆႉ ၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈမႃးဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းသိူဝ်ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းတႆးမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ(ပေါရာဏ)ၵေႃႈ သိူဝ်ၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ“ဢူႈတူႈ”(Udu)ၼႆမႃးယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ဝႃႈ“တႆးၼႆႉ ၶဝ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ သိူဝ်ပႂ်ႉလူလွမ် ထိင်းတူၺ်းၶဝ်ယူႇတႃႇသေႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ-သိူဝ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ၵေႃႈဢမ်ႇၼႄလႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ”ဝႃႈၼႆ။ တႆးတီႈလႂ်၊ ၸုမ်းလႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ တိုၼ်းယုမ်ႇယမ် ပဵၼ်ၶိူဝ်းသိူဝ်။ သိူဝ်ၸွမ်းတူၺ်းၼႆၼၼ်ႉ ၸႂ်ႈတႄႉယူႇ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ တႆးၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် ယုမ်ႇယမ်ၼပ်ႉထိုင် သမိူင်း(ၾီၸဝ်ႈမိူင်း)၊ ပေႃးႁဵတ်းဢမ်ႇမႅၼ်ႈလၢႆးမႅၼ်ႈပိူင်ၼႆ သိူဝ်ႁွင်ႉ၊ သိူဝ်လဵပ်ႈဝၢၼ်ႈ၊ ၼႆၼႆႉ ပဵၼ်ထုင်း ဢၼ်တႆး တိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ် သိုပ်ႇယုမ်ႇယမ်ယူႇ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉတႄႉ ၽႂ်တေဢမ်ႇထဵင်လႆႈ။

မိူဝ်ႈ B.C 597 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su)လႄႈ ၽွင်းၶဵဝ်မၼ်း ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၶဝ်ႈပွႆး တီႈမိူင်းသျိၼ်း(T'sin)သေ မိူဝ်းႁူပ်ႉထူပ်း ဢုပ်ႇၵၼ်တင်းၶုၼ်ၶႄႇ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇသမ်ႉ ၸႂ်ႉယူႇသဝ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈ ၸွမ်းၼင်ႇ ၾိင်ႈထုင်းၶႄႇၶဝ်ၼၼ်ႉလႄႈ ၽွင်းၶဵဝ်တႆး မိူင်းၸူႈ(T'sin)ၼၼ်ႉ ယင်းလၢတ်ႈ တီႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇဝႃႈ-“ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း မိူင်းႁဝ်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်းလႆႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၾင်ႈထုင်းၶႄႇသူၼၼ်ႉဝႃႈ...” ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼႆႉ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈပိုၼ်း(Mr.Parker) တိုၼ်းႁၼ်ထိုင် ၸႅင်ႈလႅင်း လွင်ႈဝႃႈ လၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇ၊ လၢႆးယူႇသၢင်ႈ၊ ၾိင်ႈထုင်း ၵူၼ်းသွင်မိူင်း(မိူင်းၸူႈ လႄႈ မိူင်းသျိၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်၊ တိုၼ်းတေ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ယူႇ တႄႉတႄႉၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶဝ်သွင်မိူင်းၼႆႉ တိုၼ်းဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်လႄႈ ၸင်ႇပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် ဝႃႈၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆး လၢတ်ႈတီႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇၼၼ်ႉၵေႃႈ Mr.Parker လႆႈႁၼ် ၼႂ်းပိုၼ်းၶႄႇၶဝ် တႅမ်ႈဝႆႉ လွင်ႈဢၼ်ၶဝ်ယၢမ်ႈ လႆႈၵပ်းသိုပ်ႇတေႃႇၵၼ် တင်းမိူင်းတႆး မိူင်းၸူႈ(T'sin)ၼၼ်ႉ မႃးဝႃႈၼင်ႇၼႆယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ၶႄႇႁွင်ႉၶဝ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းလိူင်း (ၶႄႇၶဝ် တိုၼ်း ၶႂ်ႈတဵၵ်းတဵင် ပိူၼ်ႈလႄႈ လိူဝ်သေၶႄႇၶဝ်၊ ၶဝ်ဝႃႈပိူၼ်ႈ ဢမ်ႇၶိုတ်းၸၼ်ႉ လွင်ႈယူႇသၢင်ႈၵိၼ်သဝ်းၼႆလႄႈ ၶဝ်ၸင်ႇႁွင်ႉ တႆးဝႃႈ ပဵၼ် ၵူၼ်းလိူင်း(Barbarians) ၼႆယဝ်ႉ။) တႆးမိူင်းၸူႈ(T'su)ၼၼ်ႉ ၶဝ်ယူႇတီႈထုင်ႉလိၼ် ၵႄႈၼမ်ႉမႄႈယၢၼ်ႇၸီႇသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူဝ်း တေႃႇထိုင် မိူင်းၶႄႇပွတ်းၸၢၼ်း၊ ပွတ်းတူၵ်းသဵင်ႈသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉၸိုင် ပဵၼ် ၶိူဝ်းဢၼ်တေပဵၼ်မႃး ယၢင်း၊ ဢႃႇၼၢၼ်ႇ(Annamites)ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ယူႇသဝ်းၸွမ်းၵႄႈၶဝ်ယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ယႂ်ႇၼမ်သေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(Annamites)ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်တႆးယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈသင်ဝႃႈ ပဵၼ်တႆးၼႆၸိုင် ၵႂၢမ်းဢၼ်လၢတ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(Annamites)မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၵႂၢမ်းတႆးၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်လၢတ်ႈဝႃႈ“တမ်၊ လႆႈ၊ လမ်”ၸိူဝ်းၼႆႉ တီႈပွင်ႇ လႄႈ လွင်ႈတၢင်း ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵေႃႈ မိူၼ်ၵၼ် တင်းၵႂၢမ်းတႆး ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယူႇ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ သိူဝ်ၼႆႉတႆးႁွင်ႉ“ဢူႈတူႈ”(Udu)။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း(ဢမ်ႇၼၼ်) ၶုၼ်မိူင်းတႆးတႄႉ တႆးမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ“ၵူၼ်းငဝ်ႈ”ၼႆယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်း Mr.Terrien De La Couperice ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ“မိူင်းၸူႈ(T'su)ၼႆႉ ၵႂၢမ်းၵူၼ်း ဢၼ်ႇယူႇသဝ်း ၼႂ်းမိူင်းၶဝ် တိုၼ်းပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆးလႄႈ မိူင်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်းတႆးၼႆ ၽႂ်တိုၼ်းတေဢမ်ႇထဵင်လႆႈ”ၼႆယဝ်ႉ။ တႆးၼႆႉ တိုၼ်းယူႇသဝ်းဝႆႉ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇပွတ်းၵၢင်လႄႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း ဝႆႉယူႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၶႄႇ ယင်းပႆႇမႃးယူႇၼၼ်ႉ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မိူင်းတႆး မိူင်းၸူႈ(T'su) မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢဝ်မိူင်းၶႄႇတွၼ်ႈၵၢင်ယၢမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵၢင်မိူင်း မိူင်းၸူႈ(T'su)သေ ႁူႇပေ၊ ႁူဝ်ႇၼၢၼ်ႇ၊ ၵုၺ်ႇၶျွင်ႇလႄႈ တေႃႇထိုင်ၽၢႆႇႁွင်ႇၼမ်ႉမႄႈလိူင် တင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်လိၼ်မိူင်းၸူႈ (T'su)ၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(T'su)တႆးၼၼ်ႉ ပဵၼ် မိူင်းဢွၼ်ႇသၢဝ်း(20)မိူင်း (ၵူၼ်းၶိူဝ်းသၢဝ်းၶိူဝ်း) ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်သေ ပဵၼ်မိူင်းႁေႃၶမ်း ဢၼ်လဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၵေႃႉဢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းတႄႉ ပဵၼ်တႆးယဝ်ႉ။ မိူင်းဢၼ်ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(T'su)သေ ၸိုဝ်ႈသဵင်လင်လႄႈ ၵိုတ်းဝႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်းမႃးၼၼ်ႉတႄႉ-

(1) မိူင်းပၢင် Pang ပၢင်ႁူႈ Pang - Hu (2) မိူင်းပႃး Pa မိူင်းပႃႈ (3) မိူင်းလုင်း Lung မိူင်းလူင် Long (4) မိူင်းသႅၼ် Tsen @ Tien (ယၢမ်းလဵဝ်ပဵၼ်ယူႇၼၢၼ်ႇ) (5) မိူင်းတႅင် Techen @ Tsang Ko (6) မိူင်းၼႃးၶီး မီးတီႈလႅၼ်လိၼ်ၶႄႇလႄႈ တီႉပႅတ်ႉ(NA KHI) (7) မိူင်းငူး Ngu @ Wu (8) မိူင်းယူၺ်ႉ Yueh (9) မိူင်းငိဝ်ႉ Ngio (10) မိူင်းပႄႉငၢႆႈ Pegnai မိူင်းၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ လႆႈႁၼ် မၢႆတွင်းဝႆႉမႃး ၼႂ်းပိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပႆႇႁၼ်လႆႈၵေႃႈ မီးထႅင်ႈတင်းၼမ်ႇယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းပၢင် Pang @ ပၢင်ႁူႈ Pang – Hu[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၵူၼ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်း ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ပွတ်းၵၢင် တေႃႇထိုင်ပွတ်းၸၢၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်တႆးၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ ၶဝ်ႁွင်ႉ တူဝ်ၶဝ်ဝႃႈ ငဝ်ႈ(Ngao) ဢမ်ႇၼၼ် ယႂ်ႇ(Yao)ၼႆယဝ်ႉ။ မိူင်းပၢင်(Pang)ၼႆႉ ပဵၼ် မိူင်းဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇ ၸိုဝ်ႈသဵင်လင်သေ ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(T'su)ၼႆႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ De La Couperie တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “ၵူၼ်းမိူင်းပၢင်(Pang )ၼႆႉ ၶဝ်တိုၼ်း လဵၼ်ႈၵေႃႈၵၼ် တင်းၶႄႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ B.C 2000 မႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။” မိူင်းပၢင် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈၸီႇၶျွၼ်ႇ(သိူဝ်ၶွၼ်ႇ) ပွတ်းႁွင်ႇလႄႈ ႁူႇပေႇ တင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ မိူင်းပၢင်ၼႆႉ ပဵၼ် မိူင်းဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇသေ ပၢႆးတိုၵ်းသိုၵ်းၵေႃႈ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလႄႈ ၶဝ်ႈပဵၼ် မိူင်းဢၼ်ၵမ်ႉထႅမ် ဢဵၼ်ႁႅင်း မိူင်းၸူႈ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မိူင်း ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇသေ ပဵၼ်မိူင်းဢဵၼ်ႁႅင်းလူင် ၵမ်ႉထႅမ် မိူင်းၸူႈ၊ မိူင်းပၢင်ၼႆႉ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ သျႅၼ်ဝူႉတီ(Shang Wu Ting) ၶဝ်ႈတိုၵ်းလႄႈ ႁေႃၶမ်းမိူင်းပၢင် လႆႈလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ B.C 1231 ၼၼ်ႉလႄႈ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်လႆႈတႅၵ်ႈယၢႆႈၵႂႃႇ (ၶႄႇဢိုၼ်လႆႈၵႂႃႇ) ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း၊ ၼႂ်းၵႃႈ မိူင်းဢၼ်ပႃးလေႃး ၼႂ်းမိူင်းၸူႈၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းပၢင်ၼႆႉ လႆႈလူႉပင်းယၢႆႈၵႂႃႇသေတႃႉၵေႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းပၢင်ၶဝ်တႄႉ တိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ် သိုပ်ႇယူႇသဝ်းၸွမ်းၵၼ် ပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸုမ်းသေ ထိုင် B.C 1122 ၼၼ်ႉမႃး ၶဝ်ယင်း ဢွၼ်ၵၼ်တိုၵ်းၶိုၼ်းၶႄႇ ၶိူဝ်းသျႅၼ်း(Shang) ၼၼ်ႉထႅင်ႈယူႇ။ ယွၼ်ႉတိုၵ်းၶိူဝ်းသျႅၼ်းၼၼ်ႉလႄႈ ပဵၼ် သျှမ်း > ရှမ်း (Shan) မႃးၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ တိုၵ်းသျႅၼ်းယဝ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းပၢင်ၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် လူင်းမႃးယူႇသဝ်းၵႄႈ ၼမ်ႉမႄႈယွၼ်ႇ (Yuan) လႄႈ ၼမ်ႉမႄႈဝူႈ(Wu) ၽၢႆႇတူၵ်းလႄႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်းၼွင်တူင်ႇတိင်း(Tung Ting)/)။ တီႈမိူင်းႁူၺ်ႈမိူင်းလွႆ၊ တီႈဢၼ်တေႁႄႉၵင်ႈပၼ် ၽေးၶဵၼ်ၶႄႇလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းပၢင်ၼႆႉ ဝၢႆးသေ မိူင်းသျိၼ်း လူႉလႅဝ်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ၶိုၼ်းလႆႈ လွတ်ႈလႅဝ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ဢမ်ႇမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ၶႄႇပဵၼ်ၶုၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ တေႃႇထိုင်သိပ်းဢဵတ်းပၢၵ်ႇပီမိူင်း(11 ရာစု) မိူဝ်ႈပၢၼ်သုၼ်ႇ(Sung)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ပၢၼ်သုၼ်ႇ(Sung)မႃး ၶဝ်ဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈ ႁႅင်းၶႄႇသေ လႆႈယွမ်းၵၢၼ်ႉလႄႈ ၸွင်ႇၵွႆႈယွမ်းႁပ်ႉဝႃႈ ၶႄႇပဵၼ်ၶုၼ်ၶဝ်ၼႆ ယူႇယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈသင်လႄႈ လၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ မိူင်းပၢင်ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းတႆးၼႆၸိုင် ၽူႈလႅပ်ႈႁဵၼ်း ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်း De La Couperie တႅမ်ႈၼႄဝႆႉဝႃႈ ၵႂၢမ်းၵူၼ်းမိူင်းပၢင်ၼႆႉ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ႁၢၼ်ႇ(Hang ဟန်မင်းဆက်) ၼၼ်ႉတႅမ်ႈၼႄဝႆႉဝႃႈ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၶဝ် ၵူၼ်းမိူင်းပၢင်ၼႆႉ ပေႃးလၢတ်ႈပႅတ်ႇၶေႃႈၸိုင် ပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆးႁႃႈၶေႃႈ သၢမ်ၶေႃႈၵိုတ်းၼၼ်ႉတႄႉ ၶႂ်ႈပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆးၵေႃႈ တေပဵၼ်ယူႇ။ တေၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈ ၵႂၢမ်းတႆးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ(ပေါရာဏ)၊ ယွၼ်ႉဝႃႈ မၼ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း ဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈလႆႈလႄႈ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇႁိုဝ်၊ ပဵၼ် ၵႂၢမ်းသင်ၼႆ ဢမ်ႇႁူႉလႆႈ တႅတ်ႈၼႅတ်ႈသေတႃႉ ၵႂၢမ်းၶႄႇတႄႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၸင်ႇလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ မိူင်းပၢင်(Pang)ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းတႆးဢၼ်ၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ မိူင်းပၢင်ၼႆႉ ဢဝ်မိူင်းၶႄႇပွတ်းၵၢင် ပဵၼ်ၵၢင်မိူင်းသေ ဢိူင်ႇသိူဝ်ၶွၼ်ႇ၊ (Ssü chuan)၊ ႁူႇပေႇ(Hubei)၊ ႁူဝ်ၼမ်ႉ(Honam)၊ ၵုၺ်ႇၶျွင်ႇ(Kwei Chow))လႄႈ ထိုင်ၽၢႆႇႁွင်ႇ ၼမ်ႉမႄႈ ႁွင်ႈႁူဝ်ႈ(Hong Ho))ၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းပၢင်ယဝ်ႉ။

မိူင်းပႃး (PA) မိူင်းလူင် (LONG) မိူင်းလုင်း(Lung)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

မိူဝ်ႈ B.C 1971 ၼၼ်ႉ မိူင်းပႃး(PA) လႄႈ မိူင်းလူင်ၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ဢဵၼ် ႁႅင်းယႂ်ႇသေ ၵမ်ႉထႅမ်ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(T'su)ၼၼ်ႉယူႇ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ပေႃးမိူင်းၼႆႉ လူႉယဝ်ႉၵေႃႈ ၶႄႇႁွင်ႉတႆးမိူင်းၼႆႉဝႃႈ ပႃးယီႈ(PA-YI) ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းဢၼ်ယူႇသဝ်း ၼႂ်းဢိူင်ႇၵႂၢၼ်ႇၼၢၼ်ႇ (Kwang Nan) (ၵႂၢင်ၼမ်)ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ယင်း တိုၵ်ႉဝႃႈ ၶဝ်ပဵၼ် ၵူၼ်းမိူင်းပႃးၼၼ်ႉ ၼႆယူႇ။ ၶဝ်ပဵၼ် တႆးပႃး(တႆးပႃႈ)(PA) ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်း ယူႇသဝ်း ဢိူင်ႇၵႂၢၼ်ႇၼၢၼ်ႇ(Kwang Nan)(ၵႂၢင်ၼမ်)၊ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ ယူႇၼၢၼ်ႇ၊ ဢၼ်ၶႄႇ ႁွင်ႉၶဝ်ဝႃႈ တူးၵျႅၼ်း (Tu Jen)ၼႆႉ ၶဝ်ပဵၼ် တႆးမိူင်းလူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ Mr.Dodd ဝႃႈ ၵႂၢမ်းတႆးလုင်း(လူင်)ၼၼ်ႉ ပေႃးၶဝ်လၢတ်ႈ သွင်ပၢၵ်ႇႁႃႈသိပ်း(250)ၶေႃႈၸိုင် ပႅတ်ႇပုၼ်ႈၸဵတ်းပုၼ်ႈ(7/8)ပဵၼ် ၵႂၢမ်းတႆးယဝ်ႉ။ တႆးလုင်း(လူင်)ၼႆႉ ၶဝ်ႁွင်ႉတူဝ်ၶဝ်ဝႃႈ တႆးၶုၼ်ယႂ်ႇ ၼႆလူးၵွၼ်ႇ။ တႆးမိူင်းပႃး(PA)ၼၼ်ႉ ဝၢႆးသေ မိူင်းပႃးလူႉယဝ်ႉၵေႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉ သိုပ်ႇမီးယူႇ တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ ၶဝ်ယူႇ ဢိူင်ႇယၢၼ်ႇၸီႇ ႁိမ်း ၽင်ႇၼမ်ႉယႃႈလုင်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းပၢင်(PANG)၊ မိူင်းပႃး(PA)၊ မိူင်းလူင်(လုင်း)(LUNG)လူႉၵႂႃႇသေတႃႉၵေႃႈ မိူင်းၸူႈ(T'su)တႄႉ တိုၵ်ႉသိုပ်ႇၵိုတ်းယူႇ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၽႅၼ်ႇလိၼ် မိူင်းၸူႈ(T'su)တႄႉ ၵႅပ်ႈၵႂႃႇလွႆးလွႆးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ B.C 666 ၼၼ်ႉ တႆးမိူင်းၸူႈၼႆႉ ၶိုၼ်းမိူဝ်းသိမ်းဢဝ် ဢိူင်ႇၵုၺ်ႇၶျွင်ႇၶိုၼ်းလူးၵွၼ်ႇ။ B.C 400-300 ၼၼ်ႉ မိူင်းၸူႈ(T'su)ၼႆႉ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ထိုင်ပၢင်ႇလၢႆႇလိူင်(Yellow Sea))၊ ပႃးမိူင်းငူး(Ngu@Wu)၊ မိူင်းယူၺ်ႉ(Yueh)ၽၢႆႇၸၢၼ်းထိုင် လွႆၼၢင်းလိုၼ်း(Nan Lin)၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇ ထိုင်ႁူဝ်ၼမ်ႉ(Honam)၊ တေႃႇထိုင် သိူဝ်ၶွၼ်ႇ(ၸူႇၶျွၼ်ႇ)ပွတ်းဢွၵ်ႇ၊ ၵုၺ်ႇၶျွင်ႇတင်းမူတ်း လႄႈ ဢိူင်ႇယူႇၼၢၼ်ႇ(မိူင်းသႅၼ်) တေႃႇထိုင်ပွတ်းၸၢၼ်းၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(T'su@Chu)ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ယူႇၼၢၼ်ႇၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းသႅၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ B.C 284-224 ၼၼ်ႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းတႆး ၶိုၼ်းယႂ်ႇမႃးလႄႈ လႅၼ်လိၼ်တႆးၵေႃႈ ၵႂၢင်ႈမႃးၶိုၼ်းယူႇ။ မိူင်းသႅၼ်ၼႆႉ မီးၶုၼ်မိူင်းႁူၵ်း(6)မိူင်း ၽွင်းငမ်းၽႂ်မၼ်းသေ ႁွမ်းႁဵတ်းပဵၼ် မိူင်းလဵဝ်လႄႈ သႂ်ႇၸိုဝ်ႈ မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈႁူၵ်းမိူင်းၼၼ်ႉဝႃႈ မိူင်းသႅၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ မိူင်းသႅၼ်ၼႆႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇ တၼ်းမီးဢႃႇယူႉမိူင်း ႁူၵ်းသိပ်း(60) ပီမႃးယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းသႅၼ်ၼႆႉ တေႃႇထိုင်သိူဝ်ၶွၼ်ႇပွတ်းဢွၵ်ႇ၊ ယူႇၼၢၼ်ႇတင်းသဵင်ႈ၊ တေႃႇထိုင် မိူင်းၶႄႇပွတ်းၸၢၼ်း ပႃးၼႂ်းမိူင်းသႅၼ်ယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ B.C 279 ၼၼ်ႉ ၶႄႇတိုၵ်းပႄႉတႆးလႄႈ ၶၢမ်ႈၼမ်ႉ ယၢၼ်ႇၸီႇမႃးသေ B.C 222 ၶႄႇတိုၵ်းမိူင်းတႆးၸူႈ(T'su@Chu) လူႉလႅဝ်တႅၵ်ႇယၢႆႈၵႂႃႇသေ ႁေႃၶမ်းတႆး လႆႈလူႉသုမ်းၵႂႃႇလႄႈ ၶႄႇဢိုၼ်လႆႈ မိူင်းတႆး မိူင်းၸူႈ(T'su)ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ B.C 338 ၼၼ်ႉ ၶႄႇၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ် တိုၵ်းမိူင်းသႅၼ်(Tsen) သိမ်းလႆႈ မိူင်းၶႂၢၼ်လူင်း မိူဝ်ႈၶႄႇသျႅၼ်း(T'sin)ႁေႃသႅင် သၼ်သီၶၢမ်ႈၼမ်ႉယၢၼ်ႇၸီႇမႃး ၽၢႆႇၸၢၼ်း (ဢိုၼ်တႆးလူင်းမႃးထႅင်ႈ)သေ ယူႇသဝ်းယဝ်ႉ။ B.C 224 မႃး ၶႄႇၶဝ် ႁဵတ်းသိုၵ်းသိမ်းဢဝ် မိူင်းပႃး(PA)လႄႈ မိူင်းငိဝ်ႉ(Ngio)လႆႈတူၵ်းသုမ်းပၼ်ၶႄႇ။ B.C 224 မႃး မိူင်းသျိၼ်း မႃးတိုၵ်း မိူင်းသႅၼ်လူႉၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။

B.C (269-232) ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢႃႇသေႃးၵႃႉ ၶိုၼ်ႈမႃး မိူင်းတႃႇလီ(ပၢၼ်ၵဝ်ႇ) မႃးဢဝ်လုၵ်ႈယိင်း ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆး တႃႇလီ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ သႅင်မိူင်းၵိုင်ႇ Chien Meng Kui)သေ မီးလုၵ်ႈႁူမ်ႈၵၼ် သၢမ်ၵေႃႉယဝ်ႉၵေႃႈ ဢႃႇသေႃးၵႃႉ မိူဝ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်မိူင်း ဢၼ်ၽွင်းငမ်း မိူင်းတႃႇလီၽူး (မိူင်းသႅၼ်) ယူႇၼၢၼ်ႇပွတ်းတူၵ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၶုၼ်သိုပ်ႇ လုၵ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢႃႇသေႃးၵႃႉၼႆႉယဝ်ႉ။ ယူႇၼၢၼ်ႇပွတ်းဢွၵ်ႇသမ်ႉ မီးၶုၼ်မိူင်းထႅင်ႈ ႁင်းၶေႃလူးၵွၼ်ႇ။

မိူဝ်ႈ B.C 280--220 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ၸႂ်ႉၸွမ်သိုၵ်းမၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်တႆး ၸိုဝ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ၶႂၢၼ်ၸဝ်ႈ (Chuan Chao))ၼၼ်ႉ ႁႃသဵၼ်ႈတၢင်း ဢၼ်တေၵႂႃႇ မိူင်းၵြႃး(ၵလႃး) (India) ႁႂ်ႈၵႂႃႇႁႃ ထုင်းၵိူဝ်း ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇလႄႈ မၼ်းၸင်ႇလူင်းမႃးထိုင် ႁိမ်းၼမ်ႉယူႇၼၢၼ်ႇ၊ မႃးထူပ်းပၢင်တိုၵ်း ယူႇၼၢၼ်ႇတူၵ်းလႄႈ ယူႇၼၢၼ်ႇဢွၵ်ႇတိုၵ်းၵၼ် ၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်လွင်ႈႁၢမ်ႈတတ်းမၼ်း၊ မၼ်းၸင်ႇ ဢမ်ႇသိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇထႅင်ႈ၊ မိူဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈမိူဝ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉသေ ႁွမ်ႁႅင်းၵူၼ်း တႄႇတင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း သႅၼ်ၵူၵ်း@သႅၼ်ၵဝ်ႈ(Tien Kuo))ႁဵတ်းၶုၼ်ၽွင်းငမ်း ႁင်းၶေႃယူႇယဝ်ႉ။ B.C 187-140 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶႄႇၶိုၼ်းၸႂ်ႉ ႁႃတၢင်းၵႂႃႇၸူး သႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထၸဝ်ႈ တီႈမိူင်းၵြႃးထႅင်ႈလႄႈ မႃးထိုင်မိူင်းသႅၼ်၊ ၶုၼ်မိူင်းသႅၼ် ႁၢမ်ႈတတ်းလူလၢႆၼႆသေ ၶႄႇၸင်ႇဢဝ် တပ်ႉသိုၵ်း မႃးတိုၵ်းယူႇၼၢၼ်ႇ ပွတ်းဢွၵ်ႇလႄႈ သႅၼ်ၵူၵ်း(သႅၼ်ၵဝ်ႈ) ၸင်ႇလႆႈတူၵ်းသုမ်းၸွမ်းသေ ၶိုၼ်းပဵၼ်တႂ်ႈၶႄႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ B.C 122-117 ၼၼ်ႉ ယူႇၼၢၼ်ႇပွတ်းတူၵ်း ၶႅၼ်ႇၵူၵ်း@ ၶႅၼ်ႇၵဝ်ႈ(Jen Kuo)လႄႈ ယူႇၼၢၼ်ႇပွတ်းဢွၵ်ႇသႅၼ်ၶိင်း(Chang Ching)) တိုၵ်းၵၼ်လႄႈ ၶႄႇၸွႆႈထႅမ် ၽၢႆႇယူႇၼၢၼ်ႇပွတ်းတူၵ်း ၶႅၼ်ႇၵူၵ်း(ၶႅၼ်ႇၵဝ်ႈ)လႄႈ ပႄႉယူႇၼၢၼ်ႇဢွၵ်ႇယဝ်ႉၵေႃႈ ယူႇၼၢၼ်ႇပွတ်းတူၵ်း တင်းယူႇၼၢၼ်ႇပွတ်းဢွၵ်ႇ ၸင်ႇႁွမ်းပဵၼ်မိူင်းလဵဝ်ၵၼ်သေ လၢႆႈၸိုဝ်ႈ ပဵၼ် မိူင်းပၢႆၸူႈၵူၵ်း @ ပၢႆၸူႈၵဝ်ႈ(Pai T'su Kuo)) ၼႆယဝ်ႉ။ ပွင်ႇဝႃႈ မိူင်းၸူႈသိုပ်ႇလိုၼ်းၼႆယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼၼ် ဝၢႆးသေမိူင်းၸူႈလူင် လႆႈလူႉၵႂႃႇသေတႃႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းတႆး ဢမ်ႇမွတ်ႇတၢႆႁၢႆၵႂႃႇၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ ႁွမ်ႁႅင်းၶိုၼ်းသေ ပဵၼ်လႆႈၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းဢွၼ်ၵၼ် ပူၵ်းတင်ႈမိူင်းၶိုၼ်းယူႇ။ လွင်ႈလူၺ်ႈ မိူင်းၸူႈ(T'su)ၼႆႉ လႆႈႁၼ်ဝွၵ်း(ကဗျာ) တႆးတွႆႈၶဝ် တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ လၢဝ်ၸီး(Lao Tse)၊ ဝၢင်း (Wangs)၊ ၼီ(Ni)၊ ႁၢၼ် (Han)၊ ပူႇဢွၼ်ႇ(Pu On)၊ ၵူႈ(Ku)၊ ၸူႈ @ သူႈ(T'su)၊ ဢွၼ်ႇတွၼ်ႇ(On Ton)ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶဝ်ဝႃႈပဵၼ် ၸိုဝ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢၼ်ၽုင်းယႂ်ႇသေၽွင်းငမ်း မိူင်းၸူႈ@မိူင်းသူႈ(T'su)မႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ တႆးတွႆႈၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ယင်းတိုၵ်ႉ တိူင်ႇၵၢဝ်ႇထိုင် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉသေ မုင်ႈမွင်းဝႃႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ တေပဵၼ် ၼင်ႇၾီလူင်ၶိုၼ်းတူၺ်း ထိုင်ၵႅတ်ႇၶႄႇပၼ် လွင်ႈၽေးၶဵၼ် ၵူႈယိူင်ႈယူႇၼႆ ယုမ်ႇယမ်တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ B.C 222 ၼၼ်ႉ မိူင်းႁေႃၶမ်းတႆး မိူင်းၸူႈ(T'su)လႆႈတူၵ်းသုမ်းပၼ် ၶႄႇၵႂႃႇသေတႃႉၵေႃႈ မိူင်းဢၼ်ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းၸူႈ(T'su) မိူင်းသႅၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်မိူင်းတႆးသေ တႆးလႆႈၽွင်းငမ်း ၵွၼ်းၶေႃ ၵိုတ်းဝႆႉယူႇ တေႃႇထိုင် ၵူႇပလၢႆၶၢၼ်ႇ ၶဝ်ႈတိုၵ်း ႁေႃၶမ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ လူႉပင်းမိူဝ်ႈ 7.1.1253 A.D ၼၼ်ႉယူႇ။ ၼႂ်းမိူင်းသႅၼ်(ယူႇၼၢၼ်ႇ)ၼၼ်ႉ မိူင်းသႅၼ်ၸႄႈၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉယူႇ။ မိူင်းသႅၼ်ၸႄႈၼႆႉတႄႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်း ဢၼ်တူၵ်းသုမ်းၸွမ်းၵူႈပလၢႆၶၢၼ်ႇ။ သႅၼ်ၸႄႈၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းမၢဝ်း မိူဝ်ႈဢွၼ် ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႇၼမ်ႉမၢဝ်းသေ ယၢမ်းလဵဝ် မီးၼႂ်း ယူႇၼၢၼ်ႇ(မိူင်းၶႄႇ)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ မိူင်းသႅၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇလင်၊ ဢဵၼ်ႁႅင်းတႆးတိုၼ်းၶွၼ်ႈ မႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈ B.C 2205 ဢၼ်ပူၼ်ႉမႃး ႁိုင်ယၢဝ်းသီႇႁဵင်ပီယဝ်ႉလႄႈ တႆးၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် ယွင်ႈယေႃး တၢင်ႇၵုင်ႇမိူင်းသႅၼ်သေ ၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းမႂ်ႇၵေႃႈ ၵူဝ်သႅၼ်ၼၼ်ႉႁၢႆလႄႈ သိုပ်ႇတၢင်ႇဝႃႈ သႅၼ်ၽူဝ်း၊ ၵဵင်းသႅၼ်၊ သႅၼ်ဝီ၊ သႅၼ်ၸႄႈ ၼႆမႃးယူႇ။ ယူႇၼၢၼ်ႇ(မိူင်းသႅၼ်)ၼႆႉတိုၼ်းမီး ၵူၼ်းယူႇသဝ်းသေ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈပဵၼ်မိူင်းမႃးယူႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ B.C 2205 ၼႆ လႆႈႁၼ် ၼႂ်းၽိုၼ်ပပ်ႉမၢႆတွင်းၶႄႇၼၼ်ႉမႃးယူႇယဝ်ႉ။

ၶူဝ်းၵဝ်ႇ ႁေႃၶမ်းတႆး မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ပၢၼ်မိူင်းၸူႈ T'su @ T'so @ Chu မိူဝ်ႈ A.D 10.2.1982 ၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ၼႄႇလူင်ၵဵင်းၸူး (Jiang Su) ဢိူင်ႇၸူႇယီ(Xuyi) ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႇ မိူင်းၼၢၼ်ႇၵိၼ်း၊ တီႈဝၢၼ်ႈၼမ်ႉယၢဝ်း (Nanyao)ၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ် ၶိုၼ်းၶုတ်းလႆႈ ငွႆးတွင်းပၢၼ်ၵဝ်ႇ ႁူၺ်ႇၼိုင်ႈ။ ငွႆးၼၼ်ႉ ၽႃႁူမ်ႇမၼ်း သမ်ႉဢဝ်ၶမ်း ႁဵတ်းဝႆႉ ပဵၼ် ႁၢင်ႈသိူဝ် ၼွၼ်းမူပ်ႇဝႆႉ၊ ဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူင်ႈၶွင် ဢၼ်ယၢမ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃး ၼႂ်းႁေႃၶမ်း မိူဝ်ႈပၢၼ်မိူင်း မိူင်းၸူႈ(T'su @ T'so @ Chu)ၼၼ်ႉ ၶဝ်ဝႃႈၼင်ႇၼႆ။

ငွႆး[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ငွႆး ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈၼႆႉ ဢဝ်တွင်းႁဵတ်းဝႆႉသေ ၼမ်ႉၼၵ်းမီး 6.25 Kgm၊ တၢင်းသုင် မီး 24 cm? ပၢၵ်ႇငွႆးၼၼ်ႉ ၵႂၢင်ႈ 12 cm? ၊ ပုမ်ငွႆးၼႆႉ သမ်ႉၵႂၢင်ႈ 22ႉ2 cm? ငွႆးၼႆႉ ဢဝ်ၶႅပ်းတွင်း သွင်ၶႅပ်း သွၼ်ႉၵူပ်ႉၵၼ်သေ ဢဝ်ၸပ်းပၼ်ႇမူၼ်း ပဵၼ်ငွႆးဝႆႉယဝ်ႉ။ တီႈၶေႃးငွႆးၼၼ်ႉ ဢဝ်ငိုၼ်းလႄႈၶမ်း ၽင်ႁဵတ်းဝႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ႁၢင်ႈမွၵ်ႇၵုမ်းဝႆႉ။ တီႈပုမ် သမ်ႉမီး ႁၢင်ႈငိူၵ်ႈ(ၼၵႃး)ၵဝ်ႈသိပ်းႁူၵ်း(96)တူဝ်။ တုမ်ႇမွၵ်ႇၵွၼ်(မွၵ်ႇမူၼ်ႇ) ႁႃႈပၢၵ်ႇၸဵတ်းသိပ်းႁူၵ်း(576)တုမ်ႇ၊ မီးႁူဝ်သတ်းသီႇႁူဝ်၊ တီႈသူပ်းသတ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉဢဝ် တူင်ႇမူၼ်းသႂ်ႇဝႆႉ ၼိုင်ႈတူဝ်ၼိုင်ႈတူင်ႇ၊ ၼႂ်းၵႄႈႁူဝ်သတ်း သွင်တူဝ် သမ်ႉမီးၼၵႃး(ငိူၵ်ႈ)သွင်တူဝ် တေႃႉလင်ၵၼ်ဝႆႉ။ ဝၢၼ်ႁူ သတ်းသီႇတူဝ်ၼၼ်ႉ ဢဝ်ငိုၼ်းလႄႈ ၶမ်းႁဵတ်းဝႆႉ။ ႁွႆးမိုဝ်း ႁႂ်ႈႁၢင်ႈလီသေ ၸၼ်ႉသုင် မိူၼ်ငွႆးလုၵ်ႈၼႆႉၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၶႄႇၶဝ် ဢမ်ႇတွၼ်ႉ ယၢမ်ႈၶုတ်းလႆႈမႃး သေပွၵ်ႈ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၵဝ်ႇ ၵႃႈဢၼ်ၶဝ်ယၢမ်ႈ ၶုတ်းလႆႈမႃး တင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ ငွႆးလုၵ်ႈၼႆႉ ႁွႆးမိုဝ်းၵေႃႈ ၸၼ်ႉသုင်သေ၊ ႁၢင်ႈၵေႃႈႁၢင်ႈလီ သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ႁႂ်ႈႁွႆးမိုဝ်း ႁၢင်ႈလီသေ ၸၼ်ႉသုင်ၸိူင်ႉၼႆၼႆႉ ပွၵ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ပွၵ်ႈဢၼ်ၶုတ်းလႆႈ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆ။ တီႈၶွပ်ႇငွႆးၼၼ်ႉ တႅမ်ႈၼႄဝႆႉပႃး ၼမ်ႉၸင်ႈၼၵ်းငွႆးလႄႈ တၢင်းယႂ်ႇငွႆးဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၶႄႇၶဝ်ဝႃႈ ပေႃးတေတူၺ်း ႁွႆးမိုဝ်းလႄႈ ႁၢင်ႈၽၢင်ႇ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ လိၵ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ ၼိူဝ်မၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉၸိုင် ငွႆးလုၵ်ႈၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူင်ႈယိပ်းတိုဝ်း ၸဝ်ႈၶုၼ် မိူဝ်ႈပၢၼ်မိူင်းၸူႈ (T'su @ T'so @ Chu)မိူဝ်ႈ B.C 475 - 221 ၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၽႃႁူမ်ႇငွႆး[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၽႃႁူမ်ႇငွႆးၼႆႉ ဢဝ်ၶမ်းႁဵတ်းဝႆႉ ႁၢင်ႈသိူဝ်ၼွၼ်းမူပ်ႇဝႆႉသေ ၼမ်ႉၼၵ်းမီး 9 gm? သိူဝ်ၼၼ်ႉ တၢင်းသုင်မီး 10.6 cm၊ တၢင်းယၢဝ်းမီး 17.8 cm၊ တၢင်းၵႂၢင်ႈမီး15.6 cm သေ တီႈၶေႃးမၼ်း မီးၶွပ်ႇဝႆႉ။ ၼိူဝ်ႁူဝ် သမ်ႉမီး တူင်ႇမူၼ်း ပဵၼ် တီႈယိပ်းၽုၺ်ႇ ၽႃႁူမ်ႇလႄႈ တီႈၼိူဝ် တူင်ႇမူၼ်းၼၼ်ႉ မီးလိၵ်ႈတႅမ်ႈဝႆႉ သွင်တူဝ် ဝၢင်း(Wang-Chaung) လဵဝ်(Liu)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

တူဝ်လိၵ်ႈသွင်တူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ် ၸိုဝ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su)မိူဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼႂ်းဝွၵ်း(ၵပျႃႇ)တႆးတွႆႈ ဢၼ်ၶဝ် ၵၢဝ်ႇႁႃ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su)ၶဝ်ယူႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ၸိုဝ်ႈသွင်တူဝ်ၼႆႉ ပႃးဝႆႉယူႇ။ လဵဝ်(Liu)ၼႆႉ ပဵၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႆးမိူဝ်ႈ A.D 69 ၼၼ်ႉသေ လႆႈသုမ်းၶႄႇၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ B.C 700 ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su) ၶုၼ်သိူဝ်ႁၢၼ်ႉၼၼ်ႉမႃး တႆးၼႆႉ တိုၼ်းယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းသိူဝ် တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ တႆးၵူႈတီႈ ၵူႈမိူင်းၵေႃႈ တိုၼ်းယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ သိူဝ်ပႂ်ႉတူၺ်းၶဝ်ယူႇတႃႇသေႇ၊ ပေႃးႁဵတ်း ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈၸိုင် သိူဝ်ႁွင်ႉလဵပ်ႈဝၢၼ်ႈ၊ သိူဝ်ၶူပ်း၊ သိူဝ်ဢူမ်ၼႆ တႆးယုမ်ႇဝႆႉၵူႈၵေႃႉ။ ႁၢင်ႈငိူၵ်ႈ(ၼၵႃး) ဢၼ်မီးယူႇ ၼိူဝ်ငွႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ တႆးၼႆႉ တိုၼ်းဝႃႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပဵၼ် ‘’’ၶိူဝ်းသိူဝ်ၽိူၵ်ႇ ငိူၵ်ႈၵၢင်းလၢႆး’’’ ၼႆ တႆး ဢွၼ်ၵၼ်လၢတ်ႈယူႇ တေႃႇထိုင် ယၢမ်းလဵဝ်။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶူဝ်းၵဝ်ႇ ဢၼ်ၶႄႇ ၶုတ်းလႆႈၼႆႉ ပဵၼ်ၶူဝ်းႁေႃၶမ်းတႆးလႄႈ ၸင်ႇတၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ် သိူဝ်သေ ၸင်ႇဢဝ်ၶမ်း ႁဵတ်းႁၢင်ႈသိူဝ်ဝႆႉ ယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈဝႃႈ တႆးၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းသိူဝ် တၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ်သိူဝ်ၼႆတႄႉ ၽႂ်တေဢမ်ႇထဵင်လႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၼႂ်းငွႆး[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၼႂ်းငွႆးၼၼ်ႉ မီးၵွၼ်ႈငိုၼ်း လႄႈ ၵွၼ်ႈၶမ်း သၢမ်သိပ်းႁူၵ်း(36)ပွတ်း၊ ၼမ်ႉၼၵ်း ဢၼ်မီးၼႂ်းငွႆးၼႆႉ တင်းမူတ်းမီး 11 Kgm။ ၼႂ်းငွႆးၼႆႉ မီးၶႅပ်းၶမ်း သိပ်းဢဵတ်း(11)ပွတ်း၊ ၼမ်ႉၼၵ်းၶမ်းၼႆႉ မီး 3248 gm ၊ ၼိူဝ်ၶႅပ်းၶမ်းၼႆႉ တွၵ်ႇၸုမ်ႈဝႆႉဝႃႈ“ယိင်း”။ ယိင်း(Ying)ၼႆႉ ပဵၼ် ၸိုဝ်ႈဝဵင်းႁေႃၶမ်း မိူင်းၸူႈ(T'su)။ ယွၼ်ႇ(Yuan)ၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၼမ်ႉၼၵ်းၶႅပ်းၶမ်း။ ၶႅပ်းၶမ်း“ယိင်း”ၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၵေႃႈ ၶႄႇၶဝ် ယၢမ်ႈၶုတ်းလႆႈယူႇ။ ၶဝ် ယၢမ်ႈလႆႈ တီႈဢၢၼ်ႇႁူၺ်ႈ(Anhui) ၊ ႁီႇၼၢၼ်ႇ(Henan)? ၊ သျၢၼ်ႇၸီႇ(Shansi)ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ A.D 1971 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ယၢမ်ႈ ၶုတ်းလႆႈမႃးယူႇ။ တီႈ ဢၼ်ၶဝ် ၶုတ်းလႆႈမႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ် လိၼ်မိူင်းႁေႃၶမ်းတႆး မႃးယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶႄႇၶဝ် ယၢမ်ႈၶုတ်းလႆႈမႃး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶႅပ်းၶမ်း ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈၼႆႉ ၼမ်ႉၼၵ်း ယၢမ်ႈမီး 250 gm သေ လႆႈႁၼ် ၸုမ်ႈပႃးသိပ်းႁူၵ်း(16)ဢၼ်၊ ၵမ်းၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ဢၼ် ၼမ်ယႂ်ႇသေ မိူဝ်ႈဢွၼ်ဢွၼ်တၢင်း။ လွင်ႈပိုၼ်းၶူဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉၼႆႉ ၶႄႇၶဝ် ဢမ်ႇယၢမ်ႈႁူႉပိုၼ်းမၼ်းမႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

မိူင်းၶႄႇၶဝ် မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶျၢဝ်ႇ(Zhou)သေ ဢၼ်ပဵၼ်တႂ်ႈ မိူင်းၶျၢဝ်ႇ၊ မိူင်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶဝ် ပၢၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈပၢၼ် During the Spring and Autumn B.C 475-221 ၼၼ်ႉ ပဵၼ် Warring State၊ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၽၢင်ႁၢင်ႈငိုၼ်းၶမ်း(T'su)ၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ၶႅပ်းပွတ်းၶမ်း၊ ၵွၼ်ႈၶမ်း၊ ပဵၼ်ႁၢင်ႈ ၵိပ်ႇမႃႉတိၼ်မႃႉလႄႈ ၶႄႇဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇမိူၼ် ၽၢင်ႁၢင်ႈၶူဝ်းၶွင်ၶႄႇၶဝ်၊ ဢၼ်ၶဝ်ယၢမ်ႈၸႂ်ႉမႃး မိူဝ်ႈပၢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆ။ လွင်ႈဢမ်ႇမိူၼ်ၼႆႉ ၵွပ်ႈဝႃႈ ပဵၼ် မိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉ၊ ႁေႃၶမ်းၽႂ် ႁေႃၶမ်းမၼ်း ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်းလဵဝ် ႁေႃလဵဝ်ၵၼ်လႄႈ လွင်ႈၸႂ်ႉၸၢႆႇ ပုင်ႇၽၢင်ႁၢင်ႈၵေႃႈ တေဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လႆႈ။ ၶိူင်ႈၶွင် လွင်ႈလႅၵ်ႈၸၢႆႇ မိူင်းၸူႈ(T'su)ၼႆႉ လႆႈႁၼ် ဢဝ်ၶမ်းႁဵတ်းပဵၼ် ႁၢင်ႈမူတ်ႉ၊ ႁၢင်ႈၶူႈၼင်၊ ၸိူဝ်းၼႆႉထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။ ၼႂ်းငွႆးၼႆႉ သမ်ႉလႆႈႁၼ်ထႅင်ႈ ၶမ်းသၢဝ်းႁႃႈ(25)ပွတ်း၊ ၼမ်ႉၼၵ်းၶမ်းသၢဝ်းႁႃႈပွတ်းၼႆႉ မီး 7663.4 gm သေ ႁဵတ်းပဵၼ်ဝႆႉ ႁၢင်ႈသၢမ်ပိူင်-

  1. ဢၼ်မူၼ်း၊
  2. ႁၢင်ႈၵိပ်ႇမႃႉ၊
  3. ႁၢင်ႈတိၼ်မႃႉ၊

ၵွၼ်ႈၶမ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၶႄႇၶဝ် လၢမ်းဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူင်ႈၸႂ်ႉၸၢႆႇ မိူဝ်ႈဝၢႆးလင် B.C 95 ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မဵဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၶဝ်ယၢမ်ႈ ၶုတ်းလႆႈမႃးယူႇ သေတႃႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈပေႃးလႆႈၼမ် မိူၼ်ပွၵ်ႈၼႆႉ(A.D 1982) ဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈလႆႈမႃး ဝႃႈၼင်ႇၼႆ။ ၵွၼ်ႈၶမ်း သၢဝ်းႁႃႈပွတ်းၼႆႉ သႂ်ႇဝႆႉပႃး ၼမ်ႉၼၵ်း ၵွၼ်ႈလႂ်ၵွၼ်ႈၼၼ်ႉ။ ၼိုင်ႈၵွၼ်ႈလႄႈၼိုင်ႈၵွၼ်ႈ ၼမ်ႉၼၵ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်၊ ႁၢင်ႈၵိပ်ႇမႃႉၼၼ်ႉ မဝ်သေ ႁၢင်ႈတိၼ်မႃႉ။ ၶူဝ်း ဢၼ်ၶုတ်းလႆႈၼႆႉ ၶႄႇၶဝ် လၢမ်းဝႆႉဝႃႈ လႅပ်ႈၽင်ဝႆႉ မိူဝ်ႈဝၢႆး B.C 95 တေႃႇထိုင် A.D 80 ၼႂ်းၸူဝ်ႈၼႆႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးတေတူၺ်း ပိုၼ်းမိူင်းတႆး လႆႈလူႉ ယွၼ်ႉၶႄႇမႃးၼၼ်ႉၸိုင် လႅပ်ႈတေပဵၼ် မိူဝ်ႈမိူင်းၸူႈ(T'su @ Chu) တႅၵ်ႇယၢႆႈသေ ထိုင်ပၢၼ် မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်း ၶိုၼ်းၽိုၼ်ႉတိုၵ်းၶႄႇထႅင်ႈ မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်လၢႆးလၢဝ်း(Lai Lao) (ဝၢႆးသေ A.D 78 ၼၼ်ႉ) လႆႈတူၵ်းသုမ်းၸူးၶႄႇ၊ လႆႈပဵၼ် မိူင်းသၢၵ်ႈၶွၼ်ႇ ၸူးၶႄႇလႄႈ ၶိူဝ်းၶုၼ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ လႆႈဢွၼ်ၵၼ် ပၢႆႈပႅပ်ႉမႅပ်းယူႇဝႆႉ ပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸုမ်း၊ တႆး ဢမ်ႇပႆႇၸၢင်ႈ ပူၵ်းပွင် ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်း၊ ၶိူဝ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတႆး ဢၼ်လႆႈပၢႆႈ ၽေးၶဵၼ်ၶႄႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵူဝ်ၶႄႇၶဝ်ႁၼ်၊ ၵူဝ်ၶႄႇၶဝ် ႁိမ်ဢဝ်လႄႈ တေဢဝ်ၽင်ဝႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ် မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်းသုၵ်ႉၼၼ်ႉ ၵေႃႈပဵၼ်လႆႈယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ @ မိူင်းၼွင်သႄ @ မိူင်းသႄ Nan Chao (A.D 649-1253)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ဝၢႆးသေ မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်း တႅၵ်ႈယၢႆႈယဝ်ႉၵေႃႈ တႆးၼႆႉ မူႇၽႂ်ၸုမ်းမၼ်း ဢွၼ်ၵၼ်တႄႇတင်ႈ ပဵၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ ၽႂ်ၽႂ်မၼ်းမၼ်းသေ သိုပ်ႇယူႇသဝ်းမႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမိူင်း ဢၼ်တႆးဢွၼ်ၵၼ် ပူၵ်းပွင်တႄႇပဵၼ်မိူင်းဢွၼ်ႇ ယူႇသဝ်းယူႇၼၼ်ႉ မိူင်း ဢၼ်မီးဢဵၼ်ႁႅင်း ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ၵိုတ်း မိူင်းသႅၼ်(ယူႇၼၢၼ်ႇ)ၵူၺ်းယဝ်ႉ။ မိူင်းသႅၼ်ၼႆႉ ဢမ်ႇပဵၼ်မိူင်းႁေႃၶမ်း ပူၵ်းတင်ႈဝႆႉသေတႃႉ တိုၵ်ႉပဵၼ် မိူင်း ဢၼ်တႆး လႆႈယူႇလွတ်ႈလႅဝ်းယူႇ ႁင်းၶေႃ ဢမ်ႇလႆႈၵူမ်ႈၵွမ်း ၼွမ်းၸူးၶႄႇၶဝ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ထိုင်မႃး A.D 649 ၸိုင် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႆး ၵေႃႉဢၼ်မီးၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ ၵေႃႉဢၼ်မီး ပၢႆးဝူၼ်ႉ ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ၸဝ်ႈသိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ်(Si Nu Lo) ၸင်ႇမႃး ၵဵပ်းႁွမ်ႇႁူမ်ႈႁွမ်း မိူင်းတႆးႁူၵ်းမိူင်း ႁူမ်ႈပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်း ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်၊ ၸင်ႇပဵၼ်မႃး မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ(Nan Chao)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ဝႃႈ “တႆးႁူၵ်းမိူင်းၶိူဝ်းယႂ်ႇ”ၼႆႉ တႄႇၼႆႈမႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်သေ ၼႆႉၵေႃႈ တႆးတိုၼ်း ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇမႃးယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ A.D 649-729 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽွင်း ဢၼ်ႁူၵ်းမိူင်း ႁွမ်းၵၼ် တႅပ်းတတ်း ၼႃႈၵၢၼ်သေ ၽွင်းငမ်းမိူင်းမႃးယူႇ။ ၼႂ်းမိူင်းႁူၵ်းမိူင်း ဢၼ်သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ႁူမ်ႈႁွမ်း ပဵၼ်ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼႆႉ မိူင်းဢၼ်မီး ၽၢႆႇၸၢၼ်း ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းသႄၸဝ်ႈ(Mong She Chao)ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈတၢင်းၸၢၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ် ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်း ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ၸင်ႇပၵ်းႁေႃၶမ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တီႈမိူင်းသႄ (22°N လႄႈ 100° 6´ ႁူပ်ႉၵၼ်)၊ ယၢမ်းလဵဝ် ဢၼ်မီးယူႇ ႁိမ်းၵဵင်းရုင်ႉ (ၵဵင်းႁူင်ႉ) ၼႂ်းသိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းသႄၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ A.D 649-739 ႁိုင်ၵဝ်ႈသိပ်းပီ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ယူႇတီႈ မိူင်းသႄ သေ ၽွင်းငမ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။

ထိုင် A.D 739 (ပိုၼ်းလၢဝ်းဝႃႈ A.D 746)ၸိုင် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ၸင်ႇၶၢႆႉႁေႃၶမ်း မိူဝ်းပူၵ်းတီႈ တႃႇႁူဝ်(Ta Ho 25° 40´ N လႄႈ 103°.3´E ႁူပ်ႉၵၼ်) ဢၼ်မီး ၼႂ်းဢိူင်ႇယူႇၼၢၼ်ႇ၊ မီးၽၢႆႇတူၵ်း ၼွင်ဢၢင်ႇႁူၺ်ႈ(Erh Hui)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ တႃႇႁူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢင်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈသေ ၽွင်းငမ်းမိူင်းၵေႃႈ တေတူၵ်းထုၵ်ႇလႄႈ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ၸင်ႇၶၢႆႉဝဵင်း ၶိုၼ်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ပူၵ်းတင်ႈ ပဵၼ် ဝဵင်းႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉ တၢင်ႇၸိုဝ်ႈပဵၼ် တႃႇႁူဝ်(Ta Ho)၊ ပွင်ႇဝႃႈ“ပဵၼ် ဝဵင်း ဢၼ်ဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ”ၼႆႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး A.D 748 ပၢၼ်ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၸင်ႇၶိုၼ်းလၢႆႈၸိုဝ်ႈ တႃႇႁူဝ်(Ta Ho)ၼၼ်ႉ ပဵၼ် တႃႇလီ(Ta Li)ပွင်ႇဝႃႈ“ႁႂ်ႈပဵၼ် ဝဵင်း ပုၼ်ႈတႃႇ ဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်း ႁႂ်ႈလီ”ၼႆယဝ်ႉ။ တႃႇလီၼႆႉ မိူင်းၼွင်သႄ ၼႆၵေႃႈႁွင်ႉ ယဝ်ႉ။

A.D 764 or 769 လုၵ်ႈၸၢႆးၶုၼ်လူႇၽူင်း ၽူင်းၵႅဝ်ႈယီႈၼႆႉ တႄႇတင်ႈ ဝဵင်းၵူၺ်ႉမိင်ႇ၊ ပဵၼ်ဝဵင်းတပ်ႉႁႄႉမိူင်း၊ ၼႃႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼႆႉ ႁွင်ႉ မိူင်းသႄလူင် ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းသႄ၊ မိူင်းၼွင်သႄ၊ မိူင်းသႄလူင်၊ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ၵႆႉပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ၼႃႇ။ ၸဝ်ႈပိုၼ်း ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းတႆးၶဝ် ၵႆႉလႆႈထဵင်ၵၼ် လွင်ႈၼႆႉယူႇတႄႉတႄႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈမွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄ ၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းႁေႃၶမ်း တႆးႁူၵ်းမိူင်းၶိူဝ်းယႂ်ႇၼႆႉ ပဵၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ၊ ၽူႈတႅမ်ႈပိုၼ်း သမ်ႉပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းပိူၼ်ႈ တႅမ်ႈလႄႈ ဢဝ်ၶေႃႈသဵင်ၶဝ် ဢွၵ်ႇလႆႈၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉၵူၺ်းသေ ၸင်ႇတႅမ်ႈပဵၼ်မႃး ၼၢၼ်ၶျႅဝ်(Nan Chao)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ တီႈတႄႉ ပဵၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ၊ ပွင်ႇဝႃႈ“ၶႂ်ႈႁႂ်ႈ ဢႃႇယူႉ မိူင်းတႆးၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈယၢဝ်းယိုၼ်း တေႃႇထိုင် သိုပ်ႇပၢၼ်ႁေႃၶမ်း ဢၢၼ်ႇႁူဝ်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ”ၼႆယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇမႃး တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈလႄႈ တႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇဢွၼ်ၵၼ် လူင်လိုမ်းလႆႈ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈလႄႈ တၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ်ယူႇတႄႉတႄႉ။

ၾိင်ႈတႆး မီးပိူင်ၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈ ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်ၼၼ်ႉ တႆးဢမ်ႇမေႃလိုမ်း၊ လုၵ်ႉမိူင်းလႂ် ၵႂႃႇယူႇ တီႈမႂ်ႇထႅင်ႈ တီႈလႂ်ဢမ်ႇဝႃႈ၊ သိုပ်ႇဢဝ် ၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင် ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ယၢမ်ႈယူႇမႃးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇတၢင်ႇပၼ်ၸိုဝ်ႈ တီႈယူႇၼၼ်ႉ ယင်းလႆႈႁၼ်ယူႇ ႁၢၼ်ႉတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်လူးၵွၼ်ႇ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၾိင်ႈထုင်းၼႆႉသေ တႆးမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ဢၼ်သိုပ်ႇလူင်းၵႂႃႇ တင်ႈတႄႇဝၢၼ်ႈမိူင်း ယူႇသဝ်းထႅင်ႈ ပွတ်းၸၢၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် သိုပ်ႇတၢင်ႇ ၸိုဝ်ႈမိူင်းဢၼ်ပႃး ‘’’လၢၼ်ႉ’’’ ထႅင်ႈယူႇ၊ မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းလၢဝ်းႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ’’’၊ မိူင်းထႆး ပွတ်းႁွင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’လၢၼ်ႉၼႃး’’’ ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢဝ်ၸိုဝ်ႈ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ သိုပ်ႇတၢင်ႇၵုင်ႇမုၼ်မႃးၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၸိုဝ်ႈမိူင်းႁေႃၶမ်း ပဵၼ် ‘’’မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ’’’၊ မိူင်းသႄတႄႉ ပဵၼ် ဝဵင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ဢၼ်သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ပူၵ်းတင်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တႄႇဢဝ် A.D 649 တေႃႇထိုင် 739 ၼၼ်ႉ ႁိုင်ၵဝ်ႈသိပ်း(90)ပီ၊ ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူင်းသႄလူင်တႄႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၶုၼ်လူႇၽူင်း ၵေႃႉၸိုဝ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ၽူင်းၵႅဝ်ယီႈၼၼ်ႉ ဝႃႈ တေလူဝ်ႇဝၢႆႇၼႃႈသိုၵ်းတေႃႇ ၶႄႇလႄႈ ႁဵတ်းဝႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ် ပႂ်ႉႁပ်ႉတိုၵ်းၶႄႇ ၼႃႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇၼႆႉသေ တႄႇတင်ႈဝႆႉမိူဝ်ႈ A.D 764 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼၼ်ႈၼၼ်ႉ မီးႁေႃၶမ်းၸဝ်ႈၾႃႉႁူၵ်းမိူင်း၊ ယွၼ်ႉဝႃႈ လူဝ်ႇပႂ်ႉဝႆႉ တႃႇတိုၵ်းၶႄႇလႄႈ ႁဵတ်းႁေႃသေ ပႂ်ႉထိင်းၵူၼ်းသိုၵ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ။ ယၢမ်းလဵဝ်ပဵၼ် ဝဵင်းၵူၺ်ႉမိင်ႇ၊ ၸဝ်ႈပိုၼ်း ဢၼ်ဢမ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းလီလီၼၼ်ႉဝႃႈ ဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းႁေႃၶမ်း ၼႆယူႇၵေႃႈမီး။ တီႈတႄႉ မိူင်းသႄလူင်(ၵူၺ်ႉမိင်ႇ)ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ႁႄႉၵၢင်ႈၽေးၶဵၼ်ၶႄႇ ဢၼ်မၢၼ်ႈၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ(ခံတပ်မြို့) ၼႆၼၼ်ႉၵူၺ်းယူႇယဝ်ႉ။

တႃႇလီတႄႉ ဢဝ် တႃႇႁူဝ် လၢႆႈၸိုဝ်ႈပဵၼ်မႃး တႃႇလီသေ ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇ တေႃႇထိုင် A.D 7.1.1253 မိူဝ်ႈဢၼ် ၵူႇပလၢႆႇၶၢၼ်ႇ ၶဝ်ႈတိုၵ်းလႄႈ လႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈသေ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵေႃႈ တႅၵ်ႇယၢႆႈလူႉပင်းၵႂႃႇ ၸွမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼႆႉတႄႉ ယင်းတိုၵ်ႉမီးယူႇ ၼႂ်းယူႇၼၢၼ်ႇ ႁၢၼ်ႉၼႆႉယဝ်ႉ။ ၶႄႇၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’တႃလီးၾူး’’’ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇလီၼၼ်ႉ မီး ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း မိၼ်ႇတႃႇတိၼ်းယၢၼ်သိပ်းလၵ်း၊ မီးၽၢႆႇတူၵ်းၼွင်ဢၢင်ႇႁူၺ်ႈ(Erh Hui)၊ ၼွင်ဢၢင်ႇႁူၺ်ႈၼၼ်ႉ တၢင်းယၢဝ်းမီး သီႇပၢၵ်ႇပႅတ်ႇသိပ်းၸဵတ်း ၵီႇလူဝ်ႇမီတႃႇ(487 KiloMetre) တၢင်းၵႂၢင်ႈမီး ၸဵတ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ(7 KiloMetre)၊ တၢင်းလိုၵ်ႉမီး ပၢၵ်ႇမီႇတႃႇ(100 KiloMetre)။ ၼႂ်းၼွင်ဢၢင်ႁူၺ်ႈၼႆႉ မီးငိူၵ်ႈ(သႄ)ၼႆလႄႈ ႁွင်ႉၼွင်သႄ။ ၵွပ်ႈၼၼ် တႃႇလီၼႆႉ ၸင်ႇတၢင်ႇႁွင်ႉ မိူင်းၼွင်သႄၼႆယဝ်ႉ။ တႃႇလီၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢင်မိူင်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈပွတ်းၼိူဝ် ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ဢဝ်မိူင်းႁူၵ်းမိူင်း (ၵမ်ႈၽွင်ႈ ႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ပႅတ်ႇမိူင်း) ႁူမ်ႈတုမ်ၵၼ် ပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်း ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ် တႄႇဢဝ် A.d 649 တေႃႇထိုင် A.D 1253 ၼၼ်ႉႁိုင်ယၢဝ်း ႁူၵ်းပၢၵ်ႇပၢႆသီႇ(604)ပီ၊ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ ႁင်းၵွႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ A.D 649-902 ၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းတႆးလူင်ၶိူဝ်းမိူင်း(Mong Dynasty) ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ၊ ၶုၼ်မိူင်း တၼ်းမီးသိပ်းသၢမ်ၸဝ်ႈ။ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၼမ်ႉၸႂ် ႁၵ်ႉသႃၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း မီးၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းလႆႈ။ ၵႆႉၵႆႉလႆႈတိုၵ်းၽၼ်းၵၼ် တင်းၶႄႇလႄႈ တီႉပႅတ်ႉတႄႉတႄႉ။ A.D 902-1253 ၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းတႆးၶႄႇ ၶိူဝ်းထၢဝ်ႉ(Twan Dynasty) ႁဵတ်းၶုၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ။ ၶဝ်ၼႆႉတႄႉ ၶႂ်ႈၶၢမ်ႇဢေႃးၸႃႇၶႄႇမႃးယဝ်ႉသေ ယူႇၵတ်းယူႇယဵၼ်။ ဢမ်ႇတိုၵ်း ဢမ်ႇၽၼ်းၽႂ်၊ ယူႇၵတ်းယဵၼ် ၽွင်းငမ်းမိူင်းယူႇ ႁဵတ်းၼၼ်ႉလႄႈ ထိုင် A.D 1253 မႃး ၵူႇပလၢႆႇၶၢၼ်ႇ ၶဝ်ႈတိုၵ်းမိူင်း ၸင်ႇလႆႈတူၵ်းသုမ်းလူႉပင်းယဝ်ႉ။

ၶိူဝ်းၵူၼ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တႆး မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်း ဢၼ်ၶႄႇတိုၵ်းလူႉပင်းၼၼ်ႉလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ် ၶႄႇႁွင်ႉဝႃႈ တႆးဢၢႆႈလၢဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

  1. ယူႇၼၢၼ်ႇ တင်းသဵင်ႈ၊
  2. မႃႇၵထ(မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းၼိူဝ်၊ မိူင်းတႆး၊ ၶၢင်၊ ၶျၢင်း၊ ဢႃႇႁူမ်ႇ)
  3. ၸီႇၶျွၼ်ႇ(သိူဝ်ၶွၼ်ႇ)ပွတ်းၸၢၼ်း၊
  4. ၵႂၢၼ်ႇၸီႇ ပွတ်းတူၵ်း၊
  5. တူင်ႇၵိၼ်း ပွတ်းၼိူဝ် တေႃႇထိုင် ၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး

မိူင်းႁူၵ်းမိူင်း ဢၼ်ႁူမ်ႈပဵၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉၸိုင် မိူဝ်ႈဢၼ် သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ပႆႇဢွၼ်ႁူဝ် ၶိုၼ်း ပူၵ်းတင်ႈပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းသႅၼ် ယူႇသဝ်းပူၵ်းပွင်မိူင်း တၼ်းမီး ၸူဝ်ႈၶုၼ်သၢမ်သိပ်းသွင်(32)ၸဝ်ႈ၊ သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်မိူင်း သိပ်းၸဵတ်း(17)ပၢၼ်မႃးယဝ်ႉ ၸင်ႇႁွမ်းၵၼ် ပဵၼ်မႃး မိူင်းႁေႃၶမ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၶိူဝ်းတႆးလူင်(ဢၢႆႈလၢဝ်း)ၶိူဝ်း မိူင်း(Mong Dynasty)ၼၼ်ႉၸိုင်-

  1. သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် (Si Nu Lo) A.D 649-674
  2. လၢဝ်သႅင် (Lo Shang) A.D 674-712
  3. သႅင်လၢဝ်ဝီ (Shang Lo Pi) A.D 712-728
  4. ပီလၢဝ်ၶုၼ် (Pi Lo Ko) A.D 728-748(729-749)
  5. ၶုၼ်လူႇၽူင်း (Ko Lo Feng) A.D 748-778
  6. ယီႈမုၼ်သုင် (Imouhsiin) A.D 778-808
  7. သုင်ၶိူဝ်းၶႂၢၼ် (Uhsiin Ko Kon) A.D 808-809
  8. ၶႂၢၼ်လူင်းသႅင် (Kon Lo Sen) A.D 816-824
  9. ၶႂၢၼ်လီ (Kon Li) A.D 816-824
  10. ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ (Kon Fon Yu) A.D 824-859
  11. သိူဝ်လူင်(သွီးလူင်) (Sue Lo) A.D 859-877
  12. လူင်ၸိုၼ်ႈ (Lung Shwen) A.D 877-897
  13. ၸိုၼ်ႈၾႃႉ (Shwen Fa) A.D 897-902

လၢႆးဢၼ်တၢင်ႇၸိုဝ်ႈ မိူၼ်ပၢၼ်ၶိူဝ်းၶုၼ်တႆးလူင် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉၸိုင် တေလႆႈႁၼ် ၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႈၶဝ် တႅမ်ႈဝႆႉ ၶိူဝ်းပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီး မိူဝ်ႈ A.D 167 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

  1. ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီး A.D 167-248
  2. ထီးမိူင်းယဵၼ် A.D 248-299
  3. ယဵၼ်မိူင်းပၵ်း A.D 299-324
  4. ပၵ်းသႅၼ်လႅင်း A.D 324-344
  5. သႅၼ်လႅင်းၸဝ်ႈ A.D 344-387
  6. ၸဝ်ႈတူလဵၵ်း A.D 387-417

ၵွပ်ႈသင်လႄႈ လၢႆးတၢင်ႇၸိုဝ်ႈ မိူၼ်ၵၼ်ၸိုင် ၵွပ်ႈပဵၼ် တႆးၼင်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီးၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်တႆး၊ ပဵၼ်တႆးလူင် (ၶိူဝ်းၶုၼ်မိူင်းဢၢႆႈလၢဝ်း) ဢၼ်ၶႄႇတိုၵ်းလူႉလႄႈ လႆႈပၢႆႈၽေးၶဵၼ်ၵႂႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵႂႃႇယူႇၸွမ်း ပိဝ်ႇထဝ်ႈသွင်ၽူဝ်မေးသေ ဝၢႆးမႃး တိုၵ်းပႄႉလႆႈ သတ်းလူင်သီႇပိူင် ဢၼ်ယႃႉၵဝ်းမိူဝ်းပိဝ်ႇ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈပၼ် လွင်ႈၶဵၼ် ပိဝ်ႇၶဝ်သေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ပိဝ်ႇမႃးလႄႈ ၸင်ႇတၢင်ႇပဵၼ် ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီးၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈဝႃႈ ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီး ပဵၼ်တႆးၼႆႉၸိုင် တေလႆႈႁၼ်ၼႂ်းပပ်ႉ“မြန်မာရာဇဝင်အကျဉ်းချုပ်”1925 ၼႃႈလိၵ်ႈ(8) ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ပိဝ်ႇၸဝ်ႈထီးၼႆႉ မၢၼ်ႈတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ တီႈပွင်ႇပဵၼ်“ပျူတို့၏ အရှင်သခင်”ၼႆယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ A.D 167 ၼၼ်ႉ တႆးပေႃးပဵၼ် ၶုၼ်မိူင်းပိဝ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ မၢၼ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယင်းပႆႇႁၼ်ပဵၼ် ႁၼ်မီးမႃး လူးၵွၼ်ႇ။

မိူဝ်ႈၽွင်း သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ႁူမ်ႈႁွမ်းတႆးႁူၵ်းမိူင်း ပူၵ်းပဵၼ် မိူင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈပၢၼ် ၶိူဝ်းၶုၼ်ၶႄႇ ထၢင်ႇ၊ ၶုၼ်ၶႄႇပဵၼ် တႆးၸုင်ႉ(Tai Tsung) ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉသမ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ ၸရွင်ၵျၢၼ်ႇၵၢၼ်ပူဝ်ႇ(Srong Sam Gam Bo)ၼွၼ်းၽေး လႆႈပီၼိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း မုၼ်ဢူဢဵၼ်ႁႅင်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶိုၼ်ႈသုင်ႁႅင်းၵိုၼ်းၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ၶႄႇ ဝူႁူဝ်ႇ(Wu Hor) A.D 684-705၊ သျႅၼ်ႇၸုင်ႇ (Hsiian Tsung) A.D 712-756 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼင်ႇၼၼ် ၶႄႇလႄႈတီႉပႅတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇထုၵ်ႇမေႃၵၼ်၊ ၶႄႉၶဵင်ၵၼ်တႃႇသေႇ။ မိူဝ်ႈ A.D 641 ၼၼ်ႉ တီႉပႅတ်ႉ ပႄႉၶႄႇသေ ၶႂ်ႈၼေၽုင်းတေႃႇၶႄႇလႄႈ၊ ယွၼ်းဢဝ်လုၵ်ႈ ယိင်းၶုၼ်ၶႄႇ ႁႂ်ႈလႆႈၵူပ်ႉၵူႈၼႆလႄႈ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈၶႄႇ ဢဵၼ်ႁႅင်းယူပ်ႈလႄႈ ၶုၼ်ၶႄႇလႆႈဢဝ်လုၵ်ႈယိင်း ၵႂႃႇသၢၵ်ႈပၼ် တီႉပႅတ်ႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

တႆးၼႆႉ တိုၼ်းမီးၾိင်ႈထုင်း၊ မၢႆမီႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းၵေႃႈယႂ်ႇ ၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၵေႃႈလႆႈတင်းၼမ်၊ ပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်း မိူင်းတႆး မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၸိုင် ဢဝ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဝႆႉပဵၼ်ဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈ၊ ဢိူင်ႇၽႂ်ႇဝဵင်းမၼ်းတႄႉ ၽႄၵၼ် ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈလူၺ်ႈ မီးမၢႆမီႈလႄႈ ၸင်ႇၽႄၵိင်ႇသေ ၸတ်းၵၢၼ်လႆႈယဝ်ႉ။ တႃႇတေ ပွင်ၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၼ်းၽႄဝႆႉ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽႂ်ႇ ႁွင်ႈၵၢၼ်မၼ်းယူႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႆးမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁတ်းႁၢၼ်၊ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ၊ တိုၵ်းသိုၵ်းၵတ်ႉ၊ ၸွမ်းမၢႆမီႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈမႃးလႄႈ မိူင်းတႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵေႃႈ ၸင်ႇၵႂၢင်ႈၶႂၢင် မုၼ်ၽုင်းယႂ်ႇမႃးတႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။

ႁွင်ႈၵၢၼ်ပၢၼ်တႆး မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

(1) ႁွင်ႈၵၢၼ် ၵဵပ်းပိုၼ်းလႄႈ ၵဵပ်းသၢႆမၢႆၵူၼ်းမိူင်း[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ႁွင်ႈၵၢၼ်ဢၼ်ၼႆႉ တေလႆႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၵဵပ်းမၢႆတွင်းဝႆႉ လွင်ႈၼႃႈၵၢၼ်ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ၊ ဢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ၸီႉသင် ၼႃႈၵၢၼ် ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ တေလႆႈၵဵပ်းဢဝ် သၢႆမၢႆ ၵူၼ်းဢၼ်ယူႇသဝ်း ၼႂ်းမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(2) ႁွင်ႈၵၢၼ် ၽႃႇသႃႇ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

လွင်ႈၵၢၼ်ၽႃႇသႃႇ ပၢႆးၵိူဝ်း ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၼပ်ႉထိုဝ်ယုမ်ႇယမ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႈၵၢၼ်ဢၼ်ၼႆႉ တေလႆႈဢွၼ်ႁူဝ်သေ ၶိုၼ်ပွင် ႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇ ၵူႈပိူင်ပိူင်ယဝ်ႉ။

(3) ႁွင်ႈၵၢၼ် တတ်းသိၼ်[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

တေလႆႈတတ်းသိၼ်ပၼ် လွင်ႈဢၼ်ၽိတ်းပိူင်ႈ မၢႆမီႈမိူင်း၊ ဢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၸီႉသင်ႇဝႆႉ ပဵၼ်မႃးမၢႆမီႈမိူင်း၊ မၢႆမီႈၵူၼ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇပၵ်းပိူင် မီးဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(4) ႁွင်ႈၵၢၼ်သိုၵ်း[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

တႃႇတေၵႅတ်ႇၶႄ ႁႄႉၵင်ႈလႆႈ ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်း၊ တီႈႁွင်ႈၵၢၼ်ၼႆႉ တိုၼ်းတေလႆႈ မီးဝႆႉ တပ်ႉသိုၵ်းပႆတိၼ်လႄႈ တပ်ႉသိုၵ်းမႃႉ တပ်ႉသိုၵ်းၸၢင်ႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းၽိုၵ်းယူႇတႃႇသေႇယဝ်ႉ။

(5) ႁွင်ႈၵၢၼ် ၵူၼ်းမိူင်းၵူႈပိူင်ပိူင်[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

လွင်ႈတႃႇၵူၼ်းမိူင်း ၵႂႃႇပႆမႃးငၢႆႈလူမ်လီ (တၢင်း၊ ၶူဝ်၊ ၽၢႆ၊ ၼမ်ႉႁွင်ႈ)ၼၼ်ႉ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၼႆႉ တေလႆႈဢဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်းယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ ၽၢႆႇၽုၵ်ႇသွမ်ႈ၊ ၽၢႆႇၵႃႉၶၢႆ၊ ၽၢႆႇမၢၵ်ႈမီး ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈၵေႃႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၼႆႉ တိုၼ်းမီး ပုၼ်ႈၽွၼ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈ ၽႅၼ်ၵၢၼ်ပၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

(6) ႁွင်ႈၵၢၼ် ၵဵပ်းၶွၼ်ႇ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

တႃႇတေ ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ႁွင်ႈၵၢၼ်ၼႆႉ လႆႈလိူၵ်ႈႁႃ ၽူႈၸိူဝ်းဢၼ်မီး ပၢႆးဝူၼ်ႉ၊ မေႃဢွၼ်ႁူဝ်၊ ႁႂ်ႈပဵၼ် ၽူႈမီးၸၼ်ႉၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁဵတ်းလႆႈယဝ်ႉ။ တေလႆႈၵဵပ်းဢဝ် ၶွၼ်ႇ ၸွမ်းၼင်ႇ ၸၼ်ႉၼႃႈၵၢၼ် ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ။ ဢၼ်တႅပ်းတတ်းပၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေလႆႈၽဵင်ႇမႅၼ်ႈယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၼႆႉ ၵဵပ်းၶွၼ်ႇ တီႈၵူၼ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်း ၼႂ်းမိူင်းၼႆႉသေ ၶိုၼ်းဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ပုၼ်ႈမိူင်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(7) ႁွင်ႈၵၢၼ် လိူၵ်ႈၵူၼ်းပွင်ၵၢၼ်[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

တႃႇပူၵ်းပွင်မိူင်း ႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပေႃးလႆႈ ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ လႅတ်းသႅဝ်းတႅတ်ႈၼႅတ်ႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႈၵၢၼ်ဢၼ်ၼႆႉ တေလႆႈလိူၵ်ႈပၼ် ၽူႈပွင်ၵၢၼ်ယဝ်ႉ။ တႃႇပၢႆးမၢၵ်ႈမီး၊ ပၢႆးသိုၵ်း၊ ပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းလႄႈ ပၢႆးၵူႈလွင်ႈလွင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ႁွင်ႈၵၢၼ်ဢၼ်ၼႆႉ ထတ်းသၢင်ႈသေ လိူၵ်ႈဢဝ်ၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ၽူႈၼၢမ်းႁူဝ် ႁွင်ႈၵၢၼ်ဢၼ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမုၵ်ႉၸုမ်း ၽွင်းငမ်းမိူင်း ယူႇယဝ်ႉ။ ပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ႁွင်ႈၵၢၼ် ၵူႈဢၼ်ဢၼ် တိုၼ်းလႆႈဝႆႉပၼ် ၽူႈဢၼ်ပၼ်လႆႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉသေ ဢုပ်ႉၵၼ်လႆႈ လွင်ႈပွင်ၵၢၼ်မိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵႅမ်မိူင်း(ၵေႃႉ ဢၼ်တေပုတ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း)ၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၼ်းလႆႈလိူၵ်ႈဝႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ယင်းတိုၵ်ႉမီးယူႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵႅမ်မိူင်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ တေလႆႈပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆးငဝ်ႈၵူၺ်း။ ၼႂ်းၵႃႈ လုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ၽႂ်ၵေႃႉလႂ် မီးၼမ်ႉၵတ်ႉသေ တေဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းလႆႈၵေႃႈ တိုၼ်းလိူၵ်ႈဢဝ် ၵေႃႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းယဝ်ႉ။

မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ လွင်ႈဢၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈ ႁႂ်ႈဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇမႃးၼၼ်ႉ ပုၼ်ႈတႃႇဝၢၼ်ႈ မိူင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈ၊ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးသေ မဝ်ႇၵႃး ၼင်ႇႁိုဝ် ပေႃးတေ ၵပ်းသိုပ်ႇမိုတ်ႈၵိုဝ်း လႆႈဢဵၼ်ႁႅင်း ၼွၵ်ႈမိူင်းထႅင်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၼ်းၶတ်းၸႂ်ယူႇ တႃႇသေႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်ယိူင်းဢၢၼ်းတႄႉဝႃႈ“တႃႇတေ တွပ်ႇတႅၼ်းၶႄႇ ၽူႈ ဢၼ်ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်တႆးမႃး ၶၢဝ်းတၢင်း တင်းႁိုင်ၼၼ်ႉ”ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ တႄႇတင်ႈၽႄႈတိူၼ်း သွၼ်ၵၢၼ်သိုၵ်းမႃး တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ မီးတပ်ႉပႆတိၼ်လႄႈ တပ်ႉမႃႉသေ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းသိုၵ်း တေမေႃၵၢၼ်သိုၵ်း ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼၼ်ႉ ၽိုၵ်းသွၼ်ပၼ်တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ ယူႇယဝ်ႉ။ ပၢၼ်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ဢဝ်လၢႆးႁွၵ်ႇ၊ လၢႆးလႅဝ်း၊ လၢႆးလၢပ်ႇ၊ လၢႆးၶွၼ်ႉ၊ လၢႆးမိုဝ်း ပဵၼ်ပိုၼ်ႉၶၢမ်ႇ ၵၢၼ်သိုၵ်းယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းသိုၵ်းၼိုင်ႈၵေႃႉၼႆႉ ပေႃးဝႃႈ လူင်းႁူင်းၽိုၵ်းသွၼ် ၵၢၼ်သိုၵ်းယဝ်ႉသေလႄႈ တေလႆႈဢွၵ်ႇ ၼႃႈသိုၵ်းၼႆႉၸိုင် ထူၵ်းပၼ်ၶူဝ်းၶွင် ၸွမ်းၼင်ႇၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

  1. သၢႆဢႅဝ်ၼင် သဵၼ်ႈၼိုင်ႈ၊
  2. မၢၵ်ႇႁူဝ်လဵၵ်း ႁူၺ်ႇၼိုင်ႈ၊
  3. ၵၢပ်ႇၶႄတူဝ် ဢၼ်ဢဝ်တွင်းႁဵတ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ဢၼ်ၼိုင်ႈ၊
  4. သိူဝ်ႈၼင်ၸူင် ၽိုၼ်ၼိုင်ႈ၊
  5. ႁွၵ်ႇယၢဝ်း မၢၵ်ႈၼိုင်ႈ၊
  6. ၵၢင်ႇ လဝ်းၼိုင်ႈ (ႁႅင်းၵၢင်ႇဢၼ်ၼႆႉ ပိုတ်းသႂ်ႇပုမ်ဝူဝ်း ပေႃးပွင်ႇပဵဝ်ၵႂႃႇ ၵမ်းလဵဝ်ၼႆယဝ်ႉ)
  7. လႅဝ်းယၢဝ်း မၢၵ်ႈၼိုင်ႈ(လႅဝ်းၼႆႉ တၢင်းၽၢႆမၼ်း ၽၢႆတၢၼ်ႇမိတ်ႈထႃႇၼူတ်ႇ)၊
  8. ၵူၼ် သွင်ၽိုၼ်။

သိုၵ်းတႆးမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ သွၵ်းတိၼ်တႄႉ ဢမ်ႇတိုဝ်းဝႃႈၼႆ။ သိုၵ်းၵႅမ်(အရံတပ်သား)တႄႉ ထုၵ်ႈပၼ် ၵၢပ်ႇၶႄတူဝ် ၼင်ၵႂၢႆး (တၢင်ၵၢပ်ႇၶႄတူဝ်တွင်း) ၽိုၼ်ၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ ၵၢပ်ႇၶႄတူဝ်တွင်းတႄႉ ပၼ်မိူၼ်ၵၼ်ယူႇၵူႈပိူင်။

တပ်ႉမႃႉၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ပေႃးတေၶီႇမႃႉ ၵျၢင်ႇသေတိုၵ်းၵတ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈၽိုၵ်းသွၼ်တႄႉတႄႉၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ လူင်းႁူင်းၽိုၵ်းသွၼ်ယဝ်ႉသေ တေဢွၵ်ႇ ၼႃႈသိုၵ်းၸိုင် ၵူၼ်းသိုၵ်း တပ်ႉမႃႉၼိုင်ႈၵေႃႉၼႆႉ-

  1. မႃႉၶီႇ တူဝ်ၼိုင်ႈ၊
  2. ႁွၵ်ႇယၢဝ်း မၢၵ်ႈၼိုင်ႈ၊
  3. လႅဝ်းယၢဝ်း မၢၵ်ႈၼိုင်ႈ၊
  4. သိူဝ်ႈလဵၵ်း ဢၼ်ႁူမ်ႇဢူၵ်း လႄႈ ပုမ် ၽိုၼ်ၼိုင်ႈ၊

ၵူၼ်းသိုၵ်းတပ်ႉမႃႉၼႆႉ ၶဝ်ၵျၢင်ႇ လႅဝ်းလႄႈႁွၵ်ႇ တႄႉတႄႉ။ တၢင်းႁၢႆႉၶဝ်ၼၼ်ႉ ပေႃးတၢၼ်ႇၾီလူးၾီၽၢႆး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ သိုၵ်းတႆးၶီႇမႃႉမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇသႂ်ႇၵွပ်း၊ တႆးၼႆႉ တိုၼ်းၶီႇမႃႉၵျၢင်ႇမႃး ၸဵမ်လႂ်ယဝ်ႉ။ တႃႇတေလုမ်းလႃး ၵူၼ်းဝၢတ်ႇၺႃး ၼႃႈသိုၵ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၼ်းမၵ်းမၼ်ႈ မၢႆမီႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈလီတႄႉတႄႉ။ မၢႆမီႈသိုၵ်း မိူဝ်ႈၼၼ်ႉမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၼႃႇ။ ၽွင်းဢၼ်ပဵၼ် ပၢင်တိုၵ်းယူႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းသိုၵ်း တိုၼ်းတေဢမ်ႇလႆႈႁူၼ်၊ သင်ဝႃႈ ႁူၼ်ၶိုၼ်းၸိုင် ၵေႃႉႁူၼ်ၼၼ်ႉ တိုၼ်းဢမ်ႇပၼ်ႁႂ်ႈလွတ်ႈ၊ ၶုၼ်သိုၵ်းမၼ်း ၽၼ်းတၢႆ တႅပ်းပႅတ်ႈ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈဝၢတ်ႇၺႃးၵေႃႈ တူၺ်းႁွႆးဝၢတ်ႇသေ ၸင်ႇယႃပၼ်ယဝ်ႉ။ ပေႃးဝၢတ်ႇ ၽၢႆႇၼႃႈၸိုင် ယွၼ်ႉဝႃႈ ႁတ်းႁၢၼ်သေ ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ၼႃႈသိုၵ်းလႄႈ လႆႈဝၢတ်ႇၺႃးၼႆသေ ယူတ်းယႃပၼ် ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ သင်ဝၢတ်ႇ ၽၢႆလင်ၸိုင် သွၼ်ႇဝႃႈ ယွၼ်ႉဢမ်ႇႁတ်းတိုၵ်း ဢၢၼ်းပၢႆႈလႄႈ ၵွင်လင် ပိူၼ်ႈၸင်ႇၽၼ်းၺႃး ၽၢႆႇလင်ၼႆလႄႈ တိုၼ်းဢမ်ႇယူတ်းယႃပၼ်သေမဝ်ႇၵႃး“တိုၼ်းဢမ်ႇလူဝ်ႇ ၵူၼ်းၶီႈ ယၢၼ်ႈၶီႈၵူဝ်ၼႂ်းတပ်ႉ”ၼႆသေ ၶုၼ်သိုၵ်းမၼ်း ၽၼ်းတၢႆပႅတ်ႈ ၵမ်းလဵဝ်လူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

မၢၼ်ႈပဵၼ်ၽႂ် ?[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၵူၼ်းၶိူဝ်း ၶျိဢၢၼ်ႇ ဢၼ်တေပဵၼ်မႃး မၢၼ်ႈၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ၶဝ်ပဵၼ် ၵူၼ်းလဵင်ႉသူဝ်း လဵင်ႉပႄႉ တီႈပၢင်ႇပဵင်း ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ ဢိူင်ႇၵၢၼ်ႇၸူႉၼၼ်သေ A.D 713 ၼၼ်ႉၸင်ႇ သိုၵ်းတႆး ၺွပ်းဢဝ်ၶဝ်မႃး ႁဵတ်းၵူၼ်းတူၺ်းမႃႉ သိုၵ်းတႆး။ ဝၢႆးမႃး လူဝ်ႇၵူၼ်းသိုၵ်း ၼမ်လႄႈ တႆးသွၼ်ပၼ်ၶဝ် ၵၢၼ်သိုၵ်း သွၼ်ပၼ် လၢႆးၶီႇမႃႉ ဢဝ်ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းတပ်ႉမႃႉတႆး၊ ၶဝ်ဢမ်ႇ ယူႇသဝ်းၸွမ်းလႆႈ မၢႆမီႈတႆး။ မိူဝ်ႈတႆး လူင်းတိုၵ်းပိဝ်ႇ A.D 832 ၼၼ်ႉ ၶဝ်ၵႂႃႇၸွမ်းလႄႈ လႆႈႁၼ်မိူင်းပိဝ်ႇ၊ ၶဝ်ၶွႆပိဝ်ႇသေ ၶဝ်လၵ်ႉယူႇဝႆႉ ၸွမ်းပိဝ်ႇၽွင်ႈ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ လုၵ်ႉတီႈလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ပၢႆႈၶဝ်ႈ ယူႇၸွမ်းပိဝ်ႇသေ ႁိုင်မႃး ၶဝ်ဢိုၼ်ဢဝ် ပိဝ်ႇၵႂႃႇလွႆးလွႆး၊ ႁိုင်မွၵ်ႈသီႇပၢၵ်ႇ (400)ပီမႃး ၶဝ်ဢိုၼ်ဢဝ်ပိဝ်ႇ ယဵၼ်းပဵၼ်မၢၼ်ႈၵႂႃႇ သဵင်ႈယဝ်ႉလႄႈ ယၢမ်းလဵဝ်ပိဝ်ႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ် မိူင်းတႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ႁႅင်းဢူၽုင်းယႂ်ႇၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈ၊ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၸၼ်ႉသင်၊ ဢၼ်ဢမ်ႇၶိုတ်းၵၢပ်ႈ၊ ဢမ်ႇမီးတၢင်းႁူႉႁၼ် လွင်ႈသင်လႄႈ ယင်းတိုၵ်ႉ လဵင်ႉလူသတ်းယူႇၼၼ်ႉၵူၺ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ လွင်ႈၵၢၼ်သိုၵ်း၊ မၢႆ မီႈၵူႈပိူင်ပိူင်၊ ပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်း ၸိူဝ်းၼႆႉၸိုင် တႆးမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ သွၼ်ပၼ်ၶဝ်မႃး ယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇၸွမ်းလႆႈ မၢႆမီႈတႆးသဵင်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၶဝ်ၵူဝ် မၢႆမီႈတႆးလႄႈ ၶဝ်ၸင်ႇလၵ်ႉပၢႆႈ ဢွၵ်ႇသိုၵ်းတႆးသေ လူင်းၵႂႃႇဢိုၼ်ပိဝ်ႇ၊ ၵႂႃႇယူႇမိူင်းပိဝ်ႇသေလႄႈ ၸင်ႇၽႅဝ်မႃး ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ပၢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

(1) သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် (Si Nu Lo) A.D 649-674[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

မိူဝ်ႈပၢၼ် သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ် ၼႆႉတႄႉ ထုၵ်ႇမေႃၵၼ် တင်းၶႄႇယူႇ၊ မိူဝ်ႈပၢၼ်မၼ်းၼႆႉ တင်းၶုၼ်မိူင်းၶႄႇ ၶၢဝ်သုင်(Kao Tsung)ၼၼ်ႉ ယင်းသူင်ႇ ၽွင်းၶဵဝ်ၸူးၵၼ်သေ ၵပ်းသိုပ်ႇ မိုတ်ႈၵိုဝ်း ပဵၼ်မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ်ယူႇ။ ႁဵတ်းလိၵ်ႈ ပၵ်းပိူင် ၽွမ်ႉၽဵင်ႇႁဵတ်းၵေႃႉၵၼ်ယူႇ။ သိူဝ်လုၵ်ႈလၢဝ်ၼႆႉ မၼ်းယုၵ်ႉဢဝ် လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ လၢဝ်သႅင်(Lo Shang) ပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းယဝ်ႉ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ A.D 674 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(2) လၢဝ်သႅင် (Lo Shang) A.D 674-712[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇတိုၵ်းၵၼ် တင်းၽႂ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ ဢဝ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း သႅင်လၢဝ်ပီ(Shang Lo Pi)ပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းသေ လူႉၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 712 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(3) သႅင်လၢဝ်ပီ (Shang Lo Pi) A.D 712-729[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ပၢၼ် သႅင်လၢဝ်ပီ ၼႆႉ A.D 713 ၼၼ်ႉ မိူင်းလၢၼ်ႉၸၢဝ်ႈ လူင်းမႃးတိုၵ်း မိူင်းပိဝ်ႇ၊ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈပၢၼ် သရေႇၶိတ်ႉတရႃႇ (သရေခေတ္တရာ)၊ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မိူင်းပိဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၸေႃးၶူၺ်းမိၼ်း (စောခွေးမင်း) (A.D 710-716) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပိဝ်ႇသုမ်းသိုၵ်းလႄႈ တီႉၺွပ်းဢဝ် ပိဝ်ႇ မိူဝ်းၸွမ်းႁဵတ်း ၵူၼ်းသိုၵ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉမႃး ပိဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ် မိူင်းဢၼ်လႆႈၶၢမ်ႇ ဢေႃးၸႃႇမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။ တိုၵ်းပိဝ်ႇယဝ်ႉသေ တီႉၺွပ်းဢဝ် ပိဝ်ႇမႃးသေ မဝ်ႇၵႃး A.D 713 မႃး တီႉၺွပ်းဢဝ်မႃး ၵူၼ်းၶိူဝ်း ၶျိဢၢၼ် ၵူၼ်း ဢၼ်တေယဵၼ်းပဵၼ် မၢၼ်ႈၼၼ်ႉ၊ တိုၵ်ႉလဵင်ႉပႄႉ လဵင်ႉလူသူဝ်း ယူႇၸွမ်းပၢင်ႇပဵင်း တီႈဢိူင်ႇ ၵၢၼ်ႇၸူႉသေဢဝ် မႃးႁဵတ်း ၵူၼ်းလဵင်ႉမႃႉ တီႈတပ်ႉလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶျိဢၢၼ်ၼၼ်ႉ ၶဝ် ယၢမ်ႈယူႇၸွမ်းသတ်း ႁူႉထုင်းသတ်းလႄႈ ၸင်ႇၸႂ်ႉၶဝ် ထိင်းသတ်းယဝ်ႉ။ ပၢၼ်သႅင်လၢဝ်ပီၼႆႉ တႄႇတင်ႈ ပူၵ်းပွင် တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ႁွမ်ႁႅင်းသိုၵ်း ႁႂ်ႈယႂ်ႇၵိုၼ်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ယိူင်းဢၢၼ်း တႃႇတေတိုၵ်းၶႄႇၼႆယဝ်ႉ။ သႅင်လၢဝ်ပီ ဢဝ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းသေ လူႉတၢႆၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 729 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင် ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ဝဵင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ မီးတီႈ မိူင်းသႄ(ဢၼ်ၸဝ်ႈပိုၼ်း ၵမ်ႈၽွင်ႈ ႁွင်ႉဝႃႈ မုင်ႈႁဵၼ်ၸဝ်ႈၶႄႇ သမ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ၼၢၼ်းၵႅဝ်ႈ (NAN KIAO))မီးၸဵင်ႇႁွင်ႇ ဝၼ်းတူၵ်း ၵဵင်းရုင်ႉ@ ၵဵင်းႁူင်ႉ@ မိူင်းဢရုင်ႇ တီႈၼႂ်း သိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(4) ပီလၢဝ်ၶုၼ် (Pi Lo Ko)@ Khun Borom @ Boulom A.D 729-748[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ဝၢႆးသေ ဢူႈမၼ်းၸဝ်ႈ သႅင်လၢဝ်ပီ ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူဝ်ႈဢႃႇယူႉလႆႈ(31)ပီ။ ၼႂ်းပိုၼ်းလၢဝ်း ႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ မီးလုၵ်ႈၸဵတ်း(7)ၵေႃႉ။ ၼႂ်းၶႄႇ ႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ မီးလုၵ်ႈၸၢႆးသၢမ်သိပ်း(30)၊ လုၵ်ႈယိင်းသၢမ်သိပ်း(30)သေ ပၼ်ၵႂႃႇဢုပ်ႉ ၵူႈမိူင်းမိူင်းဝႃႈၼႆ။ မူဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ ႁဵတ်းပွႆး ၶိုၼ်ႈႁၢင်ႈႁေႃၼၼ်ႉ မွၵ်ႇပၢင်းဢဝ် ၸဝ်ႈႁူၵ်းမိူင်း(ဢၼ်ပႃး ၼႂ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ)ၶဝ်ၼႆႉ မႃးၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈ ပွႆးၶိုၼ်ႈႁၢင်ႈႁေႃ။ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ လုၵ်ႈလၢင်းၼၢင်းမေးၶဝ် လႆႈၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈ ၵူႈၵေႃႉလႄႈ မိူဝ်ႈၶဝ်မႃးပွႆးၼၼ်ႉ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ဢွႆႇငူၼ်ႉသၢၼ်သေ ဢဝ်တၢႆပႅတ်ႈ သဵင်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ဢႃႇၼႃႇ တႆးႁူၵ်းမိူင်း ၶိုၼ်ႈႁႂ်ႈႁူမ်ႈပဵၼ် ဢႃႇၼႃႇလဵဝ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶိင်း ပၢၼ်ဢူႈမၼ်းမႃး A.D 649-729 ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်မိူင်းလဵဝ်ၵၼ်သေ တႃႉၵေႃႈ လွင်ႈသင်မဝ်ႇဝႃႈ ၸဝ်ႈႁူၵ်းမိူင်းၸွႆႈဝူၼ်ႉ၊ ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်ယဝ်ႉ ၸင်ႇၸၢင်ႈတႅပ်းတတ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈလႆႈ။ ထိုင်မႃး ပၢၼ်ပီလၢဝ်ၶုၼ်တႄႉ လႆႈဝႃႈ မၼ်းႁူပ်ႈသိမ်း ပဵၼ်ဢႃႇၼႃႇလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဢၼ် မၼ်းဢဝ်တၢႆ ၸုမ်းၸိူဝ်းၶဝ် ၸဝ်ႈႁူၵ်းမိူင်းသေ ၵေႃႉဢၼ် ဢမ်ႇပႃးၸွမ်းၼၼ်ႉတႄႉ ၵေႃႉပဵၼ်မေးၼၢင်း ၸဝ်ႈမိူင်းသႅၼ်ၵွၼ်ၶဵဝ်(Ten Cwan Chew) ဢၼ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ သိူဝ် သျှမ် (Tsi Shan)ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉဢမ်ႇၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈ ၸွမ်းလႄႈ ဢမ်ႇထိုင်တီႈလႆႈတၢႆၸွမ်းသေ ၶိုၼ်းဢွၼ်တပ်ႉသိုၵ်း မိူင်းမၼ်းၼၢင်း လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ တိုၵ်းၶိုၼ်း ပီလၢဝ်ၶုၼ်လူးၵွၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢဵၼ်ႁႅင်း ၵူႈယိူင်ႈ ဢမ်ႇပဵင်းၵၼ်လႄႈ မိူင်းမၼ်းၼၢင်း လႆႈသုမ်းၸူး ပီလၢဝ်ၶုၼ်သေတႃႉ မၼ်းၼၢင်းတႄႉ ဢမ်ႇယွမ်းပၼ် ႁႂ်ႈတီႉၺွပ်းလႆႈလႄႈ ၵိၼ်ယႃတၢႆၵႂႃႇ ႁင်းၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼႆႉမႃး မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၸင်ႇပဵၼ် တႂ်ႈႁေႃၶမ်း ၸီႉသင်ႇဢၼ်လဵဝ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းၵေႃႈယႂ်ႇၵႂၢင်ႈ မၢၵ်ႈမႃးသေ မုၼ်ဢူမိူင်းႁႅင်းမႃးတႄႉတႄႉ။ ပီလၢဝ်ၶုၼ်ၼႆႉ ဝၢႆးသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ႁေႃၶမ်းယဝ်ႉၵေႃႈ A.D 729 ၼၼ်ႉ တႄႇတူၺ်းဝၢၼ်ႈတူၺ်းမိူင်း ၽႅဝ်သိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး၊ ပူၼ်ႉလူင်း ပွတ်းသေ ၵႂႃႇတႄႇတင်ႈဝႆႉ မိူင်းတႅင်@ၼႃးၼွႆႉဢွႆႈၼူႉ ဢၼ်မီးယူႇၼႂ်း ဝႅတ်ႉၼမ်ႉ(ၼၢမ်း) တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီလၢဝ်ၶုၼ်ၼႆႉ မီးလုၵ်ႈၸၢႆး ၸဵတ်းၵေႃႉသေ ၵေႃႉဢၼ်မီးၼမ်ႉၵတ်ႉၼၼ်ႉ ပၼ်တႄႇဝၢၼ်ႈတႄႇမိူင်းလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ-

(1) ၶုၼ်လူႇၽူင်း[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

မိူဝ်ႈပႅတ်ႇပၢၵ်ႇပီမိူင်း(8 Century= ၈ ရာစု)ၼၼ်ႉ ၶုၼ်လူႇၽူင်း တႄႇ လူင်ၽရႃႉပၢင်း။ လူင်ၽရႃႉပၢင်းၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ် ပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶႃႈ(Khas)ၶဝ် ယူႇသေ ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၵႂႃႇတိုၵ်းပႄႉယဝ်ႉ တႄႇ လူင်ၽရႃႉပၢင်း ယူႇယဝ်ႉ။ ႁၢၼ်ႉတေႃႇယၢမ်းလဵဝ် ယင်းတိုၵ်ႉပဵၼ် ၶိူဝ်းၶုၼ်သၢႆသိုပ်ႇ ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼႆႉ ၽွင်းငမ်းဝႆႉယူႇ။ ၶုၼ်လူႇၽူင်း တႄႇလူင်ၽရႃႉပၢင်းယဝ်ႉ ႁဵတ်းၶုၼ်ၽွင်းငမ်း ယူႇသေ ဝၢႆးဢူႈမၼ်းၸဝ်ႈ လူႉယဝ်ႉ ဢဝ်လုၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ ၶုၼ် သဝ(Sawa) ၽွင်းငမ်းဝႆႉ လူင်ၽရႃႉပၢင်းသေ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇမႃး ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

(2) တၢဝ်ႉၵမ်ၽွင်း[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

လုၵ်ႈၸၢႆး ပီလၢဝ်ၶုၼ် ထႅင်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ တၢဝ်ႉၵမ်ၽွင်း(Phong)(ၼႂ်းပိုၼ်းလၢၼ်ႉၼႃး ႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ သႅင်ႁူဝ်ၼဝၢတ်ႉ(Singhonawat)ၼႆႉ မႃးတိုၵ်းဢဝ် ဢီႈဝ(Wa)လႄႈ ၶူမ်(Khoms)သေ တႄႇတင်ႈမိူင်း ၵဵင်းသႅၼ် မိူဝ်ႈ A.D 773။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ပၼ်မႃးၸွမ်း ၶႃႈဝၢၼ်ႈမိူင်းသႅၼ်ၼိုင်ႈ(100,000)ၼႆယဝ်ႉ။

(3) ၶုၼ်ၾႃႉရမ်း[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ၶုၼ်ၾႃႉရမ်း Khun Phalaran ၸမ်ႉ လႆႈၵႂႃႇၽွင်းငမ်း ၼွင်သႄ ယူႇယဝ်ႉ။

(4) ၶျၢတ်ႉၶျွင်ႇ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

လုၵ်ႈၸႆးၸဝ်ႈၸိုဝ်ႈ ၶျၢတ်ႉၶျွင်ႇ(Chet Chaung)ၵႂႃႇတႄႇ မိူင်း ၵဵင်းၶႂၢင်၊ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၵဵင်းၶႂၢင်ၼႆႉ တိုၵ်ႉပဵၼ် သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းမၼ်းၸဝ်ႈ သိုပ်ႇၽွင်းငမ်းဝႆႉယူႇ။

(5) ၶျူးသွင်း[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

လုၵ်ႈၸဝ်ႈ ၶျူးသွင်း(Chu Song)လူင်းၵႂႃႇတႄႇ သိပ်းသွင်ၸဝ်ႈတႆး(သိပ်းသွင်ၶုၼ်တႆး) @ တူင်ႇၵိၼ်းသေ ၽွင်းငမ်း။

(6) ၶွမ် @ ၶရွမ်(Krom)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

လုၵ်ႈၸဝ်ႈၸိုဝ်ႈ ၶွမ် @ ၶရွမ်(Krom) လူင်းတႄႇ မိူင်း ၶမွၼ်(Kammuon) (ယၢမ်းလဵဝ်ပဵၼ် တႃႈၶႅၵ်ႇ ဢၼ်မီးတီႈ ၵႄႈလႅၼ်လိၼ် မိူင်းလၢဝ်း လႄႈ မိူင်းၶမဵၼ် ယၢမ်းလဵဝ်)ၼၼ်ႉသေ ၽွင်းငမ်း။

(7) ဢိၼ်း(In)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ဢိၼ်း(In) သမ်ႉၵႂႃႇတႄႇသေ ဢုပ်ႉမိူင်း ဢယူၵ်ႉတယ။ သၢႆသိုပ်ႇၶိူဝ်းၶုၼ် ဢယူၵ်ႉတယၼႆႉတႄႉ သုတ်းႁၢႆဝၢႆးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈၽွင်း မၢၼ်ႈၶဝ်ႈတိုၵ်းယႃႉ A.D 1768 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ A.D 737 ၼၼ်ႉ လႅၼ်လိၼ်တီႉပႅတ်ႉ လႆႈတူၵ်းၵႂႃႇ တႂ်ႈၶႄႇလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ် တေလႆႈၶိုၼ်းၼၼ်ႉ တီႉပႅတ်ႉၶဝ် ၶႂ်ႈတိုၵ်းၶိုၼ်းၶႄႇသေ ဢဵၼ်ႁႅင်း ဢမ်ႇၵုမ်ႇထူၼ်ႈလႄႈ ယွၼ်းတၢင်းၸွႆႈထႅမ်မႃး တီႈမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တီႈပီလၢဝ်ၶုၼ်။ ၶႄႇ ၵူဝ်သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶဝ်ႈၸွႆႈလႄႈ ပွႆႇသိုၵ်းၶဝ် လူင်းမႃးတိုၵ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ။ ပီလၢဝ်ၶုၼ် ပွႆႇလုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ၵေႃႉပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်း ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼၼ်ႉ ၵေႃႉဢွၼ်ႁူဝ် သိုၵ်းတႆး တိုၵ်းၶႄႇလႄႈ ၶႄႇလႆႈတူၵ်းသုမ်း ၼမ်တႄႉတႄႉ။ ၶႄႇၶဝ် ၸင်ႇၸွမ်းၸူးတႆးသေ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈ မၵ်းမၼ်ႈ လွင်ႈၵတ်းယဵၼ် ပဵၼ်မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ် မိူဝ်ႈ A.D 745 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ပီလၢဝ်ၶုၼ်ၼႆႉ တင်းၶုၼ်ၶႄႇ ၶိူဝ်းထၢင်ႇၸူဝ်းႁူၵ်း သိုပ်ႇမိၼ်ႉတီ(Ming Ti))ၼႆႉ တႆးလႄႈၶႄႇ လႆႈထုၵ်ႇမေႃၵၼ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။

A.D 739 ပီလၢဝ်ၶုၼ် ၶၢႆႉမိူင်းသေ (ဢၼ်မီးပွတ်းၸၢၼ်းယူႇၼၢၼ်ႇ)သေ ၶိုၼ်ႈမိူဝ်းပူၵ်း ဝဵင်းႁေႃၶမ်း တီႈၽၢႆႇၸၢၼ်း တႃႇလီၾူး၊ ၽၢႆႇတူၵ်း ၼွင်ဢၢင်ႇႁူၺ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်း တႃႇဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းလႄႈ တၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝဵင်းဝႃႈ တႃႇႁူဝ်(Ta Ho))ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ပီလၢဝ်ၶုၼ်ၼႆႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်း၊ ဢဵၼ်ႁႅင်းမိူင်း ပဵၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇမႃး တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈလႄႈ ထိုင်တီႈ ၶႄႇလႄႈတီႉပႅတ်ႉ(တူၾၢၼ်ႇ)ပေႃးလႆႈ တူၵ်းၸႂ်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢၼ်ၶႄႇ လႄႈ တီႉပႅတ်ႉတိုၵ်းၵၼ်ၼႆႉ မႃးတုမ်ႉတိူဝ်ႉၺႃးပႃး လႅၼ်လိၼ်တႆး မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆလႄႈ ယင်းၵႂႃႇတိုၵ်း တီႉပႅတ်ႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ တႆး၊ ၶႄႇ လႄႈ တီႉပႅတ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်သၢမ်ၶႃၵဵင်းသေ ၶႄႉၶဵင်ႇ ဢဵၼ်ႁႅင်းၵၼ်မႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၶႄႇ လႄႈ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇႁတ်းသႂၢင်းမဝ် ၼိူဝ်တႆးၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူဝ်ႈပၢၼ် ပီလၢဝ်ၶုၼ်ၼႆႉ ၶႄႇတေၽုၺ်ႇတၢင်း တႄႇဢဝ်လႅၼ်လိၼ်ၶႄႇ လႄႈ တီႉပႅတ်ႉ ၸပ်းၵၼ် တီႈဢိူင်ႇဝူႇၶျၢၼ်ႇ တေႃႇထိုင် ဝႅတ်ႉၼၢမ်းပွတ်းၼိူဝ်(တူင်ႇၵိၼ်း)ၼႆလႄႈ တီႈဢၼ်သဵၼ်ႈတၢင်း တေလႆႈလတ်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉ မီးၵူၼ်းၶိူဝ်း လၢဝ်းလၢဝ်း@မူးသိူဝ်းၶဝ် ယႃႉၵဝ်းဝႆႉယူႇလႄႈ ၶႄႇ ၸင်ႇလႆႈယွၼ်း တၢင်းၸွႆႈထႅမ်မႃး တီႈတႆးမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈဝႃႈ ပဵၼ် မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ်ၼႆလႄႈ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵေႃႈ လႆႈလူင်းၸွႆႈယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းတႆး လႆႈယႂ်ႇမၢၵ်ႈမႃး တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈလႄႈ ၶႄႇၶဝ်ၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ပဵၼ် မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ် သေတႃႉၵေႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉၸႂ် ၸိုၼ်းလီတေႃႇတႆး။ ၵူဝ်ၵေႃႈ ၶႄႇၶဝ် လွမ်ၵူဝ် ဢဵၼ်ႁႅင်းတႆးမႃးယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢမ်ႇႁတ်း ပိုတ်ႇၼႃႈသိုၵ်းတေႃႇတႆး။ သိုပ်ႇႁဵတ်း ဢူၺ်းလီၵၼ်ယူႇသေတႃႉ ၶဝ်ႁႃလၢႆး တေယႃႉၵဝ်းလႆႈ တႆးၼၼ်ႉယူႇ တႃႇသေယဝ်ႉ။ ပီလၢဝ်ၶုၼ်ၼႆႉ ဢဝ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းသေ ဢႃႇယူႉလႆႈ ႁႃႈသိပ်းဢဵတ်း(51)ပီ လႆႈၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 748 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တၼ်းလႆႈပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်း သၢဝ်း(20)ပီယူႇယဝ်ႉ။

(5) ၶုၼ်လူႇၽူင်း (Ko Lo Feng) @ ၶုၼ်လူင်(A.D 748-778)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼႆႉ ၼႂ်းၵႃႈ ပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းပဵၼ် ၵေႃႉၵတ်ႉၶႅၼ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႆလႄႈ ၶႄႇၶဝ်ၵေႃႈ ၵူဝ်မၼ်းသေ မဝ်ႇၵႃး ယွမ်းႁပ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်ငိူၼ်ႈၶုၼ်မၼ်ႈၵႅၼ်ႇ ၼႆသေ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ၸင်ႇဢဝ် လုၵ်ႈယိင်း မႃးသၢၵ်ႈထိုင် ႁႂ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈပႂ်ႉ ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼႆႉယဝ်ႉ။ လႆႈဝႃႈ ၶႄႇယွမ်းၸူး သိုပ်ႇႁႂ်ႈပဵၼ် ဢူၺ်းလီၵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ A.D 739 ဢၼ်ဢူႈမၼ်းၸဝ်ႈ ၶၢႆႉဝဵင်းႁေႃၶမ်းသေ တၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝဵင်းႁေႃၶမ်းဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်ဝဵင်းတႃႇႁူဝ်ၼႆၼၼ်ႉ ထိုင်ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈမႃး A.D 748 ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈဝႃႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်တႃႇလီ မိူင်းႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ဝႃႈၼႆသေ မႄးလၢႆႈၸိုဝ်ႈ ဝဵင်းႁေႃၶမ်း ‘’’တႃႇႁူဝ်’’’ ၼၼ်ႉ ပဵၼ်’’’တႃႇလီ’’’ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇလီၼႆႉ ယင်းမီးယူႇ ၼႂ်းယူႇၼၢၼ်ႇ တေႃႇထိုင်ႁၢၼ်ႉၼႆႉ ၶႄႇတႄႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ‘’’တႃလီးၾူး’’’ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ် ၶႄႇလႄႈတႆး လႆႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼႆႉ တီႈၼႂ်းပပ်ႉ ပိုၼ်းၵဝ်ႇၶႄႇ Chiu T'ang Shu, Chapter 197 on Nan Chao}}”ၼၼ်ႉ ႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ-

  • “ဝၢႆးသေ ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းယဝ်ႉ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်းၼၼ်ႉ ၽူႈဢၼ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶႄႇၶဝ် တီႈ ၵျႅၼ်ႇၼၢင်း (Chien Nan) (ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ် ဢိူင်ႇပူႇၶျွမ်ႇ)ၼၼ်ႉ ဝႆႉၸႂ်ၵႅပ်ႈသေ မဝ်ႇၵႃး မေႃၸႂ်ပိတ်းၶေႃးလွတ်း ဢမ်ႇမေႃၵပ်းသိုပ်ႇ ႁဵတ်းၵေႃႉၵူၼ်း၊ ၶုၼ် ၵေႃႉဢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းၵေႃႉ ဢိူင်ႇယူႇၼၢၼ်ႇ တၢႆႇသျႃဝ်ႇ(Tai Shou Prefeet))ၼၼ်ႉၵေႃႈ သမ်ႉမေႃပႅတ်ႉလႅၼ်၊ မေႃၶႂ်ႈလႆႈၼႃႈ၊ မေႃမၢပ်ႇလၢတ်ႈၽၢမ်းပဵၼ်ၸူး ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ။ တၢႆႇသျႃဝ်ႇၼႆႉ လၵ်ႉၵူတ်ႉမေး ၶုၼ်လူႇၽူင်းသေမဝ်ႇၵႃး ၼင်ႇၵႃႈ ဢၼ်မၼ်းၶႂ်ႈလႆႈၼၼ်ႉ ပွႆႇၵူၼ်းမၼ်း မႃးတုၵ်းယွၼ်း တီႈ ၶုၼ်လူႇၽူင်း၊ ပေႃးယွၼ်းဢမ်ႇလႆႈ သမ်ႉသႄႉသမ်ႇမုၵ်ႈပုၵ်ႈၶၢတ်ႈ လႃႇၵႂၢမ်း ဢမ်ႇလီသင် တေႃႇၶုၼ်လူႇၽူင်း၊ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ သမ်ႉပၢႆဝႃႈ ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼႆႉ မိူၵ်ႈလိူင်းႁၢႆႉၼႃႇ၊ ပႄႉၵိၼ်ၵူၼ်းမိူင်း တႄႉတႄႉၼႆသေ တၢင်ႇလၢတ်ႈထိုင် ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈလူင်မၼ်းၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ”

လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ၶုၼ်လူႇၽူင်း ႁူႉထိုင်ၶိုၼ်းယူႇ၊ မိူဝ်ႈတႄႇတႄႉ ၶုၼ်လူႇၽူင်း ယိူၼ်ႉၵၼ်ႈလႆႈယူႇသေတႃႉ ၵွႆႈယူႇၵွႆႈၼႃႇမႃး တိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ၶုၼ်လူႇၽူင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၽွမ်ႉၸႂ်လႆႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် မၼ်းၸင်ႇ ၸႂ်ႉၵူၼ်းသိုၵ်းမၼ်း ၵႂႃႇဝႅတ်ႉႁိူၼ်း တၢႆႇသျႃဝ်ႇၼၼ်ႉသေ ၽၼ်းတၢႆပႅတ်ႈ မိူဝ်ႈ A.D 750 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶႄႇၶဝ်ၵေႃႈ တီႉၺွပ်းဢဝ်ဝႆႉ ၵူၼ်းသိုၵ်းၶုၼ်လူႇၽူင်း ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ A.D 751 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈလူင်ၶႄႇၼၼ်ႉ သူင်ႇမႃး ၵူၼ်းသိုၵ်းမၼ်း ဢဝ်ႁူမ်လူမ်ႈ လႅၼ်လိၼ်ၶႄႇလႄႈ တႆးထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ၶုၼ်လူႇၽူင်းၵေႃႈ ဝူၼ်ႉဝႃႈ ပဵၼ် မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ်ၼႆလႄႈ မၼ်းၸင်ႇပွႆႇၵႂႃႇ ၽွင်းၶဵဝ်မၼ်း မွၵ်ႇလၢတ်ႈ ယွမ်းႁပ်ႉၵႂႃႇ တၢင်းၽိတ်းမၼ်းယူႇသေတႃႉ ၶႄႇဢမ်ႇၶႂၢင်းပၼ်သေ မဝ်ႇၵႃး တီႉၺွပ်းမတ်ႉဢဝ်ဝႆႉ ၵူၼ်းဢၼ်မၼ်းသူင်ႇၵႂႃႇၼၼ်ႉ သဵင်ႈသဵင်ႈလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ သမ်ႉၶိုၼ်ႈပွႆႇၵႂႃႇထႅင်ႈ ၽွင်းၶဵဝ်မၼ်း ၵႂႃႇယွၼ်းဢဝ်ၶိုၼ်း ၵူၼ်းဢၼ်ၶႄႇၶဝ် တီႉၺွပ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ၶူဝ်းၶွင် ဢၼ်ၶႄႇၶဝ် ႁိမ်ဢဝ်ၵႂႃႇ ၵူႈယိူင်ႈယိူင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းသင်ႇၵႂၢမ်းၵႂႃႇပႃးဝႃႈ - “မိူဝ်ႈလဵဝ် တီႉပႅတ်ႉၶဝ် ၽႅဝ်မႃး တီႈၼႂ်းလႅၼ်လိၼ် ႁဝ်းယူႇယဝ်ႉ၊ လွင်ႈဢၼ်ႁဝ်း ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပေႃးဢမ်ႇယွမ်း ၽွမ်ႉပၼ်ၸိုင် ဝၢႆးၼႆႉမႃး ႁဝ်း(တႆး) တေဢမ်ႇပဵၼ်ၸႂ်သူလႆႈယဝ်ႉ”ၼႆသေတႃႉ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈလူင်ၶႄႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၽွမ်ႉၸွမ်း လွင်ႈဢၼ်တုၵ်းယွၼ်းၼၼ်ႉသေ မဝ်ႇၵႃး ပၢႆတီႉၺွပ်းဢဝ်ပႃး ၽွင်းၶဵဝ် ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ သူင်ႇသင်ႇၵႂၢမ်းၵႂႃႇထႅင်ႈ ၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵႃး ပွႆႇသိုၵ်းၶႄႇလူင်းမႃး ႁႂ်ႈထိုင် တႃႇလီ(Ta Li)၊ ၶဝ်ႈမႃးထိုင်တီႈ ပႄႉငၢႆႈ(Peh Ngai) ဢၼ်မီးႁိမ်း တႃႇလီၼၼ်ႉလႄႈ သိုၵ်းတႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ႁပ်ႉတိုၵ်းသိုၵ်းၶႄႇ၊ သိုၵ်းၶႄႇ ဢမ်ႇပႄႉသိုၵ်းတႆး၊ ၶႄႇၶဝ် တူၵ်းသုမ်း တင်းၼမ်သေ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈႁူၼ်ပၢႆႈမိူဝ်းၵႂႃႇ ၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ၶႄႇ ဢမ်ႇႁဵတ်းလီတေႃႇ မၼ်းၸဝ်ႈ လၢႆပွၵ်ႈလၢႆၶႃႇယဝ်ႉလႄႈ ထိုင်မႃး A.D 752 ၸိုင် ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၸင်ႇႁူမ်ႈပဵၼ် ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းတီႉပႅတ်ႉယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်မၼ်းၸဝ်ႈသေ ယိုၼ်ႈသူင်ႇပၼ် မိၵ်ႈၸုမ်ႈၶမ်း ဢၼ်ၼိုင်ႈသေ မဝ်ႇၵႃး ၶိုၼ်ႈၸိုဝ်ႈပဵၼ်သဵင် တုင်တီ(Tung Ti) (နေမဝင်ဘုရင်) ၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ႁႂ်ႈပဵၼ် လွင်ႈမၢႆတွင်း ဢၼ်လႆႈတိုၵ်းပႄႉသိုၵ်းၶႄႇ တီႈပႄႉငၢႆႈၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ လွင်ႈဢၼ်ၶႄႇ ပႄႉၵိၼ်မႃးၼႆႉ ယိၼ်းၸဵပ်းၸႂ်ၼႃႇလႄႈသင်၊ ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ် တီႈဢၼ်မၢႆတွင်းၼႆလႄႈ ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၸင်ႇတႅမ်ႈသဝ်ႁိၼ် ဢၼ်ၼိုင်ႈဝႆႉ ၼႂ်းႁေႃၶမ်းမၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈသဝ်ႁိၼ်ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ-

  • “ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၵဝ် ဢၼ်ပူၼ်ႉမႃးၸိူ ဝ်းၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈပဵၼ် ၶီႈၶႃႈၶႄႇၵေႃႈ မီးမႃး၊ ၵေႃႉ ဢၼ်ယၢမ်ႈတူၵ်း တႂ်ႈမိုဝ်းၶႄႇ ပႄႉၵိၼ်မႃးၵေႃႈ မီးမႃးတင်းၼမ်၊ ၵေႃႉ ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ် ဢူၺ်းလီၵၼ် လႄႈ လႆႈသူးမိၵ်ႈၶမ်း တီႈၶႄႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ယၢမ်ႈမီးမႃး တင်းၼမ်ယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ...တႄႇဢဝ်ယၢမ်းလဵဝ် ပၢၼ်ၵဝ်ၼႆႉၵႂႃႇ တေႃႇထိုင် ၸိူဝ်ႈလုၵ်ႈပၢၼ်လၢၼ်ၵဝ် ဢၼ်တေပုတ်ႈတႅၼ်း တႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၵဝ်ၵႂႃႇ မိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈပႅတ်ႈ ပိူင်ၵႂႃႇလႃႈ...ၵဝ်ပွႆႇဝၢင်းပၼ်ယဝ်ႉ။ ယႃႇဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်း ဢူၺ်းလီၶႄႇယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ ၽွင်းၶဵဝ်ၶႄႇၶဝ် ၽႅဝ်မႃး ထၢမ်ၵပ်းသိုပ်ႇၸိုင် ၸူဝ်းၵၼ် ၸီႉၼႄ လိၵ်ႈသဝ်ႁိၼ်ၼႆႉသေ ၼႄးဝႃႈ ၵဝ်ပဵၼ်ၵေႃႉတႅမ်ႈပိုၼ်းၼႆတႃႉ... ပုၼ်ႈတႃႇတေပဵၼ် ၶီႈၶႃႈတႂ်ႈမိုဝ်းၶႄႇ ထႅင်ႈတႄႉ ၽႂ်ၵေႃႈ ယႃႇႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်ထႅင်ႈ...”

တႅမ်ႈဝႆႉ ၼင်ႇၼႆယူႇယဝ်ႉ။ A.D 753 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်သိုၵ်းၶႄႇ လီမီ(Li Mi) ဢွၼ်ႁူဝ်သိုၵ်းၶဝ်သေ လူင်းမႃးတိုၵ်း တႃႇလီ သိုၵ်းတႆး မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ႁူပ်ႇပၼ်ၶဝ်လႄႈ သိုၵ်းၶႄႇၶဝ် တၢႆပဵၼ်ၵေႃႇပဵၼ်ၵွင်၊ ၵူၼ်းပၢၵ်ႇ(100)ၼိုင်ႈၼႆႉ တၢႆၵဝ်ႈသိပ်း(90)ၵေႃႉ၊ ၶဝ်ဢမ်ႇပႄႉ သိုၵ်းတႆးလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁူၼ်မိူဝ်း ၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ A.D 755-756 ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇ မိူင်းၶႄႇပွတ်းတူၵ်း ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တၢၵ်ႉ (Tark) ဢႅၼ်ႇလူႇသျႅၼ်ႇ(An Lu Shan)ၼၼ်ႉ ၸူဝ်းၵၼ် လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶိုၼ်းၶႄႇ၊ ယၢမ်းၼၼ်ႉမႅၼ်ႈၽွင်း ၶႄႇသုၵ်ႉၸႂ်ယူႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၶုၼ်လူႇၽူင်းၵေႃႈ ၸင်ႇဢွၼ်ဢဝ် ၵူၼ်းၶဝ်ႈတိုၵ်း သိမ်းဢဝ်လႆႈ ဝဵင်းၸုၺ်ႇၵျူဝ်(Sui Chou)၊ ႁူၺ်ႈတုင်(Hui Tung)ယူႇယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇတူၵ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မႃးသိမ်း ဢဝ်လႆႈပႃး ၵူၼ်းၶိူဝ်း ယုၼ်ႇၶျွၼ်ႇ(Hsun Chuan)ၼၼ်ႉထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ၶုၼ်လူႇၽူင်း တိုၵ်းပႄႉလႆႈ ၶႄႇပွတ်းၼိူဝ် ယူႇၼၢၼ်ႇသေယဝ်ႉ ဢမ်ႇၵႃး တႃႇတေ ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ် တၢင်းတီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းၶိုၼ်းၶၢႆႉ ၼႃႈသိုၵ်း မႃးၽၢႆႇတူၵ်းထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ၶႄႇၼႆႉ တီႈတီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ မၼ်းလႆႈသုမ်းသိုၵ်းသေမဝ်ႇၵႃး ၼႂ်းမိူင်းၵေႃႈ သုၵ်ႉယုင်ႈလႄႈ တႃႇတေၶိုၼ်းလူင်း မႃးတိုၵ်းတႆးထႅင်ႈတႄႉ ဢမ်ႇမီးငဝ်းလၢႆးမၼ်းလႆႈယဝ်ႉ။ တႃႇတေလႆႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်းလႄႈသင်၊ တႃႇတေလႆႈ ငိုၼ်းတွင်းလႄႈသင်၊ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၸင်ႇၶႂၢၵ်ႈၼႃႈသိုၵ်းလူင်းမႃး ၽၢႆႇၸဵင်ႇၸၢၼ်း ဝၼ်းတူၵ်းၼႆႉထႅင်ႈယူႇယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ A.D 754 ၼၼ်ႉ သိုၵ်းၶုၼ်လူႇၽူင်း လုၵ်ႉတီႈ ၵၢင်ဢိူင်ႇဝူႇၶျွၼ်ႇသေ ၶဝ်ႈမႃးၼႂ်း မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းႁွင်ႇ (ယၢမ်းလဵဝ်)ဢၼ်ပဵၼ် မိူင်းၶၢင်ယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ သိမ်းဢဝ်ၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်း ၼိူဝ်လွႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်တႂ်ႈမိုဝ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ယူႇယဝ်ႉ။ တီႈ ပူႇထဝ်ႈ @ ပူႇတႂ်း(ပူတာအို)ၼၼ်ႉ မၼ်းမႃး ပၵ်းတပ်ႉသေ ယူႇသဝ်းၵႂႃႇ ပီၼိုင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။ တီႈသၼ်လွႆ မိူင်းၶၢင်၊ မိူင်းၶျၢင်း ယၢမ်းလဵဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တိုၼ်းမီးတႆး ယူႇဝႆႉၸဵမ်ၼၼ်ႉ မႃးယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ် ပူႇထဝ်ႈ သိုပ်ႇၵႂႃႇထႅင်ႈ ထိုင် ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ယုင်ၶျွင်ႇတေႃႇ ၼမ်ႉမႄႈၶႃႉ(မေခမြစ်) ၶိုၼ်ႈထိုင် တိၼ်လွႆၼမ်ႉၵၢမ်ႈ ၵွင်တႅင်(Kuang Tang)တီႈၸွမ်းတၢင်းၵေႃႈ ပၵ်းတပ်ႉဝႆႉသေ ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။ တပ်ႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဝႆႉဝႃႈ တႃႇၵပ်းသိုပ်ႇ တီႉပႅတ်ႉငၢႆႈလႄႈ ပုၼ်ႈတႃႇမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တေပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ တိုၵ်ႉပဵၼ် ပိဝ်ႇႁႅင်း မႅၼ်ႈပၢၼ်သရေႇၶိတ်ႉတရႃႇ(သရေခေတ္တရာ)ၼၼ်ႉသေ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပိဝ်ႇ ထုၼ်ႇတုၼ်းမိၼ်း (ထွန်တွန်းမင်း)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းလႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ ပေႃးပဵၼ် မိူင်းဢၼ်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တိုၵ်းပႄႉၼၼ်ႉၸိုင် တိုၼ်းပဵၼ် တႂ်ႈမိုဝ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵႂႃႇသေလႄႈ ၵူၼ်းၸၢႆး တေလႆႈႁဵတ်း သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁဵတ်း သိုၵ်းၵေႃႈ တိုၼ်းလႆႈၶဝ်ႈႁဵတ်းပၼ် ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ (8-9)ပၢၵ်ႇပီမိူင်းၼၼ်ႉ တီႈႁိမ်းၼမ်ႉ မႄႈလီႉၶႃႉ(မလိၶ)ၼၼ်ႉ ႁၼ်မေႃႇၶမ်း၊ ၽၢႆႇတူၵ်း ယုင်ၶျွင်ႇယၢၼ်သိပ်းပႅတ်ႇ(18)လၵ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉၶုတ်းလႆႈ ပယိၼ်းသႅင်လိူင်၊ ၼိူဝ်လွႆႁိမ်းၼမ်ႉ မႄႈၶႃႉ ၵႄႈမိူင်းၵွင်လႄႈ မျိတ်ႉၵျီးၼႃး၊ တီႈ သႅၼ်ဝီသမ်ႉ မေႃႇၵိူဝ်လႄႈ ၶဝ်ႁူင်ၵိူဝ်။ ၼႆႉ ပဵၼ် ၼႃႈၵၢၼ် ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ပိူင်ၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၸုမ်းဢၼ် ႁဵတ်းပၼ်ၵၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၸိုင် ပဵၼ်ၸုမ်းဢၼ် ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁဵတ်းသိုၵ်းလႄႈ ၵူၼ်းဢၼ်တီႉၺွပ်းလႆႈမႃး ၼႂ်းပၢင်သိုၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼိူဝ်ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇလႆႈမႃးၼၼ်ႉ တႃႇႁူဝ်ပၢၵ်ႇၸဵတ်းသိပ်း-ပႅတ်ႇသိပ်း(70%-80%)သမ်ႉ ပဵၼ်တႃႇၽၢၼ်ႇတႃႇ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈသေ ဢၼ်လိူဝ်ၼၼ်ႉ ပၼ်ၶိုၼ်းၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈပၼ်ၶွၼ်ႇ တီးမိူင်းၶိုၼ်းသေ ဢမ်ႇလႆႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်း ႁဵတ်းသိုၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼႆႉၵေႃႈ ပိဝ်ႇယွမ်းပဵၼ် မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶဝ်လႆႈ သၢၵ်ႈၶွၼ်ႇၸူးမိူ င်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မုၼ်ဢူၽုင်းႁႅင်းပိူင်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ထိုင်မိူင်းမၢၼ်ႈ (ယၢမ်းလဵဝ်)ပွတ်းၵၢင် တေႃႇပွတ်းၼိူဝ်ယဝ်ႉ။ ပၢၼ်ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼႆႉ ၵေႃႉဢၼ်မၼ်း လႆႈၸႂ်ယႂ်ႇဢိင်ပိုင်ႈၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၽူင်းၵႅဝ်ႈယီႈယဝ်ႉ။ ၽူင်းၵႅဝ်ႈယီႈၼႆႉ မိူဝ်ႈ A.D 764 ၼၼ်ႉ မၼ်းတႄႇတင်ႈဝဵင်း၊ ႁႂ်ႈပဵၼ် ဝဵင်းႁႄႉၵင်ႈ ၼႃႈသိုၵ်းၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ပဵၼ်ဝဵင်းၶျေႇတုင် (Che Tung)@ ၸႄႈတွၼ် @ ၵူၺ်ႇမိင်ႇယဝ်ႉ။ ၽူင်းၵႅဝ်ႈယီႈၼၼ်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ဢူႈမၼ်း ၶုၼ်လူႇၽူင်း ယင်းပႆႇၼွၼ်းၽႄးၼၼ်ႉ မၼ်းလူႉဢွၼ်တၢင်းလႄႈ မၼ်း ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈပဵၼ် ၶုၼ်မိူင်း။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၸင်ႇယုၵ်ႉဢဝ် လုၵ်ႈၸၢႆးၽူင်းၵႅဝ်ႈယီႈ ယီႈမုၼ်သုင်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းယဝ်ႉ။
ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼႆႉ မီးလုၵ်ႈယိင်းႁၢင်ႈလီ ၼၢင်းၾႃႉၾပ်ႉဝတီႇ ၼႆၵေႃႉၼိုင်ႈ၊ ယွၼ်ႉဝႃႈ ႁၢင်ႈလီၼႃႇလႄႈ မိူင်းလႂ်ၵေႃႈ မႃးယွၼ်း၊ ထိုင်မိူဝ်ႈ A.D 674 ၼၼ်ႉ ၽူႈ ဢၼ်မီး ၼမ်ႉၵတ်ႉသေပိူၼ်ႈ ၶုၼ်တိုင်းၶမ်း ဢၼ်ယူႇ ၸႄႈတွၼ်ႈ(မိူင်းမၢဝ်း)ၼၼ်ႉ ၸင်ႇမႃးလိူၵ်ႈလႆႈပဵၼ် လုၵ်ႈၶူၺ် ၶုၼ်လူႇၽူင်းယဝ်ႉ။ ၶုၼ်လူႇၽူင်းၵေႃႈ ၸင်ႇၸႂ်ႉလုၵ်ႈၶူၺ်မၼ်း ၶုၼ်တိုင်းၶမ်း ၶိုၼ်းမိူဝ်းႁဵတ်း ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢဝ်း(မိူင်းတိူင်းၶေႃ)ၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ၊ တႄႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး မိူင်းမၢဝ်းၼၼ်ႉ မီး ၸဝ်ႈၾႃႉ ၵေႃႉဢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ၽွင်းငမ်းမိူင်းမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၼႆႉပဵၼ်ပိုၼ်းၸဝ်ႈၾႃႉ တႆးသျှမ် တႄႇမႃးယူႇယဝ်ႉ။ A.D 778 ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင်မၼ်းၸဝ်ႈ တၢႆၵႂႃႇ မၼ်းၸဝ်ႈ ယင်းဢမ်ႇၶိုၼ်း ႁဵတ်းၵေႃႉၶႄႇ၊ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸဵပ်းၸႂ်တေႃႇၶႄႇ တေႃႇထိုင် ပေႃးၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(6) ယီႈမုၼ်သုင် (Imouhsiin) A.D 778-808[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ၶုၼ်ၵႅဝ်ႈယီႈ ပဵၼ်လၢၼ်ၸၢႆး ၶုၼ်လူႇၽူင်းယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် ပၢၼ်ၶုၼ်လူႇၽူင်း A.D 751 တေႃႇထိုင် ပၢၼ် ယီႈမုၼ်သုင် A.D 794 ႁိုင်သီႇသိပ်းသၢမ်(43)ပီ ပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်တႆး ၸင်းၶႄႇတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇႁဵတ်း ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇထိုင် A.D 794 ဢႃႇယူႉယီႈမုၼ်သုင် ၵိၼ်မိူင်း ႁိုင်လႆႈ သိပ်းႁူၵ်း(16)ပီယဝ်ႉၸိုင် ပဵၼ်မႃး လွင်ႈဢၼ်လႆႈၸဵပ်းၸႂ် ၼိူဝ်တီႉပႅတ်ႉတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈယီႈမုၼ်သုင် တႄႇပဵၼ်ၸဝ်ႈ ႁေႃၶမ်းၼၼ်ႉ ၶႄႇ လႄႈ တီႉပႅတ်ႉ ၶဝ်ထၢင်ႇလဵၵ်ႉၼိူဝ် ယီႈမုၼ်သုင်တႄႉတႄႉ။ ၶဝ်ထၢင်ႇဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈ တေဢမ်ႇပဵၼ် ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ မိူင်ၼင်ႇ ၶိင်းမၼ်း ၶုၼ်လူႇၽူင်း ၼႆလႄႈ ၶႄႇတင်းတီႉပႅတ်ႉ သႂၢင်းမဝ်မၼ်းၸဝ်ႈ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်မွင်းဝႆႉဝႃႈ ယီႈမုၼ်သုင် တေၵွမ်းငွမ်းၸွမ်းတေႃႇၶဝ် ငၢႆႈငၢႆႈယူႇၼႆယဝ်ႉ။
A.D 779 မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ဢၼ်ယီႈမုၼ်သုင် ဢွၼ်ႁူဝ်ၼႆႉ လွင်ႈဢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇၼွၵ်ႈ မိူင်းလႄႈသင်၊ လွင်ႈၼႂ်းမိူင်းလႄႈသင် လႆႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ လၢႆးၵၢၼ်မိူင်း တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ဢႃႇယူႉၵိၼ်မိူင်းမၼ်း ႁိုင်သိပ်းႁူၵ်း(16)ပီယဝ်ႉၸိုင် တႃႇတေပဵၼ် ဢူၺ်းလီၵၼ်တင်း တီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇ မွၵ်ႈၶိုင်ႈၼိုင်ႈသေ ပဵၼ်လွင်ႈတၢင်းမႃး တႃႇတေၶိုၼ်းလႆႈ ႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼၼ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၽူင်းၵႅဝ်ႈယီႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် ၵေႃႉၼိုင်ႈသေ မီးတၢင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလႄႈ ၶႄႇတင်းတီႉပႅတ်ႉၶဝ်ၵေႃႈ လႆႈၼပ်ႉယမ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၵူဝ်ၵေႃႈ ၶဝ်ၵူဝ် ဢဵၼ်ႁႅင်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ၼပ်ႉယမ် ၶုၼ်လူႇၽူင်းလႄႈ ဢမ်ႇႁတ်းၶတ်း ၶုၼ်လူႇၽူင်း တေႃႇပေႃးတၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၶုၼ်လူႇၽူင်း ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉသေ ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် ဢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၽူင်းၵႅဝ်ႈယီႈၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉၼၼ်ႉ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးၶႂ်ႈၼပ်ႉယမ် လၢၼ်ႉၸဝ်ႈမႃးယဝ်ႉ။ ၶႄႇၵေႃႈ သမ်ႉၶႂ်ႈၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ပဵၼ်မႃးၽၢႆႇၶဝ်ယူႇသေတႃႉ ဝႆႉၸႂ်ဝႃႈလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ တေဢမ်ႇလီလႆႈ ၼပ်ႉယမ်ၵူဝ်ႁႄ မိူၼ်မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉၼႆသေ ဝႆႉမဝ်မၢင် တေႃႇတႆးမႃး တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ တီႈတႄႉၸိုင် ၶႄႇၶဝ်ဝူၼ်ႉဝႃႈ ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ဢမ်ႇမီးပၢႆးဝူၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉၵတ်ႉ တၢၼ်ႇၶိင်းမၼ်း ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼၼ်ႉလႄႈ ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ တေၸၼ်လႆႈမႃး ၽၢႆႇၶဝ်ငၢႆႈငၢႆႈလီလီယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၶူးဢၼ်သွၼ်ပၼ် လိၵ်ႈလၢႆးပၢႆးဝူၼ်ႉ ယီႈမုၼ်သုင် ၸဵမ်လဵၵ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၶႄႇလႄႈ ၶႄႇၶဝ် ၶႅၼ်းမုင်ႈမွင်း ယီႈမုၼ်သုင် တေပဵၼ်မႃး ၽၢႆႇၶႄႇၶဝ်ငၢႆႈယူႇၼႆယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉၼႆႉ တိုၼ်းဢမ်ႇသၢင်းၵိၼ် ၼိူဝ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈမႃး တႄႉတႄႉဝႃႈယူႇယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈတႄႇတႄႉ ယီႈမုၼ်သုင်ၵေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်ၶိင်းမၼ်း မၵ်းမၼ်ႈမႃးၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇႁဵတ်း ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇ သိုပ်ႇႁဵတ်း ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းတီႉပႅတ်ႉသေ ၽွင်းငမ်းမိူင်းမႃးယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈဢၼ်ထိုင်မႃး A.D 779 ၼၼ်ႉၸိုင် တႆးလႄႈ တီႉပႅတ်ႉ ႁွမ်းၵၼ်သေ ၶိုၼ်ႈသိုၵ်းၸူးၶႄႇ၊ ႁဵတ်းသိုၵ်းသၢမ်ငႃး၊ ဢဵၼ်ႁႅင်းတင်းသဵင်ႈ၊ မီးမွၵ်ႈသွင်သႅၼ်(200,000)ယဝ်ႉ။ သိုၵ်းသၢမ်ငႃးၼၼ်ႉ ၸမ်ႉ-

  1. ၶိုၼ်ႈၸူး မၢဝ်းၵဵဝ် @ မၢဝ်းၶဵဝ်(Mao Chou) လတ်ႈၵႂႃႇ ဝႅၼ်ႇၶျွၼ်ႇ(Wen Chuan) သေ ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ၵႂၢၼ်ႇၵၢဝ်@ ၵုၼ်ၵဝ်ႈ(Kuan Kou)ယဝ်ႉ။
  2. ၶိုၼ်ႈၸူး ၽူႈဝႅၼ်(Fu Wen) ဢွၼ်တၢင်းသေ တိုၵ်းၽင်ႇႁူၺ်ႈလႄႈ ပၢႆႇပႃႇ (Fang Wei and Pai Pa)ယဝ်ႉ။
  3. ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း လီၶဵဝ် (Li Chou)လႄႈ ယႃႈၶဵဝ်(Ya Chou)သေ သိုပ်ႇၶိုၼ်ႈၽၵ်းတူ လႅၼ်လိၼ်မိူင်း ၵဵင်းလၢႆး(Chiung Lai)သေ ၶဝ်ႈတိုၵ်း မိူင်းၶႄႇၼႆယဝ်ႉ။

ယီႈမုၼ်သုင်တႄႉ ယိူင်းဢၢၼ်းသိမ်းဢဝ် ဢိူင်ႇသျူႈ(Shu)သေ ႁဵတ်းပဵၼ် လႅၼ်လိၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇသုတ်းၼႆယဝ်ႉ။ တီႈပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉ တႆး လႄႈ တီႉပႅတ်ႉ လႆႈတိုၵ်းပႄႉၶႄႇမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၶူဝ်းၶွင်ၵွင်ႈၵၢင်ႇမေႃမိုဝ်း ၸိူဝ်းဢၼ်တီႉၺွပ်း သိမ်းဢဝ်လႆႈမႃး တီႈပွႆးတိုၵ်းၼၼ်ႉ တီႉပႅတ်ႉၶဝ် ဢဝ်သူင်ႇမိူဝ်း မိူင်းၶဝ်သဵင်ႈသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ဢိူင်ႇ ဢၼ်တိုၵ်းပႄႉလႆႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တီႉပႅတ်ႉ ၶဝ်ၸႂ်ႉဢဝ် ၶူဝ်းလၢႆႈသၢၵ်ႈပဵၼ်ၶွၼ်ႇ တႃႇမိူင်းၶဝ် ၼႆသေ သူင်ႇမိူဝ်းမိူင်းၶဝ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူဝ်ႈဢၼ် တႆးလႄႈတီႉပႅတ်ႉ ၶိုၼ်ႈသိမ်း ဢၼ်ပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်း မိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ ၶုၼ်သိုၵ်းတပ်ႉၶႄႇ ဢၼ်ပႂ်ႉ ဝဵင်းၼၼ်ႉ လႅပ်ႈတေဢမ်ႇတိုၵ်းပႄႉလႆႈလႄႈ ဢွၼ်ဢဝ် လုၵ်ႈၼွင်ႉၵူၼ်းသိုၵ်းမၼ်းသေ လႆႈပၢႆႈၵႂႃႇ မႅပ်ႈဝႆႉၼႂ်းထိူၼ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ ပၢင်တိုၵ်းဢၼ်ၼႆႉ ၶႄႇၶဝ် လႆႈလူႉသုမ်းယႂ်ႇ ၼမ်သေမဝ်ႇၵႃး သရေႇၼႃႈတႃၵေႃႈလူႉ၊ တီႉပႅတ်ႉၶဝ်တႄႉ ပဵၼ်ဢၼ်မီး ၼမ်ႉတွၼ်းၵူႈပိူင်ပိူင်ယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ တေၸုင်(Te Tsung)ၵေႃႈ တႃႇတေထႅမ်ပၼ်သိုၵ်းမၼ်း ဢၼ်သုမ်းၼၼ်ႉၼႆသေ ၸင်ႇၸႂ်ႉ တပ်ႉႁူမ်ႈလူမ်ႈ သုၼ်ႇတူဝ်မၼ်း(တပ်ႉၶႅၼ်ႇမၼ်း) တပ်ႉယႃၵဵဝ်သေ မဝ်ႇၵႃး တပ်ႉတုင်ၶျွၼ်ႇလႄႈ တပ်ႉသျၢၼ်ႇၼၢၼ်ႇ(Tung Chuan and Shan Nan) ၶဝ်လမ်းၵႂႃႇတိုၵ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ လႆႈတူၵ်းသုမ်းသေ ဝၢတ်ႇၵႂႃႇၵေႃႈၼမ်၊ တၢႆၵေႃႈၼမ်၊ ၵူၼ်းသိုၵ်းႁူၵ်းႁဵင်(6,000) လႆႈၶၢမ်ႇတၢင်းသို ၵ်းၶႄႇ တႅပ်းဢဝ်ၵႂႃႇပႃး ႁူဝ်ၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ တူဝ်လိပ်းသိုၵ်းတႆးၵေႃႈ ၶႄႇၶဝ် တီႉၺွပ်းဢဝ်ၵႂႃႇ တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ တီႈပၢင်တိုၵ်းၼႆႉ ၵူၼ်းသိုၵ်းတႆး သႅၼ်ၼိုင်ႈ(100,000)လႆႈတူၵ်းၽင်ႇႁိုၵ်း ၽႅဝ်တႃႈႁူၺ်ႈလိုၵ်ႉသေလူႉ သုမ်းၵႂႃႇသဵင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တီႉပႅတ်ႉ ဢမ်ႇၸွႆႈသေဢိတ်း၊ ယီႈမုၼ်သုင်ၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ၸဵပ်းၸႂ် တႄႉတႄႉသေ ၸင်ႇၶၢႆႉၵူၼ်းမိူင်းမၼ်း မိူဝ်းယူႇႁိမ်း မိူင်းမႅၼ်း(ယၢမ်းလဵဝ်)၊ ၶႄႇႁွင်ႉပဵၼ် မိူင်းတဵင်ယူၺ်ႉ(Teng Yueh)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉၶဝ်ၵေႃႈ ယွၼ်ႉဝႃႈ ယီႈမုၼ်သုင် လူႉသုမ်းယႂ်ႇၼမ်သေ ဢဵၼ်ႁႅင်း ဢူၼ်ႈယဝ်ႉၼႆလႄႈ ဢမ်ႇသၢင်းၵိၼ်၊ ဢမ်ႇၸွႆႈထႅမ်သင်သေဢိတ်း။ တႄႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး တီႉပႅတ်ႉၼႆႉ ႁႃလၢႆးၽႅၼ်ၵၢၼ် တႃႇတေပႄႉၵိၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈမႃး ယူႇယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉ ၶဝ်ႈၵဵပ်းၶွၼ်ႇ ယႂ်ႇယႂ်ႇ ၼမ်ၼမ် တီႈၵူၼ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ၊ ၼႃႈတီႈ ဢၼ်တေပဵၼ်လႆႈ တီႈတပ်ႉတႆးယူႇသဝ်းသေ တိုၵ်းသိုၵ်း ဢၼ်မီး ၼႂ်းမိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တီႉပႅတ်ႉ ၶဝ်ႈသိမ်းဢဝ်ပႃး၊ တႃႇတေ ၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈပၼ် လႅၼ်လိၼ် တီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ မႃးၸႂ်ႉတပ်ႉတႆး ၵႂႃႇပႂ်ႉၼမ်သေၵူႈပီ၊ ၵွပ်ႈလူၺ်ႈ ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈလႄႈ ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၸဵပ်းၸႂ် ယႂ်ႇႁႅင်းမႃး ၼိူဝ်တီႉပႅတ်ႉ တႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ ၶႄႇၵေႃႈ ဢဝ်သုၼ်ႇ လွင်ႈၼႆႉသေ ၸင်ႇလၵ်ႉသူင်ႇ ၽွင်းၶဵဝ်ၶဝ် မႃးၸူးယီႈမုၼ်သုင်ယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်း ပပ်ႉပိုၼ်းၶႄႇမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဢၼ်ၶိူဝ်းထၢင်ႇၶဝ် တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉလွင်ႈၼႆႉဝႃႈ-

  • “တီႈတႄႉၸိုင် ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်း ဢၼ်မီးပၢႆးဝူၼ်ႉယူႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ မေႃလိၵ်ႈလူင်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶႄႇၼၼ်ႉ လူးၵွၼ်ႇ။ ၾိင်ႈထုင်းၶႄႇၵေႃႈ မၼ်းႁူႉလီလီ၊ လွင်ႈဢၼ်ၽိတ်းၵၼ် တင်းၶႄႇၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် လွင်ႈၸႂ်ဢမ်ႇလီတႄႉတႄႉ”ၼႆယဝ်ႉ။

ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ မိူဝ်ႈမၼ်းလဵၵ်ႉၼၼ်ႉ ၶိင်းၶဝ် ၶုၼ်လူႇၽူင်း ႁွင်ႉဢဝ် ၶူးၶႄႇသေ သွၼ်ပၼ်ဝႆႉ လိၵ်ႈၶႄႇ၊ ၾိင်ႈထုင်းၶႄႇၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ ယီးမုၼ်သုင်ၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ မၼ်းၸင်းၸဵပ်းၸႂ် ၼိူဝ်တီႉပႅတ်ႉသေတႃႉၵေႃႈ တႃႇတေတႅပ်းၶၢတ်ႇ ၵမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ မၼ်းဝူၼ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်ၵၢၼ် ဢၼ်ၶိင်းမၼ်း ႁဵတ်းဝႆႉၼႆလႄႈ မၼ်းဢမ်ႇ ႁဵတ်းလႆႈငၢႆႈငၢႆႈ။ တီႈတႄႉၸိုင် ၶႄႇလႄႈတီႉပႅတ်ႉၼႆႉ ၶဝ်ဢမ်ႇဝႆႉ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၶဝ်၊ ၶဝ်ထၢင်ႇလဵၵ်ႉသေ ၶႂ်ႈတဵၵ်းတဵင် လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၶႃႈၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶႄႇၼႆႉ တိုၼ်းမီးၸႂ်ဝႃႈ တႆးၼႆႉ ပဵၼ် ၸုမ်းၶိူဝ်းၵူၼ်းလိူင်းပွတ်းၸၢၼ်း ၼႆသေ တႃႇတေၵပ်းသိုပ်ႇ ႁဵတ်းၵေႃႉၵၼ်ၵေႃႈ တေႃႈယင်းၶႂ်ႈၶီႇႁူဝ်တႆး ယူႇယဝ်ႉ။ ၶဝ်တူၺ်း တႃႇသုၼ်ႇတူဝ်ၶဝ် ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ် လွင်ႈၸွႆႈထႅမ်ၶဝ်သေလႄႈ ၶဝ်ၸင်ႇ ၶႂ်ႈႁဵတ်းၵေႃႉၵၼ် တင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵူၺ်း။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၽႂ်ၵေႃႈ ၶႂ်ႈၸၼ်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၸူးၶဝ်ယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တေတိုၵ်းၸွႆႈၶႄႇၸိုင် မိူဝ်ႈလႂ်သေမဝ်ႇၵႃး ၶဝ်တေတိုၵ်းသိုၵ်းပႄႉလႆႈယူႇၼႆ ၶဝ်ယုမ်ႇယမ်ဝႆႉ ဢၼ်ၼႆႉပိူင်လဵဝ်။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ၶဝ်ၶႂ်ႈႁႂ်ႈတႆး တိုၵ်းသိုၵ်းပၼ်ၶဝ်၊ တၢႆတၢင်ၶဝ်၊ ႁဵတ်းပၼ် ၼမ်ႉတွၼ်း ၽွၼ်းလီၶဝ်ၵွႆးလႄႈ ၶႄႇ လႄႈ တီႉပႅတ်ႉၼႆႉ ၸင်ႇၶႂ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ် ႁိမ်ႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် သိုၵ်းသၢမ်ၶႃၵဵင်းၼႆႉ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈယူႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ် တီႉပႅတ်ႉလႄႈၶႄႇၶဝ် ဢမ်ႇလီၼိူဝ်တႆး၊ ၶဝ်ဝႆႉၼမ်ႉၸႂ်ယွၵ်း တေႃႇတႆးၼႆၵေႃႈ ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ႁူႉထိုင် လီငၢမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶိင်းမၼ်း ၶုၼ်လူႇၽူင်း တႅပ်းတတ်းမၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ တႃႇတေသိုပ်ႇတိုၵ်းၶႄႇၼၼ်ႉ မီးမႃးဝႆႉလႄႈ တႃႇတေၶိုၼ်းႁဵတ်း ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇၵေႃႈ တေဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸူဝ်ႈဢၼ်မၼ်း ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမႃးၼႆႉ ၸွႆႈတီႉပႅတ်ႉသေ တိုၵ်းၶႄႇသေတႃႉ၊ ၵွပ်ႈသင်တီႉပႅတ်ႉ သမ်ႉၶႂ်ႈၶီႇႁူဝ်မၼ်းမႃး၊ ၶႂ်ႈပႄႉၵိၼ် ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်းမႃး၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမၼ်း လႆႈၸဵပ်းၸႂ်မႃး၊ လွင်ႈၼႆႉလႄႈ တေသိုပ်ႇႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ် တင်း တီႉပႅတ်ႉၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈၽွမ်ႉၸႂ်ယဝ်ႉ။ ၸႂ်မၼ်းတႄႉ ၶႂ်ႈၵိူင်းၸူးၶႄႇယူႇသေတႃႉၵေႃႈ လႅပ်ႈတေဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈဝႆႉ။ တႃႇတေပဵၼ်ၽၢႆႇၶႄႇသေ ၽိတ်းတီႉပႅတ်ႉၼႆႉ ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်မၼ်း ၵေႃႉလဵဝ်ၵူၺ်းတႄႉ တေဢမ်ႇလႅပ်ႈပဵၼ်၊ တေလႆႈထၢမ်ပႃး ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းလႄႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၵူၼ်းမိူင်းႁူၵ်းမိူင်း ဢၼ်ႁူမ်ႈႁွမ်း ပဵၼ်မိူင်းမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶိူဝ်းၶုၼ် ဢၼ်ပဵၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်မီး ၼႂ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ႁၢမ်ႉၼမ်တႄႉ ၶႂ်ႈပဵၼ်ၽၢႆႇတီႉပႅတ်ႉယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် ပၢၼ်ၶိင်းမၼ်း ၶုၼ်လူႇၽူင်းၼၼ်ႉ ၸင်းၶႄႇမႃး၊ တိုၵ်း ၶႄႇမႃး၊ ၸဵပ်းၸႂ်ၼိူဝ်ၶႄႇမႃးသေ ထိုင်တီႈ ပေႃးတႅမ်ႈဝႆႉ သဝ်ႁိၼ်သေလႄႈ ထိုင်ယၢမ်းၼႆႉ သမ်ႉတေၶိုၼ်း ဢဝ်ၽူႈၶဵၼ်ႁဝ်း ၶိုၼ်းႁဵတ်းပဵၼ်ဢူ ၺ်းလီၼၼ်ႉတႄႉ လႅပ်ႈတေပဵၼ်လႆႈ ယၢပ်ႇယဵၼ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၸူဝ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းတေၽွမ်ႉ/ဢမ်ႇၽွမ်ႉၵၼ် တင်းၶႄႇၼႆႉ ယူႇလၢႆလၢႆသေ တေလႆႈၵႂႃႇတိုၵ်းၽၼ်း တီႉပႅတ်ႉ ၸိူဝ်းၽႅဝ်ဝႆႉယူႇ ၼႂ်းမိူင်းႁဝ်းၼႆႉလႄႈ တီႈၽၵ်းတူ လႅၼ်လိၼ်မိူင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇထုၵ်ႇလီႁဵတ်းၼႆ လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ယီႈမုၼ်သုင် ပဵၼ်ဢၼ်ဝူၼ်ႉယၢပ်ႇဝႆႉယူႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉတႄႉ ထၢင်ႇဝႃႈ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ပေႃးဢဝ်လၢႆး ၶီႇၼဵၵ်းတဵင် လၢႆးပႄႉၵိၼ်ၶဝ်သေ ႁွင်ႉဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းမိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ တိုၼ်းတေလႆႈယူႇ ၼႆသေတႃႉ၊ ၶႄႇတႄႉ ယၢမ်ႈထူပ်းမႃးယဝ်ႉလႄႈ ပေႃးဢဝ်လၢႆးတိုဝ်တေႃႇၶဝ်တႄႉ တေဢမ်ႇလႆႈ။ ၵွပ်ႈဢဝ်လၢႆးတိုဝ်သေ ႁဵတ်းမႃးလႄႈ လႆႈၸင်းၵၼ်မႃး တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉယဝ်ႉၼႆ ၶႄႇၶဝ်တႄႉ ပွင်ႇၸႂ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ဢဝ်လၢႆးတိုဝ်တႄႉတႄႉ ဢမ်ႇပဵၼ်၊ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ထုၵ်ႇဢဝ် လၢႆးဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇဝွၼ်းတေႃႇသေ တိုတ်ႉၸၼ်ပၢႆးမႃး တေလႆႈယူႇၼႆ ၶႄႇတႄႉ ပွင်ႇၸႂ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင်ၵေႃႈ ယုၵ်ႉယွင်ႈၾိင်ႈထုင်း ၶႄႇဝႆႉယူႇ။ ႁွင်ႉဢဝ်ၶူးသွၼ်ၶႄႇသေ မိူဝ်းသွၼ်လိၵ်ႈၶႄႇပၼ် လုၵ်ႈမၼ်းဝႆႉယူႇ။ ၶူးသွၼ်ၶႄႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်လၢႆးၵၢၼ်မိူင်းသေ တိုၵ်းသူၼ်း ယီႈမုၼ်သုင်ထႅင်ႈ ႁႂ်ႈၽွမ်ႉၸွမ်းပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းမိူင်းၶႄႇယူႇယဝ်ႉ။
ၶႄႇၶဝ် ၶိုၼ်းတိုၵ်းဢဝ်လႆႈ ၼႃႈတီႈလႅၼ်လိၼ်တႆးလႄႈ တီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လႅၼ်လိၼ်ၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း မိူင်းၶႄႇလႄႈ ၸင်ႇၸႂ်ႉ ႁူဝ်သိုၵ်းလူင် ဝူၺ်ႇၵေႃး (Wei Kao)မႃးပႂ်ႉပွင်ၵၢၼ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ တႃႇတေ တိုၵ်းသူၼ်း ၶိူဝ်းၵူၼ်းပွတ်းၸၢၼ်း ပဵၼ်ၸႂ်ၶႄႇၵေႃႈ ၸႂ်ႉမၼ်း မႃးသူၼ်းတုမ်ပႃး ယူႇယဝ်ႉ။ ဝူၺ်ႇၵေႃးၵေႃႈ မႃးၸွပ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်း ၵၢင်ၸႂ် ယီႈမုၼ်သုင်ပႃးလႄႈ လႆႈႁူႉဝႃႈ ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ၸဵပ်းၸႂ်ဝႆႉ ၼိူဝ်တီႉပႅတ်ႉ ႁၢဝ်ႉႁၢဝ်ႉႁႅင်းႁႅင်းသေ ၵၢင်ၸႂ်တႄႉ ၶႂ်ႈၵိူင်းၸူးၶႄႇယူႇၼႆယဝ်ႉ။ A.D 788 ၼၼ်ႉ ဝူၺ်ႇၵေႃး ၸင်ႇႁဵတ်းလိၵ်ႈ ၵပ်းသိုပ်ႇ ၸႂ်ႉၵူၼ်းမိူင်း သွတ်ႉသႅတ်ႉ ဢဝ်ၵႂႃႇသူင်ႇထိုင် တီႈယီႈမုၼ်သုင်ယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင် ႁပ်ႉလႆႈယူႇသေတႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇတွပ်ႇသင်မိူဝ်းၶိုၼ်း။ A.D 791 မႃး ဝူၺ်ႇၵေႃး ၶိုၼ်းႁဵတ်းလိၵ်ႈ သူင်ႇထိုင်ထႅင်ႈ ၽိုၼ်ၼိုင်ႈ၊ ၵေႃႉ ဢၼ်တေဢဝ်လိၵ်ႈ ၵႂႃႇၵမ်းၼႆႉ တေလႆႈလတ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းဢိူင်ႇၼႃးၶီး(မၢဝ်းၸဝ်ႈ)ယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၼႃးၶီးၼႆႉ ပေႃးတေႁဵတ်းၵေႃႉၶႄႇၼႆၸိုင် ၶဝ်ဢမ်ႇၽွမ်ႉ၊ ၶဝ်ၸင်းၶႄႇတႄႉတႄႉ။ ၶဝ်ၶႂ်ႈႁဵတ်းဢူၺ်းလီ ၵၼ် တင်းတီႉပႅတ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ လွင်ႈႁူဝ်သိုၵ်းၶႄႇ ဝူၺ်ႇၵေႃးၼၼ်ႉ လၵ်ႉသူင်ႇလိၵ်ႈထိုင်ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ၶုၼ်မိူင်းၼႃးၶီး ႁူႉသေ ၸင်ႇသူင်ႇၶၢဝ်ႇပၼ်ထိုင် တီႉပႅတ်ႉၵမ်းလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ တီႉပႅတ်ႉ ၶႅၼ်းဢမ်ႇယုမ်ႇ ယီႈမုၼ်သုင်ထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ႁႃလၢႆးၵမ်ၵိၼ်းမၼ်းသေ တီႉၺွပ်းဢဝ် လုၵ်ႈၽွင်းမိူင်းမၼ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ် ၽူႈတၢင်တႅၼ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆသေ ႁႂ်ႈယူႇဝႆႉ တီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၼႆႉသေလႄႈ A.D 792 ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းသေတႃႉ လွင်ႈသင်သေမဝ်ႇၵႃး ၸဵမ်ဢဝ်ၵၢၼ်မိူင်း၊ ၵၢၼ်သိုၵ်းတႄႇၵႂႃႇ ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ပေႃးဢမ်ႇလႆႈဢဝ် ၵၢင်ၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းလႄႈ ၶုၼ်မိူင်းမၼ်းၼၼ်ႉၸိုင် မၼ်းဢမ်ႇႁဵတ်း။ မၼ်းဢမ်ႇ ၶႂ်ႈဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵေႃႉလဵဝ် တႅပ်းတတ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈသင် သေၸိူဝ်ႉသေပိူင်။ ယၢမ်းၼႆႉသမ်ႉ မႅၼ်ႈယၢမ်း ဢၼ်သုမ်းသိုၵ်းဝႆႉလႄႈ ၶႅၼ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ တႅပ်းတတ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈႁင်းၵွႆးယူႇယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင်တႄႉ ၵွပ်ႈဝႃႈ ၸဵပ်းၸႂ် ၼိူဝ်တီႉပႅတ်ႉၼႃႇယဝ်ႉလႄႈ ၶႂ်ႈပဵၼ် ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇသေတႃႉ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ သမ်ႉတေႁဵတ်းႁိုဝ်တေႃႇၶိုၼ်းထႅင်ႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမၼ်း သမ်ႉတေဝႃႈႁိုဝ်၊ လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းဝူၼ်ႉၵႂၢင်တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ လွင်ႈဢၼ် ဝူၺ်ႇၵေႃး သူင်ႇၵူၼ်း မႃးပၼ်လိၵ်ႈၼၼ်ႉ တီႉပႅတ်ႉႁူႉသေ ထၢမ်မၼ်းလႄႈ မၼ်းၸင်ႇပႅတ်ႉဝႃႈ-“ၶႄႇပွႆႇၵူၼ်း မႃးသူင်ႇလိၵ်ႈၸူးၵဝ် ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ၊ ၶဝ်တီႉၺွပ်းၺႃး ၵူၼ်းၽိတ်းလႄႈ ၶဝ်ပွႆႇမႃးၶိုၼ်းၵူၺ်း”ၼႆသေ ယဝ်ႉၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။
ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ဝူၼ်ႉႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ မၼ်းယိၼ်းၸဵပ်းၸႂ် ၼိူဝ်တီႉပႅတ်ႉ လွင်ႈဢၼ်ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်၊ ၶီႇၸိၵ်းပႄႉၵိၼ် မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇၼႆႉလႄႈ မၼ်းၸင်ႇ ဢမ်ပၼ်ၵူၼ်းမၼ်း ဢၼ်ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉ ႁဵတ်းဢူၺ်းလီၶႄႇၼၼ်ႉႁူႉသေ၊ ၸင်ႇလၵ်ႉသူင်ႇ ၵူၼ်းသၢမ်ၸုမ်း ဢဝ်လိၵ်ႈ လတ်းၽႄတၢင်းၵၼ် တီႈဝူၺ်ႇၵေႃး ၵႂႃႇသူင်ႇထိုင် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ဢၼ်မီးယူႇတီႈ ၶျၢၼ်ႇဢႅၼ်(Chang An)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင်တႄႉ ၶႂ်ႈပူၼ်ႉလွတ်ႈ လွင်ႈတီႉပႅတ်ႉ ပႄႉၵိၼ်ၼၼ်ႉ ပိူင်လဵဝ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈတႃႇၵတ်းယဵၼ် ၼႂ်းမိူင်းၵေႃႈ မၼ်းၶႂ်ႈဢဝ်ၶိုၼ်း ၼမ်ႉၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်း ဢၼ်တိုၵ်ႉ ပဵၼ်ၸႂ်တီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းၶႂ်ႈလႆႈသိုၵ်း ၸွႆႈထႅမ် တီႈၶႄႇသေလႄႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၶႄႇယွမ်းႁပ်ႉ ႁဵတ်းဢူၺ်းလီမၼ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ A.D 793 ၼၼ်ႉ ၽွင်းၶဵဝ်မၼ်း တင်းသၢမ်ၸုမ်း ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၶမ်ၶွင်ႉသင်သေ ၽႅဝ်ၵႂႃႇတီႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၶႄႇၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇၵေႃႈ ၽွမ်ႉသေ ၸင်ႇၸႂ်ႉဝူၺ်ႇၵေႃး ၸတ်းၵၢၼ် လွင်ႈတေႁဵတ်း လိၵ်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵတ်းယဵၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ လႆႈၶၢဝ်ႇ လွင်ႈၼႆႉလႄႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၽူႈတၢင်တူဝ်မိူင်းၶႄႇ ယင်းပႆႇၽႅဝ် တီႈယီႈမုၼ်သုင်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ပေႃးၸႂ်ႉ ၵူၼ်းၶဝ် ၵႂႃႇပႂ်ႉထႃႈ တီႈယီႈမုၼ်သုင်ၼၼ်ႉ ဢွၼ်တၢင်းယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈတေႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ တီႉပႅတ်ႉမႃးပႂ်ႉတူၺ်းယူႇသေတႃႉ ယီႈမုၼ်သုင် တိုၼ်းဢမ်ႇႁူၼ်၊ ဢမ်ႇယွမ်း၊ ႁဵတ်းပွႆလၢမ်းၶိုၵ်ႉၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉလိုၵ်ႉသေ ပႂ်ႉႁပ်ႉ ၽွင်းၶဵဝ်ၶႄႇယူႇယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းလိၵ်ႈ ႁူမ်ႈမၢႆ ၽွမ်ႉႁူမ်ႈဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇၼႄ ပၢၵ်ႇၼႃႈ တီႉပႅတ်ႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ တီႈတီႉပႅတ်ႉ ၵေႃႈလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇတိုတ်းၼင်ႇၵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢၼ်ႁဵတ်းလိၵ်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸွမ်းၶႄႇ ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းဝႆႉသီႇၽိုၼ်။

  1. ၽိုၼ်ၼိုင်ႈၼၼ်ႉ တွတ်ႈတူၵ်းၼႂ်းၼမ်ႉ ၼႆသေတႃႉ ပဵၼ်ၼွင်တႃႇလီ(Tali)ၼၼ်ႉႁိုဝ်၊ ၼမ်ႉႁွင်ႈႁိုဝ် ဢမ်ႇႁူႉလီလီဝႃႈၼႆ။
  2. ၽိုၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ၵႂႃႇဝႆႉလေႃး ၼႂ်းၶုမ် ပေႃႈမႄႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ။ (ၼႂ်းသၢင်းၶႅင်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၶဝ်)
  3. ၽိုၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ သူင်ႇပၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇ။
  4. ၽိုၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ၵႂႃႇၽင်ဝႆႉၼႂ်းၵွင်းမူး။ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈယီႈမုၼ်သုင် သူင်ႇလိၵ်ႈၵႂႃႇၸွမ်း ၽွင်းၶဵဝ်မၼ်းသၢမ်ၸုမ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈတိုၼ်း တႅမ်ႈသႂ်ႇပႃးၵႂႃႇဝႃႈ - “ႁႂ်ႈမႃးတမ်းဝၢင်း သိုၵ်းၶႄႇ တႃႇပႂ်ႉလႅၼ်လိၼ် ႁိမ်းတီႉပႅတ်ႉလႄႈ တႃႇတိုၵ်း တီႉပႅတ်ႉ ဢၼ်မီႈယူႇ တီႈဢေးသျႃးပွတ်းၵၢင် ႁူၺ်ႈၵူႈ(Uigur)လႄႈ ၵူႈတီႈတီႈ။ တီႈဢၼ် တီႉပႅတ်ႉ မႃးယူႇသဝ်းယူႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ ၶႄႇ ၵေႃႉတေတိုၵ်း ပွတ်းႁွင်ႇလႄႈပွတ်းဢွၵ်ႇ၊ တႆးသမ်ႉ တေတိုၵ်း ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢၼ်တီႉပႅတ်ႉၶဝ် မီးယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ၊ ပေႃးၽွမ်ႉၵၼ်တိုၵ်း တင်းသွင်ၽၢႆႇၼႆၸိုင် ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ တီႉပႅတ်ႉၶဝ် တေဢမ်ႇၶၢမ်ႇလႆႈ”ၼႆႉ ယီႈမုၼ်သုင်တိုၼ်း မွၵ်ႇၵႂႃႇၸွမ်း ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ယူႇ ဢိူင်ႇယူႇၼၢၼ်ႇ ပွတ်းတူၵ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉတေႁဵတ်းဢူၺ်းလီၶႄႇၼႆႉ ၶဝ်တႄႉတူင်ႉတိုၼ်ႇတၢင် တီႉပႅတ်ႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ A.D 794 ၼၼ်ႉ ယီႈမုၼ်သုင် ၸင်ႇၶၢႆႉ ၵူၼ်းဢၼ်ယူႇသဝ်း ပွတ်းတူၵ်းယူႇၼၢၼ်ႇ ၸုမ်းၸိူဝ်း ဝၢင်ႇဝူၺ်ယူ (Wang Wai Yu)လႄႈ ၶိူဝ်းဝၢင်ႉၶျူႇ(Wang Chu)ၼၼ်ႉ ၶၢႆႉၶဝ်ႈမိူဝ်းယူႇ တီႈၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်း ဢွၵ်ႇ ယူႇၼၢၼ်ႇ တီႈဝဵင်းၶျႄႇတုင်(Che Tung)ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
A.D 794 ၼၼ်ႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ ၸွမ်းၼင်ႇ ယီႈမုၼ်သုင် သင်ႇယွၼ်းၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇၵေႃႈ ၸင်ႇၸႂ်ႉ တပ်ႉမၼ်း မႃးပႂ်ႉ တီႈလႅၼ်လိၼ် ၶႄႇ၊ တီႉပႅတ်ႉ လႄႈ တႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူင်းႁူၺ်ႈၵူႈ (Uigur) ၵေႃႈ ၸႂ်ႉလူင်းမႃးတိုၵ်း၊ မိူဝ်ႈၶႄႇ မႃးတိုၵ်း ႁူၺ်ႈၵူႈၼၼ်ႉ တီႉပႅတ်ႉတူၵ်းသုမ်း ႁႅင်းတႄႉတႄႉလႄႈ ယွၼ်းသိုၵ်းၸွႆႈထႅမ်မႃး တီႈလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင်ၵေႃႈဝႃႈ - “တီႈၼႆႈ ဢမ်ႇပေႃးမီးၵူၼ်းလႄႈ ဢမ်ႇပၼ်မႃးလႆႈၼမ် ၼႆသေ သူင်ႇသိုၵ်းပၼ်ၵႂႃႇ သၢမ်ႁဵင် (3000)၊ ဝၢႆးသေ သိုၵ်းမၼ်းသၢမ်ႁဵင်ၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇၵႂႃႇဢမ်ႁိုင် ယီႈမုၼ်သုင်ၵေႃႈ ၶီႇဢဝ်ႁူဝ်သိုၵ်းမၼ်း တင်းၼမ် လမ်းလူၺ်းၸွမ်း ၵူၼ်းမၼ်းသၢမ်ႁဵင်ၼၼ်ႉ ဝၼ်းၵူပ်းၶိုၼ်းလႄႈ ၶိုတ်းၵၼ် ယဝ်ႉၵေႃႈ ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်ၵႂႃႇ လွမ်ႉတိုၵ်း တီႉပႅတ်ႉတီႈသႅၼ်ႁူၺ်ႈ(Shen Chuan)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈ တီႉပႅတ်ႉလိုမ်းတူဝ်ယူႇလႄႈ တီႉပႅတ်ႉၶဝ် လႆႈတူၵ်းသုမ်းၼမ် တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင် လႆႈပႄႉပုၼ်ႈ တီႉပႅတ်ႉ ယႂ်ႇၼမ်တွၼ်းလီတႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ တၢင်းဢၼ်တီႉပႅတ်ႉ တေလႆႈတႆႇၵႂႃႇ တိုၵ်းၶႄႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၶူဝ်ထႅၼ်ၶဵဝ်ႈ (Treh Chiao)ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယီႈမုၼ်သုင် ယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈ (ၼႆႉပဵၼ် ၶူဝ်ၶၢမ်ႈ ၼမ်ႉၵိၼ်ႇသျူႇ Kin Shu)၊ တီႈဢၼ် သိုၵ်းတီႉပႅတ်ႉ မႅပ်ႈပႂ်ႉယိုဝ်းယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ယႃႉလႅဝ်သိမ်းဢဝ်လႆႈ တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ တီႈပွႆးတိုၵ်းၼႆႉ ယီႈမုၼ်သုင် သိမ်းလႆႈ ဝဵင်းတီႉပႅတ်ႉ သိပ်းႁူၵ်း(16)ဝဵင်း ဢၼ်မီး ၽၢႆႇၸၢၼ်းၶူဝ်ယၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉသေ တီႉၺွပ်းလႆႈ လုၵ်ႈၸၢႆး ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတီႉပႅတ်ႉ ႁႃႈ(5)ၵေႃႉ။ တီႉၺွပ်းလႆႈၵူၼ်းသိုၵ်း တီႉပႅတ်ႉ ဢၢၼ်ႇႁူဝ်ႁဵင်မၼ်း၊ ဝၢႆးၼႆႉယဝ်ႉၵေႃႈ တႆးလႄႈတီႉပႅတ်ႉ သိုပ်ႇတိုၵ်းၵၼ်ထႅင်ႈတင်းၼမ်။ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တူၵ်းသုမ်းၼမ်လႄႈသင်၊ ယႃႇသီႇဢမ်ႇၽဵင်ႇပဵင်းလႄႈ ၵူၼ်းသိုၵ်းဢွၼ်ၵၼ် ၼၢဝ်သေတၢႆၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်လႄႈသင်၊ ၶႄႇၵေႃႈ တိုၵ်းၶဝ်ယူႇထႅင်ႈလႄႈသင်၊ ၵမ်းၼႆႉ တီႉပႅတ်ႉၶဝ် ပဵၼ်ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်း လႆႈယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇယူႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ယီႈမုၼ်သုင် လႅၵ်ႈလၢႆႈ ပၢႆးၵပ်းသိုပ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းမၼ်းယဝ်ႉ ထိုင်မႃး မိူဝ်ႈ A.D 794 ၼၼ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းၵေႃႈ လႆႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်း တႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸုမ်းၵူၼ်း ဢၼ်ယူႇၸမ်လႅၼ်လိၼ် တီႉပႅတ်ႉသေ ပဵၼ်ၸႂ် တီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းလႆႈၶၢႆႉပႅတ်ႈ တီႈယူႇၶဝ်။ သိုၵ်းၵေႃႈ လႆႈၶၢႆႉဢိူင်ႇၶဝ်။ ၵူၼ်းၶိူဝ်း ဢၼ်မိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၸွမ်းတိုၵ်း၊ ၼင်ႇႁိုဝ် တေပဵၼ် ၸႂ်လဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈမူၼ်ႉမႄးၶိုၼ်း တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၵူဝ်မီး ၼွၼ်ၼႂ်းၼိူဝ်ႉ၊ သင်ဝႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းလဵဝ် ဢမ်ႇပဵၼ်ၸႂ်ၵၼ်ၸိုင် တေလႆႈ တူၵ်းသုမ်းပိူၼ်ႈယဝ်ႉၼႆ ယီႈမုၼ်သုင်ပွင်ႇၸႂ်သေလႄႈ ၸင်ႇလႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈ လွင်ႈၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ဢၼ်မီးယူႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးယၢမ်းလဵဝ် မိူင်းမၢဝ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းႁူၵ်းမိူင်းၼၼ်ႉလႄႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼႆ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇလူင်းမႃး ဢဝ်ၼမ်ႉၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းထိုင် သႅၼ်ဝီလႄႈ မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။
A.D 799 ၶႄႇလႄႈ ယီႈမုၼ်သုင် ႁွမ်းၵၼ်သေ ၶိုင်ပွင် တိုၵ်းတီႉပႅတ်ႉ ႁႂ်ႈလႆႈ လိၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၶိုၼ်း ၼႆလႄႈ ၽွင်းဢၼ်ၶိုင်သၢင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း မွၵ်ႈပီၼိုင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ၶဝ်ဢမ်ႇပႆႇႁဵတ်းသင်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ A.D 800 မႃး တီႉပႅတ်ႉ ၸႂ်ႉသိုၵ်းပႅတ်ႇႁဵင်(8000) ပၼ်တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ တႃႇပီၼိုင်ႈသေ ႁႂ်ႈလူင်းမႃးတိုၵ်း မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တေႃႇထိုင် A.D 802 ႁိုင်သွင်ပီယဝ်ႉၵေႃႈ ၽႂ်ဢမ်ႇပႄႉၽႂ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ A.D 802 ၼၼ်ႉ ၶႄႇလႄႈ ဢူၺ်းလီၵၼ်မၼ်း ဢုၺ်းၵႃး (Uigur Turks)တိုၵ်းပႄႉ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း မိူင်းတီႉပႅတ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင်သမ်ႉ ၶိုၼ်းၶဝ်ႈတိုၵ်းလႆႈ မိူင်းတီႉပႅတ်ႉသေ သိမ်းလႆႈမိူင်းလူင် ၼႂ်းတီႉပႅတ်ႉ ၸဵတ်း(7)မိူင်း၊ ၾႆးၽဝ်ပႅတ်ႈ တပ်ႉတီႉပႅတ်ႉ ပၢၵ်ႇႁႃႈသိပ်း(150)တပ်ႉ၊ တႅပ်းႁူဝ်တီႉပႅတ်ႉ မိုၼ်ႇၼိုင်ႈ(10000)၊ တီႉလႆႈၶူဝ်းၶွင်သိုၵ်း တီႉပႅတ်ႉ မိုၼ်ႇႁႃႈႁဵင်(15000)။ ၶႄႇၶဝ်သမ်ႉတိုၵ်းပႄႉလႆႈ တီႉပႅတ်ႉသွင်မိုၼ်ႇ(20000)၊ ဢၼ်တိုၵ်းလႆႈ တီႈလမ်ႇလွင်ႈ ၼႂ်းမိူင်းတီႉပႅတ်ႉတႄႉ ပဵၼ်သိုၵ်းတႆးယဝ်ႉ။ ဢၼ်သိမ်းလႆႈ ဝဵင်းၼႂ်းတီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်တႆးၼင်ႇၵဝ်ႇ။ လွင်ႈၼႆႉၶႄႇၵေႃႈ ယုၵ်ႉယွင်ႈ ယီႈမုၼ်သုင်တႄႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။ ယီႈမုၼ်သုင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈဢၼ်မီး ၼမ်ႉၵတ်ႉ ၵူႈပိူင်ပိူင်ယူႇယဝ်ႉ။ မေႃၶိုင်သၢင်ႈ ၼႃႈဝၢၼ်ႈၵၢၼ်မိူင်းတႄႉတႄႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းမိူင်းလဵဝ်၊ ၶိူဝ်းလဵဝ် တေဢမ်ႇလႆႈတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်၊ မိူင်းႁဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈပၼ်ႁၢႆ၊ ယူႇလၢႆလၢႆၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈပၼ်ပိူၼ်ႈ မႃးလူလၢႆႁဝ်း၊ မီးၸႂ်ႁတ်းႁၢၼ်၊ ႁတ်းတၢႆႁတ်းတိုၵ်း၊ ႁတ်းၽိုၼ်ႉၶိုၼ်း မၢႆမီႈၵဝ်ႇ၊ ပေႃးဝႃႈ တေဢမ်ႇပဵၼ်ၽွၼ်းလီ တႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းၸိုင် ယင်းႁတ်းၶတ်းၶိုၼ်း မၢႆမီႈ ၶိင်းမၼ်း ႁဵတ်းဝႆႉၼၼ်ႉသေ ၶိုင်ပွင် ႁႂ်ႈမိူင်းလႆႈလီၶိုၼ်း။ လွင်ႈဢၼ်တေပဵၼ်မႃး ပိူင်ထၢင်ႇထိူမ် ၼိူဝ်မၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ၼႃႈၵၢၼ် ၼႄၶိုၼ်းသေ ႁပ်ႉတုင်းလႆႈၶိုၼ်း ၼမ်ႉၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်းၸဝ်ႈၶိုၼ်းၼႆႉ လႆႈဝႃႈပဵၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်လီတႆး ၵေႃႉၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ A.D 808 မႃး မၼ်းၸဝ်ႈ ၼွၼ်းၽႄးလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ၵေႃႉပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်း သုင်ၶိူဝ်းၶႂၢၼ်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းပုတ်းပဵၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းယူႇယဝ်ႉ။

(7) သုင်ၶိူဝ်းၶႂၢၼ်(A.D 808-809)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

တၼ်းပဵၼ်ၶုၼ် ပီၼိုင်ႈၵူၺ်းသေ မီးဝႆႉလုၵ်ႈၸၢႆးသၢမ်ၵေႃႉ-

  1. ၶႂၢၼ်လၢဝ်သႅင်
  2. ၶႂၢၼ်လီ
  3. ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ႁႂ်ႈလုၵ်ႈၸၢႆးလူင် ၶႂၢၼ်လၢဝ်သႅင် ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းသေ သုင်ၶိူဝ်းၶႂၢၼ် ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 809 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

(8) ၶႂၢၼ်လၢဝ်သႅင်(A.D 809-816)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၵၼ် တင်းတီႉပႅတ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ် တင်းတီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၶဵင်ႈၶႅင်တေႃႇၵၼ်သေတႃႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းတီႉပႅတ်ႉ ယူပ်ႈယွမ်းမႃးယူႇ လွႆးလွႆးယဝ်ႉ။ မၼ်းဢမ်ႇမီး လုၵ်ႈၸၢႆးလႄႈ ဢဝ်ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈ ၶႂၢၼ်လီ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းသေ မၼ်းၸဝ်ႈတႄႉ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 816 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

(9) ၶႂၢၼ်လီ(A.D 816-824)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ယွၼ်ႉဝႃႈ ဢဵင်ႁႅင်း တီႉပႅတ်ႉၼၼ်ႉ ယူပ်ႈယွမ်းယဝ်ႉလႄႈ တီႉပႅတ်ႉၵတ်းယဵၼ်သေ ယဵၼ်းပဵၼ် ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇ မိူဝ်ႈ A.D 822 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈတႄႉ မီးမိူင်းလဵဝ် ဢၼ်ၸင်းတီႉပႅတ်ႉယူႇသေတႃႉ ဢမ်ႇယွမ်းတေႃႇၽႂ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၶႂၢၼ်လီၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး လုၵ်ႈၸၢႆးလႄႈ ၶိုၼ်းဢဝ် ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းသေ မၼ်းၸဝ်ႈၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 824 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

(10) ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ(A.D 824-859)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ဝၢႆးသေ ယီႈမုၼ်သုင် ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶႄႇၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးၶႂ်ႈသၢင်းၵိၼ် လၢၼ်ႉၸဝ်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းႁဵတ်းဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းတီႉပႅတ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ် တင်းၶႄႇယူႇသေလႄႈ သင်ဝႃႈ တေတိုၵ်းၶႄႇတႄႉ တီႉပႅတ်ႉ တေဢမ်ႇၸွႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ တီႉပႅတ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ် ဝႃႈၼႆသေတႃႉ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇ ၼိူဝ်တႆးၼႆႉ ဝႆႉမဝ်မၢင်တႄႉတႄႉယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ထိုင်ပၢၼ်ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႇၼႆႉ ဝႆႉၸႂ်ၵႅၼ်ႇၶႅင်သေ မီးမိူင်းလဵဝ်ၵူၺ်းၵေႃႈ ဢၢၼ်းတိုၵ်းလႆႈယူႇၼႆလႄႈ A.D 829 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်သိုၵ်းလူင် လုင်းတုင်(Lung Tung) ၶီႇႁူဝ်သိုၵ်း ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ဢိူင်ႇသိူဝ်ၶွၼ်ႇလႄႈ သိမ်းဢဝ်လႆႈ ဝဵင်းငဝ်ႈ ဢိူင်ႇသိူဝ်ၶွၼ်ႇ ၶျဵၼ်တူ (Cheng Tu)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၶိုၼ်းပၵ်းတပ်ႉ တင်ႈဝႆႉလႆႈႁိုင် သိပ်းဝၼ်းလူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉမႃး ၶႄႇလႄႈတီႉပႅတ်ႉ ၸင်ႇပေႃး ဢမ်ႇႁတ်းသႂၢင်းမဝ်ၼိူဝ်တႆး မႃးယူႇယဝ်ႉ။

တိုၵ်းမိူင်းပိဝ်ႇ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၼင်ႇႁိုဝ် မိူင်းတေမီး မုၼ်ဢူၽုင်းယႂ်ႇၼႆႉ တေလႆႈမီး တပ်ႉသိုၵ်း ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇၼႆ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႇ ပွင်ႇၸႂ်ဝႆႉယူႇ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တပ်ႉသိုၵ်းတေမီးဢဵၼ်ႁႅင်းၼႆႉ ထုၵ်ႇလႆႈမီး ၵူၼ်းသိုၵ်းၼမ်၊ ပၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းတွင်း ၼမ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းယဝ်ႉၼႆ မၼ်းၸဝ်ႈပွင်ႇၸႂ်ယူႇယဝ်ႉ။ ယၢမ်းဢၼ် မၼ်းဝူၼ်ႉယူႇ လွင်ႈတေလႆႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ တေလႆႈၶဵင်ႈ ၼႃႈသိုၵ်းတေႃႇၽႂ်ၼႆၼၼ်ႉ မၼ်းၸင်ႇဝူၼ်ႉထိုင်မႅၼ်ႈမိူင်းပိဝ်ႇ။ “မိူင်းပိဝ်ႇၼႆႉ တႄႇဢဝ် ပၢၼ်ပူႇမွၼ်ႇမၼ်းသႅင်လၢဝ်ပီ A.D 713 ၼၼ်ႉမႃး ထိုင်ပၢၼ်ယီႈမုၼ်သုင် A.D 808 ၼၼ်ႉ ၶဝ်မႃး သၢၵ်ႈၽၢၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းတွင်းၶူဝ်းၶွင်ယူႇသေတႃႉ ဝၢႆးသေ ယီႈမုၼ်သုင် လူႉၵႂႃႇယဝ်ႉၼႆႉ ဢမ်ႇႁၼ်ၶဝ်မႃး သေပွၵ်ႈ။ ၶဝ်ဢမ်ႇသႂၢင်းၵိၼ် ၶုၼ်သိုပ်ႇ ၵမ်းလိုၼ်းၼႆႉယဝ်ႉ”ၼႆ ဝူၼ်ႉထိုင်သေယဝ်ႉ ၸင်ႇၶီႁူဝ်သိုၵ်း လူင်းတိုၵ်း မိူင်းပိဝ်ႇမိူဝ်ႈ A.D 832 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ႁုပ်ႈသိမ်းဝဵင်း၊ တီႉၺွပ်းဢဝ် ၵူၼ်းမိူင်းသၢမ်ႁဵင်(3,000) မိူဝ်းႁဵတ်း ၵူၼ်းသိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပိဝ်ႇၼႆႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၶဝ် ပဵၼ် ၶႄးလူးမိၼ်း (ခဲလူးမင်း) A.D 829-846 ယဝ်ႉ တႄႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး ပိဝ်ႇၼႆႉ ဢေႃးၸႃႇမုၼ်ၽုင်းၶဝ် ယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇလႄႈ ထိုင်တီႈမိူင်းပိဝ်ႇ ပေႃးလႆႈ ဝွတ်ႈဝၢႆးလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ ယူႇယဝ်ႉ။ ပိဝ်ႇၼႆႉ လႆႈဝႃႈ လူႉလႅဝ် ယွၼ်ႉသိုၵ်းမိူင်းလၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဢၼ် သိုၵ်းလၼ်ႉၸဝ်ႈ မိူဝ်းတိုၵ်းပိဝ်ႇၼၼ်ႉ ၶိူဝ်းဢၼ်တေပဵၼ်မႃး မၢၼ်ႈ(ၶျိဢၢၼ်ႇ) ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်းမႃႉ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မိူဝ်းတိုၵ်းၸွမ်းသေ ႁၼ်မိူဝ်းပိဝ်ႇ၊ ပဵၼ် ဢၼ်ၶွႆ ပိဝ်ႇၶဝ် ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈလႄႈသင်၊ ဢမ်ႇၸွမ်းလႆႈ မၢႆမီႈသိုၵ်းတႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ လႄႈသင် ၶဝ်ၸင်ႇ ၸူဝ်းၵၼ် ၶိုၼ်းလၵ်ႉဢွၵ်ႇပၢႆႈ မိူဝ်းယူႇ တီႈပိဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ၶျိဢၢၼ်ႇ(မၢၼ်ႈ)ၼႆႉ ဢိုၼ်ဢဝ်ပိဝ်ႇၵႂႃႇ လွႆးလွႆးလႄႈ ႁိုင်ထႅင်ႈသီႇပၢၵ်ႇ(400)ပီမိူင်းၵေႃႈ ပိင်ႇၼႆႉ ယဵၼ်းလေႃးၶဝ်ၵႂႃႇ လုမ်းလုမ်းသေ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းပိဝ်ႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ယူတ်းႁၢႆၵႂႃႇ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ ပိုၼ်းပိဝ်ႇၵေႃႈ ဢဝ်ပဵၼ် ပိုၼ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၵႂႃႇပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ပၢၼ်သရေႇၶိတ်ႉတရႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ပိုၼ်းပိဝ်ႇၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈပိုၼ်းမၢၼ်ႈ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၼႆႉ ႁူၺ်ႈလိုၵ်ႉ ထိူၼ်ႇၵႂၢင်ႈၼႃႇလႄႈ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းၽူၼ်ၸိုင် သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ၵူဝ်ပဵၼ်၊ ၵူဝ်ၼၢဝ်လႄႈ ဢမ်ႇတိုၵ်းသိုၵ်း၊ ၽႅဝ်ၶဝ်ႈမႆႈမႃး ၸင်ႇလူင်းတိုၵ်း ထႅင်ႈမိူင်းပိဝ်ႇ၊ ႁဵတ်းၼၼ် ၵႆႉၵႆႉလူင်းတိုၵ်းပိဝ်ႇလႄႈ ထိုင် A.D 835 ၼၼ်ႉ မိူင်းပိဝ်ႇ ပေႃးလႆႈလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ လုမ်းလုမ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တႆးၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ပႄႉသိုၵ်းယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပၵ်းတပ်ႉသေ ယူႇသဝ်းဝႆႉ၊ ပွၵ်ႈမိူဝ်းၶိုၼ်း တိၵ်းတိၵ်းလႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလႅဝ် တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈပဵၼ် မိူင်းတႆးၵူၺ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ မိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလႅဝ်တင်းမူတ်း ပဵၼ်တႂ်ႈမိုဝ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈသေ လႆႈၵူဝ်ယမ် ၵူမ်ႈၵွမ်းတေႃႇ မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ A.D 830-832 ၼၼ်ႉ တီႈၵႂၢၼ်းတူင်ႇ၊ ၵႂၢၼ်ႇၸီႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼႂ်းလိၼ်မိူင်းတႆးသေ ၶႄႇတႄႇမႃး ဢူမ်ဢိုၼ်ပႄႉၵိၼ်တႄႉတႄႉ။ တႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶိုၼ်းၶႄႇလႄႈ ထိုင်တီႈသို ၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ပေႃးလႆႈလူင်းၵႂႃႇ တိုၵ်းၸွႆႈၶဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇၼႆႉ တိုၵ်းတႆးသေ ဢဝ်ၶွၼ်ႇ တီႈတႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၼမ်တႄႉတႄႉ။ ငႅၼ်းႁႂ်ႈတႆးၽၢၼ်၊ တႆးလူႉတႆးသုမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ၵဵပ်းၶွၼ်ႇၼိူဝ်တႆး လိူဝ်ႁႅင်းပူၼ်ႉလႄႈ ၸွမ်ပွင်မိူင်းၶႄႇ ပေႃးလႆႈမၢၵ်ႈမီးၵႂႃႇ ယွၼ်ႉၶွၼ်ႇ လႆႈတီႈတႆးသေ တႆးသမ်ႉ ပေႃးလႆႈတူၵ်းၽၢၼ်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ လၢႆးၶႄႇၽႅၼ်ၵၢၼ် တေႃႇတႆးၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ထိူဝ်ၸီႇၵိၼ်ၼိူဝ်ႉတႆးၼၼ်ႉလႄႈ တႆးလႆႈၽၢၼ်ၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်းသေ ၶႄႇသမ်ႉ မၢၵ်ႈမီးမႃးတိၵ်းတိၵ်း ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉတႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇၸိုၵ်းၶႄႇ၊ သင်ဝႃႈတိုၵ်းၵၼ်လႄႈ တႆးတီႉလႆႈၶႄႇၸိုင် ၸဵမ်မႄႈယိင်းၵူၼ်းၸၢႆး ဢမ်ႇဝႆႉၵိုတ်း ၽၼ်းတၢႆပႅတ်ႈ သဵင်ႈသဵင်ႈဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ၶႄႇပႄႉၵိၼ်တႆးလႄႈ မိူဝ်ႈတႆးၶိုၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၼၼ်ႉ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၸင်ႇလႆႈလူင်းတိုၵ်းၸွႆႈ တႆး ယူႇယဝ်ႉ။

တိုၵ်းမိၼေႃးလႄႈမိၶျႅၼ်း[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

A.D 835 ဝၢႆးသေ တိုၵ်းမိူင်းပိဝ်ႇယဝ်ႉ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၶီႇႁူဝ်သိုၵ်းသေ လူင်းတိုၵ်း တီႈမိၼေႃးလႄႈမိၶျႅၼ်း(Mino and Mi Chen Kingdoms) ယူႇယဝ်ႉ။ (မိၼေႃး+မိၶျႅၼ်းၼႆႉ မီး ၼႂ်းမိူင်းထႆး ယၢမ်းလႅဝ်)တီႈၼႆႈ တီႉၺွပ်းလႆႈမိူဝ်း ၵူၼ်းသွင်ႁဵင်(2000)တေႃႇ သၢမ်ႁဵင်(3000) တႃႇႁဵတ်းၵူၼ်းသိုၵ်းသေ မိူဝ်းၶိုၼ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ၊ ဢမ်ႇဝၢင်း တပ်ႉသိုၵ်းဝႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။

တိုၵ်း ႁရိတ်ႉပုင်ႇၸ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၶိုၼ်းသိုပ်ႇ လူင်းတိုၵ်းထႅင်ႈ ၶုၼ်လုၼ်(Kun Lun) (ၼႆႉပဵၼ် ႁရိတ်ႉပုင်ႇၸ ဢၼ်ႁွင်ႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉသေ မိူဝ်ႈလႅဝ်တႄႉ ပဵၼ် မိူင်းထႆးပွတ်းႁွင်ႇ) တပ်ႉမႃႉလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၶဝ်ႈတိုၵ်းႁႅင်းၼႃႇၽႅဝ်လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းႁရိတ်ႉပုင်ႇၸၼႆႉ ပေႃးလႆႈ ၽုၺ်ႇၽၵ်းတူမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၵူၼ်းသိုၵ်း ၽႅဝ်ၼႂ်းမိူင်းယဝ်ႉၵေႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းၶုၼ်လုၼ်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇၽုၺ်ႇ ႁူးၽၵ်းတူၼမ်ႉ ႁႂ်ႈၼမ်ႉၶဝ်ႈမႃး ထူမ်ႈၼႂ်းမိူင်းသဵင်ႈလႄႈ တပ်ႉလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၵူဝ်ၼမ်ႉၼႃႇသေ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈပၢႆႈဢွၵ်ႇမိူင်းၶိုၼ်း ဝႃႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။

လူင်းတိုၵ်း ၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၵမ်ႇပေႃးတီးယႃးၼႆႉ လႆႈႁၼ် ၶႄႇၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်းၶဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ပဵၼ် ၶျႅၼ်းလႃႉၼႆယဝ်ႉ။ တီႈဢၼ်ၸမ်ပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉ ၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၶျႅၼ်းလႃႉၼမ်ႉ (Water Chenla)ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၼႆႈၵေႃႈ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ လူင်းတိုၵ်း သိမ်းဢဝ်လႆႈသေတႃႉ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၵူဝ်ပၢင်ႇလၢႆႇ (မိူဝ်ႈၶဝ်လႆႈႁၼ် ႁွၼ်ၼမ်ႉပဵဝ်ၼမ်ႉ ၶိုၼ်ႈမႃး ပဵၼ်ၵမ်းပဵၼ်ၵမ်းၼၼ်ႉ ၶဝ်ၵူဝ်ၼႃႇ ဝႃႈၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ)လႄႈသင်၊ ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်ၼႃႇလႄႈသင် ၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ် မိူဝ်းၶိုၼ်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ယုၵ်ႉဢဝ် လၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ ၽူႈဢၼ်မီး ၼမ်ႉၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၸဝ်ႈသိူဝ်လူင် ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းယဝ်ႉ။ ႁူဝ်သိုၵ်းလူင် ဢၼ်တိုၵ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼႃႇၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈသိူဝ်လူင် ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵေႃႉဢၼ်ဢွၼ်ၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ၶျႅၼ်းတူ (Cheng Tu)သေ သိမ်းဝႆႉလႆႈ သိပ်းဝၼ်းၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇမိူဝ်ႈ A.D 859သေ သိူဝ်လူင် ၸင်ႇၶိုၼ်ႈပုတ်ႈယဝ်ႉ။

(11) သိူဝ်လူင် @ သွီးလူင်(A.D 859-877)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ဝၢႆးသေ ၶႂၢၼ်ၽူင်းယူႉၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉၼၼ်ႉ သိူဝ်လူင် @ သွီးလူင်ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ တိုၼ်းပဵၼ်ႁူဝ်သိုၵ်းဢၼ် တိုၵ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ် ၽူႈမီးၼမ်ႉၵတ်ႉ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ် ၵႅမ်မိူင်းၼၼ်ႉမႃး မၼ်းၸဝ်ႈ ၶႂၢၵ်ႈဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်း မႃးဝႆႉလႄႈ ထိုင်တီႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမႃးၼၼ်ႉ ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်းမၼ်းၸဝ်ႈ ၶိူင်ႇၶမ်ႉမႃးတႄႉတႄႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၸဵမ်ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်း ပေႃးလႆႈတူၵ်းၸႂ်ၵႂႃႇ တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း မၼ်းၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်းၼၼ်ႉ မၼ်း ၶီႇႁူဝ်သိုၵ်းသေ တိုၵ်းပႄႉမႃးလႆႈ ၽၢႆႇႁွင်ႇထိုင် သိူဝ်ၶွၼ်ႇ သိမ်းပႃးဝဵင်း ၶျႅၼ်ႇတူ(Cheng Tu)၊ ၽၢႆႇတူၵ်း သိမ်းထိုင် မိူင်းပိဝ်ႇ၊ ၽႆႇၸၢၼ်း သိမ်းလႆႈထိုင် ၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပဵၼ်ၵႅမ်မိူင်း မၼ်းၸဝ်ႈ တိုၼ်းတိုၵ်းၶႂၢၵ်ႈမိူင်း ႁွမ်ႁႅင်းလႆႈ ၼမ်ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈမႃး တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁၼွႆႇ(Hanoi)ၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းလိၼ်ၶႄႇ၊ ႁၼွႆႉၼႆႉ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ဢၼ်ႇၼၢၼ်ႇၽူး(Annan Fu) ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈႁၼွႆႉၼၼ်ႉ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း တၢင်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၽွင်းငမ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်သၢႆယီ(Tsai Hsi)၊ မိူဝ်ႈတပ်ႉၸဝ်ႈသိူဝ်လူင်(တႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ) တေလူင်းသိမ်းဢဝ် ဢၢၼ်ႇၼၢၼ်ႇၼၼ်ႉ တိုၵ်းတူင်ႇၵိၼ်းသေ လူင်းထိုင်ႁၼွႆႉ မိူဝ်ႈ A.D 863။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ သၢႆယီလႄႈ ၽူႈမၢႆမၼ်း ၽၢၼ်ႇၶဵဝ်(Fan Cho) (ၵေႃႉဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ ပိုၼ်း သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၸွမ်းၼင်ႇ တူဝ်ထူပ်းတႃႁၼ်) မီးဝႆႉၼႂ်း ဝဵင်းႁၼွႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၽၢၼ်ႇၶဵဝ်ၼႆႉ ပဵၼ် ၽူႈၵေႃႉတႅမ်ႈပိုၼ်းၶႄႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇ ပပ်ႉမၢၼ်ႇသျူႉ(Man Shu)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢၼ်ႇၶဵဝ်(Fan Cho)လႄႈ ႁူဝ်သိုၵ်းၶိူဝ်းၾူႇ(Fu)? လီယၢင်ၶူဝ်(Liang Ko) ၶႃၸူဝ်းၵၼ် ၶိုၼ်ႈယူႇ ၼိူဝ်ၶူးတမ်ႇတိူင်း ဝဵင်းႁၼွႆႉၼၼ်ႉသေ လွမ်တူၺ်း လၢႆးႁဵတ်းတၢင်းသၢင်ႈ လွင်ႈၼႃးၵၢၼ် သိုၵ်းတႆးလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်မၼ်း လႆႈတႃႁၼ်တူဝ်ထူပ်းမႃးၼၼ်ႉ မၼ်းၶိုၼ်းတႅမ်ႈမၢႆသႂ်ႇဝႆႉ ၼႂ်းပပ်ႉပိုၼ်း“မၢၼ်ႇသျူႉ”( Man Shu) ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပပ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ႁတ်းႁၢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ၊ ႁတ်းၶိုၼ်ႈသိုၵ်း ႁတ်းတၢႆတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ မၢႆမီႈသိုၵ်းၶဝ်ၵေႃႈ မၼ်ႈၵႅၼ်ႇတႄႉတႄႉ၊ မိူဝ်ႈတိုၵ်းသိုၵ်းၼၼ်ႉ တေလႆႈၶိုၼ်ႈ ႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်၊ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇႁတ်းသေ ယိုဝ်ႈယိုတ်းယိုဝ်ႈယိုတ်းယူႇၸိုင် ၶုၼ်သိုၵ်းၶဝ် တိုၼ်းၽၼ်းပႅတ်ႈ သိုၵ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇႁၼ် ၵူၼ်းဢၼ်ႁူၼ် ၵူၼ်းဢၼ်ၵူဝ်။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶဝ်ဝႅတ်ႉဝႆႉ ဝဵင်းႁၼွႆႉသေ တိုၵ်းပႄႉၶဝ်ႈသိမ်းလႆႈ ဝဵင်းႁၼွႆႉ၊ သိမ်းဢဝ်ပႃး ၶုၼ်သၢႆယီ(Tsai Hsi)လႄႈ လုၵ်ႈမေးမၼ်း လႆႈလူႉသုမ်း တီႈသိုၵ်းၼႆႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ၽူႈတႅမ်ႈဝႆႉပိုၼ်း ၽၢၼ်ႇၶဵဝ်(Fan Cho)ၼႆႉတႄႉ ဢဝ်တင်းလိၵ်ႈ ဢၼ်မၼ်း တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉၼၼ်ႉသေ ပၢႆႈၶိုၼ်ႈ ၼိူဝ်ၶူးဝဵင်း ၵျွၵ်းတူၵ်း ၼႂ်းၼမ်ႉ လုၺ်းၶၢမ်ႈၼမ်ႉ တေႃႇထိုင်လွတ်ႈလႄႈ ၸင်ႇလႆႈပူၼ်ႉလွတ်ႈ ၽေးသိုၵ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈသေ ထိုင်တီႈ လႆႈတႅမ်ႈဝႆႉပပ်ႉပိုၼ်း“မၢၼ်ႇသျူႉ”( Man Shu)ၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈၶဝ် သိမ်းဢဝ်လႆႈ ဢၢၼ်ႇၼၢၼ်ႇသေ ႁၼွႆႉၵေႃႈ တူၵ်းသုမ်းပၼ်ၶဝ်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ၶိုၼ်းမႃး သိုပ်ႇၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ဝဵင်းငဝ်ႈဢိူင်ႇသိူဝ်ၶွၼ်ႇ၊ ၶျႅၼ်ႇတူCheng Tu) ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ A.D 870 ၼၼ်ႉ တႆးလႄႈၶႄႇ ပဵၼ်ပွႆးတိုၵ်းၵၼ်တီႈဢိူင်ႇ ၸူႇၶျွၼ်ႇ(သိူဝ်ၶွၼ်ႇ)။ တႆးၼႆႉ ယိူင်းဢၢၼ်း တိုၵ်းဢဝ်ၶိုၼ်း လိၼ်မိူင်းၸူႈ(T'su)ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႄႇၶဝ် ၸဵမ်လုၵ်ႈဢွၼ်ၵူၼ်းလူင် ထဝ်ႈၼုမ်ႇလဵၵ်ႉယႂ်ႇ လႆႈဢွၼ်ၵၼ် ပၢႆႈၶဝ်ႈယူႇ ၼႂ်းဝဵင်းၶျႅၼ်တူ (Cheng Tu) ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၼမ်ၼႃႇၽႅဝ်လႄႈ ၼႂ်းဝဵင်းၶျႅၼ်တူၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးတီႈယူႇ၊ တေႃႉတႄႉ လႆႈၸုၵ်းသေ ယူႇဝႆႉၵူၺ်းဝႃႈၼႆ။ ၵူၼ်းမိူင်းၶျႅၼ်တူ(ၶႄႇ)ၶဝ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တုၵ်ႉၶႃႉၼႃႇ။ ပေႃးၽူၼ်တူၵ်းၵေႃႈ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈဢဝ် မေႃႈယွၵ်းၵူၺ်ယွၵ်း မုင်းႁူဝ်ၶဝ်သေ ၸုၵ်းဝႆႉၵူၺ်း ဝႃႈၼင်ႇၼႆမႃးယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၼမ်ၼႃႇလႄႈ ၵႃႈပဵၼ် ၼမ်ႉမေႃႇၼႂ်းဝဵင်းၵေႃႈ ႁႅင်ႈသေ ထိုင်တီႈလႆႈဢွၼ်ၵၼ် ၵႂႃႇတဵၵ်းၵိၼ်ၼမ်ႉႁွင်ႈ။ တီႈၼမ်ႉႁွင်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁိမ်ၵၼ်တဵၵ်းၵိၼ်လႄႈ ဢၼ်လႆႈၸူမ်ၼမ်ႉ တၢႆၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်။ ၼမ်ႉၼႆႉ ယၢပ်ႇၼႃႇယဝ်ႉလႄႈ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈဢဝ်ၵူၺ်သွၼ်ႈသေ ပၼ်ၵၼ်ၸဵၼ်းၵိၼ်ၼမ်ႉမၼ်းၵူၺ်း ဝႃႈၼႆ။ ၵူၼ်းတၢႆၵေႃႈ ၼမ်ၼႃႇလႄႈ ၵွမ်ႇတႃႇသႂ်ႇသေ ၽင်ၵေႃႈ ပေႃးဢမ်ႇမီး။ လႆႈၶုတ်းလုၵ်းလူင်သေ ၽင်ၸွမ်းၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၶႄႇၶဝ် ဢၼ်တႆး တီႉၺွပ်းလႆႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တႆးပၢတ်ႇပႅတ်ႈၶူႈၼင် ဝိၼ်ႇႁူၶဝ်လႄႈ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၶႄႇ ဢၼ်ယူႇတီႈ ၶျႅၼ်တူ(Cheng Tu)ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼိုင်ႈပၢၵ်ႇၼႆႉ ပႅတ်ႇသိပ်းၵေႃႉ(80%) (ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပႅတ်ႇသိပ်း)ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်း ၶူႈၼင်ဝိၼ်ႇ ႁူဢၼ်ပွမ် ႁဵတ်းသႂ်ႇဝႆႉၶိုၼ်းၵူၺ်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ထိုင် A.D 873 ၶႄႇလႄႈတီႉပႅတ်ႉ မႃးတိုၵ်းၶိုၼ်း ၶျႅၼ်ႇတူၼၼ်ႉ တႆး ၸင်ႇလႆႈသုမ်းၵၢၼ်ႉသေ လႆႈပၢႆႈဢွၵ်ႇမိူဝ်း ၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶႄႇၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းႁိုဝ်လႄႈ ထိုင်တီႈ လႆႈႁွမ်းတင်း တီႉပႅတ်ႉသေ တိုၵ်းၶိုၼ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈလႄႈ ၸင်ႇပႄႉလႆႈၶိုၼ်းယဝ်ႉ။
A.D 875 မႃး ႁူဝ်သိုၵ်းလူင် ၵၢဝ်ႇၽီယႅၼ်(Kao Pian)ဢွၼ်ႁူဝ် သိုၵ်းၶႄႇသေ တိုၵ်းပႄႉလႆႈ သိုၵ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ A.D 877 မႃး တႆးလႄႈၶႄႇ ၶိုၼ်းႁဵတ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈႁွမ်း ၵတ်းယဵၼ်ၵၼ် ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ပီ A.D 877 ၼႆႉ ၼင်ႇၵဝ် ၸဝ်ႈသိူဝ်လူင်ၵေႃႈ ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈသိူဝ်လူင် ၼွၼ်းၽႄးယဝ်ႉ ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈတႆးၵေႃႈ ႁႅင်းဢူၼ်ႈၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်မိူင်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ သိုပ်ႇလိုၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉမႃးတႄႉ ဢမ်ႇၶဵင်ႈၼႃႈသိုၵ်းၸူးၽႂ်ႇယဝ်ႉ။

(12) လူင်ၸိုၼ်ႈ Leng Shwen(A.D 877-897)[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ပၢၼ် လူင်ၸိုၼ်ႈ(Leng Shwen)ၼႆႉတႄႉ ယူႇၵတ်းယူႇယဵၼ် ဢမ်ႇပဵၼ်သိုၵ်းတေႃႇၽႂ်သေ A.D 897 မႃး ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ A.D 884 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၶႄႇ ဢဝ်လုၵ်ႈယိင်း မႃးဢၢပ်ႈပၼ် ႁႂ်ႈႁဵတ်းလုၵ်ႈပႂ်ႉ လူင်ၸိုၼ်ႈ ဢဝ်ၵိူတ်းၸိုၼ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉ ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼၢင်းၾႃႉ (Ngarng Fah)ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ၶႄႇလႄႈတႆးၵေႃႈ ၸူဝ်းၽွမ်ႉ လွင်ႈၵတ်းယဵၼ်ၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ ၶႄႇ ဢဝ် လၢႆးၶျေႃးဝၢၼ် တေႃႇတႆးမႃးယူႇယဝ်ႉ။

ရှေးရှမ်းနယ်များ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ရှမ်းတို့ဌာနီ၌ ပြည်နယ်ပေါင်းမှာ တေတ္တံသ ခေါ် ၃၃-နယ်ရှိ၍ တာဝတိံသာ နတ်ပြည်အလား မွေ့လျော်ပျော်ရွှင်ဘွယ် များစွာတို့နှင့် ပြည့်စုံသည့်ပြင် စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၅၆၆၄၅-ကျယ်လျက် စော်ဘွား ၁၆-ယောက်၊ မြို့စား ၁၃-ယောက်နှင့် ငွေခွန်မှူး ၄-ယောက်တို့က အုပ်ချုပ်ကြရသည်။ (ဤကားအင်္ဂလိပ် လက်အောက်မှာ နေရစဉ်က ဖြစ်၏။) (၁) ကျိုင်းတုံနယ်၊ မိုးနဲနယ်၊ ညောင်ရွှေနယ်၊ ရပ်ဆောက်နယ်၊ လဲချားနယ်၊ မောက်မယ်နယ်၊ မိုင်းပန်နယ်၊ မိုင်းပွန်နယ်၊ စကားနယ်၊ နောင်မွယ်နယ်၊ (၁၀) မိုင်းနောက်၊ မိုင်းကိုင်း၊ ကျေးသီဗန်းစံ၊ လွယ်လုံ၊ သထုံ၊ ဗန်းရင်၊ ဟိုပုန်း၊ နန်းခုတ်၊ စကွယ်နယ်၊ မိုင်းရှူး၊ (၂၀) သမခမ်း၊ ပွေးလှ၊ ဘော်နယ်၊ ရွာဝံနယ်၊ ပင်မှီ၊ ကျုံးနယ်၊ ပင်းဒယ၊ (၂၇) ဤကား တောင်ပိုင်းရှမ်းပြည်၂၇-နယ်တည်း။ (၁) သီပေါနယ်၊ (၂) တောင်ပိုင်းနယ်၊ (၃) မိုင်းရယ်နယ်၊ (၄) မြောက်သန္နီနယ်၊ (၅) မိုးမိတ်နယ်၊ (၆) မိုးလင်းနယ်၊ ဤကား မြောက်ပိုင်းရှမ်းပြည် ၆-နယ်တည်း။ ပေါင်း ၃၃-နယ် ဖြစ်၏။

ယနေ့ ရှမ်းပြည်နယ်[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ပြည်နယ်မြို့တော် တောင်ကြီးမြို့

အကျယ်အဝန်း ၆၀ဝ၀ဝ စတုရန်းမိုင်ခန့်

လူဦးရေ ၄.၇ သန်းခန့်

ခရိုင် ၁၁ ခရိုင်

မြို့နယ် ၅၄ မြို့နယ်

အကျယ်အဝန်း ၆၀ဝ၀ဝ စတုရန်းမိုင်ခန့်

လူဦးရေ ၄.၇ သန်းခန့် ခရိုင် ၁၁ ခရိုင် မြိ်ု့နယ် ၅၄ မြို့နယ်


ရှမ်း ၉ ဆက်၊ ၉ စော်ဘွား[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

သုတေသနသရုပ်ပြအဘိဓာန်တွင် ဖော်ပြချက်အရ ရှမ်းကိုးဆက်၊ ကိုးစော်ဘွား၊ လူးတဆယ့်နှစ်ပနား၊ ရာတပါးနှင့်၊ စော်ဘွားစော်ခံ၊ ရွှေဥကင်ဘုံပျံမှာ၊ ညီလာခံခ, ညောင်း၊ မှူးမတ်အပေါင်းစုံကြပြီလား ....... မင်းကြီးများ ဟူ သောဇာတ်သဘင် ဘုရင်၏စကားအရ---(၁) မိုးကောင်းစော်ဘွား၊ (၂) မိုးညှင်းစော်ဘွား၊ (၃) သောင်သွပ်စော်ဘွား၊ (၄) မိုးမိတ်စော်ဘွား၊ (၅) မိုးနဲစော်ဘွား၊ (၆) သိန္နီစော်ဘွား၊ (၇) မိုင်းပဲစော်ဘွား၊ (၈) ညောင်ရွှေစော်ဘွား၊ (၉) သီပေါစော်ဘွားတို့ ဟူ၏။

မှတ်ချက်။ ။ရှမ်းပြည်အစ မိုင်းမော က- ဟူသော စကားအရမိုင်းမောမှတဆင့် စော်ဘွား ၉-ဆက် ဖြစ်ပေါ်လာသည် ဟူ၏။

ရှမ်းမျိုး ၃၀[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ဇမ္ဗူတံဆိပ် ကျမ်းရင်းတွင် ဖော်ပြချက်အရ လင်း၊ သက်၊ ချင်း၊ ခုံ၊ ရင်၊ ကတူး၊ မြန်၊ အကျော်၊ ဂင်၊ ရှမ်း(၁၀)။ ဇဝါ၊ မျက်နှာမည်း၊ ကသည်း၊ ရေမီးထွက်၊ ကရက်၊ လဝ၊ လော၊ ပန်းလောင်၊ တရက်၊ ယွန်း (၂၀)။ စနု၊ ဘအူ၊ ကရင်၊ ကချင်၊ ဂနော၊ ယောန်၊ လဝိုက်၊ တရုပ်၊ ယိုးဒယား၊ အနဲ (၃၀)။ ရှမ်း (၃၄) မျိုး- ရှမ်း၊ ယွန်း(လာအို)၊ ကွီ၊ ဖျင်၊ သအို၊ ဓနော၊ ပလေး၊ အင်၊ စုံ(ဆံ)၊ ခမူ၊ ကော်(အခါ-အီကော)၊ ကိုးကန့်၊ ခန္တီးရှမ်း၊ ဂုံ(ခွန်)၊ တောင်ရိုး၊ ဓနု၊ ပလောင်၊ မြောင်ဇီး၊ ယင်းကြား၊ ယင်းနက်၊ ရှမ်းကလေး၊ ရှမ်းကြီး၊ လားဟူ၊ အင်းသား၊ အိုက်ဆွယ်၊ ပအို့ဝ် (တောင်သူ)၊ တိုင်းလွယ်၊ တိုင်းလျမ်၊ ထိုင်းလုံ၊ တိုင်းလေ့၊ မိုင်းသာ၊ မောရှမ်း၊ ဝ ။

ရိုးရာယဉ်ကျေးမှုနှင့် ဓလေ့ထုံးစံ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

တရုတ်၊ လာအိုနှင့်ထိုင်း နယ်စပ်များနှင့် ဆက်စပ်နေသော ဒေသများတွင် နေထိုင်သော ရှမ်းလူမျိုးများသည် ဗမာပြီးလျှင် ဒုတိယအများဆုံး လူမျိုးစု ဖြစ်သည်။ ရှမ်းပြည်နယ်တွင် ၄ သန်းကျော် နေထိုင်ပြီး လူမျိုးစု ၃၅ စု ပါဝင်နေထိုင်ကြသည်။ ရှမ်းအမျိုးသားများသည် ပင်နီရင်စေ့ တိုက်ပုံကို ခပ်ပွပွ ဘောင်းဘီရှည်နှင့် တွဲဖက်ဝတ်ဆင်ပြီး ခါးတွင် ပုဝါစ စည်းနှောင်လေ့ရှိသည်။ အမျိုးသမီးများသည် ကော်လာမဲ့ ရင်ဖုံးလက်ရှည်အင်္ကျီကို ပတ်လည်စင်းပါသော ရိုးရာလုံချည်နှင့် တွဲဖက်ဝတ်ဆင်သည်။ အင်းလေး၊ ပင်းတယဒေသများ အပါအဝင် အပန်းဖြေလေ့လာရန် ဒေသများစွာ ရှိသည်။

ဘာသာနှင့်စာပေ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ဘာသာ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ဘာသာအယူဝါဒအရေးတွင် ရှေးအခါက အလွန်မှားယွင်းသည့် အယူအဆများ၊ နတ်ကိုးခြင်းများကို ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ သခင်စော်ဘွားဖြစ်သူ သေလွန်လျှင် မိဖုရား၊ မောင်းမနှင့် ကျွန်လူ၊ တိရစ္ဆာန်များကိုပါ သတ်ဖြတ်ကာ အတူမြေမြုပ်သည့် အလေ့များပင် ရှိခဲ့သည်ဟုဆိုသည်။ သို့သော် ဟံသာဝတီဆင်ဖြူများရှင် ဘုရင့်နောင်မင်းကြီးမှ ရှမ်းပြည်တစ်လွှားကို သိမ်းသွင်းပြီးနောက်တွင် အဆိုပါ မှားယွင်းရက်စက်သည့် အယူများကို ဆက်လက်ပြုလုပ်စေခြင်း မရှိတော့ပဲ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်စေခဲ့သည်။ သို့ဖြင့် ယနေ့အချိန်အထိ ရှမ်းလူမျိုးအများစုမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ ဖြစ်ကြပြီး အခြားဘာသာကိုးကွယ်သူ အနည်းငယ်လည်း ရှိကြသည်။

စာပေ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ယနေ့မျက်မှောက်ခေတ်တွင် အသုံးပြုနေသော ရှမ်းစာပေ၌ အက္ခရာပေါင်း ၁၉ လုံး ရှိပါသည်။

ထင်ရှားသော ရှမ်းလူမျိုးများ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

အနုသုခုမအနုပညာ[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

ၽိုၼ်ဢိင်[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

  1. ပိုၼ်ႉၶိူဝ်းတႆးလႄႈ ပိုၼ်းမိူင်းတႆး၊ ၶိူဝ်းသႅၼ်၊ 1996
  2. တပင်ရွှေထီး၊ဘုရင့်နောင် ကေတုမတီတောင်ငူရာဇဝင်စဆုံး
  3. သုတေသနသရုပ်ပြ အဘိဓာန်ကျမ်း
  4. ဇမ္ဗူတံဆိပ်ကျမ်း