ၵိူၼ်ႇတူ:Society

လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း

ပေႃးလၢတ်ႈထိုင် “လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း”ၼႆ လွင်ႈၼႆႉ တေႁူမ်ႇငမ်း “လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊ”ၵူႊလၢႆပႃႈၵူႊ လၢႆၾၢႆႇၶွင်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းႁဝ်း။ လႅၼ်ႊၶွင်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းၼႆႉ မၼ်းလၢၵ်ႇလၢႆးၵႂၢင်ႈၶႂၢင်တႄႉတႄႉ၊ တေႁူမ်ႈ ဢဝ်ၸဵမ် လွင်ႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး၊ လွင်ႈၵၼ်ၵူၼ်း၊ လွင်ႈၵၢၼ်မိူင်း၊ လွင်ႈမုၵ်ႉၸုမ်း၊ လွင်ႈပၢႆးၸၢင်ႊလၢႆလၢႆၸိူဝ်း(ၸိူင်ႉ ၼင်ႇ ပၢႆးသၢႆႊတူဝ်ႁၢင်ႊ ဢမ်ႇၼၼ် ပၢႆးသၢႆႊၾိင်ႈတိုၼ်းပဵၼ်၊ ပၢႆးၸၢင်ႊၸၢၵ်ႈလႄႈ ၵၢၼ်သိုဝ်ႇသၢၼ်)၊ လွင်ႈသိုင်ႇ ဝႅတ်ႉလွမ်ႉ၊ လွင်ႈပၢႆးၵိူဝ်းယမ်၊ လွင်ႈပၢႆးမွၼ်းလႄႈၽိင်ႈငႄႈၸိူဝ်းၼႆလႂ်ယဝ်ႉ။ ၽူႈဢၢၼ်ႇမၢင်ႊၵေႃႉယင်းေတဝႃႈ ၵႃႊၼင်ႇလၢတ်ႈမႃးၼႆႉ ယင်းတိုၵ်ႉၵႅပ်ႈယူႇၼႆၵွၼ်ႇ။

ၵမ်းၼႆႉတေသိုပ်ႇၶႆႊၼေတီႈပွင်ႇလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းသၢမ်ဢၼ်။ ဢၼ်ထီႈၼိူင်ႈ ပဵၼ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ မုၼ်းလႅင်းၸွမ်းသၢႆပိုၼ်းလႄႈဢၼ်ၸႂ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်းႁိုင်၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၼင်ႇသၢႆၵၢၼ်ပဵၼ်(process)လွင်ႈလႅၵ်ႈ လၢႆႊ။ ထီႈသွင်ႄတႉပဵၼ်လွင်ႈထတ်းသၢင်ၶူၼ်ႉၶႆႈဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇတင်းပေႃႇလသီႇ ဢမ်ႇၼၼ် ဢၼ်လႆႈမီး ၶိူင်ႈ တႅၵ်ႈၶိူင်ႈယင်ႇ၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ ဢိင်ၼိူဝ်ၵၢၼ်ၶၢတ်ႈလၢမ်းႁိဝ်ႈၸင်ႈလႄႈ ဢိင်ၼိူဝ်ၼႂ်းၶၢဝ်းပွတ်းတေႃႇၶၢဝ်းၵၢင်။ ဢၼ်ထီႈသၢမ်ႈတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈဢၼ်ပၢႆးၼေႁႂ်ႈႁူႉၸၵ်းလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း ဢၼ်ဢိင်ၼိူဝ်ပၢႆးဝူၼ်ႉပၢႆးႁၼ် မိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ ယုၵ်းမုၼ်းလၢႆးတၢင်းတႃႇတေလႅၵ်ႈလၢႆႊႁႃတၢင်းဢွၵ်ႇမႂ်ႇမႂ်ႇတႃႇပၢႆးႁၼ်မႂ်ႇမႂ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁုၼ်ႈမုၼ်းဢၼ်ထီႈၼိူင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ပၢႆးႁၼ်ထီႈၼိူင်ႈၼၼ်ႉတေပဵၼ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈ ယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း ဢၼ်ပဵၼ်သၢႆၵၢၼ်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊယူင်ႉသၢင်ႈတူင်ၵူၼ်းတင်းလုမ်ႈယဝ်ႉ။ ၽူႈႁူႉမေႃမၢင်ႊၵေႃႉ ပိုတ်ႇတီႈပွင်ႇဝႃႈ ပဵၼ် “သၢႆၵၢၼ်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊသၢႆပိုၼ်း” ၼႆယဝ်ႉ။ ၽူႈႁူႉမေႃ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ “ၵေႃ” တေ လၢတ်ႈဝႃႈ “လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊပူၵ်းသၢင်ႈ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈယူင်ႉသၢင်ႈ”လႄႈ “လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊပူၵ်းသၢင်ႈၾၢႆႇ လွင်ႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးႄလႈ လွင်ႈၵၼ်ၵူၼ်း ၼႂ်းၶၢဝ်းယၢဝ်း” မိူဝ်ႈၼႂ်းၸူဝ်ႊပီႊ 1950 လႄႈ 1960 ၼၼ်ႉ ၸၢင်ႊ လၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း ဢၼ်ယူႇၼႂ်းပၢႆးႁၼ်ဢၼ်ၼႆႉၼႆ။

ပၢႆးႁၼ်ဢၼ်ၼႆႉ ပိူင်လူင်မၼ်းပၵ်းၸႂ်ၼိူဝ် သၢႆၵၢၼ်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊယူင်ႉသၢင်ႈတူင်ႇၵူၼ်းတင်းလုမ်ႈ၊ ယဝ်ႉေၵႃ ပဵၼ်ပၢႆးႁၼ်ဢၼ်တူၺ်းၼႂ်းၶၢဝ်းယၢဝ်းႄလႈ ပၢႆးႁၼ်ဢၼ်တူၺ်းသၢႆပိုၼ်း။ ပေႃးၼႆၸိုင် သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ တွၼ်ႊၵၼ်ပိူင်ယႂ်ႇၶွင်ၼႂ်းတူင်ႇၵူၼ်းသေတွၼ်ႊတွၼ်ႊမီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊၸိုင် တၢင်ႇၾၢႆႇတၢင်ႇၵၼ်တွၼ်ႊၶွင်ၼႂ်း တူင်ႇၵူၼ်းၵေႃႈ မီးတၢင်းလႅၵ်ႈလၢႆႊၸွမ်းၼႆယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်းၸိုင် မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊတူင်ႇၵူၼ်း ဢၼ်လုၵ်ႈတီႈၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈသူႇၸူး တူင်ႇၵူၼ်းဢၼ်ဢိင်ၼိူဝ်ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈ(မၢင်ႊပွၵ်ႈေတလၢတ်ႈဝႃႈလုၵ်ႉ တီႈပၢၼ်ၵွၼ်ႇ သူႇၸူး ပၢၼ်မႂ်ႇ)။ ယဝ်ႉၵေႃႈလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊဢၼ်ၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလွင်ႈၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်ၼႂ်းၵႄႇၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ ၵူၼ်းႄလႈၸုမ်းၵူၼ်းႁဝ်းၵေႃႈလႅၵ်ႈလၢႆႊမႃး။ ၶႂ်ႈဝႃႈၼႆႉ လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊယူင်ႉ သၢင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးတူင်ႇၵူၼ်း ႁူမ်ႈပႃးတင်းလွင်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၶွင်ၶိၼ်ႈ၊ လွင်ႈၵၢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶူဝ်းၶွင်၊ လွင်ႈပၢႆးၸၢင်ႊ ပၢႆးသႅၼ်ႉ၊ လွင်ႈယူင်ႉသၢင်ႈၸုမ်းၾၢႆႇႄလႈလွင်ႈမၢႆမီႈၽိင်ႈမိူင်းၸိူဝ်းၼႆယဝ်ႉ။

ပေႃးၶၢဝ်းယၢမ်းလႅၵ်ႈလၢႆႊၵေႃႈ ၵမ်ႈၼမ်ၼမ်တႄႉ ၸိုင်ႈမိူင်းၵူႊဢၼ်ဢၼ် ႁူပ်ႉထူပ်းလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇပၢႆး မၢၵ်ႈမီးလႄႈ လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊတူင်ႇၵူၼ်းယူႇၵွၺ်း။ တႃႇတေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႄႈလႅၵ်ႈလၢႆႊမႃးၸိူင်ႉၼႆၵေႃႈ လႆႈဢဝ်ၶၢဝ်း ယၢမ်းၼပ်ႉႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊယူႇယဝ်ႉ၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊၸိူင်ႉၼႆၼႆႉ တီႈၼႆႉ ႁဝ်းႁပ်ႉႁၼ်ဝႃႈ ပဵၼ်လွင်ႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းၼႆယဝ်ႉ။ ပၢႆးႁၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းၼႆႉ ဢမ်ႇတၢပ်ႈလူဝ်ႇၵွင်ႉၵၢႆႇတင်း လွင်ႈ လႅၵ်ႈလၢႆႊဢၼ်လီ။ တီႈေတႉေတႉမၼ်းၸိုင် လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းၼႆႉ ၸၢင်ႊၵႆႉမီးလွင်ႈယူပ်ႈလူင်း၊ လွင်ႈၶွင်ႉ ၶမ်ႄတႈ ငဝ်းလၢႆးဢၼ်မီးလွင်ႈၶွင်ႈၶမ်တင်းလၢႆယူႇ။ ၵူၺ်းၼႃႇ လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၼႆႉ ေတၶဝ်ႈပႃးမီးယူႇၼႂ်းပၢႆးႁပ်ႉ ႁၼ်ၶွင် လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊပၢႆးမၢၵ်ႈမီးတူင်ႇၵူၼ်း။

ပၢႆးႁၼ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းထီႈသွင်တႄႉ ပေႃးၸွမ်းၼင်ႇသွမ်သ်ႉလၢတ်ႈၸိုင် “ပဵၼ်လွင်ႈတႅၵ်ႈ ယင်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊဢၼ်မီးတၢင်းၶိုပ်ႈၼႃႈ”၊ “ေၵႃ”ေတႉ ေတလၢတ်ႈဝႃႈပဵၼ် “လွင်ႈၼပ်ႉသၢင်ႈထတ်းသၢင် လွင်ႈတူင်ႉၼိုင်ႁဵတ်းသၢင်ႈ။ ပၢႆးႁၼ်ဢၼ်ၼႆႉ တီႈပွင်ႇမၼ်းၵေႃႈၵႅပ်ႈ၊ ယဝ်ႉေၵႃႈ ပဵၼ်ပၢႆးႁၼ်ဢၼ်ဢိင်ၼိူဝ်ၶူဝ်း ၶွင်ဢမ်ႇၼၼ် ပၢႆႊၸၢင်ႊ။ ၸၼ်ႉပိုၼ်ႉထၢၼ်ႈၶွင်ပၢႆးႁၼ်ဢၼ်ၼႆႉႄတႉ ၵမ်ႈၼမ်ၼမ်တေၵဵဝ်ႇၵွင်ႉတင်း လွင်ႈၶိုၼ်ႈ ယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းဢၼ်ပဵၼ်မႃးၼႂ်းၶၢဝ်းပွတ်းတေႃႇၶၢဝ်းၵၢင် ဢၼ်မီးလွင်ႈတႅၵ်ႈယင်ႇတၢင်းတူင်ႉၼိုင်ႁဵတ်းသၢင်ႈ။ ၸၢင်ႊလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းဢၼ်ၼႆႉ မီးတႃႈယိူင်းဢၢၼ်းဢမ်ႇၼၼ် ၽွၼ်းလႆႈ ဢၼ်ၸၢင်ႊ တႅၵ်ႈယင်ႇႄတ ၼိူင်းတင်းၸၢၵ်ႇမၢႆ(ၸိူင်ႉၼင်ႇ လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊတီႈလွင်ႈၵွတ်းၽၢၼ် ဢမ်ႇၼၼ် လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊ တီႈလွင်ႈၸၼ်ႉထၢၼ်ႈငိုၼ်းၶဝ်ႈ)

ပၢႆးႁၼ်ထီႈသွင်ၼႆႉ ပိူင်လူင်မၼ်းပၵ်းၸႂ်ၼိူဝ်လွင် ၽွၼ်းလႆႈၶွင်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊေသ ပဵၼ်ပၢႆးႁၼ်ဢၼ် ဢိင်ၼိူဝ်ၶၢဝ်းပွတ်း။ လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းဢၼ်ၼႆႉ သမ်ႉၸၢင်ႊၵႆႉပဵၼ်လွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ပုၼ်ႈတႃႇ ၽူႈႁူႉေမႃၸိူဝ်း ယူႇၼႂ်းမူႇမုၵ်ႉၽုင်ၵူၼ်းလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းၼၼ်ႉဝႆႉယူႇ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ တႃႇယိူင်းဢၢၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် ယိူင်းမၢႆ ၶွင်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းဢၼ်ၼႆၼၼ်ႉ ၵူၼ်းတင်းၼမ်ေတဢမ်ႇၸၢင်ႊလႆႈႁူမ်ႈၸွမ်းလႄႈ တေဢမ်ႇလႆႈၼမ်ႉ တွၼ်းသင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပၢႆးႁၼ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းထီႈသၢမ်ႄတႉ ပဵၼ် “လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းဢၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉၵၢပ်ႈပၢၼ် မႂ်ႇၶွင်မိူင်းဝၼ်းတူၵ်းႁူမ်ႇငမ်း”ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈပွင်ႇၶွင် လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းဢၼ်လၢတ်ႈမႃးပႃႈၼိူဝ်ၼႆ သွင် ဢၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ ဢိင်ၼိူဝ် ပၢႆးႁၼ်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊႄလႈ လွင်ႈၽွၼ်းလႆႈၼႆယဝ်ႉ။ တီႈပွင်ႇထီႈသၢမ်ၼႂ်းပၢႆးႁၼ် ထီႈ သၢမ်ၼႆႉသမ်ႉ ဢိင်ၼိူဝ်ပၢႆးႁပ်ႉႁၼ်ဢၼ်ဝႃႈ လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းၼႆႉ ၶဝ်ပႃးဝႆႉ “လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊၸႃႉ” လႄႈ “ၽွၼ်းလႆႈၸႃႉ”၊ ၼႆႉပဵၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းၶွင်မိူင်းဝၼ်းတူၵ်သေ ပဵၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉဢၼ်ႁူမ်ႇ ငမ်းဝႆႉၼိူဝ် “လူၵ်ႈထီႈသၢမ်” ဝႆႉယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼွၵ်ႈသေၼႆႉ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း ဢမ်ႇၼၼ် လွင်ႈၶိုတ်းၵၢပ်ႈ ၶိုတ်းပၢၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ သမ်ႉလူဝ်ႇလႆႈမိူၼ်မိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၼၼ်သေ မိူဝ်ႈလႂ်ပၢႆးဝူၼ်ႉမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်ႁူမ်ႇငမ်းမႃးယဝ်ႉၸိုင် လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်းၵေႃႈ ၵွင်ႉ ၵၢႆႇတင်းလွင်ႈၶိုတ်းၵၢပ်ႇၶိုတ်းပၢၼ်မႃး။ ၵူၼ်းယူႇတီႈ “လူၵ်ႈထီႈသၢမ်”ေၵႃႈ လွင်ႈၶိုတ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇဢၼ်ဝႃႈ ၼၼ်ႉ ႁၼ်ဝႃႈ တေလႆႈမိူၼ်မိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်။ တီႈၼႆႉတေသပ်းလႅင်းၼေတီႈပွင်ႇလွင်ႈၶိုတ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၵွၼ်ႇ။ ေပႃးဝႃႈၶိုတ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၼႆ လွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵေႃႈ တေလႆႈပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႊမိူင်းဝၼ်းတူၵ်း၊ တေလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၵၢၼ်ၵၢတ်ႇ၊ ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈတေလႆႈႁိူင်း၊ လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႊယူႇသဝ်းပဵၼ်ၼင်ႇၾၢင်ႁၢင်ႊဝဵင်းၵေႃႈ တေလႆႈမီး(ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၼႂ်းဝၢၼ်ႈၵေႃႈမီးထီးဝီး၊ မီးၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈလူတ်ႉၵႃး)၊ လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းပၢႆးၸၢင်ႊၵေႃႈၼမ်တိူဝ်း မႃးၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

တူင်ႇၵူၼ်းဢၼ်ၶိုတ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇလူၺ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ်ၸမ်း ပဵၼ်တူင်ႇၵူၼ်းဢၼ်ႁဵတ်း သင်ေၵႃႈ ေတလႆႈမီးလွင်ႈတၢင်း(ယွၼ်ႉတွၼ်း)၊ ဝူၼ်ႉသင်ေၵႃႈေတလႆႈမီးလွင်ႈပၢႆးသၢႆႊ(မီးလွင်ႈတၢင်း၊ ၼေ လၵ်းထၢၼ်လႆႈ)၊ မီးပၵ်းပိူင်ၵၢၼ်မိူင်းႄလႈ မီးလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီး။