ၶၢဝ်းယၢမ်းၼႃႈလိၼ်

ၶၢဝ်းယၢမ်းၼႃႈလိၼ် ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ် ၼႃႈလိၵ် ဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်း ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် တွၼ်ႈတႃႇႁႂ်ႈမၼ်းပေႃးမႅၼ်ႈၽဵင်ႇၵၼ် တီႈ လွင်ႈသိုဝ်ႉၶၢႆပၢႆးမၢၵ်ႈမီး၊ လွင်ႈတၢင်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵူႈသမ်ႇသမ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းယၢမ်းၼႃႈလိၼ်ၼႆႉ ၵႆႉၸႅၵ်ႇသေမၵ်းမၼ်ႈ ၸွမ်းၼၼ်ႇ သၢႆၶႅၼ်ႈလိၼ်မိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉမၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ ၸိူင်ႉၼၼ်သေ တီႈၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵၢၼ်ၵႃႉၵၢၼ်ၶၢႆလႄႈသင်၊ ၵၢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇလႄႈသင် တေၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈမၼ်းၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢၼ်ပဵၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်းၼႃႈလိၼ် မိူင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ်တႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸႂ်ႉ ပဵၼ်ယၢမ်းမူင်းတဵမ် (UTC−12 to UTC+14) ၼင်ႇၵႃႈတီႈ Coordinated Universal Time (UTC)သေ မိူင်းၵမ်ႈၽွင်ႈတႄႉ ၸႂ်ႉဝႆႉ 30 လႄႈ 45 မိတ်ႉၼိတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼဵဝ်းၽွင်းလႅၼ်း - UTC−03:30၊ လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼီႇပေႃး - UTC+05:45၊ လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ - UTC +06:30၊ လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢိၼ်းတီးယႃး - UTC+05:30) မိူင်းဢၼ် လတ်ႉတိၵျူႉသုင်ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸႂ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းၶၢဝ်းမႆႈ ဢၼ်ပဵၼ် ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းမႆႈၸိုင် သုတ်ႉၽၢႆႇၼႃႈ ၼိုင်ႈၸူဝ်ႈမူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၼမ်းၼႂ်း

1 ပိုၼ်းး
2 ၶေႃႈပိုတ်ႇတီႈပွင်ႇ
3 Notation of time
4 UTC offsets ပတ်ႉပိုၼ်ႉၵမ်ႇၽႃႇ
5 သဵၼ်ႈမၢႆ UTC offsets
6 Time zone conversions
7 ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်ထိင်းဝႆႉပၼ် လႅင်းသၢႆလႅတ်ႇ
8 ပိူင်ၶွမ်ပိဝ်ႇတႃႇလႄႈ ပိူင်ဢိၼ်ႇထႃႇၼႅတ်ႇ
- 8.1 Operating systems
  - 8.1.1 Unix
  - 8.1.2 မၢႆႉၶရူဝ်ႇသွပ်ႉၾ် ဝိၼ်းတူဝ်း
- 8.2 ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်း ၽရူဝ်ႇၶႅမ်းမိင်း
9 တႃႇသိုပ်ႇတူၺ်းထႅင်ႈ
10 ၽိုၼ်ဢိင်
11 ႁဵၼ်းၵွင်ႉၽၢႆႇၼွၵ်ႈ

ပိုၼ်းး[မူၼ်ႉမႄး | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

Early timekeeping[မူၼ်ႉမႄး | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

မိူဝ်ႈပႆႇၶူင်သၢင်ႈလႆႈ ယၢမ်းမူင်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၶဝ်ၼႆႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းၼိုင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈဝၼ်းၼႆႉ လႆႈဢိင်ၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ်လႅတ်ႇၵႂႃႇသေ တႅပ်းတတ်းယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ယၢမ်းမူင်းလႅတ်ႇၼၼ်ႉသေ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢိင်ၼိူဝ်ဢွင်ႈတီႈမၼ်းသေ မီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ထိုင် ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ ၁၉ ၽိူဝ်ႇ ယၢမ်းမူင်းဢၼ်ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ ဢွၵ်ႇမႃးၸိုင်^{[လူဝ်ႇလွင်ႈဢိင်ဢၢင်ႈ]} ၵူႈဝဵင်းဝဵင်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸႂ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းပိုၼ်ႉတီႈ mean solar time မႃးယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းယၢမ်းလႅတ်ႇ ဢၼ်မီးတႄႉတႄႉမၼ်းၼႆႉ တင်း mean solar time သေ ပိူင်ႈၵၼ် မွၵ်ႈ ၁၅ မိတ်ႉၼိတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (ၼႄဝႆႉတီႈ (လွင်ႈၽဵင်ႇမိူၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼၼ်ႉယူႇ။) လွင်ႈလႆႈပိူင်ႈၵၼ်ၸိူင်ႉၼၼ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ မၼ်းပၼ်ႁွပ်ႈလႅတ်ႈ ၼင်ႇမူၼ်းၶႆႇပဵတ်းလၢဝ်ႈလၢဝ်ႈ (Eccentricity) လႄႈ ယွၼ်ႉ မၼ်းပၼ်ႇၵိူင်း တီႈၼိူဝ်ၵၢၼ်း (Obliquity) မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၼ်း ၸိူဝ်းဢၼ်မီးတီႈၼိူဝ် Mean solar time ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပေႃးဝႃႈပဵၼ် ၶၢဝ်းၵၢင်ဝၼ်းၼႆ မီးၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်မိူၼ်ၵၼ်သေ လွင်ႈပိူင်ႈၵၼ် သွင်ဢၼ်ၼၼ်ႉ ပေႃးဝႆႉ သုတ်းပီၵႂႃႇၼႆ ၶိုၼ်းၽႅဝ်ၵႂႃႇတီႈ သၢႆငၢႆ သုၼ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပဵၼ် လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းၵရိၼ်းၼိတ်ႉ (Greenwich Mean Time) (GMT) ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ဢွင်ႈလႅပ်ႈႁဵၼ်းၾႃႉလၢဝ် ၸၢဝ်းၸဝ်ႈ (ၵရိၼ်းၼိတ်ႉ) သေ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပီ 1675 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈယိူင်းဢၢၼ်းတႄႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈတႃႇပၼ်လႆႈ တၢင်းၸွႆႈထႅမ်ႈ တႃႇ ႁိူင်းသၢင်ႈၽေႃး ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ပၢင်ႇလၢႆႇ ႁႂ်ႈမၵ်းမၼ်ႈလႆႈ လွင်ႇၵျီႇၵျူႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈဝဵင်းတီႈၼႂ်း ဢိင်ႇၵလၢၼ်ႇ ၵူႈတီႈတီႈ ဢၼ်မီးၶၢဝ်းယၢမ်းပိုၼ်ႉတီႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ သၢႆဢၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းပၼ်မႃးလႆႈ လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းတႃႇဢိင်ဢၢင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

Railway time[မူၼ်ႉမႄး | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]

Plaque commemorating the Railway General Time Convention of 1883 in North America

ၽိူဝ်ႇ လွင်ႈၵၢၼ်တေႃႉသူင်ႇရူတ်ႉလဵၼ်း လႄႈ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇသၢႆလူမ်း ႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး ဢၼ်ပဵၼ် ယၢမ်းပိုၼ်ႉတီႈ (Local solar time) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မီးလွင်ႈဢမ်ႇၶႅမ်ႉလႅပ်ႈမႃးယဝ်ႉ။ လွင်ႈတၢင်းမၼ်းတႄႉ ဢိင်ၼိူဝ်ၼႃႈလိၼ်သေၵေႃႈ လွင်ႇၵျီႇၵျူႉ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလႅင်ႈလိၼ်သေ ၼႂ်းၵႄႈဢွင်ႈတီႈပိုၼ်ႉတီႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယၢမ်းမူင်းၼႆႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ တီႈ လွင်ႇၵျီႇၵျူႉတီႇၵရီႇၼိုင်ႈဢၼ်ၼႆႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ သီႇမိတ်ႉၼိတ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း ပရိတ်ႉသ်တူဝ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇတူၵ်း ၵရိၼ်းၼိတ်ႉ (ပွတ်းဢွၵ်ႇ ဝဵင်းလၼ်ႇတၼ်ႇ) မွၵ်ႈ ၂.၅ တီႇၵရီႇၼၼ်ႉလႄႈ ၶၢဝ်းယၢမ်းတဵင်ႈဝၼ်း တီႈ ဝဵင်းပရိတ်ႉသ်တူဝ်ႇ (Solar noon) ၼႆႉ မၼ်းပေႃးပူၼ်ႉၵႂႃႇ ၶၢဝ်းယၢမ်းတဵင်ႈဝၼ်းတီႈလၼ်ႇတၼ်ႇ တႃႇ ၁၀ မိတ်ႉၼိတ်ႉပၢႆယဝ်ႉ။ ^[1] လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းၶၢဝ်းယၢမ်းၼႃႈလိၼ်ၼႆ့ ယိုင်ႈႁိုင်ႈယိုင်ႈပိူင်ႈၵၼ်မႃးၼမ်ယဝ်ႉ။

ဢၼ်ပဵၼ် လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈ ပီ 1847 တီႇသႅမ်ႇပႃႇ 1 ဝၼ်းၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ၶမ်ႇပၼီႇရူတ်ႉလဵၼ်း ဢၼ်မီးတီႈ ၵရဵတ်ႉပရိတ်ႉတဵင်ႇ ဢဝ် GMT သႂ်ႇတီႈၼႂ်ႈ ၶရူဝ်ႇၼူဝ်ႇမီႇတႃႇ ဢၼ်တေႃႉဢဝ်ၵႂႃႇငၢႆႈၼၼ်ႉသေၵေႃႈ မၵ်းမၼ်ႈမႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈၶမ်ႇပၼီႇ ႁူင်းၵၢၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶမ်ႇပၼီႇဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် Great Western Railway (GWR) သေ ပဵၼ် မိူဝ်ႈ 1840 ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းဢၼ်ၼၼ်ႉၼႆႉ ဢမ်ႇပေႃးႁိုင်ပေႃးၼၢၼ်း ၵူၼ်းႁူႉၼမ်မႃးဝႃႈ Railway Time ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မွၵ်ႈ 1852 ဢေႃးၵၢတ်ႉ 23 ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ဢွင်ႈတူၺ်းလၢဝ်ၾႃႉ ၸၢဝ်းၸဝ်ႈ (ၵရိၼ်းၼိတ်ႉ) လႆႈပိုၼ်ပွႆႇပၼ် သၢႆၶၢဝ်းယမၢ်း (time signals) သၢႆလူမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယၢမ်းမူင်း ၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်မီးတီႈ ၵရဵတ်ႉပရိတ်ႉတဵင်ႇ မွၵ်ႈ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ၉၈% ၼႆႉ မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် 1855 ၼႆႉ တိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ်ၸႂ်ႉ GMT မႃးယဝ်ႉ။ တေႃႇပႆႇထိုင် 1880 ဢေႃးၵၢတ်ႉ 2 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ယင်းပႆႇလႆႈမၵ်းမၼ်ႈ ၶၢဝ်းယၢမ်းပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် ႁင်းပရိတ်ႉတဵင်ႇ။ ၶၢဝ်းယမၢ်းၼၼ်ႉ တီႈယၢမ်းမူင်းပရိတ်ႉတဵင်ႇၼၼ်ႉ မီး မိုဝ်းမိတ်ႉၼိတ်ႉသွင်ဢၼ်သေ ဢၼ်ၼိုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈတႃႇ ၶၢဝ်းယၢမ်းပိုၼ်ႉတီႈလႄႈ ဢၼ်ၼိုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ် တႃႇ GMT ယဝ်ႉ။^[2]

ၽွင်းၼႂ်းပိုၼ်ႉၵမ်ႉၽႃႇၼႆႉ ၽၢႆႇလွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈမႃးၸိုင် တီႈဢၼ်ၶဵင်ႇၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇၵၼ်ၼၼ်ႉ လူဝ်ႇ လွင်ႈမၵ်းမၼ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်ပွင်ၸႂ်ငၢႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။