ၸဝ်ႈၸရေး မြဝတီႇ

ၸဝ်ႈၸရေး မြဝတီႇ

ၸဝ်ႈၸရေးမြဝတီႇၼႆႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇ 1228 တီႈဝဵင်းမြဝတီႇ (ယၢမ်းလဵဝ် မီးၼႂ်းမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ)သေ ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၸၢႆးမွင်ႇၶႅင်ႇယဝ်ႉ။ ယႂ်ႇမႃးတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇ ၸင်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈသၢင်ႇသေ ၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈသၢင်ႇ ႁွင်ႉဝႃႈသၢင်ႇၵွၼ်းတိင်ႇၺယဝ်ႉ။ လႆႈႁဵၼ်းသွၼ်ဢဝ် ငဝ်ႈၶၢမ်ႇပိုၼ်ႉ လိၵ်ႈလေႃးၵုတ်ႉတရႃႇ သုတ်းသဵင်ႈသေ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢႃႇယုတဵမ်သၢဝ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ် ရႁၢၼ်းယဝ်ႉ။ လႆႈရႁၢၼ်းဝႃႇၼိုင်ႈ ၸင်ႇၶီႇႁိူဝ်းသေ ၵႂႃႇႁဵၼ်းသွၼ် လိၵ်ႈလၢႆးတၢင်းမေႃ မိူင်းလင်ႇၵႃႇတီႇပ (မိူင်းသီႇႁူဝ်ႇ) ႁိုင်လႆႈ ၸဵတ်းဝႃႇသေ ၸင်ႇၶိုၼ်းပွၵ်ႈမႃး တီႈမြဝတီႇယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈ ပွၵ်ႈၶိုၼ်းမိူဝ်း ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်ယဝ်ႉ ယိူင်းဢၢၼ်း တေမႃးတမ်းဝၢင်း ပိူင်ၵၢၼ်ႁဵၼ်း တႃႇၵူၼ်းၵျွင်း ၵူၼ်းႁိူၼ်းသေတႃႉ ၽႂ်ၵေႃႈဢမ်ႇၸွမ်းလႄႈ ဢဝ်ထၢတ်ႈၸႂ်တူၵ်းသေ ဢမ်ႇၵႃး မုၼ်ၵၢမ်ႇ တႃႇသိုပ်ႇၼုင်ႈသၢင်ႇၵၢၼ်းၵေႃႈ သုတ်းသဵင်ႈပႃးလႄႈ ၸင်ႇလႆႈလွၼ်ႈသၢင်ႇၵၢၼ်း ထၢၵ်ႈလူင်းၵျွင်းမႃး ႁဵတ်းၵူၼ်းႁိူၼ်းသေ လႆႈမွၵ်ႈပီပၢႆၼၼ်ႉ ပေႃႈမႄႈ သမ်ႉဢဝ်တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းပၼ်ၵၼ် တင်းၼၢင်းယိင်းၵေႃႉၼိုင်ႈ ၼႃႈႁိူၼ်းလူႉသေ ၸင်ႇလုၵ်ႉမြဝတီႇ ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း မႃးႁွတ်ႈထိုင် မိူင်းပၼ်ႇ။

ၶၢႆႉထွၵ်ႇတီႈယူႇ

ၸဝ်ႈၸရေးမြဝတီႇၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၸရေး မေႃတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ဢၼ်ဢွၵ်ႇၸိုဝ်ႈမီးသဵင်လိုဝ်းလင် တၢင်းပွတ်းတွၼ်ႈ ထုင်ႉမြဝတီႇ၊ ၽႃဢၢင်ႇ၊ ၽႃပွၼ် (ၽႃၽူၼ်) ၼွင်လူင် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼႃႈႁိူၼ်း ဢမ်ႇမူၼ်းလႄႈ ၼႂ်းပီ 1263 ၼီႈ ၸင်ႇလုၵ်ႉၽၢတ်ႇသေ မြဝတီႇ မႃးတၢင်းၽႃႇဢၢင်ႇ၊ ၶိုၼ်ႈမႃး တၢင်းၽႃၸွင်း၊ မႃးၵိုတ်းတိႈႁူဝ်ၼမ်ႉမွင်း တီႈၵျွင်းၸဝ်ႈသြႃႇတေႃးယယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉသေတီႈၼၼ်ႈ သိုပ်ႇမႃး သၢႆးၶၢဝ်၊ ၵိူၼ်ႇတူလူင် (ၵၼ်ႇတူးလူင်) ႁူဝ်ၼမ်ႉ၊ ပႆလတ်းၸွမ်း ႁၢဝ်းသၼ်လွႆၸရိူဝ်ႈလူင် လၢင်းၶိူဝ်း ၸင်ႇမိူဝ်းထိုင် မိူင်းပၼ်ႇယဝ်ႉ။ ပေႃႈႁဵင်ၵျွင်းပၼ်ၺႃး ဢိူင်ႇၼႃးဝွၼ် ၸင်ႇႁပ်ႉႁဵတ်းၶႅၵ်ႇဝႆႉထႃႈ။ ၸဝ်ႈဢူႈ မိူင်းပၼ်ႇၵေႃႈ ႁူႉဝႃႈ ဢိူင်ႇၼႃးဝွၼ် လူဝ်ႇၸရေး ဢၼ်မေႃလိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈမၢၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇဢၢပ်ႇပူင်ပၼ် ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ ႁႂ်ႈၸဝ်ႈမြဝတီႇ ထၢမ်းၵၢၼ် ၸရေး ဢိူင်ႇၼႃးဝွၼ်ယဝ်ႉ။

ၼွင်ႉၸိင်ႇပုၼ်ႉ

ၸဝ်ႈၸရေးမြဝတီႇႇ မႃးၽႅဝ် ၼႃးဝွၼ်ယဝ်ႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၸရေး ၼႂ်းဝၢၼ်ႈယဝ်ႉလႄႈ ပူႇႁဵင်ပၼ်ၺႃး သမ်ႉဝႃႈ လူဝ်ႇၵူၼ်းတဵၵ်းၼမ်ႉ တမ်ၶဝ်ႈပၼ်ၼႆသေ ၸင်ႇလိူၵ်ႈဢဝ် သၢဝ်လူင် ဝၢၼ်ႈၼႃးသွၼ် ၼၢင်းၸိုၼ်ႈ ၼၼ်ႉ ဢၢပ်ႈပၼ် ၸဝ်ႈၸရေးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီးမႃး လုၵ်ႈယိင်းၵေႃႉၼိုင်ႈ သႂ်ႇပၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼၢင်းၸိင်ႇပုၼ်ႉ ၼႆၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၸရေးမြဝတီႇလႄႈ ၼၢင်းၸိုၼ်ႈၼႆႉ ၽွင်းပွႆးလိူၼ်ၸဵင်ၼၼ်ႉ ပႃးၵၼ်မိူဝ်းလႄႇ မြဝတီႇ ၵႅပ်ႉၼိုင်ႈ ၶိုၼ်းမႃးၶိုၼ်း မိူင်းပၼ်ႇယူႇယဝ်ႉ။

လူင်းသဵၼ်ႈၼိုင်ႈ ၶိုၼ်ႈသဵၼ်ႈၼိုင်ႈ

ၼႃႈၵၢၼ် ၸရေးဢိူင်ႇၼႆႉ လၢပ်ႇယူႇၼိူဝ် ၶေႃးယူႇတႂ်ႈ ၽၢႆႇၼိူဝ်ၸိသင်ႇ လူင်းမႃးသင်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလႆႈႁႃ ဢမ်ႇမႃး လႆႈလႅၼ်ႈ၊ မၢင်ပွၵ်ႈမႅၼ်ႈ မၢင်ပွၵ်ႈၽိတ်း မဵဝ်းဢၼ်ၶိတ်းၶႂၢင်ၽိတ်းထမ်းၵေႃႈ လႆႈၺႃးယဝ်ႉ။ မီးပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၶုၼ်လုမ်းၶဝ် ၶၢၼ်းမႃး တႃႇဢိူိင်ႇၼႃးဝွၼ် ႁႂ်ႈဢဝ်ၵႆႇ မႃးသႂၢင်းၼႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၸရေးမြဝတီႇၸမ်ႉ ပဵၼ်ၸရေး ယူႇလူၺ်ႈသိၼ် ၵိၼ်ၸွမ်းထမ်းလႄႈ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇသႂၢင်းပၼ် ၵႆႇသေတူဝ်၊ၶၢမ်ႇထွၼ်တူဝ် ဢွၵ်ႇၼႃႈၵၢၼ်ၸဝ်ႈ ၵၢၼ်ၶုၼ်ယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈဢူႈလူင်ၵေႃႈ ႁၢမ်ႈသေတ တၢင်ႇလိၵ်ႈယွၼ်းလိုဝ်ႈၼႃႈၵၢၼ် ၸရေးဢိူင်ႇ ၵမ်းသိုဝ်ႈပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ပေႃးၼႃႈၵၢၼ်ၸရေးဢိူင်ႇၵေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇ ၸႂ်သူင်လိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၸင်ႇတမ်းၸႂ်တမ်းၶေႃး တႅမ်ႈလိၵ်ႈဢွၵ်ႇ တင်းၼမ်ယူႇယဝ်ႉ။

လပ်ႉလွႆငိုၼ်းလွႆၶမ်း

မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇ 1300 တဵမ် လိူၼ်သိပ်းဢဵတ်းမႂ်ႇ 8 ၶမ်ႈ (16.10.1936) ဝၼ်းသုၵ်း ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢႃႇယုလႆႈ 72 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၸရေးမြဝတီႇ လပ်ႉလွႆငိုၼ်းလွႆၶမ်းၵႂႃႇ တမ်ႈတီႈ ဝၢၼ်ႈၼႃးဝွၼ် မိူင်းပၼ်ႇသေ ထိုင်မႃး လိူၼ် 11 မႂ်ႇ 13 ၶမ်ႈ ၸင်ႇဢဝ် ရုပ်ႈၶၢပ်ႈ သၢင်းၵျူဝ်ႇ တီႈပႃႇႁဵဝ်ႈ ၼႃးဝွၼ်ယဝ်ႉ။ ပၢင်မႃႇသႃႇ ၸဝ်ႈၸရေးမြဝတီႇၼႆႉ ၵူၼ်းၵိုၼ်း ပေႃးတၢၼ်ႇပွႆးလိူၼ်သီမူၼ်းမိူင်းယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်လိၵ်ႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈတႅမ်ႈမႃး

ၽိုၼ်လိၵ်ႈၽိုၼ်ထမ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၸရေးမြဝတီႇ တႅမ်ႈမႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေမီးယူႇ မွၵ်ႈ (100) ၸမ်ၸမ်ယဝ်ႉ။ တီႈႁိူၼ်း ပေႃႈထဝ်ႈ သုဝၼ်ႇၼတႄႉ မီးဝႆႉယူႇ သၢဝ်းပၢႆၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်သွၵ်ႈႁႃႁၼ်တႄႉ မီးၼင်ႇတီႈတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

• သတိပဋ္ဌာန်ဝတ္ထု (1247) လုင်းၵျွင်းၼွႆႉၸၢႆး မိူင်းပၼ်ႇ တွင်းပၢၼ်ႇ။
• ဝိမုတ္တိရသ (1274) ၸဝ်ႈမႄႈၼၢင်းမိူင်း မိူင်းပၼ်ႇ တွင်းပၢၼ်ႇ။
• မဟောသဓာ (၁) (1278) ပႃႈၵျွင်းဢု မိူင်းပၼ်ႇ တွင်းပၢၼ်ႇ။
• ဓမ္မသံဝေဂ (1285) ၸဝ်ႈဢူႈၶိင်းလူင် မိူင်းပၼ်ႇ တွင်းပၢၼ်ႇ။
• အာဒီမဂ္ဂဒီပနီ (1292) လုင်းၵျွင်းၸူဝ်း မိူင်းပၼ်ႇ တွင်းပၢၼ်ႇ။
• ကမ္မဋ္ဌာန်းရှုဖွယ် (1292) လုင်းၸၢင်းၺုၼ်ႉ မိူင်းပၼ်ႇ တွင်းပၢၼ်ႇ။
• စတုရာရက္ခ ၼၢႆးၽၵႃႇၼေႃ မိူင်းပၼ်ႇ တွင်းပၢၼ်ႇ။
• ပဋိစ္စ သမုပ္ပါဒ် ပူႇၵျွင်းသွၼ် မိူင်းပၼ်ႇ တွင်းပၢၼ်ႇ။
• ဂမ္ဘီရဋ္ဌ စတုကန္တာရ ပူႇႁဵင် ဢိူင်ႇၼွင်ပႃလမ် မွၵ်ႇမႆႇ တွင်းပၢၼ်ႇ။
• ဂိဟိစာရိတ္တ ပူႇႁဵင်ၶိူင်ႇ ဢိူင်ႇလၢင်းၶိူဝ်း တွင်းပၢၼ်ႇ။
• ဗောဓိပက္ခယ ဒီပနီ လုင်းၵၼ်ႇၼ လၢင်းၶိူဝ်း တွင်းပၢၼ်ႇ။
• ယသောဓရာ ကန်တော့ခန်း။
• ဝိဇ္ဇာလယ
• ဘူမိဗေဒ
• သာသနာနယ
• ကာယာနုပဿနာ
• နိဗ္ဗာန သမ္ဗာပက (တွဲ ၁၊ တွဲ ၂၊ တွဲ ၃)
• ပုစ္ဆာနယ (တွဲ ၁၊ တွဲ ၂၊ တွဲ ၃)
• ပဋိပတ်

လွင်ႈယူႇသဝ်းလႄႈ လွင်ႈဝႆႉဝၢင်းၸႂ် ၸဝ်ႈၸရေးမြဝတီႇ

ပေႃႈထဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈသိၼ်ၸဝ်ႈထမ်း ၼိုင်ႈဝၼ်း ၵိၼ်ၶဝ်ႈသွင်တႃႇ၊ ၵႂႃႇတၢင်း ဢမ်ႇဝၢႆႇသၢႆႉဝၢႆႇၶႂႃ၊ ႁၼ်သင်ႇၶႃႇ တီႈလႂ် ၼင်ႈဝႆႈတီႈၼၼ်ႈ၊ ၵႂၢမ်းၵၼ်ႇတေႃႇ ဢေႃးၵႃႇသ ၽၢႆႇမၢၼ်ႈၼႆႉ မၼ်းသွၼ်ပၼ်ႁဝ်းဢိူဝ်ႈ။ ဝၢႆးသေ လိုဝ်ႈပေႃး ၵၢၼ်ၶုၼ်ယဝ်ႉ မႃးႁဵတ်းသူၼ် ၽုၵ်ႇထူဝ်ႇၼဝ်ႈ၊ ဝူဝ်းၶဝ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇပိုတ်း၊ ဢမ်ႇႁိုတ်း၊ ဢမ်ႇမႂ်ၵိၼ် ၸဝ်ႈဝူဝ်း၊ ၼူၵ်ႉလူင်းၵိၼ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇလွၵ်ႇ၊ ပၢႆဝႃႈ ၶူဝ်းၵိၼ်ဢွၵ်ႇၼႂ်းသူၼ် လူဝ်ႇၸႃႇၵပၼ်သတ်းၶဝ်ၽွင်ႈ ဝႃႇ။ ပေႃးတူင်ႈပွင်ႇ ၽိူင်းတၢင်ႇၵၢင်ႉ ၶဝ်ႈႁွတ်ႈယေးယဝ်ႉ ၵူၼ်းႁဵတ်းၼႃး ၽၢၵ်ႇၵၼ်မႃး သူင်ႇၶဝ်ႈပိူၵ်ႇ ၽႅဝ်ႁိူၼ်း၊ ပေႃးၶႅၵ်ႇမႃး ပၼ်တီႈယူႇ တီႈၼွၼ်း၊ တၢမ်တူဝ်မၼ်း ၵေႃႉတဵၵ်းၼမ်ႉဢၢပ်ႇပၼ်၊ ၵေႃႉႁုင်မိုဝ်ႉတူမ်ႈသေ ႁႅၼ်းတမ်း မူႇၽိူၼ်ၶဝ်ႈၶႅၵ်ႇ၊ ၶၵႄ်ႇၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢႃးၼႃႇ (ၵဵင်ၸႂ်) လႄႈ သမ်ႉပေႃး ဢမ်ႇႁတ်းထင်ႁိုင်ၶႃႈ၊ ၼမ်ႉၸႂ်မၼ်းၵေႃႈ လီၼႃႇ၊ ဢမ်ႇတွၼ်ႉထႃႉလႃႇၽႂ်၊ မေႃဢီးလူ တူဝ်မီးၸႂ်၊ ၸဝ်ႈၾမိူင်းသူႈ ၽိတ်ႈမွၵ်ႇ မိူဝ်းႁေႃးလိၵ်ႈ ပွင်(တႅမ်ႈ)လိၵ်ႈ ၵမ်းပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾ ဢဝ်မႃႉၶီႇတူဝ်ၼိုင်ႈ သၢၵ်ႈၵုင်ႇတြႃးၼႆလႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢမ်ႇၶီႇ၊ ၸုင်မႃႉမႃး တေႃႇထိုင် ၼႃးဝွၼ်ဢေႃႈ။

ပေႃႈထဝ်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇၶီႈသဵတ်ႈပိူၼ်ႈ၊ ၵႂႃႇသိုဝ်ႉသိူဝ်ႈ ၵိုင်ႇၵႃႈသၢမ်မူး သမ်ႉပၼ် ႁႃႈမူးဝႃႇ၊ သုမ်ႉပွင်လိၵ်ႈမၼ်း မီးၼႂ်းသူၼ်မၢၵ်ႇမူင်ႈ ယၢဝ်းၼင်ႇၸွင်းတၢၼ်း၊ တီႈႁူဝ်သုမ်ႉၼၼ်ႉ မီးၶဵင်ႇတၢင်ႇပပ်ႉထမ်းဢေႃႈ။

ၸဝ်ႈမြဝတီႇၼႆႉ သိုဝ်ႈယူဝ်းၼႃႇ၊ မေးမၼ်း ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉ လဵၼ်ႈၽူဝ်ၼွႆႉ၊ ႁူႉယူႇၵေႃႈ ဢမ်ႇဝႃႈသင်၊ ႁုင်ၶဝ်ႈလီ ၽၵ်းဝၢၼ် တမ်းလဵင်ႉ ၶိင်းၵေႃႉဢၼ်မႃးလဵၼ်ႈ မေးမၼ်းၼၼ်ႉသေ ပၢႆဢဝ် မေးမၼ်း ၵူပ်ႉၵူႈပၼ်ထႅင်ႈၵွၼ်ႇဢိူဝ်ႈ။