ၸွမ်ပိဝ် သႃႇသၼႃႇ

ၸွမ်ပိဝ် သႃႇသၼႃႇ (ဢမ်ႇၼၼ်) ၶိတုင်းသႃႇသၼႃႇ

ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ဝႃႈ “ၸွမ်ပိဝ်” ၼႆၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉၸႂ်ႉမႃး မိူဝ်ႈၵၢင်ပီ ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 20 ၼႆႉၵူၺ်း။ ၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်းဢွၼ်တႄႉ ၸႂ်ႉဝႃႈ “ၶိတုင်း၊ တုင်း” ၼႆသေ ၼႂ်းလိၵ်ႈလူင်ၵေႃႈ ၸႂ်ႉဝႃႈ “တုင်းလႄႈတမ်းၶွၼ်ႇ ပိဝ်ယွၼ်ႇဝႆႉယူၼ်ႈယူၼ်ႈ” ၼႆယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇထႆးလၢဝ်းတႄႉ ၸႂ်ႉဝႃႈ “ထူင်း” ၼႆယူႇ။ ထႅင်ႈၶေႃႈၼိုင်ႈတႄႉ ၸႂ်ႉဝႃႈ “လၢမ်ႇ”။

ဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်-

1. ဝၼ်းရသေႉသုမေႇထႃႇ ႁပ်ႉဢဝ် ၶေႃႈပူင်မၼ်ႈ၊
2. ဝၼ်းၼေႃႇလွင်းၸဝ်ႈ ၵိူတ်ႇ၊
3. ဝၼ်းပဵၼ်ၽြႃး၊
4. ဝၼ်းၶဝ်ႈပရိၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ ဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းယႂ်ႇဝၼ်းလူင် ဝၼ်းၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉ ပုၼ်ႈတႃႇ မုၼ်ၶမ်းၽြႃးလႄႈ တီႈမိူင်းသီႇႁူဝ် မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1885 ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၽူႈႁၵ်ႉသႃႇသၼႃႇၶဝ် ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်သေ ဢဵၼ်းဢၢၼ်း ဢဝ်ဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်း မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် လွင်ႈတၢင်း တႃႇတေပဵၼ် ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼၼ်ႉသေ ၸင်ႇသိုပ်ႇဝူၼ်ႉပဵၼ် လွင်ႈၶီႉတုင်း ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈသင်ၼႆၸိုင် မိူဝ်ႈၼႂ်းပီ 1850 ၼၼ်ႉ တီႈမိူင်းသီႇႁူဝ်ႇ ပဵၼ်ၽွင်း ၽႃႇသႃႇၶရိယၢၼ်ႇ ႁူမ်ႇငမ်းဝႆႉယဝ်ႉသေ ဢမ်ႇၵႃး ၸုမ်းၽိူၺ်ၽႄႈ (ပိုၼ်ၽႄႈ) သႃႇသၼႃႇ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၽိူၺ်ၽႄႈ သႃႇသၼႃႇ ၶရိယၢၼ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇတႄႉတႄႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ တီႈၼႂ်းမိူင်းသီႇႁူဝ်ၼႆႉ ၼင်ႇႁိုဝ် သႃႇသၼႃႇ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ပေႃးတေၶိုၼ်း ႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသႂ်၊ ၼင်ႇႁိုဝ် သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵိူဝ်းလီ ပုတ်ႉထ ဢၼ်တူၵ်းသုမ်း ပေႃးတေလႆႈၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇၽွတ်ႈပဵၼ် ၸုမ်းၵႅတ်ႇၶႄသႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထၸဝ်ႈ မိူဝ်ႈ 1884 လိူၼ်ၵျၼ်ႇၼဝရီႇ 27 ဝၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်း ၸုမ်းၵႅတ်ႇၶႄသႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ ႁူဝ်သိုၵ်းလူင် ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ႁိၼ်ႇၼရီႇၸတီးလ် ဢေႃးလၵွတ်ႉ (Henny Stttle Olcott) ၸင်ႇဢဝ် ၸီႇၽီႇၵုၼဝတ်ႉထၼ (Carolis Pujitha Gune Wardene) ပဵၼ် ၽူႈပွင်ၵၢၼ်ယဝ်ႉ။

ၸီႇၽီႇၵုၼဝတ်ႉထၼ (1854-1926) ၼႆႉ တီႈၼႂ်းမိူင်းသီႇႁူဝ်ႇ ၼင်ႇႁိုဝ် သႃႇသၼႃႇ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး တေၽႄႈတိူၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၶတ်းၸႂ် သႂ်ႇမႃႇသႂ်ႇႁႅင်း တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ မွၵ်ႈသီႇသိပ်းပီၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ငိုၼ်းႁူဝ်လိူၼ်မၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းဢဝ်လူႇဢဝ်တၢၼ်းသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းသွၼ်ထမ်း လိၵ်ႈပုတ်ႉထ၊ လိၵ်ႈသီႇႁူဝ်ႇလႄႈ လိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း တင်းၼမ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ ၵေႃႇလပဵတ်ႉတိ ႁူင်းႁဵၼ်း သွၼ်လိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ၸိၼရႃႇၸပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ၊ တမ်ႈတီႈ မတရ ႁူင်းႁဵၼ်း ဝေႇရၵမ်ႇပိတ လႄႈ ၵတဝီဝိယၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇတႄႉတႄႉ။

မိူဝ်ႈ 1885 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် 15 ဝၼ်း လွင်ႈဢၼ် ၶုၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် မၵ်းမၼ်ႈပၼ် လိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်း ႁႂ်ႈပဵၼ် ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈသေ ပဵၼ်ဝၼ်းဢိုတ်းလုမ်းဢိုတ်းၸၢႆးၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃးလူၺ်ႈ ၵွပ်ႈတၢင်းၶတ်းၸႂ် ၸီႇၽီႇၵုၼဝတ်ႉထၼ ဢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်း ဢေႃးလၵွတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽွင်းမိူဝ်ႈ 1885 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇလ် 28 ဝၼ်း၊ ဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်းၼၼ်ႉ တႄႇမၵ်းမၼ်ႈႁဵတ်းပဵၼ် ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းသီႇႁူဝ်ႇၶဝ် ပဵၼ်ဢၼ်သိူဝ်းၸႂ်တႄႉတႄႉ။ ပုၼ်ႈတႃႇ တေႁဵတ်းပဵၼ် လွင်ႈမၵ်းမၢႆ ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈပႃး ၸီႇၽီႇၵုၼဝတ်ႉထၼ ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းၶိုင်သၢင်ႈ ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ (10) ၵေႃႉ ၸင်ႇဢုပ်ႇၵၼ် တီႈၵေႃးထႁေၼတီႇတူႇပ ဝိႁႃႇရသေ တေဢၢၼ်း ၶိုင်သၢင်ႈ ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ႁႂ်ႈၵိုၼ်းဢိုၵ်ႉဢိုၵ်ႉ ႁႂ်ႈၶိုၵ်ႉၶိုၵ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ တီႈပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢုပ်ႇပႃး လွင်ႈတႃႇတေႁဵတ်းပဵၼ် ၶိတုင်းသႃႇသၼႃႇ ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵေႃႉတႄႇၶူင်သၢင်ႈ ႁဵတ်းပဵၼ် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ

တီႈပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ ၸီႇၽီႇၵုၼဝတ်ႉထၼ ၸင်ႇပၼ်တၢင်းၶႂ်ႈၸႂ်ဝႃႈ “ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၶရိယၢၼ်ႇၶဝ် မီးဝႆႉ လွင်ႈမၵ်းမၼ်ႈ ၶႂႆႇၶႂႃပႄၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းဢၼ်ၵိူဝ်းလီပုတ်ႉထ ၼႂ်းလူၵ်ႈ (ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ)ၼႆႉၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီမီး ၶိတုင်း ၸွမ်ပိဝ် သႃႇသၼႃႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆႉ ထုၵ်ႇလီဢဝ် ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်းၽြႃး ႁူၵ်းပိူင်ၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းယဝ်ႉ” ၼႆယဝ်ႉ။

ၸွမ်းၼင်ႇ တၢင်းၶႂ်ႈၸႂ် ၸီႇၽီႇၵုၼဝတ်ႉထၼၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် လႆႈၸႂ်သေ တေဢၢၼ်းဢဝ်ၶိတုင်း ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ပူၵ်းၽႅၼ် မိူဝ်ႈ 1885 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇလ် 28 ဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်းၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။

လွင်ႈပၵ်းပိူင် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ လိၵ်ႈၶၢဝ်ႇသရသဝိသၢၼ်ႇတေႇရေႇသ ၸင်ႇသႂ်ႇၼႂ်း ၽိုၼ်လိူဝ်သေ ပိုၼ်ၽႄၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 1885 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇလ် 17 ဝၼ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸိုဝ်ႈၵေႃႉၽူႈတႄႇၶူင်သၢင်ႈ ၶိတုင်းသႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽႂ်ၼႆ ၼႂ်းလိၵ်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇသႂ်ႇပႃး။

ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ဢေႃးလၵွတ်ႉ တႄႇၶူင်သင်ႈ

ၵူၼ်းၵမ်ႉၼမ်ၼမ်တႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ဝႃႈ ဢေႃးလၵွတ်ႉ ၵေႃႉတႄႇၶူင်သၢင်ႈ ၶိတုင်း ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈတႄႉမၼ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ဢေႃးလၵွတ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ၸီႇၽီႇၵုၼဝတ်ထၼ တၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉ လႆႈသွင်ပီ မိူဝ်ႈ 1928 လိူၼ်မေႇ 1 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ သုတၼမိၼ လႄႈသင်၊ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၶွပ်ႈၶူပ်ႇ တဵမ်ပီ ၸုမ်းပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ တီႇဢူဝ်ႇသူဝ်ႇၽီႇၵူဝ်လမ်ႇပူဝ်ႇ ၼၼ်ႉလႄႈသင် ၽူႈမၢႆၸုမ်းၵေႃႈ တႅမ်ႈမွၵ်ႇၼႄဝႃႈ ၵေႃႉဢၼ်တႄႇၶူင်သၢင်ႈ ၶိတုင်းသႃႇသၼႃႇၼႆႉ ပဵၼ် ၸီႇၽီႇၵုၼဝတ်ႉထၼ ၼႆယဝ်ႉ။

လိူဝ်သေၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းပပ်ႉမၢႆတွင်း ဢေႃးလၵွတ်ႉ ၼႃႈလိၵ်ႈ 469 ၼၼ်ႉ မၼ်းယိုၼ်သေ တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉ “ၵေႃႉဢၼ် တႄႇၶူင်သၢင်ႈ ၶိတုင်းသႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈမၼ်း” ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1885 လိူၼ်ဢေႇပူဝ်ႇ 28 ဝၼ်း၊ ဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်း ၽွင်းမိူဝ်ႈ တႄႇႁဵတ်း ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢေႃးလၵွတ်ႉ တိုၵ်ႉၵႂႃႇမီး တီႈမိူင်းဢိၼ်ႇတိယၼႆယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇထိုင် 1885 လိူၼ်ၵျၼ်ႇၼဝရီ 28 ဝၼ်း ၽွင်းမိူဝ်ႈ ဢေႃးလၵွတ်ႉ ၶိုၼ်းၽႅဝ်မႃး သီႇႁူဝ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းတႄႇမႃး လႆႈႁၼ်မႅၼ်ႈ ၶိတုင်း ၸွမ်ပိဝ် သႃႇသၼႃႇ ပွၵ်ႈထိၼိုင်ႈသေ မၼ်းပဵၼ်ဢၼ် ႁၢၼ်ႉၸႂ်မၼ်းတႄႉတႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ မၼ်းယၢဝ်းဝႆႉလႄႈ ဢေႃးလၵွတ်ႈႉ ၸင်ႇၶိုၼ်း ပၼ်တၢင်းၶႂ်ႈၸႂ် ႁႂ်ႈႁဵတ်းပွတ်းဢိတ်းၼိုင်ႈသေ ႁႂ်ႈမိူၼ်ၼင်ႇ ပၵ်းပိူင်ၸွမ်ပိဝ် ဝၢၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၵေႃႉဢၼ်တႄႇၶူင်သၢင်ႈ ၶိတုင်းသႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸီႇၽီႇၵုၼဝတ်ႉထၼ ယဝ်ႉ။ ဢၼ်တမ်းဝၢင်းပၼ် ပၵ်းၵႂၢင်ႈၵႅပ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ဢေႃးလၵွတ်ႉယဝ်ႉ။

ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်းၽြႃး လႄႈ ၶိတုင်း ၸွမ်ပိဝ် သႃႇသၼႃႇ

1. ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်း ၿျႃမပ်ပꧤၢၵ်ၶꧣႃ ၼႆႉ ပဵၼ်ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်း တူဝ်ၼေႃႇလွင်းၸဝ်ႈသီႇထၢတ်ႈ ဢၼ်မီးဝႆႉ ၼိုင်ႈဝႃးပၼ်ႇမူၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
2. ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်း ဢသီတိၼိၸ်ၸလꩦ်ꩧိတိၼႆႉ ပဵၼ်ပၵတိ ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်း မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ဢၼ်ႁိူဝ်ႈလႅင်း ဝၼ်းဝၼ်းၶိုၼ်းၶိုၼ်း မွၵ်ႈပႅတ်ႇသိပ်းသွၵ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
3. ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်း ဢၼၼ်တၻသၻိသႃရꧣ ၼႆႉ ပဵၼ် ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်း ၽွင်းမိူဝ်ႈ မုၼ်ၶမ်းၽြႃး ၼႄၽုင်းတၼ်းၶူဝ်းလႄႈသင်၊ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၶူၼ်ႉၶႆႈလွင်ႈပထၢၼ်းလႄႈသင် ဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃး ငဝ်းႁူၵ်းပိူင် ၼီႇလ၊ ပီႇတ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ငဝ်းႁူၵ်းပိူင်

1. ၼီလ ငဝ်းသီသွမ်ႇၵႄႇ (သီၵမ်ႇ) ဢွၵ်ႇမႃး ၸွမ်းၶူၼ်ႁူဝ်ၸဝ်ႈ၊ ၶူၼ်ၵၢင်းၸဝ်ႈ၊ တႃလမ်ၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ မိူၼ်ၼင်ႇ သီမွၵ်ႇၽၵ်းၵိပ်ႇမ၊ သီသႅင်သွမ်ႇ၊ သီမွၵ်ႇမူဝ်ၵမ်ႇ၊ သီႁူၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
2. ပီတ ငဝ်းသီလိူင်ၼႆႉ ဢွၵ်ႇမႃး ၸွမ်းၽိဝ်ၼိူဝ်ႉၼင်ၸဝ်ႈ၊ ၸွမ်းတႃၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ မိူၼ်ၼင်ႇ သီႁိၼ်လိူင် (မႅင်းသီႇလႃႇ)၊ သီမွၵ်ႇၼူၼ်းၶမ်း၊ သီမွၵ်ႇၸၢမ်ၶမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
3. လေႃႁိတ ငဝ်းသီလႅင်ၼႆႉ ဢွၵ်ႇမႃးၸွမ်း ပၢၵ်ႇၸဝ်ႈ၊ လိၼ်ႉၸဝ်ႈ၊ သီႇသူပ်းၸဝ်ႈ၊ ၽႃႇတိၼ် ၽႃႇမိုဝ်းၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ မိူၼ်ၼင်ႇ သီၽႄးလႅင်၊ သီၼမ်ႉပူႉၶုၼ်ဢိၼ်း၊ သီၶင်ႈ၊ သီမွၵ်ႇမႆႇၶႄႇ၊ သီမွၵ်ႇတွင်းလႅင် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
4. ဢေႃၻႃတ ငဝ်းသီၶၢဝ်ၼႆႉ ဢွၵ်ႇမႃးၸွမ်း ၶဵဝ်ႈၸဝ်ႈ၊ ၶဵဝ်ႈငႃးၸဝ်ႈ၊ လုပ်ႇၸဝ်ႈ၊ ၶူၼ်ၶၢဝ်သဵၼ်ႈလဵဝ် ဢၼ်မီး တီႈၵၢင်ၼႃႈၽၢၵ်ႇၸဝ်ႈ (ၶူၼ်ၵႅဝ်ႈ) တႃၶၢဝ်ၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ မိူၼ်ၼင်ႇ သီမွၵ်ႇမူဝ်ၶၢဝ်၊ သီသႅင်ၶႆႇမုၵ်ႉ (သႅင်ပလႄး)၊ သီမွၵ်ႇၶဝ်ႈတႅၵ်ႇ၊ သီၵိဝ်ႇ၊ သီလၢဝ်မႃမွင်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
5. မၺ်ၸိꩦ်ꩧ ငဝ်းသီၶွင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ငဝ်းသီသွမ်ႇ၊ ငဝ်းသီလိူင်၊ ငဝ်းသီလႅင်လႄႈ ငဝ်းသီၶၢဝ် သီႇသီ ဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃး တီႈတူဝ် မုၼ်ၶမ်းၽြႃးသေ သီႇသီၼၼ်ႉ မႃးလေႃးၵၼ် ပဵၼ်မႃးသီၶွင်ႇယဝ်ႉ။
6. ပꧤသ်သရ ငဝ်းသီမၢပ်ႈႁိူဝ်ႈ (ငဝ်းသီၵုၼ်း) ၼႆႉ ပဵၼ် ငဝ်းတူဝ်ၽြႃး သီႇသီၶူၼ်းၶဝ်းလေႃးလႄးၵၼ်သေ မၢင်သီမၢင်သီၼႆႉ မၢင်ပွၵ်ႈ ဢွၵ်ႇလီလိူဝ် တၢင်ႇသီၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ မၢပ်ႈႁိူဝ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပၵ်းပိူင်ငဝ်ႈငႃႇ မၢႆမီႈ ၸုမ်းသင်ႇၶႃႇ

ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ဢၼ်ဢဝ်သီဢူဢၢႆသၢႆငဝ်း ၽြႃးသေ ႁဵတ်းၼၼ်ႉ ပုၼ်ႈတႃႇ ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၼႂ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၶဝ် ၶိုၼ်ႈပၢင်ၵုမ်ၵၼ် တီႈတႃႈၵုင်ႈ ၼႂ်းထမ်ႈမႁႃႇၽႃႇသႃႇၼ မိူဝ်ႈပီသႃႇသၼႃႇ 2524 ပီၵေႃးၸႃႇ 1342 လိူၼ်ၸဵတ်းမူၼ်းၼၼ်ႉသေ ၸွမ်းၼင်ႇ ၶေႃႈမၵ်းမၼ်ႈ ငဝ်ႈငႃႇမၢႆမီႈ ၸုမ်းသင်ႇၶႃႇ တွၼ်ႈၵၼ် 8 ၵူတ်းမၢႆ 7 ၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ပပ်ႉၵႅမ်မိုဝ်း သင်ႇၶၼႃႇယၵ 107 ၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ပၵ်းပိူင် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ ၼႄဝႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇ တီႈတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

= ပၵ်းပိူင်ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ

ပၵ်းပိူင်ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆႉ တေလႆႈပဵၼ် သီႇၸဵင်ႇယၢဝ်း Rectangle သေ ၼႄဝႆႉ သီႇသႅၼ်း ၸွမ်းၼင်ႇ တီႈတႂ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

1. ၼႃႈတၢင်းယၢဝ်း 8 ထတ်း၊ ၼႃႈတၢင်းပွတ်း 5 ထတ်း။
2. ၼႃႈတၢင်းယၢဝ်း 4.6 ထတ်း၊ ၼႃးတၢင်းပွတ်း 2.6 ထတ်း။
3. ၼႃႈတၢင်းယၢဝ်း 2.3 ထတ်း၊ ၼႃႈတၢင်းပွတ်း 1.3 ထတ်း။
4. ၼႃႈတၢင်းယၢဝ်း 0.9 ထတ်း၊ ၼႃႈတၢင်းပွတ်း 0.5 ထတ်း။

သီၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ

1. ၼီလ = သီသွမ်ႇ
2. ပီတ = သီလိူင်
3. လေႃႁိတ = သီလႅင်
4. ဢေႃၻႃတ = သီၶၢဝ်
5. မၺ်ꩡိꩦ်ꩧ = သီၶွင်ႇၼုမ်ႇ သီႁႃႈသီၼႆႉ တေလႆႈတင်ႈသိုဝ်ႈဝႆႉသေ
6. ပꧤသ်သရ = သီမၢပ်ႈႁိူဝ်ႈ (သီၵုၼ်း)ၼႆႉ ပဵၼ်သီၶူၼ်းလေႃးလႄးၵၼ်သေ ပဵၼ်မႃး ငဝ်းမၢပ်ႈႁိူဝ်ႈလႄႈ တီႈလွၵ်းသီမၢပ်ႈႁိူဝ်ႈၼႆႉ တေလႆႈဢဝ်သီသွမ်ႇၵႄႇ ဝႆႉတီႈၼိူဝ်ပိူၼ်ႈသေ ၶပ်ႉလူင်းမႃး သီလိူင်ၵႄႇ၊ သီလႅင်၊ သီၶၢဝ်၊ သီၶွင်ႇၼုမ်ႇယဝ်ႉ။

လၢႆးၸႂ်ႉတိုဝ်း ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ

ၼင်ႇႁိုဝ် တေၸၢင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ဝၼ်းယႂ်ႇဝၼ်းလူင်လႄႈ ပၢင်ၵပ်းၵၢႆႇ သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉၼႆ သင်ႇၶမႁႃႇၼႃႇယၵၸိုင်ႈမိူင်း မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

ဝၼ်းယႂ်ႇဝၼ်းလူင်

• လိူၼ်သၢမ်မူၼ်း (ဝၼ်းဢေႃးဝႃႇတ ပႃႇတိမွၵ်ႉ)
• လိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်း (ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ)
• လိူၼ်ၸဵတ်းမူၼ်း (ဝၼ်းမႁႃႇသမယ)
• လိူၼ်ပႅတ်ႇမူၼ်း (ဝၼ်းထမ်ႇမၸၵ်ႈ)
• လိူၼ်ၵဝ်ႈမူၼ်း (ဝၼ်းမဵတ်ႉတႃႇ)
• လိူၼ်သိပ်းမူၼ်း (ဝၼ်းၵရုထမ်ႇမ)
• လိူၼ်သိပ်းဢဵတ်းမူၼ်း (ဝၼ်းဢၽိထမ်ႇမႃႇ)
• လိူၼ်သိပ်းသွင်မူၼ်း (ဝၼ်းသႃႇမၺ်ၺၽလ လႄႈ ဝၼ်းသင်ႇၶႃႇၶဝ်ၸဝ်ႈ)

ပၢင်ၵပ်းၵၢႆႇသႃႇသၼႃႇ

• ပၢင်ပွႆးၶဝ်ႈဝႃႇ
• ပၢင်ပွႆးဢၽိထမ်ႇမႃႇ
• ပၢင်ပွႆးၵထိၼ်ႇ
• ပၢင်ပွႆးတွပ်ႇလိၵ်ႈ၊ ၶူၼ်ႉၶႆႈလိၵ်ႈ လႄႈ ပၢင်ၼွပ်ႇၶူး
• ပၢင်ပွႆးတွပ်ႇလိၵ်ႈ ၼိၵႃႇယ၊ ပၢင်ပွႆးတွပ်ႇလိၵ်ႈ ပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်
• ပၢင်ပွႆးၽြႃး
• ပၢင်ပွႆးပူႇၸေႃႇၽြႃး
• ပၢင်ပွႆးပထၢၼ်း
• ပၢင်ၵုမ်သင်ႇၶႃႇ
• ပၢင်တႅပ်းတတ်းသိၼ် ၸဝ်ႈသင်ႇၶႃႇ (သံꧠဝိၼိၸ်ꧢယ)
• ပၢင်သွၼ် ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလွင်ႈသႃႇသၼႃႇ။

ၶူးလၢႆးပၵ်းပိူင် ၸႂ်ႉၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ

1. ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပူၵ်းၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ သီသွမ်ႇၵႄႇၼၼ်ႉ တေလႆႈမီး ၽၢႆႇသၢႆႉၵေႃႉပူၵ်း။
2. တီႈသီမၢပ်ႈႁိူဝ်ႈလၢႆးလေႃးၼၼ်ႉ သီသွမ်ႇၵႄႇ တေလႆႈမီးၽၢႆႇၼိူဝ်။
3. ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸၼ်ၸွမ်ပိဝ်ၶိုၼ်ႈၼၼ်ႉ တေလႆႈ ၸၼ်ၶိုၼ်ႈလႅတ်းလႅတ်းၽႂ်းၽႂ်း၊ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပူတ်းလူင်းၼၼ်ႉ တေလႆႈ ယွၼ်ႇလူင်းလွႆးလွႆးထိူင်းထိူင်း။
4. ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆႉ တေလႆႈပူၵ်း ၶၢဝ်းၵၢင်ဝၼ်းဢွၵ်ႇ တေႃႇထိုင် ၵၢင်ဝၼ်းတူၵ်းယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးမီးပွႆးၽႃႇသႃႇ ဢၼ်ၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉၼႆ ၵၢင်ၶမ်ႈၵေႃႈ ပူၵ်းဝႆႉလႆႈယူႇ။
5. သင်ဝႃႈ ၶႂ်ႈဢဝ်ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ပႃႉၸပ်းၽၢႆႇလင်ၶဵင်ႇၼႆၸိုင် တေလႆႈ ပႃႉၸပ်း တီႈသုင်သေ သီသွမ်ႇၵႄႇၼၼ်ႉ တေလႆႈမီး ၽၢႆႇသၢႆႉၵေႃႉပႃႉၸပ်းၼၼ်ႉလႄႈ လွၵ်းသီမၢပ်ႈႁိူဝ်ႈၼၼ်ႉ သီသွမ်ႇၵႄႇ တေလႆႈမီးၽၢႆႇၼိူဝ်။
6. သင်ဝႃႈ တေဢဝ်ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ပူၵ်းၸွမ်း ၸွမ်ပိဝ်တၢင်ႇမဵဝ်းၼႆၸိုင် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ တေလႆႈမီး ၼႂ်းၵၢင်ပိူၼ်ႈသေ တေလႆႈသုင်သေပိူၼ်ႈ။
7. တီႈၶဵင်ႇႁေႃးတြႃးၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ ၶႂ်ႈပူၵ်းၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆၸိုင် တေလႆႈပူၵ်း သိုဝ်ႈၼႃႈ ၽၢႆႇၶႂႃ ၽူႈႁေႃးတြႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
8. တီႈၶဵင်ႇႁေႃးတြႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ လိူဝ်သေၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ သင်ဝႃႈ ၶႂ်ႈပူၵ်းပႃး ၸွမ်ပိဝ်တၢင်ႇဢၼ်ၼႆၸိုင် ၸွမ်ပိဝ်တၢင်ႇဢၼ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈပူၵ်း သိုဝ်ႈၼႃႈၽၢႆႇသၢႆႉ ၽူႈႁေႃးတြႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
9. တီႈၼိူဝ်ၵႃး ပေႃးဝႃႈ ပူၵ်းၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆၸိုင် တေလႆႈပူၵ်း တီႈသုင် ၽၢႆႇၼႃႈမုင်း ႁူဝ်ၵႃးၼၼ်ႉ။
10. ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၵႂႃႇႁပ်ႉပၢင်း တူၼ်ႈၽေႃးထိၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ သြႃႇလူင်လႄႈသင်၊ သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ ဢၼ်ဢွင်ႇလိၵ်ႈလႄႈသင်၊ ၽူႈႁေႃးတြႃးလႄႈသင် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ဢၼ်ပူၵ်း တီႈၼိူဝ်ၵႃးၼၼ်ႉ တေလႆႈၵဵၼ်ဝႆႉသေ ၵႂႃႇပၢင်းယဝ်ႉ။ ပေႃးႁပ်ႉပၢင်းမႃးၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေလႆႈလိတ်ႈယဝ်ႉ။
11. ပေႃးႁွႆႈၽႅၼ် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ဢၼ်ဢဝ်ၽႅၼ်ႇယဵပ်ႉဝႆႉၼၼ်ႉၼႆ တေလႆႈႁွႆႈၽႅၼ် ၼႃႈတၢင်းယၢဝ်းၵူၺ်း၊ တေဢမ်ႇလႆႈ ႁွႆႈၽႅၼ် ၼႃႈတၢင်းပွတ်း (တေဢမ်ႇလႆႈႁွႆႈတင်ႈ)။
12. ၸွမ်းၼင်ႇ ပိူင်မီႈ ၸုမ်းသင်ႇၶႃႇၼႆႉသေ ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆႉ ပၢင်ၵုမ်ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ သႃႇသၼႃႇလႄႈသင်၊ ပၢင်ပွႆး ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ သႃႇသၼႃႇလႄႈသင် ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈ မႅၼ်ႈၸွမ်းလၢႆးမၼ်းယူႇ။

ပိူင်လူင်မၼ်း ပၢင်ၵုမ်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈမိူင်း မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ပၢင်ၵုမ်သင်ႇၶႃႇ ၵူႈၸၼ်ႉၸၼ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ တၵ်းတေလႆႈ ပူၵ်းၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇယူႇ (ဢမ်ႇၼၼ်) တေလႆႈ ႁွႆႈတေလႆႈပႃႉ ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇယူႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈလူဝ်ႇဝႄႈ

1. တီႈၼိူဝ်ၵႃး ၵႂႃႇဝႆႈၽြႃးၼၼ်ႉ သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈ ပႃးၸွမ်းလႄႈသင်၊ ဢမ်ႇပႃးၸွမ်းလႄႈသင် တေဢမ်ႇလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ။
2. ၸွမ်းတၢင်း၊ ၸွမ်းတၢင်းၽႄ၊ ၸွမ်းတႃႈၵႃး၊ တႃႈႁိူဝ်း၊ ၸွမ်းၵၢတ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈတၢင်းသင်သေ တေဢမ်ႇလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ။
3. တေဢမ်ႇလႆႈႁဵတ်း လွင်ႈဢမ်ႇၼပ်ႉယမ် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ၊ တုင်းသႃႇသၼႃႇၼႆႉ တေဢမ်ႇလႆႈပၼ် ၵွမ်ႉၼူပ်ႈၸူးၽႂ်၊ တေဢမ်ႇလႆႈပၼ်ၵွမ်ႉၼူပ်ႈၸူး ဢၼ်လႂ်။
4. ၼင်ႇႁိုဝ် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ တေၸဵဝ်းလူႉလႅဝ် ၸဵဝ်းယွၵ်းၸဵဝ်းလႅဝ်ၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇလႆႈႁဵတ်း။
5. လုမ်းတီႈလႂ်သေ ဢမ်ႇဝႃႈ တေဢမ်ႇလႆႈဢဝ် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ႁဵတ်းၽႅၼ်ႇယင်ၼႃႈ Fillet ။
6. ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆႉ တၵ်းတေဢမ်ႇလႆႈဢဝ်ႁေႃႇ ဢဝ်ပူၵ်ႉၶူဝ်း၊ တေဢမ်ႇလႆႈ ဢဝ်ႁဵတ်းၸုမ်ႈၵႃႉၸုမ်ႈၶၢႆ။
7. တီႈလၵ်း ဢၼ်ပူၵ်းဝႆႉ ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇလႆႈဢဝ် ၸေႈၶၢဝ်ႇ ဢၼ်လႂ်မႃးၸပ်းႁွႆႈဝႆႉ။
8. မိူဝ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇလႆႈၶွတ်ႇ၊ တေဢမ်ႇလႆႈလိဝ်ဝႆႉ။
9. တေဢမ်ႇလႆႈပၼ် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ တိူဝ်ႉတီႈတႅမ်ႇ၊ တီႈလိၼ် ၼိူဝ်ၼမ်ႉ ၼိူဝ်ၽၢၵ်ႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။
10. ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆႉ တေဢမ်ႇလႆႈဢဝ်ႁဵတ်း ၽႅၼ်ႇသိူဝ်ႇ။
11. တီႈၼိူဝ် တီႈဢၼ်သုင်သေ ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇလႆႈဝႆႉ ၸွမ်ပိဝ်ဢၼ်လႂ်။
12. ၽွင်းမိူဝ်ႈ ႁဵတ်းပွႆး ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၼၼ်ႉ ပူၵ်းလႆႈ ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇယူႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ တေဢမ်ႇလႆႈဢဝ် ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ ဝဵၼ်းႁေႃႇဝႆႉ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ ဢၼ်တေၽုၺ်ႇၼၼ်ႉ။
13. ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆႉ တေဢမ်ႇလႆႈဢဝ် ဝိုတ်ႉထိုမ်ႈပႅတ်ႈ၊ ပိၵ်ႉသမ်ႉ မၼ်းၵဝ်ႇသဝ်ႈ ဝဝ်းမွင် ယွၵ်းၶၢတ်ႇသေ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း တီႈလႂ်ယဝ်ႉၼႆ တေလႆႈဢဝ်ၸုတ်ႇၽဝ်ၾႆးပႅတ်ႈ။

ၶေႃႈတိုၵ်းသူၼ်း

ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇၼႆႉ ပဵၼ်မႃး မိူဝ်ႈ 1885 သေ ပီပွင်းပၢၵ်ႇပၢႆယဝ်ႉလႄႈ ၸွမ်းၼင်ႇ လႆႈလူတူၺ်း ပိုၼ်းမၼ်းယဝ်ႉသေ ပေႃးဝႃႈ ႁၼ်ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇ တီႈလႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ ႁႂ်ႈမေႃႁူႉ မေႃပွင်ႇၸႂ်ဝႃႈ မၼ်းပဵၼ် ဢူဢၢႆသၢႆငဝ်းၽြႃး မၼ်းပဵၼ် ၵုင်ႇၵုၼ်းမုၼ်ငဝ်းၽြႃးၼႆသေ ႁႂ်ႈမေႃႁူႉၼပ်ႉယမ် ၼၵ်းၼၵ်းၸူမ်ၸူမ်သေၵမ်း။ ႁႂ်ႈမေႃဢဝ်ၾၼ်ဢဝ်ငဝ်း ၸွမ်ပိဝ်သႃႇသၼႃႇႁဝ်း သေၵမ်း။

ၽိုၼ်ဢိင်

• ၸဵင်ၶမ်းလႅင်း မၢႆ (4)၊ ပိုၼ်းထူင်းသႃႇသၼႃႇ၊ ၸဝ်ႈသုၶမ်း၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 139-144။ ပီသႃႇသၼႃႇ 2541၊ ပီတႆး 2091၊ ပီၶရိတ်ႉ 1996
• သာသနာအလံတော် (အရှင်စန္ဒောဘာသ ရွှေဘို)
• သံဃအဖွဲ့အစည်း အခြေခံစည်းမျဉ်း။
• သံဃ နာယကလက်စွဲ။
• အဋ္ဌသာလိနီ