ပၵ်းယဵမ်ႈဝၼ်း

ၶေႃႈမႆၢ။ လွင်ႈပၵ်းယဵမ်ႈဝၼ်းၼႆႉ တိုၵ်ႉတႄႇပိၼ်ႇတႅမ်ႈၵူၺ်း၊ ပႆႇၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလီ၊ မုင်ႈမွင်းဝႃႈ တေမီးလွင်ႈသိုပ်ႇၵႄႈၽိူမ်ႉၵႂႃႇယူႇ။ ၽႆၢႇဢင်းၵိတ်ႉမၼ်းၶဝ်ႈတူၺ်းလႆႈတီႈ Calendar.

ပၵ်းယဵမ်ႈဝၼ်း ဢမ်ၼၼ် ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်း ၼႆႉ ပဵၼ်ပိူင်တႃႇတေၸတ်းၵၢၼ် ဝၼ်းယၢမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လင်လႆႈႁဵတ်းမႃး လူၺ်ႈလွင်ႈပၼ်ၸိုဝ်ႈပၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်း ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်ဝၼ်း သႅပ်ႇထႅမ်ႇပႃႇ၊ လိူၼ်လႄႈ ပီႊ ဝၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၼိုင်ႈလႄႈ ဝၼ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ ၼႂ်းပိူင်ၾၢင်ၸိူင်ႉၼၼ်။ Calendar ၼႆႉပဵၼ်လွင်ႈမၢႆတွင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈတူဝ်မီးၸ်ႂ (ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်ၽိုၼ်လိၵ်ႈ) ၶွင်ပိူင်ၾၢင်ဢၼ်ၼၼ်ႉ။ Calendar ၼႆႉတေၸၢင်ႈပွင်ႇဝႃႈ သဵၼ်ႈမၢႆလွင်ႈတၢင်းဢၼ်လႆႈၶိုင်သၢင်ႈဝႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ သဵၼ်ႈမၢႆတြႃး ဢမ်ႇၼၼ် သဵၼ်ႈမၢႆမၢႆမၢႆမၢႆမီႈဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈမႅၼ်ႈၸွမ်းဝႃႇသီႇ ဢမ်ႇၼၼ် ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈဝႃႇသ်ဝႃႇသိတ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ သဵၼ်ႈသၢႆမၢႆမၢႆမၢႆဝႃႇသီး။

လႅင် ၼႂ်းၵႅၼ်ႇတႃႇ (မိူၼ်ၼင်ႇ ပီႊလႄႈ လင်) ၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇလူဝ်ႇလႆႈ၊ မၼ်းပဵၼ်ဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်တင်း လွင်ႈလဵၼ်ႈသၢႆဝၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် လႅတ်ႇ ပီဝၼ်း ပဵၼ်လၢၼ်ႇလၢၼ်ႇလၢၼ်းလၢၼ်ႇလိူဝ်ႇ၊ လၢၼ်ႇလၢၼ်ႇဢၼ်ၵႆႉသႂ်ႇလၢၼ်ႇလၢင်းလၢၼ်ႇလိူင်ႈ တွၼ်ႈတႃႇတေၵိုတ်းယင်ႉဝႆႉၸွမ်းလၢၼ်ႇလၢဝ် ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းႁိုင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈမၵ်းမၼ်ႈ

ၶေႃႈcalare ၶႅပ်းမၢႆ လုၵ်ႉတီႈ kalendae ၊ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ဝၼ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၼႂ်းလိူၼ် ၼႂ်းၵႅပ်ႉမၢႆရူဝ်ႇမၢၼ်ႇ၊ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈ verb calare 'ႁွင်ႉဢွၵ်ႇ,' ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈ "ႁွင်ႉ" လႅတ်ႇမႂ်ႇ မိူဝ်ႈမၼ်းလႆႈႁၼ်ဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ^[1] calendarium ၼႂ်းလိၵ်ႈလႅတ်ႇတိၼ်ႇၼႆႉပွင်ႇဝႃႈ "ပပ်ႉမၢႆတွင်း၊ register" (မိူၼ်ၼင်ႇ လွင်ႈတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်လႄႈ လွင်ႈမီႈမီႈမႂ်ၼၼ်ႉ လႆႈႁပ်ႉဢဝ်ၸွမ်း calends လႂ်လႂ် လႂ်) ။ ၶႅပ်းမၢႆ Latin ၼႆႉလႆႈႁပ်ႉဢဝ်တီႈ Old French ဢၼ်ပဵၼ် calendier လႄႈတီႈ Middle English ပဵၼ် calender မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊထူၼ်ႈ 13 (လွင်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ Calendar ပဵၼ်ပၢၼ်မႂ်ႇၸဝ်ႉ) ။

ပိုၼ်း

ပီႊလွင်း လႅတ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးသေပိူၼ်ႈ ဢၼ်တႄႇပဵၼ်မႃးမႃး ၵႆႉၵႆႉၵႆႉပဵၼ်မႃး ၵႆႉပဵၼ်မႃး ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းတွၼ်ႈတႃႇ ၵဵပ်းၶၢဝ်းယၢမ်း၊ လႄႈ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းမိူဝ်ႈၸမ်ပၢၼ်မႂ်ႇ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ လႅတ်ႇ လႄႈ ပီၼႆႉ ၵႆႉၸႂ်ႉတိုဝ်းပဵၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႂ်းၵႅၼ်ႇတႃႇရီႇယႃႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၶူဝ်းၶွင်ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉၶွင် ပီႊဝၼ်းဝၼ်း 10 လိူၼ် ဢၼ်ၸမ်ၸမ်ၸူဝ်ႈပၢၼ် Etruscan ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶႅပ်းမၢႆတွင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈတူဝ်မီးၸႂ် ဢၼ်ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ဢၼ်လႆႈမၢႆတွင်းဝႆႉ၊ ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလိၵ်ႈလၢႆး ၼႂ်းမိူင်း Near East ပၢၼ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉသေ ပဵၼ် ၶႅပ်းႁၢင်ႈမိူဝ်ႈပၢၼ် Bronze Age Egypt လႄႈ Sumerian.^[2]

မိူဝ်ႈပၢၼ် Vedic ၼၼ်ႉ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး လႆႈၶူင်ႊသၢင်ႈဝႆႉ လွၵ်းလၢႆးၵဵပ်းၶၢဝ်းယၢမ်းလႄႈ ၶႅပ်းမၢႆတွင်း တွၼ်ႈတႃႇ လွင်ႈႁဵတ်းဝႃႇသႃ Vedic ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။^[3] ၸွမ်းၼင်ႇ Yukio Ohashi လၢတ်ႈၼၼ်ႉ၊ ၽိုၼ်လိၵ်ႈ Vedanga ၼႂ်းမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈလႅင်လၢဝ် ၼႂ်းပၢၼ် Vedic လႄႈ ဢမ်ႇလႆႈမႃးတီႈ ၽိင်ႈထုင်းတၢင်ႇဢၼ်။ ^[4]

ပိူင်ၵၢၼ်ၵႅၼ်ႇတႃႇဢၼ်ၼမ်တီႈ ပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ ဢိင်ၼိူဝ်ၵႅၼ်ႇထႃႇပႄႇလုၼ်ႇ ဢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပၢၼ် Iron Age ၊ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ပိူင်ၵၢၼ်ၵၢၼ်ႇထႃႇၽရႃႇသျႃး ဢၼ်ၵေႃႇတင်ႈမႃးမႃးမႃးမိူဝ်ႈ Zoroastrian လႄႈ Hebrew calendar ၼၼ်ႉ။ ^{[လူဝ်ႇလွင်ႈဢၢင်ႈဢိင်]}^{[citation needed]}

ၵႅၼ်ႇတႃႇၵႅၼ်ႇတႃႇဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၵႅၼ်ႇထႃႇၵရီႇၶဝ် လႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးတီႈ ၵႅၼ်ႇထထႃႇၵၵရီႇပၢၼ်ၵဝ်ႇ လႄႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၵႅၼ်ႇတူႇၵရီႇ ၶဝ်လႆႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃး ၵႅၼ်ႇတေႇၵရႃႇၵရႃႇၵဝ်ႇၵႄႇ လႄႈ ၵႅၼ်ႇတိူဝ်ႇၵႅၼ်ႇတရႃႇၵႅၼ်ႇတေႊၼီႇယႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။^[5]

ၼႂ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်ၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ ၶႅပ်းဝၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်လိူၼ်လိူၼ်၊ ဢိင်ၼိူဝ် လင်လၢဝ်ဢၼ်ၶဝ်ႈမႃးၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈဝၼ်းလႄႈ ပီလိူၼ် ၽဵင်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းသေတႃႉၵေႃႈ မၼ်းၸၢင်ႈမီးလွင်ႈၶတ်းၸႂ်မိူဝ်ႈၸဝ်ႉ တႃႇႁဵတ်းပိူင်ထၢၼ်ႈ လွင်ႈၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ် algorithmically မိူၼ်ၼင်ႇၼႄဝႆႉတီႈ ၼႂ်း Calendar Coligny ဢၼ်တႅၵ်ႇတတ်းဝႆႉ ၼႂ်းႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊထူၼ်ႈ 2။

ၽိုၼ်လိၵ်ႈၶရိတ်ႉၶဝ် ၶိုၼ်းမႄးၶိုၼ်း လူၺ်ႈ Julius Caesar မိူဝ်ႈ 46 BC ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။^[6] Calendar "Julian" မၼ်းဢမ်ႇဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈသွၵ်ႈႁႃလိူၼ်မႂ်ႇယဝ်ႉသေ မၼ်းႁဵတ်းၸွမ်း algorithm ဢၼ်တေႁဵတ်းႁႂ်ႈဝၼ်းလပ်းမႃးၵူႈသီႇပီ။ လွင်း ႁဵတ်းႁႂ်ႈလိူင်ႈလိူင်ႈလၵ်းလၵ်းလိူင်ႈ လႅၵ်ႈလႆၢႈၵၼ်တင်း လႅၵ်ႈလိူၼ် ၵႅၼ်ႇတႃႇၵရီႇၵႃႇရီႇ (Gregorian calendar) ဢၼ်လႆႈတႄႇၸႂ်ႉမႃး မိူဝ်ႈပီႊ 1582 ၼၼ်ႉ ၵႅၼ်ႇတေႃး ၵမ်ႈၼမ် ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉ ၼႂ်းၵႄႈ ၵႅၼ်ႇထႃႇၵျူဝ်ႇလီးယၼ်ႇ လႄႈ ပီႊလႅတ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶႅပ်းမၢႆၼႃးၼႃးၼႃး ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈႁၢမ်ႈတၢပ်ႈ လွင်ႈၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ် (nasi') ၶွင် Muhammad သေ ၼႂ်းလွင်ႈၵွင်ႉၵႆႇၵၼ်တင်း သႃႇသၼႃႇဢီႇသလႅမ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈမႃးမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 9 Dhu al-Hijjah AH 10 (ဝၼ်းမိူဝ်ႈ ၵျူႇလိၼ်ႇ: 6 လိူၼ်မၢတ်ႊၶျ် 632) ။ လွင်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်မႃး ၶႅပ်းဝၼ်းလၢဝ် ဢၼ်ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းသေ လႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်း ၶၢဝ်းယၢမ်းၶွင် ပီႊလႅတ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မီးလွင်ႈၶႆႈၸႂ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ လၢႆလၢႆလွင်ႈ တႃႇမူၼ်ႉမႄး ၶႅပ်းႁၢင်ႈဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ World Calendar၊ International Fixed Calendar Holocene Calendar လႄႈ Hanke-Henry Permanent Calendar ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ပၢႆးဝူၼ်ႉၸိူင်ႉၼၼ်ၼႆႉ လႆႈထုၵ်ႇတၢင်ႇလၢတ်ႈမႃး မိူဝ်ႈၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉလွင်ႈယုမ်ႇယမ် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လွင်ႈဢမ်ႇသိုပ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈလႄႈ လွင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉဢၼ်ယႂ်ႇ ဢၼ်တေၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈၶဝ်၊ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈတုမ်ႉတဵင်ၶဝ်ၼိူဝ် လွင်ႈတူင်ႉၼိုင် လွင်ႈသႃႇသၼႃႇ။

ပိူင်ၵၢၼ်

ပိူင်ၵၢၼ်ၵႅၼ်ႇတႃႇဢၼ်ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ၼၼ်ႉ မီးဝၼ်းၵႅၼ်ႇထိူဝ်ႇဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် တႃႇဝၼ်းလႂ်ဝၼ်းၼၼ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် လွင်ႈၸူဝ်ႈၶၢဝ်းသီႇဝူင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇပဵၼ်ပိူင်ၾႅတ်ႊၻရႄႊလ်ဢၼ်ၵုမ်ႇထူၼ်ႈသေဢမ်ႇၵႃး ဢမ်ႇပဵၼ်ပိူင်ၽႅတ်ႊထရီႊဢၼ်တေပၼ်ၸိုဝ်ႈ ဝၼ်းၼႂ်းပီႊဢၼ်ဢမ်ႇမီးပိူင်ၽႅၼ်ႇလိၼ် တႃႇတေသပ်းလႅင်းၼႄပီႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပိူင်ၵၢၼ်ၵႅၼ်ႇတႃႇဢၼ်ငၢႆႈငၢႆႈသုတ်းၼႆႉ မၼ်းၼပ်ႉသွၼ်ႇၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်ၵင်ႈမိူဝ်ႈဝၼ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈ။ ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းတေလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်း တွၼ်ႈတႃႇဝၼ်း Julian ဢမ်ႇၼၼ် Unix Time ဢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈလႆႈဢၼ်လဵဝ်ၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ဝၼ်းမၢႆတွင်းဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်၊ ပိူင်လူင်မၼ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ၵႆလိူဝ်ၵဝ်ႇ တွၼ်ႈတႃႇႁဵတ်းႁႂ်ႈ တူဝ်ၼပ်ႉလဵၵ်ႉလိူဝ်။ လွင်ႈၼပ်ႉသွၼ်ႇ ၼႂ်းပိူင်ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်လွင်ႈထၢတ်ႈလႄႈ လွင်ႈထွၼ်ၵူၺ်း။

ၶႅပ်းမၢႆတၢင်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ မီးလွင်ႈယႂ်ႇလိူဝ် (ဢမ်ႇၼၼ်) ၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ။

ၶႅပ်းဝၼ်းဢၼ်ပႃးၸၼ်ႉဢၼ်ၼိုင်ႈဢၼ်

ၸူဝ်ႈမူင်း လႄႈ ဝၼ်းၵၢၼ် - ပိူင်ဢၼ်ၼႆႉ (ဢမ်ႇမီးပီ၊ ႁူဝ်ၼပ်ႉၸူဝ်ႈမူၼ်း တိုၵ်ႉၶိုၼ်ႈမႃး) ဢမ်ႇပဵၼ်ဢၼ်ၵႆႉၵႆႉပဵၼ်မႃး
ပီလႄႈ ဝၼ်းဢၼ်လႆႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ ၼႂ်းပီႊၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ပိူင် ISO 8601 ဝၼ်းဢၼ်လႆႈ ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈမႅၼ်ႈISO 8601 ordinal date system

ပီ၊ လိူၼ် လႄႈ ဝၼ်း - ပိူင်ၵမ်ႈၼမ်၊ ပႃးမႃး ၶႅပ်းမၢႆ Gregorian (လႄႈ ၶႅပ်းႁၢင်ႈဢၼ်မိူၼ်ၵၼ်တင်းမၼ်း၊ ၶႅပ်းၵႂၢမ်း Julian) ၊ ၶႅပ်းတၢမ်း Islamic၊ ၶႅပ်ႇမၢႆ Solar Hijri လႄႈ ၶႅပ်းတွပ်ႇမၢႆ Hebrew ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း ၵျၢမ်းလိၵ်ႈ
ပီ၊ ၸူဝ်ႈမူင်း လႄႈ ဝၼ်းၵၢၼ် - တူဝ်ယၢင်ႇ ဝၼ်း ISO ၸူဝ်ႈမိူဝ်း ဝၼ်း ISO ၸူဝ်ႈမူင်း

လွင်ႈလဵၼ်ႈၸူဝ်ႈၶၢဝ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈၸွမ်း လွင်ႈလဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ်ပဵၼ်မႃးၸွမ်းၶၢဝ်းယၢမ်း:

လႅတ်ႇလႄႈလိူၼ်၊ Schedel's Nuremberg Chronicle၊ 1493

ၶႅပ်းမၢႆလိူၼ် မၼ်းပဵၼ်လွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၵၼ်တင်း လွင်ႈၶၢႆႉလႆၢလႆၢလႆၢးလိူၼ် (ၶၢဝ်းယၢမ်းလိူၼ်) ၊ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်းပဵၼ် ၶႅပ်းႁၢင်ႈဝၼ်းထီႉသင်ႇၶႃႇသႃႇသၼႃႇ။
ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်း ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်လႆႈႁၼ်ၼၼ်ႉသေ ၶႅပ်းႁၢင်ႈၸွမ်း လွင်ႈတူင်ႉၼိုင်လႅတ်ႇဢၼ်တေႉတေႉတေႇၶွင်ဝၼ်း၊ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်းပဵၼ် ၶႅပ်းဝၼ်းပႃႇရသျႃး။
ၶႅပ်းမၢႆလိူၼ်ၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈၼပ်ႉသွၼ်ႇဝၼ်းလႄႈ လင်သွင်ဢၼ်ၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈဝႆႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်းတႄႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ၶႅပ်းႁၢင်ႈဝၼ်းၵိုၵ်းပိုၼ်းမိူင်းၶႄႇ၊ ၶႅပ်းၵိုၵ်း Hindu ၼႂ်းမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး လႄႈ ၼေႇပႃႇလႃႉ လႄႈ ၶႅပ်းၶႅပ်းၵဵဝ်ၽႃႇသႃႇဢေႇပရႄႇ။
လွင်ႈသဵၼ်ႈတၢင်းသဵၼ်ႈတၢင်းဝူင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တူဝ်ယၢင်ႇဢၼ်ဢမ်ႇပဵၼ်ဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်တင်းလွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးဢၼ်ၼွၵ်ႈ (ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈမၼ်းၸၢင်ႈလႆႈလုၵ်ႉတီႈ လႅတ်ႇလႅတ်ႇဢၼ်တႄႇမႂ်ႇၵူႈလိူၼ်) ။

ၵမ်ႈၼမ် ၼႂ်းၵႅၼ်ႇတႃႇၼႆႉ မၼ်းပႃးဝႆႉ လွင်ႈၶၢႆႉဝႆးဝႆးဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် မၼ်းမီးလွင်ႈၶၢႆႉဝၢႆႇလႄႈ လွင်ႈဢမ်ႇၶၢႆႉဝႆႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵမ်ႈၼမ်ၶွင် ၶႅပ်းမၢႆတွင်းၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ လွင်ႈလဵၼ်ႈဝႅတ်ႉ ဢၼ်ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလိူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်းတႄႉ ၵမ်ႈၼမ်ၶဝ် လဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်း ပီ၊ လိူၼ်၊ ဝူင်ႈ လႄႈ ဝၼ်း။ ၸူဝ်ႈမူင်းဢၼ်မီး 7 ဝၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵူႈၵေႃႉသေတႃႉၵေႃႈ မၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ^[7][1]

ၾႆးၾႃႉ

ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်းဝၼ်း ပၼ်ဝၼ်းၼိုင်ႈဝၼ်း။ ၶမ်ႈ မၼ်းတေပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ဝၼ်းဢွၵ်ႇလႄႈဝၼ်းတူၵ်း၊ လူၺ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းၵၢင်ၶိုၼ်းဢၼ်တေမႃး၊ ဢမ်ႇၼၼ် မၼ်းတေပဵၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႂ်းၵေႈၵၢင်လွင်ႈတၢင်းဢၼ်တေပဵၼ်မႃး ၼႂ်းၵႄႈၵၼ် မိူၼ်ၼင်ႇဝၼ်းတူၵ်းသွင်ဢၼ်။ ၶၢဝ်းယၢမ်းၵႄႈၵၢင် လွင်ႈပဵၼ်သွင်ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းၸၢင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈဢိတ်းဢွတ်း ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းပီႊ ဢမ်ႇၼၼ် မၼ်းၸၢင်ႈပဵၼ်ဝၼ်းဝၼ်းဢၼ်ၵမ်ႉထႅမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶႅပ်းမၢႆတၢင်ႇၸိူဝ်းၵေႃႈ ၸၢင်ႈၸႂ်ႉဝၼ်းဝၼ်း။

လႅင်လိူၼ်

Not all calendars use the solar year as a unit. A lunar calendar is one in which days are numbered within each lunar phase cycle. Because the length of the lunar month is not an even fraction of the length of the tropical year, a purely lunar calendar quickly drifts against the seasons, which do not vary much near the equator. It does, however, stay constant with respect to other phenomena, notably tides. An example is the Islamic calendar. Alexander Marshack, in a controversial reading, believed that marks on a bone baton (c. 25,000 BC) represented a lunar calendar. Other marked bones may also represent lunar calendars. Similarly, Michael Rappenglueck believes that marks on a 15,000-year-old cave painting represent a lunar calendar.^[8]

လႅတ်ႇၼူဝ်ႇလႃႇ

လႅင်ဝၼ်းဝၼ်း (Lunar calendar) ၼႆႉ ပဵၼ်လႅင်ဝၼ်း ဢၼ်ဢဝ်လိူင်ႈဢၼ်လိူဝ်မႃးထႅင်ႈ လႅင်ၼိုင်ႈ ဢၼ်လူဝ်ႇဝႆႉသေ ၶိုၼ်းမႄးၵွင်ႉသၢၼ်ၵၼ်တင်း လႅင်ဢၼ်မီးမႃးၸွမ်းၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈၶွင် ၶႅပ်းဝၼ်းလိူၼ်ၼႆႉ ပဵၼ် ၶႅပ်းႁွမ်ဝၼ်း Hindu လႄႈ Buddhist ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈတီႈ Asiaပွတ်းၸၢၼ်းလႄႈ Asiaပွတ်းဢွၵ်ႇ။ ပိူင်တႅၵ်ႈတၢင်ႇဢၼ်တႄႉ ပဵၼ် ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း လိူၼ်ဢေႇပရႄႇ ဢၼ်ၸႂ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်း 19 ပီႊ။

ၼႃႈလိၼ်ၽႄ

ပိူင်ၵၢၼ်ၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးၵူႈပိူင်ပိူင်ၼႆႉ ၸႅၵ်ႇဝႆႉဝၼ်းဢၼ်တေႇၸွမ်းၵၼ်ဝႆႉပဵၼ် "လိူၼ်" လႄႈ "ပီႊ" ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းဝၼ်းဝၼ်းဝၼ်း ၼိုင်ႈပီၼႆႉ မၼ်းၸမ်ၵၼ်တင်း ပီႊ (ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်း လွင်ႈၸူမ်းလႃးဢၼ်ၵုမ်ႇထူၼ်ႈၶွင်ၶၢဝ်းယၢမ်း) ဢၼ်ၵႆႉၸႂ်ႉတိုဝ်းတႃႇတေၵမ်ႉထႅမ်လွင်ႈၽႅၼ်ၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင်တူင်ႉၼိူင်တူင်ႉၼၢပ်ႈတူင်ႉၼၼ်ႇတူင်ႉၼေတူင်ႉၼႃး။ ၼႂ်းဝၼ်း'လိူၼ်' လိူၼ်ၼႆႉ မၼ်းၸမ်ၵၼ်တင်း လႅၵ်ႈလႆၢလႆၢလႆၢးလိူၼ်လၢဝ်။ ဝၼ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵၼ်ၼႆႉ ၸၢင်ႈၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ် ၶၢဝ်းတၢင်းတၢင်ႇဢၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ ၸူဝ်ႈမူင်း။

ယွၼ်ႉဝႃႈ ဝၼ်းၼႂ်းပီဢၼ်ပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝၼ်းဢၼ်တဵမ်ထူၼ်ႈလႄႈ ၼႂ်းဝၼ်းဝၼ်းဢၼ်မီးဝၼ်းၼၼ်ႉ တေလႆႈမီးဝၼ်းဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် ၼႂ်းပီႊဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၼၼ်ႉ။ ပီႊပႆႇ ၸၢင်ႈၵႄႈလိတ်ႈလႆႈ မိူၼ်ၼင်ႇ လွင်ႈဢၼ်တေသႂ်ႇပၼ် ဝၼ်းဢၼ်လိူဝ်မႃး ၼႂ်းပီၵွၼ်းၶေႃ။ လွင်ႈၼႆႉ မၼ်းတေမိူၼ်ၵၼ်တင်း လၢႆလိူၼ် ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ် လႄႈ လၢႆလိူၼ်ၼႂ်းပီ ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ်။ ဢၼ်ၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်ႁွင်ႉဝႃႈ intercalation။ သင်ဝႃႈ ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်းသေတႃႉ ဢမ်ႇပဵၼ် ၶႅပ်းႁၢင်ႈလိူၼ်ၼႆၵေႃႈ ပီၼႆႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇလႆႈ ၼႂ်းလိူၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇမီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၼ်။

ၽိင်ႈထုင်းၶဝ် ၸၢင်ႈမၵ်းမၼ်ႈ ၶၢဝ်းယၢမ်းတၢင်ႇဢၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ ၸူဝ်ႈမူင်း၊ တွၼ်ႈတႃႇတေ ၶပ်းၶိုင်ၵၢၼ်ဢၼ်ၵႆႉႁဵတ်းသၢင်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇၵႆႉၵႆႉၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်တင်း လႅၵ်ႈလၢႆႈ ဢမ်ႇၼၼ် ပီႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽိင်ႈထုင်းတင်းၼမ်ၼႆႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်း လႅၼ်ႊငဝ်ႈငုၼ်းဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် တွၼ်ႈတႃႇ ပီႊဢၼ်တႄႇမႃး ၼႂ်းၵႅၼ်ႇတႃႇၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီမိူင်း မိူင်းတၢင်းၼမ်ၼႆႉ လႆႈဢဝ် ၶႅပ်းမၢႆမၼ်းဝႆႉၼိူဝ် ပီႊဢုပ်ႉပိူင်ႇၶဝ်၊ ၶႅပ်းႁၢင်ႈဢၼ်ဢိင်ၼိူဝ် ၶႅပ်းၵႅဝ်ႈၶွင် ၶုၼ်ၽွင်းငမ်းၶဝ် မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း ပီႊ 2006 တီႈမိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ ပီႊ Heisei 18 ၊ Heisei ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈပၢၼ်ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ Akihito ။

တၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇပိူင်

ပၢႆးၼပ်ႉလႄႈ ပၢႆးလႅင်ႊၸၢၵ်ႈ

ၵႅၼ်ႇတႃႇၼီႇပၢႆးလႅင်ႊၸၢၵ်ႈၼႆႉ မၼ်းဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းဢၼ်တေႇတေႇမႃးယူႇ၊ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်းပဵၼ် ၵႅၼ်ႇထႃႇၼီႇသႃႇသၼႃႇ ၸၢဝ်းဢိတ်ႉသလၢမ်ႇ လႄႈ ၵႅၼ်ႇတႃႇၼီႇၸၢဝ်းယူးရူၵ်ႉၵဝ်ႇ မိူဝ်ႈပၢၼ် ၵျွင်းသွင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶႅပ်းမၢႆတွင်းၸိူင်ႉၼႆၼႆႉၵေႃႈႁွင်ႉဝႃႈ ၶႅပ်းႁၢင်ႈဢၼ်ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း။ ၶႅပ်းမၢႆတွင်းဢၼ်မိူၼ်ၵၼ်ၼႆႉ မၼ်းမီးၽွၼ်းလီတႄႉတႄႉ ပဵၼ်ဢၼ်တိၵ်းတိၵ်းသေ ဢမ်ႇထၢတ်ႇဢမ်ႇထၢတ်ႇ။ လွင်ႈဢမ်ႇလီမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်ဝႃႈ လွင်ႈတေႁူႉဝႃႈ ဝၼ်းဢၼ်တေပဵၼ်ၼၼ်ႉ တေပဵၼ်မိူဝ်ႈလႂ်ၼၼ်ႉ မၼ်းယၢပ်ႇ။

ၶႅပ်းမၢႆတွင်းပၢႆးၼပ်ႉၼႆႉ မၼ်းဢိင်ၼိူဝ် ပိူင်ထၢၼ်ႈဢၼ်တႅမ်ႇတတ်းဝႆႉ။ ပိူင်တႅၵ်ႈမၼ်းပဵၼ် ၶႅပ်းႁၢင်ႈမၢႆတွင်းၵူၼ်းၶိူဝ်းယိပ်းယိပ်း မိူဝ်ႈလဵဝ်။ ၶႅမူႇပိူင် ၶႅပ်းႁၢင်ႈဢၼ်ဢိင်ၼိူဝ်ပိူင်။ ၽွၼ်းလီၶွင် ၶႅပ်းဝၼ်းၸိူင်ႉၼႆၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်လွင်ႈငၢႆႈငၢႆႈ တႃႇၼပ်ႉသွၼ်ႇမိူဝ်ႈဝၼ်းဢၼ်တႅတ်ႈတေႃးတေႃးၼၼ်ႉ။ လွင်ႈဢမ်ႇလီမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ၊ သင်ဝႃႈ ၶႅပ်းဝၼ်းၼႆႉ မၼ်းတိၵ်းတိၵ်းတႄႉတႄႉ၊ လွင်ႈတိၵ်းတိၼ်မၼ်းၵေႃႈ ယွမ်းလူင်းမႃး တၢၼ်ႇတၢၼ်ႇၸွမ်းၶၢဝ်းယၢမ်း၊ ယွၼ်ႉလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ ၼႂ်းလွင်ႈလတ်းလုမ်ႈၾႃႉ။ လွင်ႈၼႆႉ မၼ်းၵႅတ်ႇၶႄဝႆႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ် ၶႅပ်းႁၢင်ႈ ၶႅပ်းမၢႆၼပ်ႉဢၼ်တိၵ်းတိၵ်းဝႆႉ တေႃႇထိုင် လၢႆႁဵင်ပီႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ၊ လၵ်းပိူင်ၶဝ်တေလူဝ်ႇမႄးၸွမ်း ၶေႃႈထၢမ် ဢၼ်လႆႈႁဵတ်းမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ၶူၼ်ႉၶႆႈမႃး ၶႅပ်းႁၢင်ႈဝၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈၵုမ်ႇထူၼ်ႈ လႄႈ လွင်ႈဢမ်ႇၵုမ်ႇထူမ်ႈ

ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈပဵၼ်ဢၼ်ၵုမ်ႇထူၼ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ဢမ်ႇၵုမ်ႇထူမ်ႈ။ ၵႅၼ်ႇတႃႇၵႅၼ်ႇတႃႇဢၼ်ၵုမ်ႇထူၼ်ႈၼႆႉ ပၼ်တၢင်းလၢႆးဢၼ်တေပၼ်ၸိုဝ်ႈပၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉသေ ၵႅၼ်ႇထႃႇၵႅၼ်ႇထိူဝ်ႇဢၼ်ဢမ်ႇၵုမ်ႇထူမ်ႈၼၼ်ႉဢမ်ႇပၼ်။ ၶႅပ်းမၢႆတွင်းမိူဝ်ႈၸဝ်ႉ ၶွင်ရေႃးမၶဝ်၊ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးတၢင်းတွၼ်ႈတႃႇတေမၢႆမီႈ ဝၼ်းလိူၼ်ႁၢင်လၢဝ် လိူဝ်သေလွင်ႈတေႁူမ်ႈၵၼ်ဝႃႈ "ႁၢင်လၢဝ်း" ၼၼ်ႉ ပဵၼ်တူဝ်ယၢင်ႇၶွင် ၶႅပ်းႁၢင်ႈဢၼ်ဢမ်ႇၵုမ်ႇထူၼ်ႈ၊ ၼႂ်းၵႄႈ ၶႅပ်းထူၼ်ႈ Gregorian ပဵၼ်တူဝ်ယင်ႇၶွင် ၶႅပ်ႇထူၼ်ႈဢၼ်ၵုမ်ႇထူမ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း

လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈၶွင် ၶႅပ်းမၢႆတွင်းၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈမၵ်းမၼ်ႈ ဝၼ်း: တွၼ်ႈတႃႇတေလႆႈႁူႉလွင်ႈလွင်ႈတၢင်းဢၼ်တေပဵၼ်မႃး ဢမ်ႇၼၼ် တႃႇတေလႆႈၸႂ်ၵၼ်လွင်ႈလွင်ႈတၢင်းတၢင်းဢၼ်တေ ပဵၼ်မႃးလႄႈ တႃႇတေတႅမ်ႈမၢႆလွင်ႈတၢင်းဢၼ်ပဵၼ်မႃး။ ဝၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈမီးလွင်ႈလမ်ႇလွင်ႈတွၼ်ႈတႃႇလွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈ၊ လွင်ႈၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်း၊ လွင်ႈၵိူဝ်းယမ်၊ ဢမ်ႇၼၼ် လွင်ႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း၊ ၵႅၼ်ႇတႃႇၼိူင်ႈၼႆႉ ပၼ်တၢင်းတႃႇတႅပ်းတတ်းမိူဝ်ႈလႂ်တေႇ တႄႇၽုၵ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် ၸုမ်ႈ၊ ဝၼ်းဢၼ်လႂ် ပဵၼ်ဝၼ်းပွႆးဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈသႃႇသၼႃႇ ဢမ်ႇၼၼ် ဝၼ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၵူၼ်းမိူင်း၊ ဝၼ်းဢၼ်ဢၼ်လႂ် ပဵၼ် ဝၼ်းဢၼ်မၢႆတွင်းလွင်ႈတႄႇလႄႈ ဝၼ်းဢၼ်သဵင်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵၢၼ်၊ လႄႈ ဝၼ်းဢၼ်လႂ်မီးလွင်ႈလမ်ႇလွင်ႈၸွမ်းမၢႆမီႈ၊ မိူၼ်ၼင်ႇ ဝၼ်းဢၼ်တေလႆႈလူင်ႈလွင်းၶွၼ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် ဝၼ်းဢၼ်တေသဵင်ႈသုတ်းလႆႈပၢတ်ႊသ်။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ၊ ၶႅပ်းမၢႆတွင်းဢၼ်တေၼႄပၼ် ဝၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈပၼ်ၶေႃႈမုၼ်းဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း တၢင်ႇဢၼ် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ဝၼ်းၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶႅပ်းဝၼ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းပဵၼ်တွၼ်ႈၼိုင်ႈ ၶွင်လွင်ႈမၢႆတွင်းၶၢဝ်းယၢမ်း: ဝၼ်းလႄႈယၢမ်းဝၼ်းၼႆႉ ႁူမ်ႈၵၼ်သေ သပ်းလႅင်းၼႄလွင်ႈယၢမ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ။ ၼႂ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ၽူႈၵုမ်းၶၢဝ်းယၢမ်းၶဝ် ၸၢင်ႈၼႄၶၢဝ်းယၢမ်း၊ ဝၼ်း၊ လႄႈ ဝၼ်းၵၢၼ်။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ၸၢင်ႈၼႄဝႆႉ လွင်ႈလၢဝ်လၢဝ်။

ၸၢဝ်းၵရိၵေႃးရီႇ

ပၵ်းးယဵမ်ႈႈဝၼ်းၵရီႇၵူဝ်းရီးယၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ပိူင်ထၢၼ်ႈဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉသေ လႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂႃႇ တီႈၵူႈတီႈၵူႈတီႈၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ တွၼ်ႈတႃႇလွင်ႈတၢင်းဢၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ^[9]ပီဝၼ်း ပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်မီးၶၢဝ်းယၢမ်း 400 ပီႊသေ ပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်တင်း ပီႊၾႆးၾႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ [1] ^[9] ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းပီႊလႄႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းတွၼ်ႈတႃႇတွၵ်ႈလႆၢႈ ဝၼ်း Easter ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ^[10] မီး 365 ဝၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် 366 ဝၼ်း (ဝၼ်းဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈၼႆႉ ဢဝ်သႂ်ႇပဵၼ် ဝၼ်းထိ 29 လိူၼ်ထူၼ်ႈ 2 ပီႊ) ၊ ဢၼ်ၵိူတ်ႇပဵၼ် ပီၵရိၵ်ႉရီႇၵရိၵႃႇရီႇ ဢၼ်ၵိူမ်ႈလွင်းမီး 365.2425 ဝၼ်း (ပေႃးတႅၵ်ႈၵၼ်တင်း ပီဝၼ်း 365.2422 ဝၼ်း) [1]

^[9] လႆႈတႄႇႁဵတ်းဢွၵ်ႇမိူဝ်ႈ ပီႊ 1582 ပဵၼ်လွင်ႈၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉယွမ်းမႃး ၶႅပ်းႁၢင်ႈ Julian ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃး ၼႂ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်ၵၢင် ဢူးရူပ်ႉသေ လႆႈပဵၼ်လွင်ႈၽဵမ်ႉထႅမ် 0.002% ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းပီႊၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ [1] မိူဝ်ႈပၢၼ် Early Modern ၼၼ်ႉ လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းမၼ်းၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်ႁႅၵ်ႈတီႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း Roman Catholic ၵူၺ်း၊ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊထူၼ်ႈ 19 ၼၼ်ႉ မၼ်းလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်းၼမ် တွၼ်ႈတႃႇလွင်ႈငၢႆႈငၢႆႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၵူႈမိူင်းမိူင်း။ ^[9] ဢၼ်ယွမ်းႁပ်ႉမႃး ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်းၵရိၵ်ႉ၊ မိူဝ်ႈပီႊ 1923 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶၢဝ်းယၢမ်းဝၼ်းထီႉဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းတီႈ Gregorian calendar ၼၼ်ႉလႆႈႁပ်ႉတီႈၼ်ႂးပၢင်ၵုမ်ပၢၼ်ၵၢင် ဢၼ် Dionysius Exiguus ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဝႆႉလႄႈ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ Julian calendar ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ^[9] လႆႈပၼ် AD (တႃႇ Anno Domini) ဢမ်ႇၼၼ် CE (တႃႇ Common Era ဢမ်ႇၼၼ် Christian Era) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။[1]

လွင်ႈသႃႇသၼႃႇ

လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈလိူဝ်ပိူၼ်ႈၶွင် ၶႅပ်းမၢႆတွင်းမိူဝ်ႈပၢၼ်ၸမ်ပၢၼ်မႂ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈလဵၼ်ႈမၢႆ ပီႊ liturgical လႄႈ လွင်ႈႁဵတ်းၸွမ်း ဝၼ်းပွႆးသႃႇသၼႃႇ။

ၽွင်းမိူဝ်ႈ Gregorian Calendar ၼႆႉပဵၼ်မႃးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇသေ လႆႈတွတ်ႈတွတ်ႈတွပ်ႇပၼ် ဝၼ်း Easter ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ မၼ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃးၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ မိူၼ်ၼင်ႇ de facto standard။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶႅပ်းမၢႆ Gregorian တွၼ်ႈတႃႇလွင်ႈတၢင်းဢၼ်ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼၼ်ႉသေတႃႉ၊ မီးဝႆႉ ၶႅပ်းႁၢင်ႈမၢႆမၢႆမၢႆမၢႆဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း တွၼ်ႈတႃႇလွင်ႈတၢင်းသႃႇသၼႃႇ လၢႆလၢႆဢၼ်။

ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်းတူၵ်းၶရိတ်ႉၶဝ် ဢိင်ၼိူဝ် ၶႅပ်းဝႂ်ၶရိတ်ႉၶရိတ်ႉၵတ်ႉသီႇ Roman Rite of the Catholic Church လႄႈ ၵမ်ႈၼမ် ၶဝ်ႈပႃး ၶၢဝ်းယၢမ်းၶရိတ်ႉၵျူဝ်ႇၶွင် Advent, Christmas, Ordinary Time (ၶၢဝ်းယၢမ်း ဝၢႆး Epiphany), Lent, Easter, လႄႈ Ordinary time (ၶၢဝ်းယၢမ်းဝၢႆး Pentecost) ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ၼႂ်းၵႅၼ်ႇတႃႇၶရိတ်ႉၶဝ် ဢမ်ႇပႃးၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် လႄႈ ဝၼ်းလႂ်ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶရိတ်ႉ ပွတ်းဢွၵ်ႇ ပႃးတင်း သင်ႇၶႃႇရူဝ်ႇတူဝ်ႇၶရေႇၸီႇၶဝ် ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶႅပ်းဝၼ်း Julian။

လိူၼ် Islamic ဢမ်ႇၼၼ် လိူၼ် Hijri ၼႆႉပဵၼ် လိူၼ်လိူၼ် ဢၼ်ပႃး 12 လိူၼ်လိူၼ် ၼႂ်းပီႊဢၼ်မီး 354 ဢမ်ႇၼၼ် 355 ဝၼ်း။ မၼ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းတႃႇတေၵဵပ်းသဵၼ်ႈမၢႆလွင်ႈပဵၼ်မႃး ၼႂ်းမိူင်းမူႇၸလိမ်ႇၵမ်ႈၼမ် (မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်တင်း Calendar Gregorian) လႄႈ Muslim ၶဝ်ၵူႈတီႈၵူႈတီႈသေ ၸႂ်ႉတိုဝ်းတွၼ်ႈတႃႇတေတႅပ်းတတ်း ဝၼ်းဢၼ်ထုၵ်ႇလီပဵၼ် တႃႇတေၸတ်းႁဵတ်းဝၼ်းသၢင်ႇသီႈလႄႈ ပွႆးသၢင်ႇသၢၼ်း Islamic။ ၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်းပဵၼ် Hijra (ဢၼ်တိူင်းႁိၵျႃႇရႃႇ AD 622) ။ လူၺ်ႈလွင်ႈလႅၵ်ႈလႆၢႈၵူႈပီ 11 ဢမ်ႇၼၼ် 12 ဝၼ်း၊ လွင်ႈၵွင်ႉၵၢႆႇလူၺ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းၼႆႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇပဵၼ်မႃး သွၵ်ႈႁႃမႃးၵူႈပီ 33 ပီႊသိူဝ်းမိၼ်။

ၶႅပ်းမၢႆ Hindu လၢႆလၢႆဢၼ် တႃႈၵုင်ႈ ၸၼ်ႉၸႄႈမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး၊ ပႃးဝႆႉ ၶႅပ်းႁၢင်ႈ Nepali၊ ၶႅပ်းၵႂၢမ်း Bengali၊ ၶႅပ်ႇမၢႆ Malayalam၊ ၶႅမ်ႉမၢႆ Tamil၊ ၶႅႅပ်းမၢႆ Vikrama Samvat ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းတီႈ မိူင်းဢိၼ်းတီးၼႃးပွတ်းႁွင်ႇ လႄႈ ၶႅပ်းၵႅပ်းမၢႆ Shalivahana ၼႂ်းမိူင်း Deccan။

ပပ်ႉမၢႆတွင်းပုတ်ႉထ လႄႈ ပပ်ႉမၢႆမၢႆတွင်း လႅတ်ႇလိူၼ်ပွင်းပွင်းပဵင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈမိူင်းၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး မိူင်းလႃး မိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းသီႇရိလႅၼ်ႇၵႃႇ လႄႈ မိူင်းထႆး ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢိင်ၼိူဝ် ပပ်ႉမၢႆၵဝ်ႇၶွင် ပပ်ႉမၢႆၼပ်ႉ Hindu ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵမ်ႈၼမ်ၶွင် ၶႅပ်းမၢႆတွင်း Hindu ၼႆႉလႆႈႁပ်ႉမႃးတီႈ ပိူင်ဢၼ်လႆႈပိုတ်ႇၼႄဝႆႉတီႈ Vedanga Jyotisha of Lagadha ၊ ဢၼ်လႆႈထုၵ်ႇပိူင်ပဵၼ်ဝႆႉတီႈ Sūrya Siddhānta လႄႈ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပၢႆးလႅင်ႊသႆၢႈ မိူၼ်ၼင်ႇ Āryabhaṭa (AD 499), Varāhamihira (ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊထူၼ်ႈ 6) လႄႈ Bhāskara II (ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီထူၼ်ႈ 12) ။

ႁႃႈဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ၵျူးၶဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ တွၼ်ႈတႃႇလွင်ႈတၢင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈသႃႇသၼႃႇလႄႈ ၾိင်ႈထုင်း၊ မၼ်းၵေႃႈမီးလွင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉၼိူဝ်လွင်ႈတၢင်းၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းမိူင်းဢိတ်ႉသရေး (မိူၼ်ၼင်ႇ ဝၼ်းပွႆးၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ) လႄႈ ၸၢင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းတႃႇလွင်ႈၵဵဝ်ႇၵပ်းၵၢၼ် (မိူၼ်ၼင်ႇ တွၼ်ႈတႃႇဝၼ်းထီႉၸၢမ်းၶၢတ်ႉ) ။

ၵူၼ်းၸွမ်းပႃႇသႃႇ Bahá'í ၶဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶႅပ်းမၢႆပပ်ႉ Bahá'i ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ Calendar Bahá'í ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ Calendar Badi ၼႆႉ ပဵၼ် Calendar ဢၼ်ပပ်ႉ Bab ၶဝ် တႄႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၼႂ်း Kitab-i-Asma ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူၼ် Baháʼí ၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ် လိူၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈမူတ်းသႂ်သေ မီး 19 လိူၼ် ဢၼ်မီး 19 ဝၼ်း။

ၸၼ်ႉၸႄႈမိူင်း

ၶႅပ်းမၢႆၶႄႇ ႁေႇပရီႇ၊ ႁိၼ်ႇတူႇ၊ လႄႈ ၵျူးလီႇၵျူလီႇယၼ်ႇ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼမ်တွၼ်ႈတႃႇ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်လႄႈ လွင်ႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း။

ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်းဢီႇရၢၼ်ႇ (Persian) ၼႆႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းဝႆႉတီႈ Iran လႄႈ ပွတ်းတွၼ်ႈၵမ်ႈၽွင်ႈၶွင် Afghanistan။ ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်းဢႃႇသရိယၼႆႉ ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်း ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းဢႃႇသီႇရိယ ၼႂ်းပွတ်းဢွၵ်ႇ (ပိူင်လူင်မၼ်း ပဵၼ်မိူင်းဢီႇရႃႇၵ၊ မိူင်းသီႇရိ၊ မိူင်းတရူၵ်ႉၵီး လႄႈ မိူင်းဢီႇရၢၼ်ႇ) လႄႈ ၼႂ်းမိူင်းပၢႆႈၽေးၶဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ပီႊပထမပီ ၼႂ်းၵႅၼ်ႇတႃႇၼႆႉ ပဵၼ် 4750 ပီႊၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇတႄႇမႃး ၵႅၼ်ႇတႃႇၵီႇရီႇၵျေႃႇရီႇ။ ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်းဢီႇသီႇယႃး ဢမ်ႇၼၼ် ၶႅပ်းႁၢင်ႈဝၼ်းဢီႇတုပီးယႃး ပဵၼ် ၶႅပ်းဝၼ်းဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ပိူင်လူင် တီႈဢီႇသီးယႃး လႄႈ ဢီႇရီႇထီးရီးယႃး၊ ၶႅပ်းၵႅပ်းမၢႆ ဝၼ်းဢီႇရူဝ်းမီႇၵေႃႈၸႂ်ႉတိုဝ်းဝႆႉတီႈၼႃႈလိၼ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ။ ၼႂ်းမိူင်း Somalia ဢၼ်ႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉ၊ ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်း Somalia ၼႆႉ မီးယူႇၸွမ်းၵၼ်တင်း ၶႅပ်းႁၢင်ႈဝၼ်း Gregorian လႄႈ Islamic။ တီႈမိူင်းထႆး တီႈဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶႅပ်းမၢႆဝၼ်းထႆးၼၼ်ႉ လင်ဝၼ်းလႄႈ ဝၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈဢဝ်ပိူင်မၢႆဝၼ်းတူၵ်းသေတႃႉ ပီၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉဢိင်ၼိူဝ် ၶႅပ်းႁၢင်ႈပုတ်ႉထဢၼ်ၵႆႉမီးဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈငိုၼ်းတွင်း

ၵႅၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းလိူၼ်ၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်ပွင်ႇဝႃႈ ပီႊတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၶူင်းၵၢၼ်။ ၸႂ်ႉတိုဝ်းတွၼ်ႈတႃႇတေၵဵပ်းငိုၼ်း၊ ႁဵတ်းၸွမ်းမၢႆတွင်း လႄႈ ၵဵပ်းၶွၼ်ႇ။ မၼ်းပဵၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်း 12 လိူၼ် ဢၼ်တေၸၢင်ႈတႄႇမိူဝ်ႈဝၼ်းလႂ် ၼႂ်းပီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီငိုၼ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ တႄႇမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 1 လိူၼ်ဢွၵ်ႊထူဝ်ႊၿိူဝ်ႊသေယဝ်ႉတူဝ်ႈမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 30 လိူၼ်သႅပ်ႇထႅမ်ႇပႃႇ။ ပီငိုၼ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး တႄႇမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 1 လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊသေယဝ်ႉတူဝ်ႈမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 31 လိူၼ်မၢတ်ႊၶျ်။ ၵၢၼ်ၶၢႆၵၢၼ်ယႃယႃဢွၼ်ႇ တီႈမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး တႄႇဢဝ် ပီၵေႃႇသၢင်ႈ တေႃႇဝၼ်းပွႆး Diwali လႄႈ ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းဝၼ်းၼႃႈ ပွႆး Diwali ပီၼႃႈ။

ၼႂ်းၵၢၼ်ၼပ်ႉသွၼ်ႇ (လႄႈ ပိူင်လူင်မၼ်းၼႂ်းၵၢၼ်ၼပ်ႉသဵၼ်ႈမၢႆ) ၊ ၵႅၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းတွင်း (မိူၼ်ၼင်ႇ ၵႅၼ်ႇထိူဝ်ႇ 4/4/5) ၼႆႉ မၼ်းၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်တင်း လႂ်မၼ်းတင်း လႂ်တင်း သွင်ဝူင်ႈသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈငၢႆႈငၢႆႈ တွၼ်ႈတႃႇတေပဵၼ် လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်တင်း လိူင်ႈၼိုင်ႈလိူၼ် လႄႈ ပီၼိုင်ႈပီ။ January ၼႆႉမီး 4 ဝူင်ႈ (ဝၼ်းဢႃးတိတ်ႉ တေႃႇထိုင် ဝၼ်းသဝ်) ၊ February မီး 4 ဝူၺ်ႇတေႃႇ၊ March မီး 5 ဝူၺ်ႇၺ်ႇတေႃႇ၊ ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ သတိထားဝႃႈ ၼႂ်းၵႄႈပီ 5 ဢမ်ႇၼၼ် 6 ၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်တေလူဝ်ႇသႂ်ႇထႅင်ႈဝူင်ႈ 53 တီႈၼႂ်းဝၼ်းသဝ်၊ ဢၼ်တေၸၢင်ႈသႂ်ႇထႅင်ႈ ၼႂ်းလိူၼ် December ဢမ်ႇၼၼ် ဢမ်ႇၸၢင်ႈသႂ်ႇထႅင်ႈ၊ ဢိင်ၼိူဝ်ၸုမ်းၶဝ် ၸႂ်ႉဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။ မီးလၢႆးႁဵတ်းသၢင်ႈဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၼႆႉ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပိူင်ထၢၼ်ႈၵူႈမိူင်းမိူင်း (ISO week) ။ ၸူဝ်ႈဝူင်ႈ ISO တႄႇမိူဝ်ႈ ဝၼ်းထီႉသွင်သေယဝ်ႉတူဝ်ႈမိူဝ်ႈ ဝၼ်းဢႃးတိတ်ႉ။ ၸူဝ်ႈသႅပ်ႇ 1 ၼႆႉ ပဵၼ်ၸူဝ်ႈသီႇ လိူၼ် January ၼႂ်းၵႅၼ်ႇၵျႃႇရီႇ။

ပိူင်ၾၢင်

ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ ၶႅပ်းမၢႆ ဢမ်ႇၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈ ၶႅပ်းႁၢင်ႈဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵၼ်တၢင်းၼၼ်ႉၵူၺ်းသေဢမ်ႇၵႃး မၼ်းၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ လွင်ႈမၢႆတွင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇၼၼ် ၶိူင်ႈဢၼ်ၼႄဝႆႉလွင်ႈၶႅပ်းမၢႆဢၼ်ၵဵဝ်ႇလွင်ႈၼႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ၽိုၼ်မၢႆဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၶႅပ်းဝႅပ်ႉၽိုၼ်ၽိုၼ် (ဢမ်ႇၼၼ် ၽူႈပွင်ၵၢၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇ) ၊ ၶႅပ်းတွမ်ႊၽိုၼ်ႊၽိုၵ်းၽွၼ်ႉ (desktop calendar) ၊ ၶႅၵ်ႇၽႄ ၶႅပ်းၽႅပ်းၽိုၵ်းၶႅပ်းၽွၼ်ႉ (wall calendar) ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ ၽိုၼ်လိၵ်ႈၼိုင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် သွင်ၽိုၼ်ၼႆႉ ၸၢင်ႈၼႄပၼ် ဝၼ်းလဵဝ်၊ သႅပ်ႇထႅမ်ႇပႃႇ၊ လိူၼ် ဢမ်ႇၼၼ် ပီႊၼိုင်ႈပွၵ်ႈ။ သင်ဝႃႈ ၽႅၼ်ႇၽႅၼ်ႇၽႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းလဵဝ်ၼႆ မၼ်းၼႄပၼ် ဝၼ်းလႄႈ ဝၼ်းၵၢၼ်။ သင်ဝႃႈၽႅၼ်ႇၽႅၼ်ႇဢၼ်ၼႆႉ မီးဝႆႉတႃႇဝၼ်းတၢင်းၼမ် မၼ်းၼႄဝႆႉၽႅၼ်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈဢၼ်တေလႅၵ်ႈလၢႆႊမႃးတီႈ ဝၼ်းၵၢၼ် တေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉလႄႈ ၶိုၼ်းမႃး။ လူၺ်ႈလွင်ႈၸၼ်မၢႆဢၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် လူၺ်ႈလွင်ႈလတ်းဢွၵ်ႇ ဝၼ်းမိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉ မၼ်းၸၢင်ႈၼႄပၼ် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉလႄႈ ဝၼ်းၵၢၼ်။ ဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းဢၼ်ၵႆႉၵႆႉၵႆၶွင် ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ၼႆႉ။

ၼႂ်းမိူင်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ဝၼ်းဢႃးတိတ်ႉၼႆႉ လႆႈထုၵ်ႇဝူၼ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်ဝၼ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၼႂ်းဝူင်ႈလႄႈ ယွၼ်ႉၼၼ် မၼ်းဢွၵ်ႇမႃးတီႈၽၢႆႇသၢႆႉႁိုင်လႄႈ ဝၼ်းသဝ် ဝၼ်းလိုၼ်းသုတ်း ၼႂ်းဝႅပ်ႉၼႆႉ ဢွၵ်ႇမႃးတီႈၽၢႆႇၶႂႃႁိုင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈမိူင်းဢင်းၵိတ်ႉၼႆႉ ဝၼ်းလိုၼ်းသုတ်းၼႆႉ တေဢွၵ်ႇမႃးမိူဝ်ႈဝႃးသုတ်းဝူင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ ဝၼ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းလိူၼ်ဢုၼ်ႇ၊ ဝၼ်းလိုၼ်းလင်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းဢႃးတိတ်ႉ။ ^{[လူဝ်ႇလွင်ႈဢၢင်ႈဢိင်]}[လူဝ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ] လွင်ႈၼႄႁၢင်ႊ ၶႅပ်းႁၢင်ႊဝၼ်းတီႈ US ၼႆႉၵေႃႈၸႂ်ႉတိုဝ်းတီႈမိူင်းဢင်းၵိတ်ႉ။

ၵမ်ႈၼမ်တေၼႄဝႆႉ ၽိုၼ်လိၵ်ႈ Gregorian ၼႂ်းၶပ်ႉလၢဝ်လၢဝ်ဢၼ်ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ဢၼ်မီး 7 ၵူၼ် (လုၵ်ႉတီႈ ဝၼ်းထီႉသွင် တေႃႇထိုင် ဝၼ်းဢႃးတိတ်ႉ၊ ဢမ်ႇၼၼ် ဝၼ်းဢႃးၶႃႇ တေႃႇထိုင် ဝၼ်းသႅင်ပႅၵ်ႈ ဢိင်ၼိူဝ် ဝၼ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီဝူၼ်ႉဝႃႈ တႄႇၸတ်းႁဵတ်း ၼႂ်းဝူင်ႈၼႆႉ - ဢၼ်ၼႆႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်းမိူင်း) လႄႈ 5 ထိုင် 6 ၸႆႉ (ဢမ်ႇၼၼ် ပေႃးလိူၼ်ၾႅပ်ႊၿိဝ်ႊရီႊ မီးဝႆႉ 28 ဝၼ်း ၼႂ်းပီၵမ်ႈၽွင်ႈ တႄႇမိူဝ်ႈ ဝၼ်းထီႊသၢမ် ၼႂ်းဝူႊဝူႊၶျ်) ၊ ဝၼ်းလိူၼ်ၼႆႉ တႄႇတီႈ 1 ၼႂ်းသႄးလ်လႂ်။ ^{[လူဝ်ႇလွင်ႈဢၢင်ႈဢိင်]}လၵ်းထၢၼ်ထူၼ်ႈ 6 ၼႆႉ မၢင်ပွၵ်ႈၵေႃႈ တေဢဝ်တီႈမၢႆ 23/30 လႄႈ 24/31 သေ သုတ်ႇဢွၵ်ႇၵႂႃႇ ၸွမ်းၼင်ႇလူဝ်ႇလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် လူၺ်ႈဝူင်ႈ လိူဝ်သေ လႅမ်ႈလပ်းၼၼ်ႉ ပိူင်ဢၼ်ဢမ်ႇၵိုတ်းလိုဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈမၼ်းပိုတ်ႇၶိုၼ်ႈမႃး၊ တီႈဢၼ်ဢမ်ႇမီး cell ဢၼ်ဢမ်ႇမီးလွင်ႈသႂ်ႇဝႆႉ တွၼ်ႈတႃႇတေၵႅတ်ႇၶႄပၼ်ဝႃႈ ဝၼ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၼႂ်းလိူၼ်မႂ်ႇၼႆႉ တႄႇမႃးတီႈ လႅမ်ႈဢၼ်မႂ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လွၵ်းမိုဝ်း

Software Calendaring ၼႆႉ ပၼ်ၽူႈၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈ လွင်ႈၽိုၼ်လိၵ်ႈဢၼ်မီးၼႂ်းၾၢႆႇၾႆးၾႃႉၶွင် Calendar လႄႈ မၼ်းၸၢင်ႈပၼ် Book of Appointments၊ Address Book ဢမ်ႇၼၼ် လႅၵ်ႈလၢႆႈတူဝ်ထူပ်း။Calendaring ၼႆႉပဵၼ်လွင်ႈဢၼ်ၵႆႉမီးၼႂ်း PDAsၸုမ်း EDA လႄႈ smartphones ၼမ်ၼမ်။ Software လႅင်း (တူဝ်ယၢင်ႇ Lightning extension for Mozilla Thunderbird, Microsoft Outlook">Microsoft Outlook without Exchange Server, or Windows Calendar) ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈပဵၼ်ၽႅႅၼ်ႇလိၼ် ဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇၵၼ်သေ ပၼ်ၶႂၢင်ႉတႃႇၽႅၼ်ႇၽႅၼ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းၵႄႈ ၽူႈၸႂ်ႉတိုဝ်း (တူဝ်ယင်ႇ Mozilla Sunbird, Windows Live Calendar, Google Calendar, ဢမ်ႇၼၼ် Microsoft Outlook with Exchange Server) ။

တူၺ်းပႃး

General Roman Calendar
List of calendars
Advent calendar
Calendar reform
Calendrical calculation
Docket (court)
History of calendars
Horology
List of international common standards
List of unofficial observances by date
Real-time clock (RTC), which underlies the Calendar software on modern computers.
Unit of time

တီႈဢိင်

ၶေႃႈဢိင်

↑ New Shorter Oxford English Dictionary
↑ Shirley, Lawrence (11 February 2009). "The Mayan and Other Ancient Calendars". Convergence. doi:10.4169/loci003264.
↑ Plofker, Kim. Mathematics in India.
↑ Andersen, Johannes (31 January 1999). Highlights of Astronomy, Volume 11B: As Presented at the XXIIIrd General Assembly of the IAU, 1997.
↑ Calendar - The Early Roman Calendar (in en) (24 December 2020).
↑ The History of the Calendar.
↑ Zerubavel 1985.
↑ "Oldest lunar calendar identified"၊ BBC News၊ 16 October 2000။
↑ ^9.0 ^9.1 ^9.2 ^9.3 ^9.4 Blackburn & Holford-Strevens 2003.
↑ Dershowitz & Reingold 2008.

ငဝ်ႈတိုၼ်း

"calendar", American Heritage Dictionary (5th ed.), 2017
Birashk, Ahmad (1993), A Comparative Calendar of the Iranian, Muslim Lunar, and Christian Eras for Three Thousand Years, Mazda Publishers, ISBN 978-0-939214-95-2
Björnsson, Árni (1995) [1977], High Days and Holidays in Iceland, Reykjavík: Mál og menning, ISBN 978-9979-3-0802-7, OCLC 186511596
Blackburn, Bonnie; Holford-Strevens, Leofranc (2003) [1999], The Oxford Companion to the Year (corrected reprinting of 1st ed.), Oxford University Press
Dershowitz, Nachum; Reingold, Edward M (2008), Calendrical Calculations, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-70238-6
Doggett, L.E. (1992), "Calendars", in Seidelmann, P. Kenneth, Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac, University Science Books, ISBN 978-0-935702-68-2
Richards, E.G. (1998), Mapping Time, the calendar and its history, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-850413-9 Unknown parameter |url-access= ignored (help)
Rose, Lynn E. (1999), Sun, Moon, and Sothis, Kronos Press, ISBN 978-0-917994-15-9
Schuh, Dieter (1973), Untersuchungen zur Geschichte der Tibetischen Kalenderrechnung (in German), Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, OCLC 1150484
Spier, Arthur (1986), The Comprehensive Hebrew Calendar, Feldheim Publishers, ISBN 978-0-87306-398-2
Zerubavel, Eviatar (1985), The Seven Day Circle: The History and Meaning of the Week, University of Chicago Press, ISBN 978-0-226-98165-9

တႃႇသိုပ်ႇလူ

- Fraser, Julius Thomas (1987), Time, the Familiar Stranger (illustrated ed.), Amherst: Univ of Massachusetts Press, Bibcode:1988tfs..book.....F, ISBN 978-0-87023-576-4, OCLC 15790499
- Whitrow, Gerald James (2003), What is Time?, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-860781-6, OCLC 265440481
- C.K, Raju (2003), The Eleven Pictures of Time, SAGE Publications Pvt. Ltd, ISBN 978-0-7619-9624-8
- C.K, Raju (1994), Time: Towards a Consistent Theory, Springer, ISBN 978-0-7923-3103-2

လႅင်ႊၼွၵ်ႈ

ၶႅပ်းလႅၵ်ႈလႅၵ်ႈလႅင်ႊလႅၼ်ႊလႅၼ်လိၼ်၊ ပႃးတင်း ၶႅပ်းမၢႆမၢႆမၢႆမၢႆတွင်း၊ ၶႅပ်းႁၢင်ႈမၢႆတွင်းလႄႈ ၶႅပ်းၵႂၢမ်းလူင်။

[1] New Shorter Oxford English Dictionary

[2] Shirley, Lawrence (11 February 2009). "The Mayan and Other Ancient Calendars". Convergence. doi:10.4169/loci003264.

[3] Plofker, Kim. Mathematics in India.

[4] Andersen, Johannes (31 January 1999). Highlights of Astronomy, Volume 11B: As Presented at the XXIIIrd General Assembly of the IAU, 1997.

[5] Calendar - The Early Roman Calendar (in en) (24 December 2020).

[6] The History of the Calendar.

[FOOTNOTEZerubavel1985-7] Zerubavel 1985.

[8] "Oldest lunar calendar identified"၊ BBC News၊ 16 October 2000။

[FOOTNOTEBlackburnHolford-Strevens2003-9] 9.0 ^9.1 ^9.2 ^9.3 ^9.4 Blackburn & Holford-Strevens 2003.

[FOOTNOTEDershowitzReingold2008-10] Dershowitz & Reingold 2008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]