မိူင်းမၢၼ်ႈ

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႊ
မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႊ; Republic of the Union of Myanmar
ၸွမ်ပိဝ်	မိၵ်ႈမၢႆ
	ၵႂၢမ်းၸိုင်ႈမိူင်း: "ကမ္ဘာမကျေ";
	ဢွင်ႈတီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ (သီၶဵဝ်) ဢႃႇသီႇယၼ်ႇ ၼႂ်း (သီၵႂၼ်းၾႆးၵမ်ႇ) – [Legend]
ဝဵင်းယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ	တႃႈၵုင်ႈ
ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်း ၸႂ်ႉၼႂ်းလုမ်း	မၢၼ်ႊ
ၸၢဝ်းၶိူဝ်း	၆၈% မၢၼ်ႈ; ၉% တႆး; ၇% ယၢင်းၽိူၵ်ႇ; ၄% ရၶႅင်ႇ; ၂% မွၼ်း; ၁၀% တၢင်ႇၸိူဝ်း;
လွင်ႈၵိူဝ်းယမ်	ပုတ်ႉထ (၈၇.၉%)၊ ဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ (၄.၃%)၊ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ (၆.၂%)၊ တၢင်ႇၸိူဝ်း(၁.၆%)
ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း
• လၢမ်း	၅၁,၄၈၆,၂၅၃ (၂၀၁၄) (ၸၼ်ႉ - ၂၅)
• လွင်ႈသတ်ႉႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း	၇၆/km²(၁၉၆.၈/sq mi) (ၸၼ်ႉ- ၁၂၅)
GDP (PPP)	လၢမ်း 2017
• ႁူမ်ႈ	ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇတေႃႇလႃႇ ၃၃၄.၈၅၆ ပီႇလီႇယႅၼ်ႇ
• Per capita	US $ ၆,၃၆၀ (ၸၼ်ႉ - ၁၂၇)
HDI	0.556; ၵၢင် · 145
ငိုၼ်းတွင်း	ၵျၢပ်ႈ (MMK "K")
ပိူင်သၢႆလူတ်ႉ	မိုဝ်းၶႂႃ
ၶူတ်ႉတႄႇလီႇၾူင်း	+၉၅
Internet TLD	.mm

မိူင်းမၢၼ်ႊၼႆႉ ၸိုဝ်ႈၶဝ်ႈၶႂၢင်ႇတြႃးမၼ်း ႁိၵ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼႆသေ ၼႂ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဢေးသျႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ မၢႆသွင်ယဝ်ႉ။ ^[5] မိူဝ်ႈပီ 1948 လိူၼ်ၵျၼ်ႇၼိဝ်းဝရီႇ 4 ဝၼ်း လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ တမ်ႈတီႈ ဢဵင်းၵလဵတ်ႈသေ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ မျႅၼ်ႇမႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ပီ 1947 လိူၼ်ၵျၼ်ႇၼိဝ်းဝရီႇ 4 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈပဵၼ်ၸိုဝ်ႈ မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ သူဝ်ႇသျႄႇလိတ်ႉ ၸွမ်ၸိုင်ႈ မျၢၼ်ႇမႃႇၼႆလႄႈသင်၊ ပီ 1988 လိူၼ်သႅပ်ႉတိမ်ႇပိူဝ်ႇ 23 ဝၼ်း ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈမျၢၼ်ႇမႃႇလႄႈသင်၊ ပီ 1989 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ 18 ဝၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ မျၢၼ်ႇမႃႇၵူၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ မူႇၸုမ်း ဢၼ်ဢမ်ႇမၵ်းမၼ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇႁွင်ႉဝႃႈ မျၢၼ်ႇမႃႇသေ သိုပ်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၿိူဝ်းမႃး Burma ၼႆၵူၺ်း။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ပိုၼ်ႉထၢၼ်ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဢုပတေႇ 2008 သေ တႄႇဢဝ် မိူဝ်ႈပီ 2010 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇ 1 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ မျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ ပိုၼ်ႉထၢၼ်ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဢုပတေႇ 2008 ၼၼ်ႉသေ ၶိတုင်းၵေႃႈ ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၸွမ်းၼင်ႇ ပၢၼ်ၵွင်ႇၸီႇမုၼ်းလႅင်း ၵတ်းယဵၼ်သႃႇယႃႇၸိုင်ႈမိူင်း ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ^[6]

ဢွင်ႈတီႈ

မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈမျၢၼ်ႇမႃႇၼႆႉ မီးၼႂ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ၵုၼ်ဢေးသျႃးသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈမၼ်းၼၼ်ႉ တႄႇဢဝ် လတ်တီႇၵျုၻ်ႁွင်ႇ 9 ၻီၷရီ 32 မိၼိတ်ႉ တေႃႇ 28 ၻီၷရီ 31 မိၼိတ်ႉလႄႈ တႄႇဢဝ် လွင်းတီႇၵျုၻ်ဢွၵ်ႇ 92 ၻီၷရီ 10 မိၼိတ်ႉ တေႃႇထိုင် 101 ၻီၷရီ 11 မိၼိတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လႅၼ်လိၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၽၢႆႇတူၵ်းၼၼ်ႉ ၸပ်းတိတ်းတင်း မိူင်းဢိၼ်ႇတိယလႄႈ မိူင်းပင်းၵလႃးတဵသျ်ႉ၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ လႄႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇတႄႉ မီးမိူင်းထႆးလႄႈ မိူင်းလၢဝ်း၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇလႄႈ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇတႄႉ ၸပ်းတိတ်း မိူင်းၶႄႇ။ ၽၢႆႇၸၢၼ်းသမ်ႉမီး ပၢင်ႇလၢႆႇဢၼ်ႇတမၢၼ်ႇသေ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း မီးဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇပင်းၵလႃးယဝ်ႉ။ ငဝ်ႈၸိုင်ႈဝဵင်းၵဝ်ႇ တႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ မီးၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် လွင်းတီႇၵိဝ်ႉဢွၵ်ႇ 97 တီႇၵရီႇ 13 မိၼိတ်ႉလႄႈ လၢတ်ႉတီႇၵိဝ်ႉႁွင်ႇ 16 တီႇၵရီႇ 45 မိၼိတ်ႉယဝ်ႉ။ သၢႆလွင်းတီႇၵိဝ်ႉဢွၵ်ႇ 97 တီႇၵရီႇ 30 မိၼိတ်ႉၼၼ်ႉ မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၶၢဝ်းယၢမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈသေ ၸဝ်ႉလိူဝ်သေ ၶၢဝ်းယၢမ်းၸဵင် ၵရိင်းၼိတ်ႉၸ် 6 မွင်းပၢႆ 30 မိၼိတ်ႉယဝ်ႉ။

တၢင်းၵႂၢင်ႈ

တၢင်းၵႂၢင်ႈ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ မီး 676,578 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇထိူဝ်ႇပၼ်ႇမူၼ်း (261,228) လၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း။ ၼႂ်းၵႃႈ ၼႃႈလိၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈ သၢမ်ပုၼ်ႈၼိုင်ႈပုၼ်ႈ (1930) ၵီႇလူဝ်ႇမီႇထိူဝ်ႇ (1199) လၵ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽင်ႇၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ၵပ်းတၢမ်းၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ တႄႇဢဝ် ႁူဝ်မိူင်းပွတ်းႁွင်ႇ တေႃႇထိုင် ႁၢင်မိူင်း ပွတ်းၸၢၼ်းၼၼ်ႉ တၢင်းယၢဝ်းမၼ်း မီးယူႇ 2,051 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇထိူဝ်ႇ (1,275) လၵ်း။ တႄႇဢဝ် ၼႃႈတၢင်းတူၵ်း တေႃႇထိုင် တၢင်းဢွၵ်ႇတႄႉ မီး 936 ၵီႇလူဝ်ႇမီႇထိူဝ်ႇ (582) လၵ်းလႄႈ ၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းယႂ်ႇ မၢႆ 40 ယဝ်ႉ။ တၢင်းယၢဝ်း လႅၼ်လိၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈ မီး 5,200 လၵ်း၊ လႅၼ်လိၼ် ဢၼ်တိတ်းၸပ်း မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉ မီး 3,808 လၵ်း၊ ဢၼ်တိတ်းၸပ်း မိူင်းၶႄႇ ယၢဝ်းသေပိူၼ်ႈသေ မီး 2,185 လၵ်း (1,357) ၵီႇလူဝ်ႇမီႇထိူဝ်ႇ၊ လႅၼ်လိၼ်မၢၼ်ႈလႄႈထႆး ယၢဝ်း 1,314 လၵ်း၊ လႅၼ်လိၼ် မၢၼ်ႈလႄႈ ဢိၼ်ႇတိယ ယၢဝ်း 1,385 လၵ်း။ လႅၼ်လိၼ် ၽၢႆႇၸၢၼ်းလႄႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း ပဵၼ်ဢၢဝ်ႇပၢင်ႇလၢႆႇၿင်းၵလႃးလႄႈ ပၢင်ႇလၢႆႇၵပ်ႉပလီႇသေ ယၢဝ်း 1,199 လၵ်း (1,930) ၵီႇလူဝ်ႇမီႇထိူဝ်ႇယဝ်ႉ။ ^[7] ဢဝ်ၸွမ်းၼင်ႇ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ၵူၼ်း ပီ 2014 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း မီးယူႇ 41 လၢၼ်ႉ။ ^[8] ပီ 2017 တႄႉ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း မီးယူႇ 54 လၢၼ်ႉၵေႃႉ။ ^[9] ငဝ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း ပဵၼ်ဝဵင်းၼေႇပျီႇတေႃႇသေ ဝဵင်းဢၼ်ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈသေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ (ယၢၼ်ႇၵုင်ႇ) သေ ယၢမ်ႈပဵၼ်မႃး ငဝ်ႈၸိုင်ႈဝဵင်းၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ^[10] မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼႆႉ ၶဝ်ႈၼႂ်းၸုမ်း ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇဢေးသျႃး (ဢႃႇသီႇယၼ်ႇ ASEAN) မိူဝ်ႈပီ 1997 ယဝ်ႉ။

ၼႃႈလိၼ်

ၼႃႈလိၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ပိူင်လိူင်းမၼ်း ၸႅၵ်ႇၽႄလႆႈ ထုင်ႉသၼ်လွႆတၢင်းတူၵ်း၊ ထုင်ႉပဵင်းပွတ်းၵၢင် လႄႈ ထုင်ႉသၼ်လွႆတၢင်းဢွၵ်ႇ ၼႆသေ မီးသၢမ်တွၼ်ႈ။ သၼ်လွႆႁိမဝၼ်ႇတႃႇၼၼ်ႉ ၸပ်းတိတ်းမိူင်းမၢၼ်ႈသေ မႃးပဵၼ်သၼ်လွႆတၢင်းတူၵ်း ဢၼ်ႁၵ်းမႃး ၽၢႆႇၸၢၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွႆၶႃႇၵႃႇပူဝ်ႇရႃႇၸီႇ (လွႆတေးမိူင်း) ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႉသုတ်းသုတ်း ဢၼ်ပဵၼ်သၼ်လွႆတၢင်းတူၵ်းၼၼ်ႉ တၢင်းသုင်မီး 19,295 ထတ်း (5881) မီႇထိူဝ်ႇလႄႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လွႆ ဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ^[11] ၸိၵ်းလွႆ ၸႃႇရႃႇမေႇတိၼၼ်ႉ သုင်ယူႇ 12,553 ထတ်း။ သၼ်လွႆႁိမဝၼ်ႇတႃႇလူင်ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈၽၢႆႇႁွင်ႉ ၽႄလူင်းမႃး ၽၢႆႇၸၢၼ်းသေ မႃးပဵၼ်သၼ်လွႆ သၢမ်သၼ် ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် သၼ်လွႆရၶႅင်ႇ၊ သၼ်လွႆပႃၵိူဝ် လႄႈ သၼ်လွႆမိူင်းတႆးယဝ်ႉ။ ^[12] သၼ်လွႆတၢင်းတူၵ်းၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ႁူဝ်ႉဢုတ်ႇလူင် ဢၼ်ႁႄႉၶႅၼ်ႈဝႆႉ မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယယဝ်ႉ။ ထုင်ႉပဵင်းပွတ်းၵၢင်ၼၼ်ႉ ၸၵ်းပဵၼ်လႆႈ သၢမ်တွၼ်ႈသေ တွၼ်ႈမၢႆၼိုင်ႈ တႄႇဢဝ် သူပ်းပွင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ် (တီႈၼမ်ႉမိူဝ်းၶႃႈ မလီႇၶႃႈ သွင်မႄႈမႃးလေႃးၵၼ်သေ ပဵၼ်မႃး မႄႈၼမ်ႉလူင် ဢေႇရႃႇဝတီႇ) တေႃႇထိုင် ဝဵင်းလိူဝ်ႇ (မၢၼ်းတလေး)၊ တွၼ်ႈမၢႆသွင် တႄႇဢဝ်ဝဵင်းလိူဝ်ႇ တေႃႇထိုင် မိူင်းပေႇ၊ တွၼ်ႈမၢႆသၢမ် တႄႇဢဝ် မိူင်းပေႇ တေႃႇထိုင် သူပ်းပွင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ် ဢၼ်လႆၶဝ်ႈပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းသၢမ်တွၼ်ႈၼၼ်ႉ တွၼ်ႈသၢမ် ထုင်ႉၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉ ၵႂၢင်ႈသေပိူၼ်ႈ။ ထုင်ႉပဵင်း တွၼ်ႈၵၢင်ၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပႃႈ ထုင်ႉမႄႈၼမ်ႉၸိတ်ႉတွင်း (ၼမ်ႉတႅတ်းတႅဝ်း) လႄႈ ထုင်ႉမႄႈၼမ်ႉၶျိၼ်းတုၼ်း (မႄႈၼမ်ႉၶျၢင်း)ယဝ်ႉ။

ထုင်ႉပဵင်း တွၼ်ႈၵၢင်ၼႆႉ သမ်ႉမီးဝႆႉ သၼ်လွႆၸီးၽိဝ်ႇ၊ သၼ်လွႆမိၼ်းဝုၼ်ႇ၊ သၼ်လွႆမၢၼ်ႇၵိၼ်း လႄႈ သၼ်လွႆၵၢၼ်ႉၵေႃး ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ သၼ်လွႆဢွၼ်ႇတင်ႈၼမ်။ တီႈထုင်ႉၼၼ်ႉ သၼ်လွႆပႃႇၵိူဝ်တႄႉ လုၵ်ႉၽၢႆႇႁွင်ႉ ယၢဝ်းလူင်းၵႂႃႇ ၽၢႆႇၸၢၼ်း။ ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်သၼ်လွႆသုင်လူင် မိူင်းတႆး ဢၼ်ပဵၼ်ႁၢၼ်ႉ ပဵၼ်တၢင်ႉ ပဵၼ်တူၼ်းယႆၵၼ်တင်ႈၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၶူင်းၼႆႉ တႄႇဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇ လတ်းၽႃႇ ၼႂ်းၵၢင်မိူင်းတႆး လႆထိုင်ဝႅဝ်ႇတၼင်းသႃႇရီႇ ၶဝ်ႈႁွတ်ႈ ပၢင်ႇလၢႆႇငွၵ်း မုတ်ႉတမယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉမၢဝ်း၊ ၼမ်ႉတူႈ၊ ၼမ်ႉၸေႃႇၵျီႇ လႄႈ ၼမ်ႉပၢၼ်းလွင်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ တႄႇမႃး တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆးသေ လႆၶဝ်ႈၸူး ၼႂ်းၼမ်ႉၵဵဝ် ဢေႇရႃႇဝတီႇယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉၵဵဝ်ဢေႇရႃႇဝတီႇၼႆႉ တၢင်းယၢဝ်းမၼ်း မီးမွၵ်ႈ 1,348 လၵ်း (2,170 km) သေ ၶဝ်ႈၸူးၼႂ်းငွၵ်းပၢင်ႇလၢႆ မုတ်ႉတမယဝ်ႉ။ [3] ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်လွႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ထုင်ႉပဵင်းၵႂၢင်ႈလူင် ဢၼ်ၽုၼ်ႇလိၼ်ငႂ်ႈလီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ယူႇသဝ်း ၼႂ်းၵႄႈ သၼ်လွႆရၶႅင်ႇလႄႈ ဝူင်ႈၵၢင် သၼ်လွႆသုင်မိူင်းတႆး ၸိူဝ်းပဵၼ် သၢပ်ႈၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တမ်ႈတီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းတႂ်ႈၼၼ်ႉ ပႃႇထိူၼ်ႇမႆႉၶဵဝ်လႄႈ ပႃႇသၵ်း ႁူမ်ႇငမ်းဝႆႉယူႇ 49% လိူဝ်ယူႇ။ တူၼ်ႈဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃး ၸွမ်းၼင်ႇ သၽႃႇဝႁင်းၶေႃမၼ်း ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်တူၼ်ႈ ယၢင်တင်၊ တူၼ်ႈသႃးၸေး၊ တူၼ်ႈပျိၼ်းၵတူဝ်း၊ တူၼ်ႈမၢၵ်ႇမူႉ မၢၵ်ႇထၢၼ်၊ တူၼ်ႈမၢၵ်ႇဢုၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ သၼ်လွႆသူင် ၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇၼၼ်ႉတႄႉ မီးတူၼ်ႈမႆႉမူသီ၊ တူၼ်ႈမႆႉပႅၵ်ႇ၊ တူၼ်ႈမႆႉပဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇတင်ႈသဵင်ႈၵေႃႈ တေႃႈဢွၵ်ႇ မၢၵ်ႇဝၢၵ်ႈတၢင်းၵိၼ် ထုင်ႉမႆႈၼၼ်ႉ ၵူႈပိူင်ယူႇ။ [4] ၵူၺ်းၵႃႈ တမ်ႈတီႈ ထုင်ႉၽူၼ်ဢႄႇၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၺ်းမီး တူၼ်ႈမႆႉဢွၼ်ႇ မႆႉဢိတ်းၵူၺ်း။

တူဝ်သတ်း

ၼႂ်းၵႃႈ တူဝ်သတ်းႁၢႆႉလိူင်းၼၼ်ႉ တမ်ႈတီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၵႆႉယၢမ်ႈလႆႈႁၼ် သိူဝ်လႄႈ သိူဝ်ၸုမ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ပွတ်းၼိူဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ်မီး ၸူင်၊ ဝူဝ်းထိူၼ်ႇ၊ မူထိူၼ်ႇ၊ တိုင်၊ ၵႂၢင် လႄႈ ၸၢင်ႉယဝ်ႉ။ ၸၢင်ႉၼၼ်ႉ တိၺွပ်း မႃးသင်ႇသွၼ်ၽိုၵ်းၽွၼ်ႉပၼ်ယဝ်ႉသေ ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၼႂ်းၼႃႈၵၢၼ်ယဝ်ႉ။ မီးပႃး သတ်းတူဝ်သွမ်ၼူမ်းတူဝ်ဢွၼ်ႇတူဝ်လဵၵ်ႉ တင်းၼမ်သေ လႆႈႁၼ် တႄႇဢဝ် လိင်းၵၢင်ႈ လိင်းလႅင် တေႃႇထိုင် မၢင်ႇၵူးလေႃး ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ လိုင်ႇမူ လိုင်ႇမႃၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၸိူဝ်ႉၽၼ်းၼူၵ်ႉတင်းမူတ်းမွၵ်ႈ 800 ပၢႆၼႆႉ မီးပႃး ၼူၵ်ႉၶဵဝ်၊ ၵႆႇၶႃ၊ ၼူၵ်ႉယုင်း၊ ၵႃလမ် လႄႈ ၼူၵ်ႉၸွၵ်ႇထိူၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သတ်းတူဝ်ၵၢၼ်းသမ်ႉ လႆႈႁၼ် ငိူၵ်ႈ၊ လႅၼ်း၊ တွၵ်ႉၵႄႉ၊ ငူးႁဝ်ႇ၊ ငူးလိူမ် လႄႈ တဝ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပႃတီႈၼႂ်းၼမ်ႉဝၢၼ်ၵေႃႈ မဵဝ်းမၼ်း မီးဢၢၼ်ႇႁူဝ်ပၢၵ်ႇသေ လိူင်ႇမၢၵ်ႈတႄႉတႄႉလႄႈ ပဵၼ်ပိူင်လူင် ပုၼ်ႈတႃႇ ဢႃႇႁႃႇရ တၢင်းၵိၼ်ယဝ်ႉ။ ^[13]

ရႃႇသီႇဢုတု (ၽိင်ႈၶၢဝ်း)

ၼႃႈလိၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် မီးၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင် ဢီႇၶူၺ်ႇတိူဝ်ႇလႄႈ သၢႆၶႂၢင်ဢုတ်ႉတရယဝ်ႉ။ မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းဢေးသျႃး ၸႄႈတွၼ်ႈမုၼ်သုၼ်းလႄႈ ၸွမ်းၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇၼၼ်ႉ ႁႅင်းၽူၼ်မီးယူႇ 5000 mm (197 ins) ယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းတိူင်းဢေႇရႃႇဝတီႇၼၼ်ႉ ၶူပ်ႇပီမိူင်းၼႆ ႁႅင်းၽူၼ်မီး 98 ins သေ မိူင်းမၢၼ်ႈတွၼ်ႈၵၢင် တီႈႁႅင်ႈႁွင်ၼၼ်ႉတႄႉ ႁႅင်းၽူၼ်ၵူၺ်းမီးၽၢႆႇတႂ်ႈ 39 ins ၵူၺ်း။ ၽၢႆႇတၢင်းႁွင်ႇၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၸႄႈတွၼ်ႈၵတ်းလႄႈ ႁႅင်းၵတ်းမီးယူႇ 21 တီႇၵရီႇၸိၼ်ႇတီႇၵရဵၵ်ႉ (70 ၻီႇၵရီႇၾႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉ)ယဝ်ႉ။ ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆႇလႄႈ တိူင်းဢေႇရႃႇဝတီႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ႁႅင်းမႆႈၵတ်း မီးယူႇ 32 ၻီႇၵရီႇ ၸိၼ်ႇတီႇၵရဵၵ်ႉ (90 ၻီႇၵရီၾႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉယဝ်ႉ။ ^[14] အကြမ်းအားဖြင့် နွေ၊ မိုး၊ ဆောင်း ဟူ၍ သုံးရာသီ ပိုင်းခြားထားသည်။ မတ်လမှ မေလလယ်အထိ နွေဥတု၊ မေလလယ်မှ အောက်တိုဘာလကုန်အထိ မိုးဥတုနှင့် နိုဝင်ဘာလမှ ဖေဖော်ဝါရီလကုန်အထိ ဆောင်းဥတုဟု သတ်မှတ်သည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံသည် အပူပိုင်းမုတ်သုံရာသီဥတု ရှိသော်လည်း မြေမျက်နှာပြင်အနေအထား ကွဲပြားခြားနားမှုကြောင့် တစ်နေရာနှင့်တစ်နေရာ ရာသီဥတု ကွဲပြားသွားသည်။ ဥပမာအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းတွင် တစ်နှစ်လျှင် စုစုပေါင်း မိုးရေချိန်လက်မ ၄ဝ အောက်သာရရှိပြီး ရခိုင်ကမ်းရိုးတန်းနှင့် တနင်္သာရီကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက်တွင် တစ်နှစ်လျှင် မိုးရေချိန် လက်မ ၂ဝဝ ခန့်ရရှိသည်။ ၶၢဝ်းမႆႈ၊ ၶၢဝ်းၽူၼ်၊၊ ၶၢဝ်းၵတ်းၼႆသေ ဢုတုမီးသၢမ်ၶၢဝ်း။ တႄႇဢဝ် လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် တေႃႇထိုင် ၵၢင်လိူၼ်မေႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်းမႆႈ။ တႄႇဢဝ် ၵၢင်လိူၼ်မေႇ တေႃႇထိုင် လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပိူဝ်ႇသဵင်ႈ ပဵၼ်ၶၢဝ်းၽူၼ်။ တႄႇဢဝ် လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝိမ်ႇပိူဝ်ႇ တေႃႇထိုင် လိူၼ်ၾႅပ်ႉၾေႃႇဝႃႇရီႇ ပဵၼ်ၶၢဝ်းၵတ်းယဝ်ႉ။ နွေဥတုဖြစ်သော မတ်လနှင့်ဧပြီလများတွင် မြန်မာနိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းဒေသ၌ ပျမ်းမျှအမြင့်ဆုံး အပူချိန်မှာ ၁⁠၁ဝ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက် (၄၃ ဒသမ ၃ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်) အထက်ဖြစ်၍ မြန်မာနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းတွင် ၉၇ ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက် (၃၆ ဒသမ ၁ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်) ခန့်နှင့် ရှမ်းကုန်းပြင်မြင့်တွင် ၈၅ မှ ၉၅ ဒီဂရီဖာရင်ဟိုက် (စင်တီဂရိတ် ၂၉ ဒသမ ၄ နှင့် ၃၅ ဒီဂရီ) အတွင်းရှိသည်။ မြို့များ၏ တည်နေရာနှင့် မြေမျက်နှာပြင် အနိမ့်အမြင့်ကိုလိုက်၍ အပူချိန်ကွာခြားသည်။ အပူချိန်မြင့်လွန်းခြင်း၊ နိမ့်ကျလွန်းခြင်းများ မရှိပေ။ တိုက်ခတ်သော လေကြောင်းနှင့် လေဖိအားအခြေအနေများကြောင့် မိုးရွာသွန်းမှုဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အချို့နှစ်များတွင် မုန်တိုင်းပြင်းထန်စွာ ကျရောက်သဖြင့် ကမ်းရိုးတန်းဒေသများတွင် ရံဖန်ရံခါမုန်တိုင်းဒဏ်ခံရသည်။ မြန်မာ့သမိုင်းတစ်လျှောက် မြန်မာနိုင်ငံတွင်ပေါ်ပေါက်ကြုံတွေ့ခဲ့ရသော သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များတွင် အဆိုးရွား၊ အကြမ်းတမ်းဆုံးသော နာဂစ်ဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်းဒဏ်ကို မြန်မာနိုင်ငံသည် ၂ဝ⁠ဝ၈ ခုနှစ် မေလ ၂ရက်နေ့၌ ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ ရာသီဥတုမှန်ကန်မျှတမှုကို အထောက်အကူပြုစေရန်အတွက် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းဒေသ စိမ်းလန်းစိုပြည်ရေးလုပ်ငန်းများကို နိုင်ငံတော်က ဦးစားပေး အကောင်အထည်ဖော်လျက်ရှိသည်။

ၽိုၼ်ဢိင်

↑ Archive copy. Archived from the original on 2017-08-01။ Retrieved on 2018-10-04။
↑ (2015) The 2014 Myanmar Population and Housing Census Highlights of the Main Results Census Report Volume 2 – A. Department of Population Ministry of Immigration and Population.
↑ ^3.0 ^3.1 Burma (Myanmar). World Economic Outlook Database. International Monetary Fund. Archived from the original on 2021-03-29။ Retrieved on 2018-10-04။
↑ 2015 Human Development Report Summary 21–25. United Nations Development Programme (2015). Retrieved on 14 December 2015။
↑ Political and Cultural Geography of Southeast Asia
↑ အလံတော်သစ် လွှင့်တင်တဲ့ အခမ်းအနားတွေလုပ် (ဘီ⁠ဘီစီ)
↑ CIA Factbook
↑ "Asian Development Bank and Myanmar: Fact Sheet" (PDF). Asian Development Bank. 30 April 2012. Archived from the original (PDF) on 26 November 2011. Retrieved 20 November 2012.
↑ http://www.worldometers.info/world-population/myanmar-population/
↑ "The World Factbook – Burma". cia.gov. Archived from the original on 4 November 2010. Retrieved 4 May 2016.
↑ (2000) in Dr. Patrick Hesp et al.: Geographica’s World Reference. Random House Australia, 738, 741။
↑ Than, Mya (2005). Myanmar in ASEAN: Regional Co-operation Experience. ISBN 981-230-210-7။
↑ Flora and Fauna" at Myanmars.net
↑ Than, Mya (2005). Myanmar in ASEAN: Regional Co-operation Experience. ISBN 981-230-210-7။

ႁဵင်းၵွင်ႉၽၢႆႇၼွၵ်ႈ

ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ၸၢင်ႈၵႂႃႇလူၺ်တူၺ်းလႆႈတီႈ ပရေႃးၵျႅတ်ႉပီႈၼွင်ႉ
	ပိုတ်ႇတီႈပွင်ႇ တီႈ ဝီႇသျိၼ်ႇၼရီႇ
	မီႇတီႇယႃႇ တီႈ Commons
	ၶၢဝ်ႇ တီႈ ဝီႇၶီႇၶၢဝ်ႇ
	ၶေႃႈပူင်လၢတ်ႈ တီႈ ဝီႇၶီႇၽိုၼ်ဢိင်
	ပွင်ႈလိၵ်ႈငဝ်ႈငႃႇ တီႈ ဝီႇၶီႇငဝ်ႈငႃႇ
	ပပ်ႉတင်ႈႁဵၼ်း တီႈ ဝီႇၶီႇပပ်ႉ
	ၽိုၼ်ဢိင် ၸိူဝ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းလႆႈ တီႈ ဝီႇၶီႇၸၼ်ႉၸွမ်

လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ

ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ

[1] Archive copy. Archived from the original on 2017-08-01။ Retrieved on 2018-10-04။

[2] (2015) The 2014 Myanmar Population and Housing Census Highlights of the Main Results Census Report Volume 2 – A. Department of Population Ministry of Immigration and Population.

[imf2-3] 3.0 ^3.1 Burma (Myanmar). World Economic Outlook Database. International Monetary Fund. Archived from the original on 2021-03-29။ Retrieved on 2018-10-04။

[HDI-4] 2015 Human Development Report Summary 21–25. United Nations Development Programme (2015). Retrieved on 14 December 2015။

[5] Political and Cultural Geography of Southeast Asia

[6] အလံတော်သစ် လွှင့်တင်တဲ့ အခမ်းအနားတွေလုပ် (ဘီ⁠ဘီစီ)

[7] CIA Factbook

[8] "Asian Development Bank and Myanmar: Fact Sheet" (PDF). Asian Development Bank. 30 April 2012. Archived from the original (PDF) on 26 November 2011. Retrieved 20 November 2012.

[9] ttp://www.worldometers.info/world-population/myanmar-population/

[10] "The World Factbook – Burma". cia.gov. Archived from the original on 4 November 2010. Retrieved 4 May 2016.

[11] (2000) in Dr. Patrick Hesp et al.: Geographica’s World Reference. Random House Australia, 738, 741။

[12] Than, Mya (2005). Myanmar in ASEAN: Regional Co-operation Experience. ISBN 981-230-210-7။

[13] Flora and Fauna" at Myanmars.net

[14] Than, Mya (2005). Myanmar in ASEAN: Regional Co-operation Experience. ISBN 981-230-210-7။

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]