လုင်းတၢင်းၵႄး

လုင်းတၢင်းၵႄး
လုင်းတၢင်းၵႄး
1924 ‒ 2017
ၸၢဝ်းၶိူဝ်း	တႆး
ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ
ၼႃႈၵၢၼ်	မေႃသွၼ်၊ ၽူႈႁူမ်ႈပူၵ်းပွင်လိၵ်ႈလၢႆးတႆး၊ ၵူၼ်းၵႃႉ
ၵေႃႉၵူႈ	ၼၢင်းသွႆႈသႅင်
လုၵ်ႈလၢင်း	ၸၢႆးၸေႃးမွင်ႇ၊ ၸၢႆးပႃႉၵျေႃႇ၊ ၼၢင်းၸၢမ်ၶမ်း၊ ၸၢႆးၶျိတ်ႉတိၼ်ႇ၊ ၸၢႆးၶျိတ်ႉၽွႆႇ၊ ၸၢႆးလဵၵ်ႉ၊ ၸၢႆးလိူၼ်ၶမ်း
ၶၢဝ်ႇႁူင်လိုဝ်းလင်	ၽူႈႁၵ်ႉၾိင်ႈငႄႈလိၵ်ႈလၢႆး
ႁွႆးမိုဝ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ	ယႃႈၵႄႈလႅတ်း "ဝူင်းဝၼ်း"
ဝၼ်းသဵင်ႈၵၢမ်ႇ	မေႇ 9၊ 2017 (ဢႃႇယု 92)
တီႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇ	ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး၊ မိူင်းတႆး

ၸႃႇတိငိူၼ်ႈၶိူဝ်း

လုင်းတၢင်းၵႄးၼႆႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၶိင်းယွတ်ႈငိုၼ်း ၼႆးသွႆႈသႅင်သေ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈမိူဝ်ႈ 1924 လိူၼ်ၵျူႇလၢႆႇ 13 ဝၼ်း တမ်ႈတီႈ မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ပွၵ်ႉႁူဝ်ၼွင် ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းသေ ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၸၢႆးယီႈ ယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီ 1932 ၸင်ႇၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း ၸၼ်ႉမူႇလ ဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်းသေ ၶူးသွၼ်တႄႉ ပဵၼ်သြႃႇမ ၶႃးၶဵဝ်လႄႈ သြႃႇလူင်ဢူးတႃႇတူၺ်းယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1937 ၸင်ႇဢွင်ႇပူၼ်ႉၸၼ်ႉမူႇလသေ ၵႂႃႇယူႇၵျွင်း မုၼ်ၸဝ်ႈ ၸေႃးတိ လွႆၶိူဝ်း (ဢိူင်ႇသီႇပေႃႉ)လႄႈ ၸိုဝ်ႈသၢင်ႇ ႁိၵ်ႈဝႃႈ သၢင်ႇထမ်ႇမဝၼ်ႇၼ ၽွင်း ဢႃႇယုလႆႈ 13 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပွႆးၶၢမ်ႇသၢင်ႇ ၸေႃးတိ

ၵိူင်းၸုမ်းၸေႃးတိ ႁဵတ်းပွႆးၶၢမ်ႇသၢင်ႇၼႆႉ ႁူမ်ႈၵၼ်ႁဵတ်းမႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ယူႇ။ ယၢမ်းလဵဝ် ငဝ်ႈ ငုၼ်းၸုမ်းၸေႃးတိ မီးတီႈမိူင်းယၢင်း(မိူင်းၵႃယၢင်း မိူင်း ၶၢင်)သေတ ၵႃႈၵွၼ်ႇတွၼ်းဢွၼ်တႄႉ မီးဝႆႉၼႂ်းမိူင်းတႆးသေ မုၼ်ၸဝ်ႈၸေႃးတိ ၸဝ်ႈလႂ်ၵတ်ႉလိၵ်ႈၵေႃႈ ၵျွင်းတီႈၼၼ်ႈ ႁိူဝ်ႈႁိူင်းလႄႈ ၵႃႈပဵၼ်ၸေႃးတိတင်းသဵင်ႈ ၸင်ႇဢဝ်လုၵ်ႈလၢင်းၶဝ် ၵႂႃႇႁူမ်ႈၵၼ် ၼုင်ႈသၢင်ႇ ဝႆႉတီႈၵျွင်း ႁႂ်ႈမေႃသွၼ် တွင်းဢဝ်လိၵ်ႈထမ်းၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်ထိင်းသိမ်း လိၵ်ႈတႆး ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ လင်ႇၵႃႇလိၵ်ႈလူင်တႆးႁဝ်း တေႃႇထိုင် ယၢမ်းၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ၼႂ်းမူႇၸုမ်းၸေႃးတိၵေႃႈ ၶဝ်ႈပဵၼ်ဝႆႉ ပိူင်လူင်မၼ်း ပိူင်ၼိုင်ႈယူႇ။ သၢင်ႇထမ်ႇမဝၼ်ႇၼ တိုၼ်းပႃးၸႂ်လိၵ်ႈလၢႆး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပဵၼ် လုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁၢတ်ႈႁၢႆးလႄႈ ၵႆႉလူတူၺ်း လိၵ်ႈပိတ်းလိၵ်ႈပွတ်း လိၵ်ႈၶေႃႈလၢၵ်ႇလၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ။ ထိုင်တီႈ ၼုင်ႈသၢင်ႇလႆႈမႃး 5 ဝႃႇ ၽွင်းမိူဝ်ႈ 1943 ၼၼ်ႉ ၸင်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸၢင်း တမ်ႈတီႈၵျွင်း လွႆၶိူဝ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ 1944 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽွင်းသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင် ၵျပၢၼ်ႇမႃးထွင်ယူႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆး ပဵၼ်ၽိုၼ်းပဵၼ်ၽႆး ၵူႈတီႈၵူႈတၢင်း ၺႃးယၢမ်းၼႃႈမိူင်းယုင်ႈဢဝ်ႇယဝ်ႇလႄႈ မုၼ်ၸၢင်းထမ်ႇ မဝၼ်ႇၼၵေႃႈ ၸင်ႇထၢၵ်ႈလူင်းၵျွင်းမိူဝ်ႈ 1944 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1945 ဝၢႆးသေ သိုၵ်းၵျပၢၼ်ႇ ပွၵ်ႈမိူဝ်း သၢႆငၢႆဝၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈ ၼိမ်လီမႃးဢိတ်းၼိုင်ႈ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇတႄႇၼႃႈႁိူၼ်း ၵိုၵ်း ၼၢင်းသွႆႈသႅင်ယဝ်ႉ။
1946 ၸင်ႇမႃးယူႇၸွမ်း ၼႃႉသႅင်ႁိူၼ်း တီႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄးသေ သွၼ်ႁေႃႈၵႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးမေႃႁေႃႈၵႃးယဝ်ႉ ႁဵတ်းၵူၼ်းႁေႃႈၵႃး တၢင်ႇၵုၼ်ႇၵႂႃႇၵႂႃႇမႃးမႃးတီႈၼိုင်ႈယဝ်ႉတီႈၼိုင်ႈ။ ထိုင်မႃး 1948 ၸင်ႇလုၵ်ႉတီႈတႃႈၵုင်ႈ ႁေႃႈၵႃးၶိုၼ်ႈမိူင်းၶႄႇ ၵႂႃႇယူႇသဝ်းတီႈႁိူၼ်းသႅၼ်ၸၢင်း ဝဵင်းပဝ်းသၢၼ်ႈ သၢမ်လိူၼ်ပၢႆသၢဝ်းဝၼ်းသေ ၶိုၼ်းပွၵ်ႈမႃးယူႇသဝ်းတီႈ ၵိဝ်ႇၶူၵ်ႉပီၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ 1949 ၸင်ႇမႃးသိုဝ်ႉလႆႈ ႁိူၼ်းၼႂ်းဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်း ပွၵ်ႉမႂ်ႇၼႂ်းၼႃး (ၽၢႆႇႁွင်ႇၵၢတ်ႇ)သေ ပၵ်းသင်ႉယူႇ သဝ်းတီႈၼၼ်ႈယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈသင် ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈ လုင်းတၢင်းၵႄး

1950 ႁဵတ်းပွႆးယဝ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈလူႇတၢၼ်း တၢင်းၵႄးၽြႃးလႄႈ ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈတၢင်းၵႄးသေ တႄႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈမႃးၵေႃႈ ၸင်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်းပၢႆၵမ် ဢၼ်ဝႃႈ တၢင်းၵႄးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ယူႇ သဝ်းတမ်ႈတီႈ ၼမ်ႉၶမ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶႂ်ႈႁူႉႁၼ် လွင်ႈလိၵ်ႈလွင်ႈထမ်း လွင်ႈၵပျႃႇလင်ႇၵႃႇလႄႈ ၸင်ႇလႆႈၵႂႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၵျွင်းၼွင်ၵွင်(ၼမ်ႉၶမ်း) ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈဝိလႃႇသ(သၵွၼ်း) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈဝိလႃႇသၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၽူႈဢၼ် ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၽၢႆႇလိၵ်ႈထမ်း ပရိယတ်ႈ လူင်ႉလႅၼ်ႇၽၢႆႇ ဢၽိထမ်ႇမႃႇၸဝ်ႈၼိုင်ႈသေ ပဵၼ်ၽူႈၺၢၼ်ႇၽၢႆ မေႃဢဝ်ထမ်းတြႃး ႁဵတ်းပဵၼ် ၼမ်ႉၵႂၢမ်းတႆး ပူင်သွၼ် ပၼ်ပိူၼ်ႈလႄႈ ၸိူဝ်းလုင်းတၢင်းၵႄး လုင်းၸဵၼ်ႈၶမ်းသႂ်ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၸင်ႇလႆႈၵႂႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းတီႈၵျွင်းမၼ်း ၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၼႂ်းမူႇၸုမ်းၸေႃးတိ သွၼ်ႁဵၼ်းပၼ်ၵၼ် လွင်ႈၼပ်ႉဢၢၼ်ႇ ၶၼ်ႇထႃႇ၊ဢႃႇယတၼထၢတ်ႈ၊ သတ်ႉၸႃႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်လၢႆး ဢၼ်လုင်းၸဵၼ်ႈၶမ်းသႂ် လႆႈမႃးတမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈဝိလႃႇ သ(သၵွၼ်း)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ (ၸဝ်ႈဝိလႃႇသၼႆႉ ၶိုၼ်းထၢၵ်ႈမႃးပဵၼ်ၵူၼ်းႁိူၼ်းသေ ၶၢႆ့ၵႂႃႇယူႇတၢင်ႉယၢၼ်း ၸင်ႇမႃးပဵၼ် ပေႃႈၸဝ်ႈသုၶမ်းၶဝ် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ လုင်းလသူၺ်ႇ ၸဝ်ႈမၢဝ်းလူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ) တင်ႈတႄႇ လႆႈႁဵၼ်းမေႃမႃး တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၼွင်ၵွင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ဝႃႇသၼႃႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈၵေႃႈ မီးမႃးသေ ၸင်ႇတေၽိုၵ်းတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ဝွၵ်းၵပျႃႇ၊ ဢပုမ်ႇပွတ်း၊ ၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်ဢွၼ်ႇႁၢႆးၸၢႆးယိင်းၶဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ထိုင်မႃး 1954 ၽွင်းမိူဝ်ႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်တႃႈၵုင်ႈ မႃးႁဵတ်းပွႆးၶႄႉၶဵင်ႇ လိၵ်ႈၵၼ် (လႅၵ်ႈလၢႆႈလွင်ႈႁူႉတၢင်းႁၼ် လွင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈ) တီႈသီႇပေႃႉၼၼ်ႉ လုင်းတၢင်းၵႄး ၶဝ်ႈၶႄႉၶဵင်ႉသေ တႅမ်ႈလိၵ်ႈလႆႈမၢႆၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

ႁဵတ်းၵၢၼ်လိၵ်ႈလၢႆး

လုင်းတၢင်းၵႄးၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ လိၵ်ႈလၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်သၢႆၸႂ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၼႆလႄႈ ၸင်ႇတမ်း ၸႂ်တမ်းၶေႃးသေ ပေႃႉဢွၵ်ႇပပ်ႉလိၵ်ႈပပ်ႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ ပပ်ႉၼိုင်ႈ ၶၢႆပေႃးၸွတ်ႇၵႂႃႇ ၵူႈဝၢၼ်ႈၵူႈမိူင်းယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ်လိၵ်ႈတႆးတေၽႄႈၼၼ်ႉ တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵေႃႉလႆႈၵႂႃႇႁႃၶၢႆၸွမ်းၵၢတ်ႇ ၸွမ်းပွႆးသေ ဢမ်ႇၵႃး မၢင် ပွၵ်ႈ ၼင်ႇႁိုဝ်ပိူၼ်ႈတေၶဝ်ႈၸႂ်သေသိုဝ်ႉၼၼ်ႉ ပႃးၸႂ်ပႃးၶေႃး လူၼေႁေႃးၼႄ လိၵ်ႈဝွၵ်း ၵႂၢမ်းဝွၵ်းၸိူဝ်း ၼႆႉသေ ၶၢႆပပ်ႉလိၵ်ႈ ၽိုၼ်လိၵ်ႈယဝ်ႉ။ ႁဵၼ်းၼၼ် ၶဝ်ႈဝဵင်းၼိုင်ႈ ဢွၵ်ႇၵၢတ်ႇၼိုင်ႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈထိုင်မႃး ပၢင်လူင် မိူဝ်ႈ 1957 ၼၼ်ႉ ၸင်ႇမႃးႁူပ်ႉၺႃး လုင်းၶုၼ်ပၢၼ်းလ (ၵမ်ႉၶုၼ်လူင် ၽၢႆႇပၺ်ႇၺႃႇမိူင်းတႆး)သေ လုင်းၶုၼ်ပၢၼ်းလ ၸင်ႇ လၢတ်ႈၼႄ တႃႇတႅမ်ႈပပ်ႉၸၼ်ႉသွၼ် ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း မိူင်းတႆး ပတ်းပိုၼ်ႉၼၼ်ႉ လွင်ႈဝႃႈ ၵူၼ်းလူင်ၼႂ်းမိူင်းတႆး လိူၵ်ႈပႃးလုင်းတၢင်းၵႄးၵေႃႉၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ လုင်းတၢင်းၵႄးၵေႃႈ တိုၼ်းပဵၼ်ၵူၼ်းပႃးဝႃႇသၼႃႇ လိၵ်ႈလၢႆးၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈ ၸင်ႇဢမ်ႇထဵင်သင်၊ ထိုင်ၼင်ႇ မိူဝ်ႈၽုၵ်ႈမႃး ႁႅၼ်းၶူဝ်းသေ ၸွမ်းၵႃးလုင်းၶုၼ်ပၢၼ်းလ မိူဝ်းႁၢပ်ႇဢဝ်ၼႃႈၵၢၼ်လိၵ်ႈလၢႆး တီႈဝဵင်းတူၼ်ႈတီး ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ တႃႇတေတႅမ်ႈပဵၼ်ပပ်ႉၼၼ်ႉ (1) လုင်းၶျုင်ႇ မိူင်းၵိုင် (2) လုင်းသွႆႈၵျွၵ်ႉမႄး (3) လုင်းသုၸိင်ႇၼ လၢင်းၶိူဝ်း (4) လုင်းတၢင်းၵႄး ၼမ်ႉၶမ်း ၸိူဝ်းၶဝ်သီႇၵေႃႉၼႆႉ တႄႇၶဝ်ႈၵၢၼ် မိူဝ်ႈ (21.11.1958) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢွၼ်ၵၼ်ၶႆႈၸႂ်လိုၵ်ႉလိုၵ်ႉ ဝူၼ်ႉႁႂ်ႈၶိုၵ်ႉၶိုၵ်ႉသေ တႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃး ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးၼင်ႇၼၼ်သေ ပေႃးထိုင် ဝၼ်းသဝ်မႃး ၶိုၼ်းဢွၼ်ၵၼ်မႃးႁူမ်ႈၵၼ် ထတ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းမႃးထတ်းလိၵ်ႈတႄႉ (1) ၸဝ်ႈသၢႆမိူင်း (ၶုၼ်လူင်ၽၢႆႇပၺ်ႇၺႃႇ မိူင်းတႆး) (2) လုင်းၶုၼ်ပၢၼ်းလ (3) လုင်းပၺၢၼ်ႇ (ၶုၼ်လူင်ၽၢႆႇမေႃယႃ မိူင်းတႆး) (4) ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶမ်းလႅင် (သြႃႇလူင်ႁူင်းသွၼ် ပဵၼ်ၶူးမေႃမိူင်းတႆး) (5) ၸဝ်ႈၶုၼ်သၢမ် (ၶုၼ်ဢုပ်ႉၽၢႆႇယဵၼ်ႇငႄႈ) (6) သြႃႇပၵျေႃႇ (သြႃႇမေႃသွၼ်ပဵၼ်ၶူးမေႃ) ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ ၸုမ်းလုင်းတၢင်းၵႄးၶဝ် သီႇၵေႃႉသေ ၸိူဝ်းၶဝ် သိပ်းၵေႃႉၼႆႉ ႁူမ်ႈၵၼ်ထတ်းလိၵ်ႈယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းႁႃႈပီယွမ်းယွမ်း တႅမ်ႈတႅမ်ႈထတ်းထတ်း ဢိတ်ႇဢွၵ်ႇမႃးလႆႈ ပပ်ႉၸၼ်ႉငဝ်ႈတေႃႇၸၼ်ႉႁႃႈ၊ တင်းသဵင်ႈ ႁူၵ်းပပ်ႉသေ ၸၼ်ႉငဝ်ႈလႆႈပေႃႉသွင်ပွၵ်ႈ၊ ယေႈပွၵ်ႈ ယေႈသႅၼ်၊ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈပေႃႉယေႈပွၵ်ႈ၊ ယေႈပွၵ်ႈယေႈသႅၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ဢဵၼ်းဢၢၼ်းၶဝ် တေဢၢၼ်းႁဵတ်းတေႃႇပေႃးထိုင်ၸၼ်ႉသိပ်း၊ ႁႂ်ႈပေႃးလႆႈတိုဝ်းယိပ်းၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း မိူင်းတႆးၵူႈတီႈၼႆယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ထိုင်မႃး 1962 မႅၼ်ႈ မိူဝ်ႈၼမ်ႉၽိုၼ်ႉလိၼ်ဝၢႆႇ၊ ၽၢႆႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ မႆးသိမ်းမိူင်းလႄႈ ဢူးထုၼ်းဢေး၊ ဢူးၵျေႃႇၸေႃး (သီႇပေႃႉ) ၶႃသွင်ၵေႃႉ ပဵၼ်ၸုမ်းၵႂၢႆးလႅင် ၸႂ်ၶႅင်ၵႂၢမ်းႁတ်း သၢၼ်ၶတ်းၸဝ်ႈၽတႃႇသေႇသေ ၵမ်းၼႆႉထိူၵ်ႈလႆႈသရေႇသေ ဝႅၼ်ၶိုၼ်ႈမႃးပဵၼ်ၶုၼ် ႁူဝ်ၼႃႈမိူင်းတႆးယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီ 1964 ႁူဝ်ၼႃႈသွင်ၵေႃႉ သမ်ႉဝႃႈ လိၵ်ႈတႆးၼႆႉ ပဵၼ်ႁွႆးမိုဝ်းၸဝ်ႈၽ ႁဝ်းလူဝ်ႇယႃႉပႅတ်ႈၼႆလႄႈယႃႉပႅတ်ႈထႃႇၼ လုမ်းတႅမ်ႈလိၵ်ႈတႆးႁဝ်းသဵင်ႈသဵင်ႈသေ ပပ်ႉၸိူဝ်းၵိုတ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပွႆႇပဵၼ်ၶီႈပူၵ်ႇ သၢၵ်ႈၼူပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ လုင်းၵျေႃႇၸေႃးၵေႃႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈလိၵ်ႈဢၼ် မၼ်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ၽႄႈတိူၼ်းလႄႈ ၸင်ႇဢဝ်ပႃႇဝႃႇ လွင်ႈမၼ်းပဵၼ်ၶုၼ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇသေ ဝတ်ႉယူႇၵူၺ်းမၼ်း လွၵ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းၼၼ်သေ ၼႃႈၵၢၼ် တႃႇမၵ်းမၼ်ႈလိၵ်ႈလၢႆးတႆးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝႆႉ လၢႆးၵဝ်ႇ၊ လၢႆးမႂ်ႇ၊ လၢႆးလုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်၊ လၢႆးလုင်းၵျေႃႇၸေႃးၼႆသေ ၵၸၢၵ်ႇၵၸၢႆ သူပ်းၼမ်ၵႂၢမ်းလၢႆၵၼ်မႃးယူႇ။ လုင်းတၢင်းၵႄးတႄႉ ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်လုမ်းသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မီးဝႃႇသၼႃႇလိၵ်ႈလၢႆး ပဵၼ်ၵေႃႉၸၢႆး ႁၵ်ႉလိၵ်ႈတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၸင်ႇတင်ႈတိူၵ်ႈလိၵ်ႈသေ ႁဵတ်းပေႃႉလိၵ်ႈ ၶၢႆလိၵ်ႈထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1974 ၶုၼ်ပၢၼ်းလ တင်းၸဝ်ႈသၢႆမိူင်း ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ လုင်းတၢင်းၵႄး သမ်ႉမႃးၶိုၼ်ႈပၢင်ၵုမ်လူင် လိၵ်ႈတႆး ၵူႈၶိူဝ်းၶိူဝ်း တီႈဝဵင်းသီႇပေႃႉ ဢၼ်ၸုမ်းၸဝ်ႈယဵပ်ႇၽၶဝ် ဢွၼ်ႁူဝ်ႁဵတ်းၼၼ်ႉလႄႈ သင်ႇၶႃႇၸဝ်ႈၶဝ် ဢိၵ်ႇ ပီႈၼွင်ႉတႆး ၵူႈမိူင်းမိူင်း မႃးၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈယဝ်ႉ။ ပီ 1980 လုမ်းၵွင်ႇၸီႇမိူင်းတႆး သမ်ႉလိူၵ်ႈ လုင်းတၢင်းၵႄး၊ ၸဝ်ႈဢုမ်ႈမိူင်း၊ သြႃႇၸၢႆးသူၺ်ႇလ ပဵၼ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ပပ်ႉသွၼ်ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း မိူင်းတႆးထႅင်ႈသေ ၸင်ႇၶတ်းၸႂ်တႅမ်ႈယဝ်ႉ ပပ်ႉၸၼ်ႉငဝ်ႈဢိၵ်ႇ ၸၼ်ႉၼိုင်ႈ၊ ပေႃႉဢွၵ်ႇၸၼ်ႉငဝ်ႈ သႅၼ်ပပ်ႉ တီႈၸႃႇပေႇပိၵ်ႉမၢၼ်ႇ တႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီ 1983-84 ၼၼ်ႉ လုမ်းၵွင်ႇၸီႇမိူင်းတႆး ၽွတ်ႈဝႆႉၸုမ်းလိၵ်ႈတႆး ၼႂ်းမိူင်းတႆးသေ သမ်ႉဢွၵ်ႇသွၼ်ၼႄ မေႃသွၼ်ၶဝ် တီႈလႃႈသဵဝ်ႈ၊ တူၼ်ႈ တီး၊ ၵဵင်းတုင်၊ တႃႈၶီႈလဵၵ်းယဝ်ႉ ႁႂ်ႈၶိုၼ်းသိုပ်ႇၽႄႈတိူၼ်းသွၼ်ပၼ် မေႃသွၼ်ၶဝ် ၵူႈတီႈတီႈယူႇယဝ်ႉ။ ပီ 1987 လုင်းတၢင်းၵႄး သမ်ႉၶဝ်ႈၼႂ်းၸုမ်းမေႃယႃ ဢၽိထမ်ႇမႃႇတွင်ႇတႃႇတေႃႇထိုင်1992 သမ်ႉၶဝ်ႈၼႂ်းၸုမ်းမေႃယႃပိုၼ်ႉမိူင်း (တႅင်းယိၼ်းသေး) ၼႂ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈသေ ၵႆႉၵႆႉၵႂႃႇလူႇ ယႃႈယႃ၊ ပိုၼ်ၶၢဝ်ႇယႃႈယႃ၊ ယူတ်းယႃပၼ်ၵူၼ်းပဵၼ် တီႈတႃႈၵုင်ႈ၊ မၢၼ်းတလေးယဝ်ႉ။ ပီ 1997 ၼၼ်ႉ လႆႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈပၢင်ၵုမ်လူင် ၸုမ်းၶူးမေႃယႃ ၵူႈ မိူင်းမိူင်း တီႈဝဵင်းလိူဝ်ႇသေ ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇႁွင်ႈယႃႈယႃ ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပီ 1999 ပႃႇမွၵ်ႉၶ သိၼ်ႇတႃႇၼီႇ ဝဵင်းတူဝ်ႇၵျူဝ်ႇ မိူင်းၵျပၢၼ်ႇ သမ်ႉမႃးႁပ်ႉလုင်းတၢင်းၵႄး ၵႂႃႇမိူဝ်းသွၼ်ပၼ် လိၵ်ႈတႆး တီႈမိူင်းၵျပၢၼ်ႇ ၶၢဝ်းတၢင်း သၢမ်လိူၼ်သေ လႆႈၵႂႃႇၽုၵ်ႇၸိူဝ်ႉၽၼ်းလိၵ်ႈတႆးဝႆႉ တီႈၸၼ်ႉၸွမ် မိူင်းၵျပၢၼ်ႇပုၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁပ်ႉလႆႈၸုမ်ႈ

ပီ 2000 ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၽိင်ႈငႄႈတႆး ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ပၼ်ၸုမ်ႈ (ရၵ်ႉၶိတၵေႃးဝိတၵဝိ) ၸုမ်ႈ ၶမ်းၼမ်ႉၼၵ်းမီးၼိုင်ႈၵျၢပ်ႈသေ လႆႈၵႂႃႇႁပ်ႉဢဝ်ယဝ်ႉ။ ပီ 2004 ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၽိင်ႈငႄးတႆး ဝဵင်းမူႇၸႄႈ ယုၵ်ႉယွင်ႈပၼ်သူး ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸုမ်ႈၶမ်း ၼမ်ႉၼၵ်းမီး ၵျၢပ်ႈၼိုင်ႈသေ တူဝ်လုင်းတၢင်းၵႄး ၶိုၼ်ႈႁပ်ႉဢဝ် မိူဝ်ႈပွႆးပီမႂ်ႇတႆး တီႈမူႇၸႄႈယဝ်ႉ။ လုင်းတၢင်းၵႄးၼႆ့ၸိုင် တႄႇဢဝ် မိူဝ်ႈ 1950 တေႃႇထိုင် 2008 ၼႆႉ တိုၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်လိၵ်ႈလၢႆးမႃး ဢမ်ႇထၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လုင်းတၢင်းၵႄးၼႆ့ ပဵၼ်ၵေႃႉၽူႈ ဢၼ်ႁၵ်ႉသႃ ၽႃႇသႃႇလိၵ်ႈတႆး ပဵၼ်ၽူႈဢၼ် တႅမ်ႈဢွၵ်ႇၶူင်ဢွၵ်ႇ လိၵ်ႈတႆး ႁဵတ်းႁႂ်ႈသၢႆၸႂ်လိၵ်ႈတႆးၽႄႈတိူၼ်းသေ ဢမ်ႇၵႃး တူဝ်ၸဝ်ႈလုင်းၵေႃႈ တႅမ်ႈဢွၵ်ႇလိၵ်ႈတင်းၼမ်လႄႈ ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင် သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး ၸင်ႇၼွပ်ႇပၼ်ၸုမ်ႈၵႅဝ်ႈၸဝ်ႈၶူးမေႃတႆး မိူဝ်ႈ 1370 တဵမ် လိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်း (19.5.2008)တမ်ႈတီႈ ပွႆးပီၵွၼ်းၶမ်း ပရိယတ်ႉတိသတ်ႉထမ်ႇမပႃႇလၵႅၼ်ႇ ၸဝ်ႈၸိုင်ႈတႆး ဝဵင်းပၢင်လူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ပၢႆးယူႇလီ ဢမ်ႇပေႃးတဵမ်ထူၼ်ႈလႄႈ ပိူင်ၼိုင်ႈ၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢႃႇယုယႂ်ႇလႄႈ ပိူင်ၼိုင်ႈ၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တိၼ်မိုဝ်းသၼ်ႇဝႆႉလႄႈ ပိူင်ၼိုင်ႈ တူဝ်ၸဝ်ႈၶူးမေႃတႆႈ လုင်းတၢင်းၵႄး ဢမ်ႇၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈဢဝ်လႆႈ ၸုမ်ႈၵႅဝ်ႈၸဝ်ႈၶူးမေႃသေတ ၵေႃႉပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆး ၸၢႆးၶျိတ်ႉတိၼ်ႇ ၶိုၼ်ႈဢဝ်တၢင် ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင်ပီ 2008 ၸိုင် လုင်းတၢင်းၵႄး မီးဝႆႉလုၵ်ႈလၢင်း ႁူၵ်းၵေႃႉ ၸွမ်းၼင်ႇတီႈတႂ်ႈၼႆႉ ၵပ်းတၢမ်းၵၼ်ယဝ်ႉ။ (1) ၸၢႆးၸေႃးမွင်ႇ (2) ၸၢႆးပၵျေႃႇ (3) ၼၢင်းၸၢမ်ၶမ်း (4) ၸၢႆးၶျိတ်ႉတိၼ်ႇ (5) ၸၢႆးၶျိတ်ႉၽွႆႇ (6) ၸၢႆးလဵၵ်ႉ (7) ၸၢႆးလိူၼ်ၶမ်း သမ်ႉလႆႈ လုၵ်ႈပႂ်ႉ 6 ၵေႃႉ၊ လၢၼ် 21 ၵေႃႉ၊ လိၼ် 3 ၵေႃႉသေ ယူႇသဝ်းဝႆႉ တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းတူၼ်ႈတီးယဝ်ႉ။

သဵၼ်ႈမၢႆပပ်ႉ ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ

ပပ်ႉလိၵ်ႈဢၼ်လုင်းတၢင်းၵႄး ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ် သဵၼ်ႈမၢႆၶပ်ႉၸွမ်းပီ မီးၼင်ႇၼႆ

1 ၵႂၢမ်းၺုၼ်ႉပွင်း ၸၢႆးယိင်းဝွၵ်းၵၼ် 1950
2 ထမ်ႇမရသႃႇတေးၵပျႃႇ မၢႆၼိုင်ႈ 1950
3 ၵႂၢမ်းသၢၼ်း မၢႆၼိုင်ႈ 1951
4 ထမ်ႇမရသႃႇတေးၵပျႃႇ မၢႆသွင် 1951
5 ၵႂၢမ်းသၢၼ်း မၢႆသွင် 1952
6 ၵႂၢမ်းသၢၼ်း မၢႆသၢမ် 1952
7 လႅမ်ယင်းယူႈ ႁူႉယင်းလိုမ်း 1953
8 ၵူၼ်းၵႁၢပ်ႇသၢမ်ၵေႃႉ (ဝွၵ်းဢပုမ်ႇ) 1953
9 ၼုမ်ႇယဝ်ႉၸင်ႇထဝ်ႈ (ဝွၵ်းယိင်းၸၢႆး) 1953
10 ၵႂၢမ်းသၢၼ်း မၢႆသီႇ1954
11 ၵႂၢမ်းဝွၵ်းထူးသၢၼ်း ၶႂ်ႈလႆႈတလီၵူဝ် 1954
12 ၵႂၢမ်းသၢၼ်း မၢႆႁႃႈ (သွၼ်လုၵ်ႈလၢၼ်) 1955
13 ငိုၼ်း ငိုၼ်း ငိုၼ်း မၢႆၼိုင်ႈ 1955
14 ၵႂၢမ်းပွင်းၸုင်ႇ ဝတ်ႉထုၽၢႆႇတႆး 1955
15 ငိုၼ်း ငိုၼ်း ငိုၼ်း မၢႆသွင် 1956
16 ဢၽိထမ်ႇမႃႇသၢင်းၵျၢၼ်ႇ 1956
17 ၵႂၢမ်းတႆးထုင်ႉမိူင်းႁွင်ႇ 1956
18 မင်ႇၵထလႄႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်းတိုၵ်းသူၼ်း 1957
19 ဢပုမ်ႇဝတ်ႉထုပွတ်း ၽၢႆႇတႆး 1957
20 ၵႂၢမ်းသၢၼ်း မၢႆႁူၵ်း 1957
21 လွၼ်ႉမွၼ်းၵႂၢမ်း 1957
22 ၵႂၢမ်းသၢၼ်း မၢႆၸဵတ်း 1957
23 ၸၢႆးၶမ်းလိုၼ်း 1959
24 ၸႂ်လႄႈ ယႃႈယႃၸႂ် 1959
25 ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး ၸၼ်ႉငဝ်ႈ 1960
26 ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး ၸၼ်ႉၼိုင်ႈ 1960
27 ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး ၸၼ်ႉသွင် 1960
28 ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး ၸၼ်ႉသၢမ် 1962
29 ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး ၸၼ်ႉသီႇ 1963
30 ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး ၸၼ်ႉႁႃႈ 1964
31 ပပ်ႉသွၼ်တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈတႆး 1964
32 ပုင်ႇၼႃးသွၼ်လုၵ်ႈ(ဢပုမ်ႇ) 1964
33 လွင်ႈၵူၼ်းလႄႈလွင်ႈယူႇလီ 1965
34 ဢပုမ်ႇၵဝ်ႇတႆးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ 1965
35 ၶုၼ်သၢံလေႃးၼၢင်းဢုပဵမ်ႇ(ၸိူင်းႁၢင်ႈ) 1966
36 ရှမ်းစာနှင့်စကား လေ့လာထား 1966
37 လၢႆးႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး 1967
38 ၵူၼ်းၵွတ်းၶႂ်ႈတၢႆ သေထးၵွတ်းၶၢႆၵုသူဝ်ႇ 1967
39 ၸၢႆးပွမ်ဝၼ်း ၼၢင်းသႅင်လိူၼ် 1967
40 ၶၢဝ်းတၢင်းပၢၼ်မႂ်ႇမိူဝ်းၼႃႈ 1968
41 ၸၢႆးဝတ်ႉထၼ ၼၢင်းဝၼ်ႇၼမႃႇရီႇ 1968
42 လၢႆးတႅပ်းတိတ်ႉထိ 1971
43 သၽႃႇဝမွၼ်းၵႂၢမ်း 1978
44 ဢပုမ်ႇပွတ်းလႄႈၵႂၢမ်းၵပ်းထုၵ်ႇ 1980
45 ဝေႃးႁႃႇရလႄႈ လၢႆးပွင်းယႃႈယႃ 1983
46 ယဵၼ်ႇငႄႈမိူင်းတႆး ႁိူဝ်ႈႁိူင်းဝႆး 1990
47 ၵုင်ႇမုၼ်ငဝ်းပေႃႈမႄႈ 1992
48 လေႃးၵထမ်ႇမသၽႃႇဝထၢတ်ႈ 1993
49 ၽုင်ႇသၢမ်ၶူင်းလႄႈ လၢႆးလွတ်ႈပူၼ်ႉလႆႈ 1995
50 တႆးႁဝ်းလႄႈ ၽြႃးတြႃးသင်ႇၶႃႇ 1995
51 ပပ်ႉသွၼ်ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၵႂၢမ်းတႆး 1995
52 တႃႇၼသီႇလၽႃႇဝၼႃႇ 1995
53 လီႁူႉၵူႈၵေႃႉ လီမေႃၵူႈၵူၼ်း 1996
54 သႃႇသၼႃႇသၢမ်ပႃး 1996
55 ၽွမ်ႉၵၼ်သွၼ်ြတႃး ႁဝ်းႁႃးလူဝ်ႇမေႃတၢႆ 1996
56 တၢင်းႁုပုထုၸၼ်ႇလႄႈ သၽေႃးတြႃး 1996
57 တၢင်းႁုသွင်ဢၼ် တၢင်းႁၼ်သွင်တွၼ်ႈ 1996
58 တွၼ်ႈၵၢမ်ႇလႄႈ တွၼ်ႈၺၢၼ်ႇ 1997
59 သမထလႄႈဝိပတ်ႉသၼႃႇ 1997
60 ပိုၼ်းလုင်းတၢင်းၵႄး ပႃးၶႅပ်းႁၢင်ႈ 1998
61 တၢင်းဝူၼ်ႉမၢၼ်ႇ ႁုမႅၼ်ႈၸွမ်းတြႃး 1999
62 ၵၢမ်ႇၺၢၼ်ႇဝိရိယ 1999
63 ပြႁ်မဝိႁႃရသီႇပႃး 1999
64 ၶၢဝ်းတၢင်းမိူင်းၵျပၢၼ်ႇ 2000
65 ၸၢပ်ႈလႅပ်ႈၵႅပ်ႈလိုၵ်ႉၶိုၵ်ႉၶမ်ႈ 2000
66 လွၼ်ႉမွၼ်းတြႃးသိၵ်ႉၶႃႇသၢမ်ပႃး 2000
67 တၢင်ႈဢွၵ်ႇလွတ်ႈလေႃးၵသၢမ်ၶူင်း 2000
68 ဢၼတ်ႉတတြႃးလႄႈသိၵ်ႉၶႃႇသၢမ်ပႃး 2000
69 လၢႆးၵႅတ်ႇၶႄရေႃးၵႃႇ 2001
70 ၵပျႃႇလင်ႇၵႃႇၽၢႆႇတႆး 2001
71 တၢင်းႁၼ်ၸႂ်ႈပၺ်ႇၺႃႇတႃၺၢၼ်ႇ 2001
72 လေႃးၵထၢင်ႇလီလေႃးၵီႇထၢင်ႇမူၼ်ႈ 2001
73 ၽြႃးတြႃးသင်ႇၶႃႇ မိူဝ်ႈပထမဝႃႇ 2001
74 ပိုၼ်းၽြႃးတီႈလီႁူႉလီတွင်း 2002
75 သပ်းလႅင်းတြႃးထမ်ႇမၸၵျႃႇၽၢႆႇတႆး 2002
76 ပၢၼ်မိူင်းႁိူဝ်ႈႁိူင်းၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉသုင် 2002
77 ၵၢတ်ႇလူင်ၶူင်းၽၢၼ်မိူင်းၵႅၼ်း 2003
78 ဝႄႈဢွတ်ႇပႅတ်ႇပႃး ၸင်ႇၺႃးမၢၵ်ႈၽူဝ်ႇ 2003
79 ပၺ်ႇၺႃႇလႄႈ ၺၢၼ်ႇႁုႁၼ်သတ်ႉၸႃႇမၢၼ်ႇ 2003
80 ႁႂ်ႈမေႃယသမ်ႇသရႃႇဝတ်ႉတုၵ်ႉၶ 2003
81 လွင်ႈၵုမ်ႇထူၼ်ႈၸၢတ်ႈၼႆႉၸၢတ်ႈၼႃႈ 2003
82 ႁူႉၵၼ်ၸႂ်မိူၵ်ႈ မေႃလိူၵ်ႈလႆႈၸႂ်လီ 2003
83 ႁဝ်းထုၵ်ႇလီႁု ၵုသူဝ်ႇမီးလၢႆသႅၼ်း 2004
84 ႁုႁၼ်ပႅတ်ႇၸၼ်ႉႁၼ်လႆႈမၢၵ်ႈၺၢၼ်ႇ 2004

မိူဝ်ႈဝၼ်း (10.11. 2008)ၼၼ်ႉ လူမ်ႉတီႈႁိူၼ်းတူၼ်ႈတီး ဢဝ်ၼႃႈ ၵႂႃႇၽတ်ႉၺႃး ဢၼ်ၵႅၼ်ႇလႄႈ လႆႈဢဝ်မႃးယူတ်းယႃ တမ်ႈတီႈ တႃႈၵုင်ႈယဝ်ႉ။ လႆႈႁူႉဝႃႈ တႃၶွၼ်ၶႂႃၶွၼ်ၼိုင်ႈ လုၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။ လုင်းတၢင်းၵႄး သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီ 2017 လိူၼ်မေႇ 9 ဝၼ်း ၶၢဝ်းယၢမ်း 9 မွင်းပၢႆ 30 မိၼိတ်ႉ တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး တိူၵ်ႈယႃႈယႃ ဝူင်းဝၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇသဵင်ႈၼၼ်ႉ လုင်းတၢင်းၵႄး လႆႈပဵၼ် တၢႆၽၢၵ်ႇၵႂႃႇ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 8 ပီသေ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ၵူၺ်းလႆႈၼွၼ်းယူႇဝႆႉ ၼႂ်ႈၽႃႈၵူၺ်း။

ၽိုၼ်ဢိင်

ႁႅင်းသိူဝ်ၶႅင် (တၢင်ႉယၢၼ်း) ႁၢင်ႈၵႅဝ်ႈပီၵွၼ်းၶမ်း၊ ၼႃႈလိၵ်ႈ 61-66။ ပီ 2009။