ၸႄႈၵႅင်း၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း
ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း
ဝဵင်း
	; ၶူဝ်ရတၼႃႇပူင်ႇ ၶၢမ်ႈၼမ်ႉၵဵဝ်
	ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းဢွင်ႈတီႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း
	ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 21°52′56″N 95°58′43″E / 21.88222°N 95.97861°Eၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 21°52′56″N 95°58′43″E / 21.88222°N 95.97861°E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	ၸႄႈၵႅင်း
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်း
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2010)	69,917
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6.30)

ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း (မၢၼ်ႈ: စစ်ကိုင်းမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Sagaing ; သဵင်ဢွၵ်ႇ [Zekeng]) ၼႆႉ မၼ်းဝႆႉ ၸဵင်ႇၸၢၼ်ႈဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇ၊ မီးဝႆႉ ၽင်ႇၽၢႆႇပုၼ်ႉ ၼမ်ႉၵဵဝ်သေ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈတႄႉ မၢႆထိုင်ႁွင်ႉဝႃႈ ၸေႇယႃႇသူၺ်ႇမျေႇ (မၢၼ်ႈ: ဇေယျာရွှေမြေ) ၼႆယဝ်ႉ။

ႁူမ်ႈဝႃး မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ႁင်း ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်းသေတႃႉ တႄႇဢဝ် ဝၢႆးလင် ပီ 2000 တဵမ်မႃး ဢဝ်ၸိူဝ်းပဵၼ်လုမ်းဢုပ်ႉပိူင်ႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸိူဝ်းမီးၸတ်ႉၸႄႈတိူင်းၼႆႉ ၶၢႆႉပၵ်းၸူးတီႈ ဝဵင်းမူင်ႇယႂႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈတၢင်းတႄႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼဝတ ၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း၊ ၸႄႈတိူင်းပႃႇၵိူဝ်၊ ၸႄႈတိူင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇ လႄႈ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ ၸိူဝ်းဢၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ လႄႈ ငဝ်ႈငုၼ်းသိုၵ်း ဢမ်ႇမီးတီႈလဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ယိူင်းဢၢၼ်းတွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ တေငၢႆႈငႅမ်ႈၼႆသေ လႆႈၶၢႆႉဢဝ် လုမ်းၸၼ်ႉၸႄႈတိူင်း ႁႂ်ႈမီးၵိုၵ်းၵၼ်တင်း ငဝ်ႈငုၼ်းသိုၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ တႄႇဢဝ် ပီ 2010 ဝၢႆးသေ လၵ်းမိူင်း 2008 မီးသၢႆၸႂ်ဢႃႇၼႃႇမႃးၼၼ်ႉ ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈၽႂ်မၼ်းၼႆႉ ၶိုၼ်းႁွတ်ႈၽႅဝ် တီႈၽႂ်ႇတီႈမၼ်းသေတႃႉ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်းတႄႉ ထုၵ်ႇၵိုတ်းၶင်ႉဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈမီးဝႆႉဝႃႈ 'သံတံတိုင်း စစ်ကိုင်းတည်' ၼႆသေ မိူဝ်ႈပီမိူင်း 677 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢၢႆႈယီႈသႅင်ၶႆႇ ၸဝ်ႈယွၼ်း လႆႈတႄႇ ၸေႇယႃႇပူႇရ (ဝဵင်းဢွင်ႇ) တီႈ ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈသၼ်လွႆၸႄႈၵႅင်းတင်းဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ် တီႈၸဝ်ႈရႁၢၼ်းၶဝ်၊ ၽူႈၵူၼ်းလီၵူၼ်းမျၢတ်ႈၶဝ် ၵျၢင်ႉၵမ်တြႃးသေ တီႈၼိူဝ် ၸိၵ်းလွႆၵူႈလွႆၼႆႉ မီးၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ၊ ၵျွင်းၼၢႆးၶၢဝ် လႄႈ ၽြႃးၵွင်းမူးၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပဵၼ်ဢၼ်လီမူၼ်ႈသိူဝ်းၸႂ်ဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း

ၽူႇတႄႇတင်ႈ ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ပဵၼ် ပဵၼ် ၶုၼ်ဢၢႆႈယီႈသႅင်ၶႆႇ ၸဝ်ႈယွၼ်း ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ သီႇႁတူႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၵေႃႉလဵၵ်ႉသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်း တႆးသၢမ်ပီၼွင်ႉ ဢၼ်တႄႇပူၵ်းတင်ႈဢူၽုင်း မိူဝ်ႈဝၢႆး ပၢၼ်ပူးၵမ်ႇသုတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လႆႈတႄႇတင်ႈ မိူဝ်ႈ ပီမိူင်း 677 ၼၼ်ႉသေ မၢၼ်ႈၶဝ်မၢႆဝႆႉဝႃႈ သာတိုးတိုင်း စစ်ကိုင်းတည် ၼႆယဝ်ႉ။ ပီဢၼ်တႄႇ ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း ၼႆႉ လႆႈဢဝ်လင်ႇၵႃႇမၢၼ်ႈသေ မၢႆဝႆႉဝႃႈ သာတိုးတိုင်း စစ်ကိုင်းတည်၊ သံတံတိုင်း စစ်ကိုင်းတည်၊ သောင်တော်ထွန်း စောယွမ်း စစ်ကိုင်းတည် (677) ၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ဝႃႈ သာယာဝိုင်း စစ်ကိုင်းတည် (684) ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ပီဢၼ်တႄႇ ၸႄႈၵႅင်း။ မၼ်းပဵၼ် ပီဢၼ် ၶုၼ်ဢၢႆႈယီသႅင်ၶႆႇ ၸဝ်ႈယွၼ်း သဵင်ႈၵၢမ်ႇၼွၼ်းၽေးၵူၺ်းသေ ပီမိူင်း 677 ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် ပီတင်ႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢိင်ႈဢၢင်ႈလူၺ်ႈတင်း လိၵ်ႈၶႅပ်းႁိၼ်ၵျွင်းၸိၼ်းၵျၢၼ်ႇသေ မေႃတႅမ်ႈပိုၼ်းရႃႇၸဝၢၼ်ႇမၢၼ်ႇၼၢၼ်းၶဝ်ႈ လႆႈပူၵ်းသိုဝ်ႈပၼ်မႃးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီမိူင်း 1377 (ပီၶရိတ်ႉ 2015) ၼၼ်ႉ လႆႈႁဵတ်းပွႆးမၢႆတွင်း တင်ႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်း ထူၼ်ႈတဵမ် 700 ပီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈငဝ်ႈငႃႇမၼ်းတႄႉ ပဵၼ် ၸေႇယႃႇပူႇရ (ဝဵင်းဢွင်ႇ)ၼႆသေ ၶုၼ်ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးသေ လႅၵ်ႈလၢႆႈၶိုၼ်းႁွင်ႉပဵၼ် ၸႄႈၵႅင်း ၼႆယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈၵဝ်ႈတီႈ ဢၼ်တႄႇဝဵင်းတႄႇႁၢင်ႈႁေႃ

ဢွင်ႈၵဝ်ႈတီႈ ဢၼ်တႄႇႁၢင်ႈႁေႃတႄႇဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ပဵၼ် ႁေႃၶမ်း၊ ဝဵင်းၶမ်း၊ ၽၵ်းတူၽၢႆႇဢွၵ်ႇ၊ ၽၵ်းတူၽၢႆႇတူၵ်း၊ ၽၵ်းတူၽၢႆႇၸၢၼ်း၊ ၽၵ်းတူၽၢႆႇႁွင်ႇ၊ ၵွင်းမူးလႃႉ၊ ၶဵင်ႇၽီတေႃးတႃႇပၢၼ်ႇ၊ ၼွင်ၸၢင်ႉၽိူၵ်ႇ (သျိၼ်ႇၽျူႇၵၢၼ်ႇ) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ^[1]

ၽၢင်ႁၢင်ႈၼႃႈလိၼ်

တီႈၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ တႄႇဢဝ် ပၢင်ႇပဵင်းၼႃႈလိၼ်ၼုမ်ႇ တေႃႇပေႃးထိုင် လွႆမၢၵ်ႇႁိၼ် ၼႆသေ မီးဝႆႉၽၢင်ႈႁၢင်ႈၼႃႈလိၼ် ၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်းယဝ်ႉ။ သၼ်လွႆၸႄႈၵႅင်း ၼႆႉ မီးတၢင်းသုင် တႄႇဢဝ် 700 ထတ်း တေႃႇ 1374 ထတ်းယဝ်ႉ။

လုၵ်ႉတီႈၼိူဝ်လွႆၸႄႈၵႅင်းသေ မုင်ႈယဵမ်ႈၵၼ် ၼမ်ႉၵဵဝ်

တီႈၼိူဝ်သၼ်လွႆၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၽြႃး၊ ၵျွင်း၊ ၼွင်၊ ၵွင်းမူး ၸိူဝ်းၼႆႉ တီႈလဵဝ်ၵၼ်တႄႉ မၼ်းပဵၼ်ဝႆႉၼင်ႇ ၼႃႈတႃဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းယဝ်ႉ။ တီႈသၼ်လွႆၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းၵႃႈ မီးဝႆႉၵွင်းမူးတင်းၼမ်ၼၼ်ႉ ၵွင်းမူးသႅင် ဢၼ်တႄႇဝႆႉတီႈ လွႆပႅၼ်သႅင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢမၢတ်ႇလူင်ပူင်ႇၺ ၵေႃႇတႄႇမႃးသေ ပေႃးဢဝ် သွမ်းၼႂ်းဝႃႇဝႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လႆႈၵၢပ်ႈလူႇဢွၼ်တၢင်းပၼ်လႄႈ ၸူးလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ သုၼ်းဢူးပူင်ႇၺသျိၼ်ႇ ၼႆသေ ဢၼ်ပဵၼ် ထမ်ႈသၢမ်သိပ်း၊ ၵွင်းမူးသျိၼ်ႇပိၼ်ႇၼၢၼ်ႇၵႅရ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်သေ ၸတ်းႁဵတ်းပွႆးၵူႈပီယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉတီႈၼႂ်း ၼႃႈလိၼ်ၽူၼ်ဢေႇ တီႈပွတ်းၵၢင် မိူင်းမၢၼ်ႈသေတႃႉ ယွၼ်ႉလူမ်း ဢၼ်ၽတ်ႉၶၢမ်ႇမႃးတီႈ ၼမ်ႉၵဵဝ်၊ ၼမ်ႉမူး၊ ၼမ်ႉၶၢင်တွင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ မီးၾိင်ႈၾႃႉဢၼ်ၽဵင်ႇပဵင်း ဢၼ်လီယူႇသဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉႁူမ်ႈငဝ်း လွႆ၊ ထိူၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉသေဢမ်ႇၵႃး ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁူမ်ႈငဝ်းထမ်ႇမတြႃးသေလႄႈ လႆႈၵတ်းယဵၼ်တူဝ် ၵတ်းယဵၼ်ၸႂ်ဝႆႉယဝ်ႉ။

ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်း ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵၢၼ်ငၢၼ်းၾိင်ႈငႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၵၢၼ်ငၢၼ်းမေႃႈဢုမ်၊ ၵၢၼ်ငၢၼ်းၶူဝ်းတွင်း၊ ၵၢၼ်ငၢၼ်း ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ သႃႇသၼႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈၵၢၼ်မိုဝ်းၵေႃႈ ႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ပႃႇၸၢၵ်ႈၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ၼႂ်းၵႃႈၸႄႈတိူင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼမ်ႉတဝ်ႈၶဝ်ႈမၢၵ်ႇတီႈပိုၼ်ႉတီႈၵေႃႈ ၶႅမ်ႉလႅပ်ႈတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇလႄႈ ပဵၼ်ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ငၢၼ်း မၢၵ်ႇၼပ်ႉသဵင်ၶဵဝ် ၵေႃႈ မီးဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ပၢႆးၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ

ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်တၢင်းရူတ်ႉလဵၼ်း ၸႄႈၼႃး-တႃႈလိူဝ်ႇ ဢၼ်ၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇလႄႈသင်၊ တၢင်းရူတ်ႉၵႃး မူင်ႇယႂႃႇ-တႃႈလိူဝ်ႇ၊ တၢင်းရူတ်ႉၵႃး မျိၼ်းၶျၢၼ်ႇ-တႃႈလိူဝ်ႇ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းပဵၼ် တၢင်းရူတ်ႉလဵၼ်း တၢင်းရူတ်ႉၵႃး လတ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်တီႈ ဢၼ်မီးတၢင်းၽႄ သဵၼ်ႈတၢင်းလူင် တႃႈၵုင်ႈ-တႃႈလိူဝ်ႇ မၢႆ (1) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ဢိင်လူၺ်ႈ ၼမ်ႉၵဵဝ်သေလႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းၼမ်ႉၵေႃႈ ငၢႆႈငႅမ်ႈယဝ်ႉ။

ၸိူဝ်းပဵၼ် သၢႆသိုပ်ႇၾူင် ၵျီႇဢႅတ်ႉၸ်ဢႅမ်ႇ (GSM) လႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် ၾူင်းဢေႃႇတူဝ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈၸႂ်ႉလႆႈယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ဢၼ်ပဵၼ် သၢႆၼႅင်ႈသၢၼ် ဢေႇတီႇဢႅတ်ႉၸ်ဢႄႇလ် (ADSL) လႄႈ ၾၢႆႇပႃႇ (Fiber) ဢိၼ်ႇတႃႇၼႅတ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸႂ်ႉလႆႈယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် ပွတ်းတႂ်း ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ထုၵ်ႇၼမ်ႉထူမ်ႈမႃးသေတႃႉ မိူဝ်ႈပီ 1889 ၼၼ်ႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ ၽၢႆႁႄႉၼမ်ႉလႄႈ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ သၢၵ်ႈသႃႇလွင်ႈၽႄးၼမ်ႉထူမ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းတႄႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၸုမ်းမျူႇၼီႇၸီႇပႄႇ ၵေႃႇၸတ်းၵၢၼ်ယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပီ 1891 ၼၼ်ႉ လႆႈတႄႇပိုတ်ႇ သၢႆတၢင်းရူတ်ႉလဵၼ်း ၸႄႈၵႅင်း သူၺ်ႇပူဝ်ႇသေ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ လုၵ်ႉဢဝ် ၸႄႈၵႅင်းသေ ၸၢင်ႈႁွတ်ႈထိုင် ၵၢတ်ႇသႃႇ တေႃႇ ၸႄႈၼႃးလႄႈသင်၊ ၽၢႆႇတူၵ်းၸမ်ႉ ဝဵင်းမူင်ႇယႂႃႇ လႄႈ ဝဵင်းယေႇဢူးလႄႈသင် သဵၼ်ႈတၢင်းရူတ်ႉလဵၼ်းႁွတ်ႈၽႅဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉၸႄႈၵႅင်း မီးတၢင်းရူတ်ႉၵႃး ထိုင်သူၺ်ႇပူဝ်ႇသေ ပူၼ်ႉၽႅဝ်ထိုင်လႆႈ ၸႄႈၼႃးယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း တၢင်းရူတ်ႉလဵၼ်း တႃႈၵုင်ႈ ၸႄႈၼႃးၼႆႉ လႆႈၶီႇႁိူဝ်း ၶိုၼ်းၶၢမ်ႈတီႈ ဢမရပူႇရ လႄႈ ၸႄႈၵႅင်းသေတႃႉ ထိုင် ပီ 1934 မႃး လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ ၶူဝ်လူင်ဢႃႇဝ ဢၼ်လတ်းၶၢမ်ႈ ၼမ်ႉၵဵဝ်ၼၼ်ႉ ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇလႄႈ ၸၢင်ႈၶၢမ်ႈၵႂႃႇလႆႈၵမ်းသိုဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၶူဝ်လူင်ဢႃႇဝၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈလႄႈ လုၵ်ႉတီႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇရူတ်ႉလဵၼ်း လႆႈၶိုၼ်း မႄး မိူဝ်ႈပီ 1953 ၼၼ်ႉသေ ထိုင် ပီ 1954 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇၼၼ်ႉ မႄးယဝ်ႉတူဝ်ႈလီငၢမ်းယဝ်ႉ။

ၽႅၼ်ႇမူင်ႈၸႄႈၵႅင်း လႄႈ ဢုမ်ၼမ်ႉၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။ တီႈသႃးတွင်ႇ လႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်ဝၢၼ်ႈႁိမ်းႁွမ်း တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်းၵၢၼ်ႁုင်ၵိူဝ်ယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ၶိူဝ်းငိုၼ်း ဢၼ်ႁဵတ်း တီႈဝၢၼ်ႈယႂႃႇထွင်ႇ တီႈႁိမ်းဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ယဝ်ႉ။

တီႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ဢမ်ႇၵႃးၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈၵူၺ်း ၸိူဝ်းပဵၼ် မူႇသလိၼ်ႇ၊ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၵတႄး၊ တႆးၼိူဝ်၊ ႁိၼ်ႇတူႇမတရႃႇၸီႇ၊ ဢူႇရီႇယႃႇ ၸၵႂႃႇ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း ယူႇသဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆ ႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 1953 သေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ မီး 15439 ၵေႃႉယဝ်ႉ။^[2]

ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈသၢႆမၢႆ ပီ 2014 ၼၼ်ႉသေ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ပွၵ်ႉ (18) ပွၵ်ႉ၊ ဢိူင်ႇ (81) ဢိူင်ႇ၊ ဝၢၼ်ႈ (206) ဝၢၼ်ႈ၊ လင်ႁိူၼ်း (51683)လင်၊ ႁူဝ်ႁိူၼ်း (56456)၊ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ႁူမ်ႈ (279146) (ၸၢႆး-131058 + ယိင်း-148088) ၵေႃႉယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်ဝဵင်း (18) ပွၵ်ႉၼၼ်ႉ လင်ႁိူၼ်းမီး (11850) လင်၊ ႁူဝ်ႁိူၼ်းႁူမ်ႈ မီး (13365)ယဝ်ႉ။

ပေႃးၶၢဝ်းၽူၼ်မႃး ၼမ်ႉၵဵဝ်ၼႆႉ ၵႆႉမေႃထူမ်ႈ တီႈၼႃႈလိၼ်တႅမ်ႇ တီႈၸႄႈတွၼ်ႈၸႄႈၵႅင်းယဝ်ႉ။ တီႈၽင်ႇၼမ်ႉၵဵဝ် လႄႈ တီႈၵုၼ်လဵၵ်ႉၵုၼ်ယႂ်ႇ တီႈၼႂ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ ၼမ်ႉထူမ်ႈၵူႈပီလႄႈ ယွၼ်ႉဢူၼ်လိၼ်တၢင်ႇသေ ၽုၼ်ႇလိၼ်ၶႅမ်ႉလီယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်တီႈၵွင်းလွႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ႁႅင်ႈႁွင်သေ ဢမ်ႇမီးတူၼ်ႈမႆႉတူၼ်ႈတွၵ်ႇသင်။

ပၢႆးပႆႇၺႃႇ

ၸၼ်ႉၸွမ် လႄႈ ၶေႃးလဵၵ်ႉ ၸိူဝ်းမီးတီႈ ဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ

ၶေႃးလဵၵ်ႉပၢႆးပႆႇၺႃႇၸႄႈၵႅင်း
ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးၸၢင်ႈ (ၸႄႈၵႅင်း)
ၸတ်ႉၸွမ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇၸႄႈၵႅင်း
ၸတ်ႉၸွမ်တမဝႃႇယမ (ၸႄႈၵႅင်း
ၸၼ်ႉၸွမ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ႁုၼ်မုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ (ၸႄႈၵႅင်း)
ၸၼ်ႉၸွမ်ၸႄႈၵႅင်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်

ၶူဝ်ဢႃႇဝ (ၶူဝ်ၸႄႈၵႅင်း)
ၶူဝ်ရတၼႃႇပူင်ႇ
သၼ်လွႆၸႄႈၵႅင်း
ၸၼ်ႉၸွမ်ၸႄႈၵႅင်း
ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးၸၢင်ႈၸႄႈၵႅင်း
မိၼ်းၵုၼ်း
ၵွင်းမူး ၵွင်းမူႉတေႃႇ
တပ်ႉၸင်ႈၶၢမ်ႇၶႃႈၸႂ်ႉ
ၽူဝ်ႇႁုင်လဵၵ်း
ထမ်ႈတိလေႃးၵၵုရု
သိမ်ႇမႁႃႇလူင်ယူဝ်းတယႃး
ၸၼ်ႉၸွမ်ပုတ်ႉထၵမ်ႇၽႃႇသီႇတၵူႇ

ၵွင်းမူး

တီႈဝဵင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၽြႃးၽုင်းတၼ်းၶူဝ်းယႂ်ႇတင်းၼမ်သေ ဢၼ်ပဵၼ် ၽြႃးၵွင်းမူႉတေႃႇ ဢၼ် တႃႇလုၼ်ႇမိၼ်းတယႃးၵျီး တႄႇမႃး၊ ၽြႃးမိၼ်းၵုၼ်း ဢၼ်ပူဝ်းတေႃႇၽယႃး တႄႇမႃး၊ ၽြႃးငႃးထၢတ်ႉၵျီး၊ ပူင်ႇၺသျိၼ်ႇ၊ ဢုမိၼ်ႇတူင်းသႄႇ (ထမ်ႈသၢမ်သိပ်း)၊ ၵွင်းမူးသႅင်၊ သျိၼ်ႇပိၼ်ႇၼၢၼ်ႇၵႅင်း ၸိူဝ်းမီးတီႈ သၼ်လွႆၸႄႈၵႅင်းၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်သေ ၸတ်းႁဵတ်းပွႆးၵူႈပီယဝ်ႉ။