ပၢင်တိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းလူင်

ပၢင်တိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းလူင်
ၽႅၼ်ႇတီႈၼႄ လွင်ႈပၢင်တိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းလူင် ဢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းလူင် ဝၢင်ၸီႉ ႁေႃသႅင်ၶႄႇမိင်ႈသဝ်ႈၼၢမ်းလူင်းမႃးတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းလူင် မိူဝ်ႈပီႊ 1441၊ 1444 လႄႈ 1449။
ဝၼ်းထိ 1436–49 ဢွင်ႈတီႈ မိူင်းမၢၼ်ႊ လႄႈ [[မိူင်းယူႇၼၢၼ်ႇ]] ၽွၼ်း ၶႄႇမိင်ႈ ပဵၼ်ၾၢႆႇပေႉ
မိူင်းၸိူဝ်းတေႃႇသူႈသိုၵ်း
ၶုၼ်ၶႄႇမိင်ႈသဝ်ႈ	မိူင်းမၢဝ်းလူင်
ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉလႄႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်
ဝၢင်ၸီႉ ၾၢင်ၸိူင်ႉ	သိူဝ်ငမ်းၾႃႉ သိူဝ်ၵီႊၾႃႉ
ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်း
295,000	?
လွင်ႈလုတၢႆ
?	55,000+

ပၢင်တိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းလူင်သၢမ်ပွၵ်ႈ ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Luchuan Pingmian Campign (ၶႄႇ: 麓川之役; ပိၼ်ယိၼ်: Lùchuān Zhī Yì) (1436–49) ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းလူင် ဢၼ်ယူႇတီႈၶိူဝ်း[[ၶုၼ်ၶႄႇမိင်ႈသဝ်ႈ]]ပၢၼ် ၸဝ်ႈဝွင်ႉ [[ၸိူင်ႉထူင်း]]သေယဝ်ႉ ႁၢင်ႈသိုၵ်းတိုၵ်းတေႃးတေႃႇ [[တႆး]] မိူင်းမၢဝ်း ဢၼ်မီးယူႇတီႈလႅၼ်ႊလိၼ် မိူင်းမၢၼ်ႊ-[[မိူင်းယူႇၼၢၼ်ႇ]]ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူင်းမၢဝ်းၼႆႉ ၾၢႆႇၶႄႇၶဝ်ႁိၵ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ လူၶျွၼ်ႈ-ၽိင်းမျႅၼ်ႉၼႆသေ ပဵၼ်ၸၼ်ႉမိူင်းၸုၼ်းမိၼ်ႉသႅၼ်ဝီသီသိုဝ်ႉ(ၸုမ်းၾၢႆႇၼၢမ်းၵၢၼ်သိုၵ်းလႄႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း) ဢၼ်မီးတီႈ ၶွပ်ႇလႅၼ်ႊမိူင်းမၢၼ်ႊ။ ဢွင်ႈတီႈမၼ်း တူၵ်းမႅၼ်ႈမီးယူႇတီႈ ၼႂ်းၸေႊဝဵင်းမိူင်းဝၼ်း ၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇ လႄႈ [[မိူင်းမၢဝ်း(သူၺ်ႇလီႇ)]], ဢိၵ်ႇပႃးတိင်း ပွတ်းတွၼ်ႊလိၼ် [[လွၺ်ၵၢဝ်းလိင်ၵုင်း]], လႄႈတင်းလႅၼ်ႊတွၼ်ႊဢၼ်မီးယူႇတၢင်းပွတ်းၼိူဝ် [[ၼမ်ႉမၢဝ်း]].

ပိုၼ်းပိုၼ်ႉလင်

မိူဝ်ႈပီႊ 1398 ဝၢႆးမိူင်းမၢဝ်းၶဝ်ႈမႃးႁူမ်ႈၸွမ်းယဝ်ႉ ၼိူင်ႈပီႊၼၼ်ႉ သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ လႆႈၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ။ ဝၢႆး ၼၼ်ႉမႃး ၽူႈသိုပ်ႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း မိူင်းမၢဝ်းဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း သိူဝ်ၸိုၼ်ႈၾႃႉ (Si Xingfa ) လႄႈ Dao Hun, Dao cuan ၶဝ်ၵေႃႈၶိုၼ်ႈၵႂႃႇတိုၵ်းယူႇၼၢၼ်ႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႊသိုၵ်းယူႇၼၢၼ်ႇၶဝ်ႁေႉဝႆႉဢွၼ်တၢင်းလႄႈ ၶဝ်ၵေႃႈလႆႈ တိုၵ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ။ ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈသိုၵ်းယူႇၼၢၼ်ႇၶဝ်ႁေႉဝႆႉသေတႃႉ ယွၼ်ႉပဵၼ်မုၵ်ႉၸုမ်း ဢၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးသိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉtusi ဢွၼ်ႁူဝ်လႄႈ ၶဝ်ဢဝ်ၶၢဝ်းယၢမ်းဢိတ်းၼိူင်ႈၵွၺ်းၵေႃႈ ပေႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈမိူင်းမၢဝ်းလူင်လႆႈၸႅၵ်ႈပဵၼ် ၵႂႃႇႁႃႈတွၼ်ႊ ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ ၼႂ်းႁႃႈတွၼ်ႊၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးၸဝ်ႈၾႃႉဢုပ်ႉပိူင်ႇဝႆႉၽႂ်မၼ်းယူႇ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉမႃး မိူင်းမၢဝ်းလူင်ၼႆႉၼိူင်ႈပီႊၼိူင်ႈပွၵ်ႈလႆႈၵႂႃႇသႂၢင်း ၶွၼ်ႇတီႈၸဝ်ႈဝွင်ႉႁေႃသႅင်ၶႄႇ ၵူႊပီႊယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီႊ1413 ၼၼ်ႉ သိူဝ်ၸိုၼ်ႈၾႃႉလႆႈပူတ်းၸၼ်ႉသေ ပီႈဢၢႆႈမၼ်း သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ လႆႈၶိုၼ်ႈမႃးတႅၼ်းတီႈယူႇမၼ်းယဝ်ႉ။

ၼႂ်း ၶၢဝ်းယၢမ်း20ပီႊ 1413 တေႃႇထိုင်1433 ၼၼ်ႉ မိူင်းမၢဝ်း၊ သႅၼ်ဝီ လႄႈ ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈဢႃႇဝႃႉ ၼႆႉ ၶဝ်ၶိုၼ်ႈမႃး ထိုင် ႁိမ်းႁွမ်းမိူင်းမိင်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႊၶဝ်ဢမ်ႇႁဵတ်းသင် ၶဝ်ၵွၺ်းသူၼ်ၸႂ် ၵၢၼ်သူင်ႇၶူဝ်းၶွင်တေႃႇ ၼွၵ်ႈမိူင်းၵွၺ်းယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ 1436ၼၼ်ႉ သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉၼႆႉ မၼ်းယွၼ်းႁႂ်ႈၸဝ်ႈဝွင်ႉၶႄႇ လူတ်းယွမ်းပၼ်ၵႃႊၶွၼ်ႇ ဢၼ်မိူင်းမၢဝ်း လူဝ်ႇပၼ်မိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈဝွင်ႉၶႄႇၼႆႉ ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ၽူႈမီးႁႅင်းပွင်ႊၼႂ်းႁေႃၼၼ်ႉ သၢၼ်ၶတ်းၶိုၼ်းယူႇသေတႃႉၵေႃႈ မၼ်းၽွမ်ႉၸွမ်းလွင်ႈဢၼ်တေလူတ်းယွမ်းပၼ်ၵႃႊၶွၼ်ႇၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ 1437 ၼၼ်ႉ သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းတီး(Nandian )သေ သိမ်းဢဝ်မႃးပဵၼ်လႅၼ်ႊလိၼ်မၼ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ မိူင်းမၢဝ်းတၢင်ႇလိၵ်ႈၸူးထိုင်ၶုၼ် “မိင်”ဝႃႈ ႁႂ်ႈပၼ်ၶိုၼ်းမိူင်းဢၼ်သိူဝ်လုၼ်ႈၾႃႉသိမ်းဢဝ်ၼၼ်ႉၼႆယူႇ။ ၶဝ်ၶိုၼ်းတုၵ်းယွၼ်း ႁႂ်ႈၽူႈဢၼ်မီးဢၢမ်းၼၢတ်ႈတီႈယူႇၼၢၼ်ႇ ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ Mu Shen တႃႇမႃးၸွၺ်ႈၵေႈလိတ်ႈပၼ်လွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းလၢႆးငၢၼ်းမၼ်းၼၼ်ႉ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈမိူင်းမၢဝ်းၵမ်းၵမ်းၵႂႃႇတိုၵ်း မိူင်းတီး(Nandian)၊ မိူင်းလႃႈ(Ganyail) ၊ ထိူင်ၶျူင်း(Tengchong) လူႉၸိူၼ်ႈ(Lujiang)လႄႈ ၸျိၼ်ႈၶျီႈ(jinchi) မိူဝ်ႈ June 28, 1438 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လၢႆးငၢၼ်းဢၼ်ထိုင်ၵႂႃႇထႅင်ႈ မိူဝ်ႈ July 14, 1438 ၼၼ်ႉ ၶဝ်လၢတ်ႈၼေဝႆႉလွင်ႈဝႃႈၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းမၢဝ်းၼႆႉ လူၺ်ႈမၼ်းဢမ်ႇပႂ်ႉၵႂၢမ်းသင်ႇတီႈၶႄႇသေ မၼ်းၸႅၵ်ႇဝႆႉ ၽူႈဢုပ်ႉပိူင်ႇတႃႇလၢႆလၢႆတီႈယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉလွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄၼင်လိၼ်လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈယူႇၼၢၼ်ႇ လႄႈ လႅၼ်ႊလိၼ်တိတ်းၸၢပ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊလႆႈလူႉလႅဝ် ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶဝ်ၸႅၵ်ႇၼႆႉ တႅၼ်းတီႈတေႁဵတ်းႁႂ်ႈၸၢဝ်းတႆး(ထႆး)ၸတ်းၵၢၼ်လႆႈငၢႆႈလိူဝ်သေၵဝ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းသမ်ႉႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၼႃႈတီႈၸိူဝ်းဢၼ်ၸႅၵ်ႇၽႄဝႆႉၼၼ်ႉ လူႉလႅဝ်ၵႂႃႇသေဢမ်ႇၵႃး ၸၢင်ႊႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်ပၢင် တိုၵ်းလူင်မႃးလႆႈၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ ပီႊ  1438 ၼၼ်ႉ လုမ်းၸဝ်ႈၾႃႉတီႈၼႂ်းမိူင်းယူႇၼၢၼ်ႇ တႃႇ199 လႆႈၶၢမ်ႇသိမ်းသေ ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် ယူႇၼၢၼ်ႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ မူႇသၢၼ်ႇၵေႃႈလႆႈၺႃးတၢမ်ႇၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 8ဝၼ်း 12လိူၼ် ပီႊ1438ၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။

ပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈ (1438–1439)

မိူဝ်ႈပၢင်တိုၵ်းလူင် ပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈၼႆႉပဵၼ် ၾင်ႇၸျင်း(Fang Zheng)၊ ၸၢင်ႈဝူင်(Zhang Rong)၊ မူႉသိူၼ်ႈ(Mu Sheng)၊ မူႇဢၢၼ်ႈ(Mu Ang) ၸိူဝ်း ၶဝ်သီႇ ၵေႃႉၼႆႉ ယဝ်ႉ ဢၼ်ဢွၼ်ႁူဝ်သေ ၼၢမ်းတပ်ႉလူင်းမႃး။

မိူဝ်ႈဝၼ်းထီႈပႅတ်ႇ လိူၼ်ထူၼ်ႈသိပ်းသွင် ပီႊ1438ၼၼ်ႉ ၾင်ႇၸျင်း၊ မူႉသိူၼ်ႈ၊ မူႇဢၢၼ်ႈ ၶဝ်သၢမ်ၵေႃႉၼႆႉ လႆႈဢွၼ်ၼၢမ်းတပ်ႉသိုၵ်းၶဝ်သေလူင်းၵႂႃႇပၵ်းတပ်ႉတီႈ မိူင်းၸိင်ႈၶျီႈ(Jinchi) ဢၼ်မီးယူႇတီႈၽၢႆႇပွတ်းဢွၵ်ႇ  မႄႈၼမ်ႉၶူင်းၼၼ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၶဝ်လႆႈၵႂႃႇထူပ်းၺႃးတင်း တပ်ႉၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉ(Si Renfa) ဢၼ်မီးတီႈၽင်ႇၼမ်ႉထႅင်ႈၽၢႆႇၼိူင်ႈၼၼ်ႉ။ မူႉသိူၼ်ႈ လႆႈ ၶတ်းၸႂ် ၵႂႃႇဢုပ်ႇဢူဝ်း ၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉ တႃႇႁႂ်ႈမၼ်းဝၢင်းလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈ လႄႈ မၼ်းၸင်ႇသူင်ႇ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉ သိူၼ်ႈလိင် ၶျီႉလိင်(CheLin) ၵႂႃႇငူပ်ႉငီႉ တႃႇတေလႆႈၶေႃႈလႆႈၸႂ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉၽွမ်ႉ ၸွမ်းယူႇသေတႃႉ ၸွမ် သိုၵ်းလူင် မိင်ၸိင်ႈ(MainJain)သမ်ႉ တိုၵ်ႉၶႂ်ႈၶတ်းၸႂ်တႃႇတေႃႇသူႈၶိုၼ်းယူႇ။ မိူဝ်ႈမူႇသိူၼ်ႈ ဢမ်ႇဢၢၼ်းၶႂ်ႈတိုၵ်းယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၾင်ႇၸျင်းၸင်ႇႁွင်ႉဢဝ် တပ်ႉမၼ်းလႄႈ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၾင်ႇယိင်(Fang Ying) ၵႂႃႇတိုၵ်းၶမ်ႈၼၼ်ႉႁႂ်ႈပေႉသေ ပွၵ်ႈ ၶိုၼ်း မႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိူဝ်ငမ်းၾႃႉလႆႈ ထွၺ်သေ ၵႂႃႇပၵ်းတပ်ႉ ထႅင်ႈတီႈ ၸိင်းႁၢၼ်(Jinghan) ယဝ်ႉၵေႃႈ သိုပ်ႇၵႂႃႇ တေႃႇပေႃးထိုင် လွၺ်ၵၢဝ်ႈလိင်ၵူင်း(Gaoligong mountain)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၼႂ်းလိူၼ်ထူၼ်ႈ(1) ဝၼ်းထီႈ(17)၊ ပီႊ(1439) ၼၼ်ႉ ၾင်ႇၸျင်းၵေႃႈသိုပ်ႇတိုၵ်း ၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉၶဝ် တေႃႇပေႃးထိုင် ပွတ်းၸၢၼ်းသေ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇတိုၵ်းၵႂႃႇထႅင်ႈ တိၵ်းတိၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ဢႅၼ်ႁႅင်း လႄႈတၢင်းၵိၼ်ၶဝ် လႆႈၶၢတ်ႇၵႂႃႇ။ ၶဝ်ၵေႃႈလႆႈယွၼ်းတၢင်းၸွၺ်ႈထႅမ် ၵႂႃႇတီႈ မူႇသိူၼ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႊ မၼ်းသမ်ႉတိုၵ်ႉၸႂ်လမ် ဝႆႉ လွင်ႈဢၼ်ၾင်ႇၸျင်းဢမ်ႇႁပ်ႉတၢင်းႁၼ်ထိုင်မၼ်းသေ လၵ်ႉၵႂႃႇတိုၵ်းလႄႈ မၼ်းၵေႃႈ လႆႈသူင်ႇ ၵႂႃႇပၼ် ဢိတ်းၼိူင်ႈၵွၺ်း။ ၾင်ႇၸျင်း လႆႈၸွမ်းၺွပ်းၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉ ထိုင်ၵႂႃႇတီႈ ၵူင်းၼီႇ(kongni) သေ မၼ်းလႆႈတူၵ်းၶဝ်ႈ ၼႂ်းလွၵ်းလၢႆးၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉလႄႈ မၼ်းၸင်ႇၸီႉသင်ႇႁႂ်ႈ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းပၢႆႊၵေႃႉလဵဝ်။

မိူဝ်ႈမူႇသိူၼ်ႈလႆႈႁပ်ႉငိၼ်းၶၢဝ်ႇ လွင်ႈလူႉလႅဝ်တပ်ႉၵွင် ၾင်ႇၸျင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်းႁွင် ၸမ်သုတ်းလႄႈ ၸမ်တေမႆႈ မႃးလွၺ်းလွၺ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈမၼ်းၸင်ႇလႆႈ ယုၵ်ႉထွၺ်တပ်ႉမၼ်းၵႂႃႇ ပၵ်းတီႈပဝ်းသျၢၼ်းၼႆယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈမိူဝ်ႈၽွင်းမၼ်းႁွတ်ႈၽႅဝ်ၵႂႃႇတီႈ မိူင်းၶျူႈသၢဝ်း (Chuxiong city)ၼၼ်ႉ မၼ်းၺႃးၽွင်းတၢင် တၢင်ႇတၢင်းၽိတ်း မၼ်းဝႃႈယွၼ်ႉမၼ်းလႄႈ ၾင်ႇၸျင်းလႆႈသုမ်းၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလွင်ႈတၢင်းဢၼ်ၼႆႉလႄႈ မၼ်းၵူဝ်ၸဝ်ႈဝၢင်ႉၼေး တၢင်းၽိတ်းသႂ်ႇမၼ်း ၸင်ႇလႆႈသူင်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်(45,000)ၵေႃႉ ပွၵ်ႈမိူဝ်းၼႂ်းႁေႃၶိုၼ်း။ ၽိူဝ်ႇထိုင်ဝၼ်းထူၼ်ႈသွင် လိူၼ်ထူၼ်ႈႁႃႈ 1439ၼၼ်ႉမၼ်းလႆႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ်သေ လႆႈတၢႆၵႂႃႇ။ ၵွပ်ႈလွင်ႈတူၵ်းသုမ်းၶွင်မိင်(ming) ၼႆႉလႄႈၸင်ႇ ႁဵတ်းႁႂ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉတိူဝ်းႁၢဝ်ႈႁႅင်းမႃးသေ လႆႈသိုပ်ႇမႄႇၶႂၢၵ်ႈသိုၵ်းမၼ်းတႃႇတိုၵ်းဢဝ်မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းမၼ်းထႅင်ႈ။

ပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသွင်(1441–1442)

မိူဝ်ႈပီႊ1440 လိူၼ်ထူၼ်ႈသိပ်းသွင်ၼၼ်ႉ မူႇဢၢၼ်ႈ ယွၼ်းႁႅင်းသိုၵ်းမွၵ်ႈ 120,000တီႈႁူၵႂၢင်(Huguang) ၊ သီႇၶျွင်ႇ(Sichuan) လႄႈ ၵူသူဝ်(Guizhou) ။ ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈဝၼ်းထီႈ7 လိူၼ်ထူၼ်ႈ2 ပီႊ 1441ၼၼ်ႉ ၵႅမ်ၸွမ်ပွင်ႊၸိုင်ႈ ဝၢင်ယၢၼ်(wenyuan) ၼႆႉ သၢၼ်ၶတ်းတေႃႇလွင်ႈ ပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသွင် လႄႈ တၢင်ႇလိၵ်ႈတုၵ်းယွၼ်း ၵႂႃႉတီႈႁေႃၶမ်း တႃႇႁူၺ်းႁႂ်ႈၶဝ် ဢမ်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်းႁႅင်းတိုၼ်းၶဝ်ၼိူဝ်ၵုၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇ ၵိုင်ႇငမ်ႇတင်းၶဝ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢင်ပွၺ်းတိုၵ်းၼႆႉ ႁူဝ်သိုၵ်းဝၢင်ႇယီႉ(Wang Ji) လႄႈ မွင်းသႃးယိင်ႈၵူ သျၢၼ်းၾူ(the Duke of Yingguo, Zhang Fu) ၶဝ် ပဵၼ်ၵေႃႉဢွၼ်ႁူဝ်ဝႆႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈၶဝ် ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၸိူဝ်းပဵၼ်မိူင်း ႁိမ်းႁွမ်း ဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းသႅၼ်ဝီ လႄႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉ ၶဝ်ၼၼ်ႉႁူႉဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉ(Si Renfa) ၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇဢွၼ်ႁူဝ်လႆႈ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင်ၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉလူႉၵွၺ်းသေဢမ်ႇၵႃး ၶဝ်ယင်းပၢႆလၢတ်ႈဝႃႈမၼ်းတေလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉထႅင်ႈ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ၸဝ်ႈၸၢႆးၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ်သျႅၼ်တုင်(Zhengtong) ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပၢင်တိုၵ်းလူင် ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ၼႆႉ ၺႃးလွင်ႈႁူမ်ႇငမ်းတႂ်ႈ ႁေႃသႅင်ဝမ်သျႅင်(Wang Zhen) ၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပၢင်တိုၵ်းမၢႆသွင်ၼၼ်ႉ Jiang Gui, Li An, Lin Ju လႄႈ Wang Jiၶဝ်သီႇၵေႃႉလႆႈဢွၼ်ႁူဝ်သေၵႂႃႇ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၶဝ်ပႆႇ ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၼၼ်ႉ Liu Qiu ဢၼ်ပဵၼ်ႁူဝ်သိုၵ်းၼႂ်းၸုမ်းHanlinၼၼ်ႉ မၼ်း သၢၼ်ၶတ်းတေႃႇလွင်ႈ ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ Liu Qiu လၢတ်ႈဝႃႈၵူၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉပွတ်းၸၢၼ်းၶဝ် ၵႂႃႇပၵ်းတပ်းတီႈပွတ်းၸၢၼ်းယူႇၼၢၼ်ႇ လႄႈ မီးဢဵၼ်ႁႅင်းႁူၺ်းတုမ်ႊ ၵူၼ်းလႆႈ 150,000 ၵေႃႉၼႆယဝ်ႉ။ဝၢႆးသေၼၼ်ႉယဝ်ႉ မၼ်းၵႂႃႇၺွပ်းwang Zhenသေဢဝ်တၢႆပႅတ်ႈ။ ပၢင်တိုၵ်းမိင် မၢႆသွင်ၼႆႉၵေႃႈ လႆႈတႄႇမႃးတီႈယူႇၼၢၼ်ႇ မိူဝ်ႈဝၼ်းထီႈ27လိူၼ်ထူၼ်ႈ2 ပီႊ1441ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈမီႊ1441 လိူၼ်ထူၼ်ႈႁူၵ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိင်မွၵ်ႈ8,000ၼၼ်ႉ ၵႂႃႇႁူမ်ႈၸွမ်းၸုမ်းဢွၼ်ႇ တီႈမိူင်းမၢဝ်းသေ လႆႈဢွင်ႇပေႉ ၶဝ်ၵႂႃႇတီႈၼႂ်းပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၼႂ်းလိူၼ်ထူၼ်ႈပႅတ်ႇ ပီႊ1441ၼၼ်ႉသမ်ႉ တပ်းသိုၵ်းမိင်(Ming) ၶဝ် လႆႈထူပ်းၺႃးၵၼ်တင်း တပ်းသိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း၊ ဢဵၼ်ႁႅင်းၵူၼ်းသၢမ်မိုၼ်ႇ လႄႈသိုၵ်းၸၢင်ႉ80ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉ မိင်(Ming) ၶဝ်ဢဝ်ပေႉလႆႈ ပၢင်တိုၵ်းသေဢမ်ႇၵႃး ၶဝ်ယင်းဢဝ်သိုၵ်းတႆးတၢႆလႆႈ မွၵ်ႈ352ၵေႃႉယူႇယဝ်ႉ။

ၼႂ်းလိူၼ်11 ပီႊ1441ၼၼ်ႉ တပ်းသိုၵ်းမိင် မွၵ်ႈ2,0000ၼႆႉ ၺႃးၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉ(Si Renfa) ၸွမ်းတိုၵ်း။ လွမ်တိုၵ်းၸိူင်ႉ ႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ယင်းပႆႇဢဝ်ပေႉလႆႈ တပ်းသိုၵ်းမိင်(Ming) ၶဝ်။ယွၼ်ႉၼႆလႄႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉလႆႈ ထွၺ်တပ်းမၼ်းမႃးၶိုၼ်း ပႃးတင်းသိုၵ်း မၢတ်ႇၸဵပ်း1,000ၵေႃႉ။ တပ်ႉသိူဝ်ငမ်းၾႃႉၶဝ်ထွၺ်တပ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉသေတႃႉၵေႃႈ တပ်ႉမိင်ၶဝ်ၼႆႉတိုၵ်ႉလမ်း တိုၵ်းယူႇတိၵ်းတိၵ်း၊ တေႃႉပေႃးထိုင်ၵႂႃႇဝဵင်းသၢင်ႉၸဵင်း (Shang Jiang) သေ လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းမိင် ၶဝ်တေဢဝ်ၾႆးၵႂႃႇၽဝ် တပ်ႉပၢင်သဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ  သိူဝ်ငမ်းၾႃႉ ဢၢၼ်းလတ်းၶၢမ်ႈၶူဝ် ၼမ်ႉၶူင်းသေ ပၢႆႊဢွၵ်ႇၵႂႃႇ။ၵူၺ်းၵႃႊ ၺႃးတပ်ႉသိုၵ်းမိင် လမ်းတိုၵ်းသေ တပ်ႉသိုၵ်းသိူဝ်ငမ်းၾႃႉလႆႈ မၢတ်ႇၸဵပ်းၼမ်။ တေဝႃႈၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉပၢႆႊ လွတ်ႈၵႂႃႇယူႇသေတႃႉၵေႃႈ မီးလၢႆးငၢၼ်းဝႃႈ သိုၵ်းဢၼ်လႆႈ မၢတ်ႇၸဵပ်းတင်းမူတ်းမူတ်း မီးယူႇ50,000ၵေႃႉၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈလိူၼ်ထူၼ်ႈ12 ပီႊ1441ၼၼ်ႉ မိင်ဢဝ်ၵူၼ်းသိုၵ်း8,000ၵေႃႉသေ လႆႈၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း ဢၼ်မီးဢဵၼ်ႁႅင်း 20,000ၵေႃႉ သေလႄႈလႆႈပေႉပၢင်တိုၵ်းၵႂႃႇ။

မိူဝ်ႈလိူၼ်ထူၼ်ႈ1 ပီႊ14 ၼၼ်ႉ မိင်လႆႈဢဝ်တပ်းသိုၵ်းၵႂႃႇတိုၵ်းသိူဝ်ငမ်းၾႃႉ တီႈဢၼ်ၶဝ်ပၵ်းတပ်းယူႇသဝ်းဝႆႉ ၼၼ်ႉ တပ်ႉႁူမ်ႇလူမ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉၶဝ်လႆႈ တၢင်းၸဵပ်းသေမၢတ်ႇတၢႆၵႂႃႇ 2390ၵေႃႉၼႆယဝ်ႉ။

သိူဝ်ငမ်းၾႃႉၵေႃႈလႆႈပၢႆႊၵႂႃႇထိုင်တီႈ ဢႃႇဝႃႉသေ ၶုၼ်မိင်ၵေႃႈလႆႈလမ်းၺွပ်းမၼ်း တႃႇႁႂ်ႈပၼ်တီႈယူႇ ၶုၼ်မိင်ၶဝ် ၶိုၼ်းသေတႃႉၵေႃႈ တွၼ်ႊတႃႇတေလႆႈၵပ်းသိုပ်ႇၸွမ်းဢႃႇဝႃႉ ၼၼ်ႉဢမ်ႇလႆႈပဵၼ်မႃး။

ပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသၢမ် (1443–1444)

ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ (လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉ) မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈဢွၵ်ႇပႆၢႊၵႂႃႇ သေၵႂႃႇႁွမ်ႁႅင်း သိုၵ်းတီႈ မိူင်းယူႇၼၢၼ်ႇ။ မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ လႆႈသူင်ႇၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ၵႂႃႇငွမ်းၸူးမိူင်းၶႄႇ တႃႉမိင်ႇမိူဝ်ႈပီႊ 1443။ မိူဝ်ႈယၢမ်းၼၼ်ႉ ၵွၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉၵေႃႈလႆႈ ဢဝ်ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ႁဵတ်းၼႃႈတီႈသေ ၶဝ်ႈတိုၵ်းမိူင်းၶႄႇၶိုၼ်း။ ၵူၺ်းၵႃႊ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ လႆႈလူႉသုမ်းပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉ သေလႆႈပၢႆႊၵႂႃႇထိုင်မိူင်းယၢင်း။ ၶႄႇၶဝ်ၵေႃႈလႆႈ ဢဝ်ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ႁဵတ်းပဵၼ်ယိူဝ်ႇသေ လႆႈဢွၵ်ႇမိူင်းမၢဝ်းၵႂႃႇၶိုၼ်းၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၶႄႇၶဝ်ဢွၵ်ႇမိူဝ်း ၵႂႃႇယဝ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႈၾႃႉ ၵေႃႈလႆႈ ပွၵ်ႈမႃးၶိုၼ်းဢုပ်ႉပိူင်မိူင်းမၢဝ်းသေ တိုၵ်းဢဝ်မိူင်းႁိမ်းႁွမ်းၶိုၼ်းထႅင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ 1443 လိူၼ်မၢတ်ႉၼၼ်ႉဝၢင်ၸီႉလႆႈႁပ်ႉၶေႃႈၸီႉသင်ႇတီႈၸဝ်ႈဝွင်ႉသေယဝ်ႉ လႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းသေ ပွၵ်ႈမႃးတိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်းၶိုၼ်းထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိူင်ႈ။ယိူင်းဢၢၼ်းဢၼ်လႆႈမႃးၶိုၼ်းတႄႉၵေႃႈတွၼ်ႈတႃႇတေမႃးၺွပ်းတူဝ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉလႄႈၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉၼႆယဝ်ႉ။ၶေႃႈလႆႈၸႂ်မိူဝ်းၶႄႇလႄႇမိူင်းမၢၼ်ႊၵေႃႈလႆႈလူႉၵႂႃႇမိူဝ်ႈယၢမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃးမိူင်းမၢၼ်ႊလႄႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉၵေႃႈလႆႈဢဝ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၸူးတေႃႇၵၼ်။ဝၢင်ၸီႉတိုၵ်းလႆႈမိူဝ်းမၢဝ်းလူင်ငၢႆႈလူမ်သေၺွပ်းလႆႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းသိူဝ်တင်းမူတ်းယူႇသေတႃႉၵေႃႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉတႄႉၵေႃႈလႆႈလွတ်ႈဢွၵ်ႇပၢႆႊၵႂႃႇမိူဝ်းယၢင်းထႅင်ႈပွၵ်ႈၼိူင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ၵူၺ်းၵႃႊပွၵ်ႈၼႆႉတႄႉၵေႃႈၶႄႇၶဝ်ဢမ်ႇလမ်းၺွပ်းၸဝ်ႈသိူဝ်ႈၵီႊၾႃႇထႅင်ႈယဝ်ႉ။ၵွပ်ႈဝႃႈၶႄႇၶဝ်ၵႂႃႇပၵ်းၸႂ်တီႈၼႃႈသိုၵ်း သႅၼ်ဝီဢႃႇဝႃႉ။

မိူဝ်ႈပီႊ 1445 လိူၼ် April ၼၼ်ႉဢႃႇဝႃႉလႄႈမိူဝ်းၶႄႇဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်သေလႆႈၶေႃႈလႆႈၸႂ်ၵၼ်မႃးဝႃႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉတေဢဝ်မိူင်းသႅၼ်ႈဝီလႄႈ တူဝ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉၼၼ်ႉပၼ်ၶိုၼ်းတီႈၶႄႇၶဝ်ၼႆယဝ်ႉ။ ၶႄႇၶဝ်ၵေႃႈ လႆႈဢဝ်တူဝ်ၸဝ်ႈသိူဝ် ငမ်းၾႃႉသေမိူဝ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီႊ 1445 လိူၼ်ဢေႃးၵတ်ႉ ၼၼ်ႉသေ လႆႈၶႃႈမၼ်းတၢႆပႅတ်ႈမိူဝ်ႈ ပီႊ 1446 လိူၼ် January ယဝ်ႉ။

ပၢင်တိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်းသီႇ (1449)

တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈပီႊ 1444 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ႈၵီႊၾႃႉ သူင်ႇၵူၼ်းၵႂႃႇၼွမ်းတေႃႇ တႃႉမိင် ၶဝ်လၢႆ လၢႆပွၵ်ႈ။ တႃႇလႆႈ လွင်ႈၶႂၢင်းပၼ်တီႈၶႄႇ။

        ၵူၺ်းၵႃႊ ထိုင်မႃးပီႊ 1449 ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ ႁွမ်ႁႅင်းၵူၼ်းသိုၵ်းလႆႈ 130000 ၵေႃႉသေ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶိုၼ်းတႂ်ႈမိုဝ်းၸဝ်ႈသိုၵ်း တီႈမိူင်းမၢဝ်း။

        မိင်ၶဝ်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းၶိုၼ်ႈတိုၵ်း ဢဝ်တပ်းသိုၵ်းၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ တီႈမိူင်းယၢင်း။ ၵူၺ်း ၵႃႊၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ တႄႉၵေႃႈ ပၢႆႈလွတ်ႈၵႂႃႇလႆႈ။ ယွၼ်ႉငၢဝ်းလၢႆးၼၼ်ႉ လႄႈ ဢမ်ႇၸင်ႊ ၶိုၼ်းမိူဝ်း မိူင်းမၢဝ်းသေ လႆႈၵိုတ်းယူႇဝႆႉတီႈ မိူင်းမၢဝ်း။ ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ ၼွၼ်းၽေးၼၼ်ႉ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈၼိူင်ႈဢၼ်လႄႈ ၼိူင်ႈဢၼ်။ ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ ၼိူင်ႈဢၼ် တႅမ်ႈမၢႆဝႆႉဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ လၢႆႈၼွၼ်ႈၽေးၵႂႃႇ ၼႂ်းပၢင်တိုၵ်း မိူဝ်ႈပီႊ 1449။ ထႅင်ႈၼိူင်ႈ ဢၼ်သမ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ ထုၵ်ႇၶုၼ်ဢႃႇဝႃႉ ၶဝ်ၺွပ်းၵႂႃႇပဵၼ် ႁၢႆးသိုၵ်း တႃႇ လႅၵ်ႈ ၵၼ်ၸွမ်း ၼႃႈတီႈမိင်။ ၼႂ်းရႃႇၸဝၢင်ႇလိၵ်ႈလၢႆးတႆးသမ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၸဝ်ႈသိူဝ် ၵီႊၾႃႉ ဢမ်ႇ တၢႆ ယၢင်းသိုပ်ႇၽွင်းငၢမ်းမိူင်းထႅင်ႈ 50 ပီႊၵွၼ်ႇ။ဝၢႆးသေသိုၵ်းမိူင်းမၢဝ်း ယဵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ ၼၼ်ႉ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈသိူဝ်ၵီႊၾႃႉ(သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ) ၶိုၼ်းသိုပ်ႇၽွင်းငၢမ်းမိူင်းယၢင်း။ ထိုင်မႃးပီႊ 1527 ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၶိုၼ်ႈၼႃႈသိုၵ်းၵႂႃႇတီႈ ဢႃႇဝႃႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၶိူဝ်းသိုပ်ႇၶုၼ်သိူဝ်ႁူမ်ႇၾႃႉ လႆႈယူႇတႂ်ႈၵုမ်းၵမ် တႃႉမိင် တီႈမိူင်းယၢင်း။

        ပၢင်သူၼ်းတုမ်ပွၵ်ႈၵမ်းသီႇၼႆႉ ယွၼ်ႉဢမ်ႇမီးပၵ်းပိူင်၊ ဢမ်ႇမေႃၸတ်းၵၢၼ် လႄႈ ၸင်ႇလူႉလႅဝ်ၵႂႃႇ။ ပၢင်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိူင်ႈၼၼ်ႉ မီးႁႅင်းသိုၵ်း 150000ၵေႃႉ မႃးႁူမ်ႈ ၸွမ်းလႄႈ ၵူၼ်းဢၼ်လႆႈတၢႆၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်။ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၵၢၼ် ၸႅၵ်ႇၽႄႁႅင်းၵူၼ်း လႄႈ ၵၢၼ်ၸႅၵ်ႇတၢင်းၵိၼ်ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၵိုင်ႇငၢမ်ႇ။ ၵူၼ်းသိုၵ်းမၢင်ႊၵေႃႉ ယွၼ်ႉငၢဝ်းလၢႆး တီႈ ၼႂ်းတပ်ႉလႄႈ လႆႈႁႅမ်တူဝ်တၢႆၵႂႃႇ ၼႆယဝ်ႉ။

ၽွၼ်းသိုပ်ႇပၢင်တိုၵ်း

ၽူႈပၢႆးပိုၼ်း Wang Gongwu ဢၼ်မၼ်းၾၢင့်မႅၼ်ႈ ၺႃးတႄ့ၵေႃႈ ပၢင်တိုၵ်းဢၼ်ၼႆၼႆ့ မၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ မိင်တိူဝ်းမီးၽွၼ်း ၸႃ့သေဢမ်ႉၵႃး မိူဝ်းတိုၵ်းသိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢၼ် လဵၵ့်ၼၼ့် ႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်လွင်ႈသုၵ့်သၢၵ့် ၸေႊမိူင်းဢၼ်ၵမ့် ထႅမ်ၶဝ် ၶဝ်ႈၼမ့်တၢင်းၵိၼ်လႄႈ ၵူၼ်ႈၸၢႆး တွၼ်ႊတႃႇတေတိုၵ်းသိူၵ်ႈ ၼႆယဝ့်။ ပဵၼ်ၸိူင့်ႁိုဝ် ၵေႃႈယဝ့် ၸဝ်ႈသိုၵ်းၶဝ်၊ ၽူႈမီႈႁႅင်းပွင်ၶဝ်၊လုၵ်ႈၼွင်ႈၶဝ်လႄႈ လမ်းတိုၼ်းတၢင်ဢၼ်ၸိူဝ်းၼၼ့်rမၼ်းလွင်ႈယႂ်ႇ တွၼ်ႊတႃႇ ၵဵတ်ႇၶႄ ၶွပ်ႇလဵၼ်လိၼ် ၽၢႆႁွင်ႇၵေႃႈမၼ်လမ်ႇလွင်ႈတေ့တေ့။ လွင်ႈတၢင်း ဢၼ်ႁၼ်ၸႅင်ႈလႅင်း လီတေ့ၵေႃႈ မိူဝ်ႈလူႇ ၶျွၼ်ႇႁူၺ်းၵူၼ်းယဝ့် မိူဝ်ႈတွၼ်ႊၸဝ့် 1449 ပီႊၼၼ့် ၾၢႆႇ ၸၢၼ်း မႄႈၼမ့် ယၢင်ႇၸီႇ ၸေႊမိူင်း ႁႃးဢၼ်လႄႈ တီႈၾၢႆ ႁွင်ႇ မီးလွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ့် လွင်ႈတိုၵ်းတေႃး ယဝ်ႇၵႂႃႇၼၼ့် လွင်ႈယႃ့ လူ့လႅဝ်ၾၢႆႁွင်ႇ ၶဝ်သေ လူၺ်းမုၼ်ႇၵူဝ်း ၶဝ်လႆႈ ယိူင်းၸူးၼိူဝ် ႁႅင်းပွင်ၶဝ်ၵႂႃႇၼႆယဝ့်။ မိူဝ်ႈ1449ပီႊၼၼ့် ပဵၼ်လွင်ႈဢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႊလူင် ၼႂ်းၶိူဝ်းသိုပ်ႇ ၶုၼ်ၶဝ်ၼႆယဝ့်။

သဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈ ၽိုၼ်ဢၢင်ႈဢိင်

• Daniels, Christian (2003) "Consolidation and Restructure; Tai Polities and Agricultural Technology in Northern Continental Southeast Asia during the 15th Century," Workshop on Southeast Asia in the 15th Century: The Ming Factor, 18–19 July 2003, Singapore.
• Dardess, John (2012). Ming China 1368–1644 A Concise History of A Resilient Empire. Roman & Littlefield Publishers, Inc.. 
• Fernquest, Jon (Autumn 2005). "Min-gyi-nyo, the Shan Invasions of Ava (1524–27), and the Beginnings of Expansionary Warfare in Toungoo Burma: 1486–1539". SOAS Bulletin of Burma Research 3.2: 35–142. 
• Fernquest, Jon (Autumn 2006). "Crucible of War: Burma and the Ming in the Tai Frontier Zone (1382–1454)". SOAS Bulletin of Burma Research 4.2. 
• Liew, Ming Foon (1996). "The Luchuan-Pingmian Campaigns (1436–1449) in the Light of Official Chinese Historiography". Oriens Extremus 39 (2). 
• Saimong Mangrai, Sao (1969). The Shan States and the British Annexation, 2nd, New York: Cornell University. 
• Sun, Laichen (2000). Ming-Southeast Asian overland interactions, c. 1368–1644 (Unpublished PhD dissertation). University of Michigan. 
• Wang, Gungwu (1998). "Ming Foreign Relations: Southeast Asia", The Cambridge History of China 8, "The Ming Dynasty, 1368–1644," pt. 2. Cambridge University Press. 

ၵွင်ႉသၢၼ် ၽၢႆႇတၢင်းၼွၵ်ႈ

• Lu-chuan/Ping-mian Pacification Superintendency at Southeast Asia in the Ming Shi-lu: An Open Access Resource, Geoff Wade
• Map of Mainland Polities Mentioned in the Ming Shi-lu Archived 2012-10-25 at the Wayback Machine.
• Southeast Asian Polities Mentioned in the Ming Shi-lu
• Crucible of War: Burma and the Ming in the Tai Frontier Zone (1382–1454), by Jon Fernquest