ပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ၊ ဝဵင်း
| ဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ | |
|---|---|
| ဝဵင်း | |
  ဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ | |
| ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 19°44′29″N 96°12′30″E / 19.74139°N 96.20833°E | |
| မိူင်း |
 မျႅၼ်ႇမႃႇ |
| ၼႃႈလိၼ် |
ၼႃႈလိၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၼေႇပျီႇတေႃႇ |
| ၸႄႈဝဵင်း | ၸႄႈဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ |
| ၼႃႈသုင်ပၢင်ႇလၢႆႇ | 331 ထတ်း (101 မီႇတႃႇ) |
| ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ် | MST (UTC+6.30) |
ဝဵင်းမၢၵ်ႇမၢၵ်ႇၼႃႉ (မၢၼ်ႈ: ပျဉ်းမနားမြို့), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Pyinmana) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးတီႈၼႂ်း ၼႃႈလိၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၼေႇပျီႇတေႃႇ သေ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈဝဵင်း တွၼ်ႈတႃႇ ၸႄႈဝဵင်းပၢင်ႇမၢၵ်ႇၼႃႉ ယဝ်ႉ။ တီႈထုင်ႉပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းလႄႇဝေး ယဝ်ႉ။ ဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် ၵုၼ်လွႆ ဢၼ်မီးၽၢႆႇႁွင်ႇ သၼ်လွႆပၵူဝ်း၊ မီးၽင်ႇၽၢႆႇၸၢၼ်း ငလၢႆႉၶျွင်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉၵႃး တႃႈၵုင်ႈ-တႃႈလိူဝ်ႇၼႆႉ လတ်း ဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်တၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်းဝႃႈ ဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ ၼႆႉ ၵႆယၢၼ်ၵၼ်တင်း ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ 226 လၵ်းသေ ပေႃးလုၵ်ႉဢဝ် ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇ ၼႆ ၵႆယၢၼ်ၵၼ် 161 လၵ်းယဝ်ႉ။ တင်း ဝဵင်းယမႄးတိၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်းၸႄႈတွၼ်ႈယမႄးတိၼ်း ၼႆႉ ၵႆၵၼ် 49 လၵ်းယဝ်ႉ။
သၢႆပိုၼ်း
[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]ဝဵင်းမၢၵ်ႇမၢၵ်ႇၼႃႉၼႆႉ တႄႇတင်ႈမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်မၢၼ်ႊၶဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၼႄႇၵျၢၼ်ႇ (မၢၼ်ႈ: နယ်ကျန်), ၼႄႇၶျၢၼ်ႇ (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: နယ်ချန်), ဢမ်ႇၼၼ် ၼိၼ်းၵျၢၼ်း (မၢၼ်ႈ: နင်းကြမ်း) ႁွင်ႈဝႃႈမႃးၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်မၢၼ်ႊၶဝ်ၼၼ်ႉ ပေႃးဝႃႈတေၶိုၼ်ႈၼႃႈသိုၵ်းၵေႃႈလီ၊ ပေႃးဝႃႈ တေၵဵပ်းၶွၼ်ႇ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်တီႈ ထိူၼ်ႇလိုၵ်ႉၼႃႇလႄႈ လႆႈပွႆႇလွတ်ႈဝႆႉ (ချန်) ၵိုတ်းဝႆႉ (ကျန်)ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၼၼ်ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ထုင်ႉဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉ ထုင်ႉဢၼ်ပွႆႇဝႆႉ (နယ်ချန်၊ နယ်ကျန်) ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ဝႃႈႁွင်ႉ ၼိၼ်းၵျၢၼ်း (နင်းကြမ်း) ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၸမ်ႉ ၵၢတ်ႇ ဢၼ်ၵူၼ်းၵိုၼ်းသိုဝ်ႉၶၢႆၼမ်ၼႆႉ မီးတီႈၽင်ႇၽၢႆႇပုၼ်ႉ တီႈႁွင်ႈငလၢႆႉ (ငလိုက်ချောင်း ) ၼၼ်ႉလႄႈ ၵူၼ်းၵႂႃႇၵၢတ်ႇၶဝ်ၼႆႉ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေႃးတေၶၢမ်ႈႁွင်ႈလႆႈငၢႆႈငႅမ်ႈၼႆ ဢဝ်ၽၢၵ်ႈတမ်းသေ ယဵပ်ႇပႆၶၢမ်ႈၵႂႃႇလႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ (နင်းကြမ်း) ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။
ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ၸိုဝ်ႈ ၼႄႇၶျၢၼ်ႇ၊ ၼႄႇၵျၢၼ်ႇ၊ ၼိၼ်းၵျၢၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပဵၼ်မႃး ပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ (ပျိၼ်းမၼႃး) ၼႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇ ႁဵတ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃးၼၼ်ႉ ပေႃးပဵၼ်လွင်ႈၵပ်းၵၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသေ ပေႃးလႆႈမီးၵၢၼ်သူင်ႇလိၵ်ႈပၼ်လိၵ်ႈမႃးၼႆၸိုင် ၼိၼ်းၵျၢၼ်း လႄႈ ဝဵင်းမျိၼ်းၶျၢၼ်ႇ ၼႆႉ ၶဝ်ၵႆႉတႅမ်ႈၽိတ်းလႄႈ တွၼ်ႈတႃႇၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ပေႃးတေဢမ်ႇထိူင်းၵႂႃႇၼၼ်ႉၼႆ ၸင်ႇဢဝ်ၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆမွၵ်ႈႁႃႈလၵ်းတင်းဝဵင်းၼၼ်ႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈတၢင်ႇပၼ်ၸိုဝ်ႈမႃးယဝ်ႉ။
လွင်ႈယူႇသဝ်းၵူၼ်း
[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]တၢင်းၵႂၢင်ႈဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉၼႆႉ မီးသွင်လၵ်းပၼ်မူၼ်းမွၵ်ႈၼႆႉၵူၺ်း။ သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း တႃႈၵုင်ႈ-တႃႈလိူဝ်ႇၼႆႉ လတ်းၶႅၼ်ႈဝႆႉဝဵင်း ႁႂ်ႈပဵၼ်ပွတ်းဢွၵ်ႇပွတ်းတူၵ်း သွင်ပွတ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ လင်ႁိူၼ်းမီး ႁႃႈႁဵင်ပၢႆသေ ပေႃးတူၺ်းသဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း မိူဝ်ႈပီ 1953 ၼၼ်ႉၼႆ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီး သွင်မိုၼ်ႇပၢႆယဝ်ႉ။ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ မီး 60 ပၢႆသေ ၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႊ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ပဵၼ်ဢၼ်ၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၼမ်သေပိူၼ်ႈထီႉသွင်ၼႆႉ ပဵၼ် မုတ်ႇသလိမ်ႇ သေ ဢၼ်ၼမ်သေပိူၼ်ႈ ထီႉသၢမ်သမ်ႉ ပဵၼ် ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶႄႇ ယဝ်ႉ။
ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး
[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]ၵူၼ်းယူႇဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လႄႈသင်၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈလႄႈသင် ႁဵတ်းႁႃလဵင်ႉတွင်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ဢွၼ်ၵၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၶဝ်ႈ၊ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇ၊ ငႃး၊ ထူဝ်ႇၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း၊ ဢွႆႈ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မႆ့သၵ်း ၸိူဝ်းပဵၼ်ၵၢၼ်ႁဵတ်းမႆႉ လႄႈ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈဢွႆႈၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈႁိမ်း ဝဵင်းတွင်ႇငူႇၼၼ်ႉ ပိုတ်ႇဝႆႉ ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈၵိူဝ်ဝၢၼ် ၸေႇယဝတီႇသေ တီႈႁိမ်းႁွင်းဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈဢွႆႈသေ ၶႂၢၵ်ႈၼႃႈၵၢၼ် ႁဵတ်းမႃးလႄႈ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၶၢႆဢွႆႈၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။ တီႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇဝဵင်း ယၢၼ်ႁႃႈလၵ်း တီႈႁိမ်းမႄႈၼမ်ႉပွင်းလွင်းၼၼ်ႉ ဢိင်ၼိူဝ်ၶပ်ႉၵၢၼ်ပျီႇတေႃႇတႃႇသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈဝႆႉလႄႈ မီးႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈၵိူဝ်ဝၢၼ်ႈ ၸိုင်ႈမိူင်းယဝ်ႉ။ ၼိုင်ႈဝၼ်းၼႆႉ ဢိတ်ႇလႆႈဢွႆႈ 1500 တၢၼ်ႇ ၼႆႉယဝ်ႉ။
သၢႆတၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇ
[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]တွၼ်ႈတႃႇ ၵႂႃႇမႃးၵပ်းသိုပ်ႇသိုဝ်ႉၶၢႆၵၼ်တႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸႂ်ႉ တၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း၊ တၢင်းလူတ်ႉၵႃး၊ လေႃႉဝူဝ်း၊ လေႃႉမႃႉ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ (ၵ) မီးတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ ဢၼ်လတ်း ဝဵင်းလႄႇဝေး လႄႈ ဝဵင်းတွင်ႇတႂိၼ်းၵျီး သေ ၶၢမ်ႈသၼ်လွႆပႃႇၵိူဝ်ႇၵႂႃႇသေ ဢၼ်ၵႂႃႇၸူး ဝဵင်းၵျွၵ်ႉပတွင်း ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆ ၁၃၉ လၵ်း၊ (ၶ) တၢင်းလူတ်ႉၵႃးတၢင်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ၵႂႃႇၸူး ဝၢၼ်ႈတွင်ႇၺူဝ်ႇဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်း ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆ ၅၀ လၵ်းပၢႆႇ၊ (င) မီးတၢင်းလူတ်ႉၵႃးတၢင်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ၵႂႃႇၸူး ၽင်ႇ မႄႈၼမ်ႉပွင်းလွင်း ဢၼ်မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆ ၇ လၵ်းၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။
တၢင်းလူတ်ႉၵႃးၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းၸိူဝ်းဢၼ်ၶဝ်ႈတၢင်းတိုဝ်းတွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်မႆႉယဝ်ႉ။ ၸုမ်းမူႇၼီႇၸီႇပႄႇ ဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉၼႆႉ တႄႇတင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပီ ၶရိတ်ႉ 1888 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လုမ်းၶုၼ်ၵႂၼ်းၸႄႈတွၼ်ႈ၊ လုမ်းတတ်းသိၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵႂႃႇမီးဝႆႉ တီႈၼိူဝ်ၵွင်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်းဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇတၢင်းဢွၵ်ႇဝဵင်းၼႆႉ မီး ႁႆႈၼႃးသေ ပေႃးလတ်းၶၢမ်ႈ မႄႈၼမ်ႉၸိတ်ႉတွင်းသေ မုင်ႈတွၼ်းၵႂႃႇၼႆ တေလႆႈႁၼ် လွႆသိၼ်ႇၽျူႇ လႄႈ လွႆလေႇၶႂိၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်လွႆးငႃးလႅမ် သၼ်လွႆမိူင်းတႆး ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မီးၽြႃးၸိူဝ်းဢၼ်ယိူင်းၸူးတႃႇ ၽီသွင်ႈပီႈၼွင်ႉၼၼ်ႉသေ ပေႃးဝႃႈ လိူၼ်ႁႃႈမႃး ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ပွႆးၽြႃးယဝ်ႉ။ တီႈတိၼ်လွႆ လွႆသိၼ်ႇၽျူႇၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၸလွပ်ႈၵဝ်ႈႁွင်ႈ ယဝ်ႉ။
တီႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်
[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]တီႈၽၢႆၸၢၼ်းဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ ၽြႃးလေႃးၵမႃႇရၸိၼ်ႇ (ပီမိူင်း ၁၂၃၄) ဢၼ် ၶုၼ်မင်းတုင်းတႄႇတင်ႈမႃး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁိမ်းၽြႃးၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ မီးဝႆႉ ၽြႃးလေႃးၵယၢၼ်ႇၼဵင်ႇ ဢၼ် ၽွင်းမျိၼ်ႇၸုၵျီး လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈၶဝ် ႁူမ်ႈၵၼ်တႄႇမိူဝ် ပီမိူင်း ၁၂၄၅ ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ တီႈတိၼ်ၽြႃးၼၼ်ႉ မီးၸလွပ်သႃလႃးၵဝ်ႈႁွင်ႈ ဢၼ်တင်ႈမႃးမိူဝ်ႈ ပီ ၁၂၉၆ ၼၼ်ႉ သွင်ႇၼိုင်ႈယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၼႆႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆး ယၢမ်ႈယူႇမႃးသေ ဢိင်ၼိူဝ်လွႆ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ လွႆႁိၼ်တႆး (မၢၼ်ႈ: ရှမ်းကျောက်တောင်) ၼၼ်ႉသေ မီးမႃး ၼွင်ဢၼ်ၼိုင်ႈသေ ႁွင်ႉဝႃႈ သျၢၼ်းၵၢၼ်ႇ (တႆး: ၼွင်တႆး) (မၢၼ်ႈ: ရှမ်းကန်)ဝႃႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉပဵၼ်ၼႃႈတႃဝဵင်း ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ လွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉၼႆႉ ပွတ်းၽၢႆႇဢွၵ်ႇဝဵင်းၼႆႉ လႆႈ ၼမ်ႉၸဵမ်း ၵူၺ်း။ ၼမ်ႉဝၢၼ် တွၼ်ႈတႃၵိၼ်ၼႆႉ လႆႈဢဝ်တီႈထုင်ႉလွႆႁိၼ် ဢၼ်မီးပွတ်းတူၵ်းဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပၢႆးပႆႇၺႃႇ
[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]တီႈဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉ ၼႆႉ မီး ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉသုင် သွင်ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၵၢၼ် သွင်ႁူင်း၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ ၸဵတ်းႁူင်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပႆႇထိုင် သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင် ၼၼ်ႉ ႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ၽၢႆႇၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ဢၼ် သြႃႇပွင်ၽႄႈသႃႇသၼႃႇ ဢေမႇရိၵၢၼ်ႇ ဝီႇ၊ ၸီႇ၊ ၵေႉ ၵေႃႉဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးၼၼ်ႉ ထိုင်ပီ 1954 မႃး လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶိုၼ်းပိုတ်ႇ ပၢႆးသၢႆႊၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ယဝ်ႉ။ တီႈႁိမ်းဝၢၼ်ႈသပေႇလႃႉ ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆႇ သွင်လၵ်းၽၢႆႇတူၵ်းဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၼႃႉၼၼ်ႉ မီးဝႆႉ သူၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈငဝ်ႈငုၼ်းယဝ်ႉ။[1]
ၽိုၼ်ဢိင်
[မႄးထတ်း | မႄးထတ်းငဝ်ႈငႃႇ]- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း အတွဲ (၇)၊ စာမျက်နှာ (၉၉)
| ||||||||||||||||||
