ၶျၢင်း၊ ၸႄႈမိူင်း

ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း
ၸႄႈမိူင်း
ၸႄႈလူင် ဝဵင်းႁႃးၶႃး
ၸွမ်ပိဝ်
ဢွင်ႈတီႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 22°0′N 93°30′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ၶျၢင်း
ပိုၼ်ႉတီႈ	ပွတ်းတူၵ်း
ၸႄႈလူင်	ဝဵင်းႁႃးၶႃး
လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ
• ၸွမ်ၽွင်းလူင်	သလၢႆးလႅင်လွႆ (NLD)
• ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ	ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း
• လုမ်းတႅၼ်းၽွင်း သၢင်ႈၾိင်ႈမိူင်း	လုမ်းတႅၼ်းၽွင်း ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း
• လုမ်းတတ်းသိၼ်	လုမ်းတတ်းသိၼ် ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း
ဢေႇရိယႃႇ
• ႁုပ်ႈ	36,018.8 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ (13,906.9 လွၵ်းလၵ်း)
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း 2014)
• ႁုပ်ႈ	478,801
• ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ	၁၁
• တၢင်းသတ်ႉ	13/km2 (34/sq mi)
Demonym(s)	ၶျၢင်း၊
Demographics
• ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၈၅.၄% ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ ၁၃% Laipian ၁.၁% ၽိင်ႈထုင်း ၀.၄% ဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ ၀.၁%
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်း (UTC+06:30)

ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း (မၢၼ်ႈ: ချင်းပြည်နယ်), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Chin State), (သဵင်ဢွၵ်ႇ [Zemoeng Chaang]) ၼႆႉ ပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်မီးၽၢႆႇတူၵ်းသုတ်းသုတ်း တီႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼႆႉ မီး 36,019-ပၼ်ႇမူၼ်း-ၶီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ (13,907-လၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း) သေ ၽၢႆႇၸၢၼ်းမီး ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ၊ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း မီး မိူင်းပင်းၵလႃးတဵတ်ႉ၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇမီး ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း လႄႈ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇမီး ၸႄႈမိူင်းမၼိပူႇရ၊ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး လႄႈ ၽၢႆႇတူၵ်း မီး ၸႄႈမိူင်းမီႇၸူဝ်ႇရမ်ႇ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸႄႈလူင် ၸႄႈမိူင်းၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းႁႃးၶႃး ယဝ်ႉ။ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉလွႆသုင်လိူင်ႇၼမ်လႄႈ လွင်ႈသၢႆတၢင်းၵပ်းသိုပ်ႇယၢပ်ႇယဵၼ်းသေ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ဢေႇသေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈလႄႈ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်

ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼႆႉ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်မီး 13,907 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ထုင်ႉၼိူဝ်လွႆ ဢၼ်ၵူၼ်းယူႇႁၢင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈပွတ်း ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်းမိူင်းမၢၼ်ႈသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ၊ ၸႄႈတိူင်းမၵူၺ်း၊ ၸႄႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း၊ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး လႄႈ မိူင်းပင်းၵလႃးတဵတ်ႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ လတ်ႉတီႇတုတ်ႉႁွင်ႇ 21 တီႇၵရီႇ တေႃႇ 24 တီႇၵရီႇ 15 မိတ်ႉၼိတ်ႉ၊ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႇၵျီႇတုတ်ႉဢွၵ်ႇ 93 တီႇၵရီႇ 15 မိတ်ႉၼိတ်ႉ တေႃႇ 94 တီႇၵရီႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၾိင်ႈၾႃႉ

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပဵၼ် ထုင်ႉၼိူဝ်လွႆလႄႈ မီးၾိင်ႈၾႃႉဢၼ်ၵတ်းလီၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းယၢမ်း ဢၼ်မႆႈလိူဝ်သုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် လိူၼ်ဢေႇပရႄႇ လႄႈ လိူၼ်မေႇသေ တၢင်ႉမႆႈၽတ်ႉၽဵင်ႇၼႆႉ မီး 60 တီႇၵရီႇၾႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉ တေႃႇ 70 တီႇၵရီႇၾႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉၵူၺ်း။ ၶၢဝ်းဢၼ်ၵတ်းသေပိူၼ်ႈၼႆႉ တၢင်ႉလူမ်ႈမႆး မီး 39 တီႇၵရီႇၾႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉတေႃႇပေႃးထိုင် ၽၢႆႇတႂ်ႈတၢင်ႉၼမ်ႉၶႅင်ယဝ်ႉ။ တၢင်ႉၼမ်ႉၽူၼ်ၽတ်ႉၽဵင်ႇၼႆႉ မီး 80 တေႃႇ 100 ၼိဝ်ႉသေ ၵမ်ႉၼမ်တႄႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်ထုင်ႉပွတ်းၸၢၼ်းၼႆႉ ၽူၼ်ၵႆႉၼမ်ယဝ်ႉ။

ၸႄႈလူင်

ၸႄႈလူင် ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼႆႉ ပဵၼ် ႁႃးၶႃး ယဝ်ႉ။

ၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ၸႄႈဝဵင်း၊ ဝဵင်း၊ ပွၵ်ႉ၊ ဢိူင်ႇ၊ ဝၢၼ်ႈ

တီႈၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼႆႉ မီး ၸႄႈတွၼ်ႈ (3) ဢၼ်ယဝ်ႉ။

1. ၸႄႈတွၼ်ႈၽလၢၼ်း
2. ၸႄႈတွၼ်ႈႁႃးၶႃး
3. ၸႄႈတွၼ်ႈမိၼ်းတတ်ႉ

မီးဝႆႉ ၸႄႈဝဵင်း (9) ဢၼ်၊ ဝဵင်း (15) ဝဵင်း၊ ပွၵ်ႉ (46) ပွၵ်ႉ၊ ဢိူင်ႇ (469) ဢိူင်ႇလႄႈ ဝၢၼ်ႈ (1363) ဝၢၼ်ႈ ယဝ်ႉ။

ဝၢၼ်ႈဝဵင်းတၢင်ႇၸိူဝ်း

• ဢၢႆႈၵႃး
• ၵျီၶႃး
• လႅတ်ႉမေ
• ထၢၼ်တလၢၼ်
• ထူၵ်ႉလႅင်
• ၵၢၼ်ႇပႅတ်ႉလႅတ်ႉ
• လူဝ်ထေႃ
• လူင်လႄး
• မတူႇပီႇ
• ငၽၢႆးပီႇ
• ပလႅတ်ႉဝ
• ပျိၼ်ႇဝ
• ၽူဝ်ႉဝၢႆႉ
• ယႂႃႇၽၢၼ်း
• သမီး
• သူရ်ၶႂႃး
• တေၸၼ်
• သၢႆးငိုၼ်း
• တီးတဵင်ႇ
• တုၼ်းၸၢၼ်ႇ
• ဝေပူႇလ
• သပွင်ႇတေး
• ရိတ်ႉၶေႃးတႃ
• လုမ်ပၼ်
• သတ်ႉတႃး
• ပႂႃႇလ်ၶႂႃး
• တႃသျုၼ်း
• လုမ်ပီး
• လၢႆၸူဝ်း
• ၽၢႆၽူ ဢေ (ၽၢႆၽႃး ဢေႇ)
• ၽၢႆၽူ ပီ (ၽၢႆၽႃး ပီႇ)
• ယေႇယႂႃႇ
• တိၼ်ႇလႃႇဢူဝ်ပႃး (တိၼ်ႇလူဝ်ပႃး)
• ၶပီး
• လူင်းယၢၼ်
• ႁႃဢူဝ်သႄးလ်
• လူင်ၶိၼ်း
• ပွၼ်လူင်း
• လွၵ်ႉလူင်း
• ရမ်ထရူဝ်ႇ
• ႁယိၼ်ထၢၼ်း
• ပႃႇရ်တႄး
• ပႃးရ်

ဢွင်ႈတီႈၸိူဝ်းလီၶဝ်ႈၸႂ်

• ၼႂ်းၵႃႈသၼ်လွႆၶျၢင်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၸိၵ်းလွႆဢၼ်သုင်သေပိူၼ်ႈ ဝိတူဝ်ႇရိယ (ႁွင်ႉ) ၼၢတ်ႉမတွင်ႇ (ႁွင်ႉ) ၸိၵ်းလွႆ ၶူဝ်ၼူမ်းထုၼ်
• ၼွင်ရိ ႁၢင်ႈမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် (Rih Lake)

ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်

Religion in Chin (2014)

  ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ (85.4%)

  ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ (13%)

  Tribal religion (0.4%)

  ဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ (0.1%)

  ၽႃႇသႃႇတၢင်ႇၸိူဝ်း (1.1%)

ၵူၼ်းယူႇသဝ်းတီႈ ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၵမ်ႉၼမ်ၼႆႉ ၵိူဝ်းယမ်ၼိူဝ် ၽႃႇသႃႇ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၵမ်ႉဢေႇတႄႉၵေႃႈ ၵိူဝ်းယမ်ၼိူဝ် ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ၊ animism, လႄႈ Laipian Pau Cin Hau ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼႆႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းဢၼ်လဵဝ် တီႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၵိူဝ်းယမ် ၽႃႇသႃႇၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၼမ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶူဝ်းဢွၵ်ႇပိုၼ်ႉတီႈ

ၶူဝ်းဢွၵ်ႇပိုၼ်ႉတီႈ တီႈၸႄႈမိူင်းၶျၢင်းၼႆႉ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇ၊ ထူဝ်ႇ

လွင်ႈႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ

ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ၼႂ်းၸူဝ်ႈပိုၼ်း
ပီ	ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း	±%
1973	323,295	—
1983	368,949	+14.1%
2014	478,801	+29.8%
Source: 2014 Myanmar Census

ၸိူဝ်းၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လွၵ်းသဵၼ်ႈ ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မၢႆ	လွင်ႈတၢင်း	လၢႆးၼပ်ႉဢၢၼ်ႇ	ႁူဝ်ၼပ်ႉ
1	ဢေႇရိယႃႇလိၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ	ဢေႇၵ	331953
2	ၽၢႆ	ဢၼ်	1
3	ပႃႇမႆႉ	လွၵ်းလၵ်း	645.10
5	ထိူၼ်ႁႄႈၵင်ႈၼွၵ်ႈပႃႇမႆႉ	လွၵ်းလၵ်း	1335.20
5	တၢင်းလူတ်ႉၵႃး	လၵ်း	1670
6	ၶူဝ် ယၢဝ်းလိူဝ် 180 ထတ်း	လင်	5
7	ဢွင်ႈသူင်ႇလိၵ်ႈ	ဢၼ်	51
8	လုမ်းသူင်ႇလိၵ်ႈသၢႆလူမ်	လုမ်	24
9	လုမ်းတႄႇလီႇၽူင်း	လုမ်း	30
10	ဢွင်ႈမႅၵ်ႇၶရူဝ်ႇဝဵပ်ႉ	ဢၼ်	6
11	ႁူင်းၽႆးၾႃႉႁႅင်းၼမ်ႉ	လင်	10
12	ၸၼ်ႉၸွမ်/ၶေႃးလဵၵ်ႉ	ဢၼ်	1
13	ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးၸၢင်ႈ	ဢၼ်	1
14	ၸၼ်ႉၸွမ်ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ	ဢၼ်	1
15	ႁူင်းႁဵၼ်းပိုၼ်ႉထၢၼ်	ႁူင်း	1183
16	ႁူင်းႁဵၼ်းပၢႆးသၢႆႊၵၢၼ်မိုဝ်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈ	ႁူင်း	1
17	ႁူင်းယႃ	ႁူင်း	24