ယၢင်း၊ ၸႄႈမိူင်း

ၸႄႈမိူင်းယၢင်း
ၸႄႈမိူင်းယၢင်း; ; ကညီကီၢ်ဆဲၣ်
	ၸႄႈမိူင်း
	; ၸွမ်ပိဝ်
	; ၸွမ်ပိဝ်
	; ဢွင်ႈတီႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ
	ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 17°0′N 97°45′E / 17.000°N 97.750°Eၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 17°0′N 97°45′E / 17.000°N 97.750°E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ယၢင်း
ပိုၼ်ႉတီႈ	ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ
ၸႄႈလူင်	ဝဵင်းၽဢၢၼ်ႇ
လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ
• ၸွမ်ၽွင်းလူင်	တေႃႇၼၢင်းၶိၼ်ႇထူၺ်းမျိၼ်ႉ (NLD)
• ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ	ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸႄႈမိူင်းယၢင်း
• လုမ်းတႅၼ်းၽွင်းသၢင်ႈၾိင်ႈမိူင်း	လုမ်းတႅၼ်းၽွင်း ၸႄႈမိူင်းယၢင်း
• လုမ်းတတ်းသိၼ်	လုမ်းတတ်းသိၼ် ၸႄႈမိူင်းယၢင်း
ဢေႇရိယႃႇ
• ႁုပ်ႈ	30,382.8 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ (11,730.9 လွၵ်းလၵ်း)
ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ ဢေႇရိယႃႇ	၁၁
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း 2014)
• ႁုပ်ႈ	႑,႕႗႔,႐႗႙
• ၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ	၁၁
Demonym(s)	ယၢင်းၽိူၵ်ႇ၊
Demographics
• ၵူၼ်းၶိူဝ်း	ယၢင်းၽိူၵ်ႇ (ၵမ်ႉၼမ်)၊ ပတွင်ႈ၊ မၢၼ်ႈ၊ တႆး၊ ပဢူဝ်ႉ၊ မွၼ်း၊ ရၶႅင်ႇ၊ မၢၼ်ႈ-ထႆး
• ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ ၈၄.၅၀%; ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ ၉.၅၀%; ဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ ၄.၆၀%; ႁိၼ်ႇတူႇ ၀.၆၀%; animism ၀.၁၀%; တၢင်ႇၸိူဝ်း ၀.၇၀%
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်း (UTC+06:30)
ဝႅပ်ႉသၢႆႉ	www.kayinstate.gov.mm

ၸႄႈမိူင်းယၢင်း (မၢၼ်ႈ: ကရင်ပြည်နယ်), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Kayin State), (သဵင်ဢွၵ်ႇ [Zemoeng Yaang]) ၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းဢၼ်ၼိုင်ႈ တီႈ မိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၸႄႈလူင်ၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းၽဢၢၼ်ႇယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈလႄႈ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်

ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ တီႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မိူင်းမၢၼ်ႈသေ ဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်တင်း ၸႄႈမိူင်းမွၼ်း၊ ၸႄႈတိူင်းပႃႇၵိူဝ်၊ မိူင်းတႆး လႄႈ မိူင်းထႆး ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ လတ်ႉတီႇတုတ်ႉႁွင်ႇ ႑႕ တီႇၵရီႇ ႑႙ မိတ်ႉၼိတ်ႉ တေႃႇ ႑႙ တီႇၵရီႇ ႒႕ မိတ်ႉၼိတ်ႉ၊ လွင်ႇၵျီႇတုတ်ႉဢွၵ်ႇ ႙႖ တီႇၵရီႇ ႑႐ မိတ်ႉၼိတ်ႉ တေႃႇ ႙႘ တီႇၵရီႇ ႕႕ မိတ်ႉၼိတ်ႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢေႇရိယႃႇ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် မီး ႑႑႗႓႐.႘႕႑ ယဝ်ႉ။ ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇတေႃႇတၢင်းတူၵ်း ယၢဝ်း ႗႐ လၵ်းသေ တၢင်းႁွင်ႇတေႃႇတၢင်းၸၢၼ်း မီး ႓႒႖ လၵ်းယဝ်ႉ။^[2]

သၢႆပိုၼ်း

ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ် လၵ်းမိူင်း တွၼ်ႈ (႑႘႐)၊ တွၼ်ႈၽႄ (႑) ပီ 1947သေ မိူဝ်ႈပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢင်းၵိတ်ႉၼၼ်ႉဢဝ်ၸႄႈဝဵင်း ၽႃပုၼ်ႇတီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈသၢၼ်ႇလုၼ်ႇ၊ ၽဢၢၼ်ႇလႄႈ လၢႆးပွႆႉ တီႈၸႄႈတွၼ်ႈတထူင်ႇ၊ ၵေႃႉၵရဵၵ်ႉ လႄႈ ၵျႃႇဢိၼ်းသဵၵ်ႉၵျီး တီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၵျႅၵ်ႉၶမီႇ၊ ၸႄႈဝဵင်းတၢၼ်ႇတွင်ႇ တီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈတွင်ႇငူႇသေၵေႃႈ ႁူမ်ႈၵၼ်သေ လႆႈမႄးမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းယၢင်းမႃးျူႇယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ 1964 လိူၼ်ဢႄႇပရႄႇ 3 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ဢိင်ၼိူဝ် လိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ မၢႆ (႕႑) ၶွင် တေႃႇလၢၼ်ႇယေးၶွင်ႇၸီႇသေ လႆႈဢဝ် ၸႄႈမိူင်းယၢင်း လႅၵ်ႈလၢႆႈႁွင်ႉပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းၵေႃႇသူးလေႇ ဝႃႈၼႆႉယဝ်ႉ။^[2]

ထိုင်ပီ 1965 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ 5 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၸွမ်းၼင်ႇလိၵ်ႈ ထၢၼ်ႈၽွင်းၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်း မၢႆလိၵ်ႈ (႖႑႘) သေ တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်း ဢၼ်ပဵၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈၽဢၢၼ်ႇၼႆႉ ဢဝ်တင်း ၸႄႈဝဵင်း (႔) ၸႄႈဝဵင်းလႄႈသင်၊ မၢႆလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ (႖႙႗) သေ ဢၼ်ပဵၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈၵေႃႉၵရဵၵ်ႉၼႆႉ ဢဝ်ၸႄႈဝဵင်း (႓) ၸႄႈဝဵင်းသေ ၽွတ်ႈႁႅၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ 1972 လိူၼ်ဢေႃးၵၢတ်ႉ (႓) ဢိင်ၼိူဝ် လိၵ်ႈၶေႃႈပူင် ထၢၼ်ႈၽွင်းလူင် ၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းလႄႈ သႃႇသၼႃႇ မၢႆလိၵ်ႈ (႑႖႖)သေ တႄႇဢဝ် 1972 လိူၼ်ဢေႃးၵၢတ်ႉ 7 ဝၼ်းမႃး လႆႈယႃႉပႅတ်ႈ ၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈၽႄ၊ ၸႄႈဝဵင်းၸိူဝ်းၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၽွင်းၶၢဝ်းၶွင်ႉၸီႇၸိုင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ၸွမ်းလူၺ်ႈ လၵ်းမိူင်း တွၼ်ႈ (႑႐)၊ တွၼ်ႈၽႄ (ၵ) ပီ (1947) သေ ၶိုၼ်းမႄးမၵ်းမၼ်ႈ ၸႄႈမိူင်းၵေႃႇသူးလေႇ ဝႃႈပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းယၢင်းယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်ပၢၼ် ၼႅင်ႇငၢၼ်ႇတေႃႇၺဵင်ႇဝတ်ႉပိပျႃးမူႉ တီႇသွၵ်ႉယေးမႃး ပီ 1992 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ 7 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်တင်းလိၵ်ႈၶေႃႈပူင် ထၢၼ်ႈၽွင်းၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းသေ လႆႈဢဝ်ၸႄႈဝဵင်းမျႃႉဝတီႇ ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၵေႃႉၵရဵၵ်ႉၼၼ်ႉ ယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈၽွတ်ႈႁႅၼ်းပဵၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။^[2]

ပီ 2011 လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇ 12 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်တင်း လိၵ်ႈပူင် ထၢၼ်ႈၽွင်းလူင်ၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းသေ ဢဝ် ၸႄႈဝဵင်းၽႃပုၼ်ႇ ဢၼ်မီးတႂ်ႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၽဢၢၼ်ႇၼၼ်ႉ ယုၵ်ႉၶိုၼ်ႈၽွတ်ႈႁႅၼ်းပဵၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈမႃးယူႇယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ ၸႄႈတွၼ်ႈမီး ႔ ၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ၸႄႈဝဵင်း မီး ႗ ၸႄႈဝဵင်း၊ ဢိူင်ႇ မီး ႓႗႖ ဢိူင်ႇ၊ ဝၢၼ်ႈမီႈ ႒႐႖႓ ဝၢၼ်ႈသေၵေႃႈ ၽွတ်ႈႁႅၼ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။^[2]

လႅင်ႊလိၼ်

ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ ၵွင်းလွႆလိူင်သေ ပႃႇမႆႉပႃႇထိူၼ်ႇႁူမ်ႇဝႆႉသေ ထုင်ႉလိၼ်ပဵင်းဢမ်ႇပေႃးမီးၼမ်။ တီႈဝဵင်းၽဢၢၼ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ လိူဝ်သေတီႈထုင်ႉဢၼ်မီးသၼ်လွႆ ၸွႆးၵပိၼ်ႇၼၼ်ႉ ၼႃႈလိၼ်ဢၼ်ၵိုတ်းလိူဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ်ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်ပဵင်းသေ ပဵၼ်တီႈ ႁွင်ႈၼမ်ႉမႄႈၼမ်ႉလႆလူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။^[2]

တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ ႁွင်ႈၼမ်ႉမႄႈၼမ်ႉ လိူင်ႇၼမ်သေ ႁွင်ႈၼမ်ႉမႄႈၼမ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉလုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇႁွင်ႇ လႆလူင်းၽၢႆႇၸၢၼ်းယဝ်ႉ။ မႄႈၼမ်ႉဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ၼႆႉ ပဵၼ် မႄႈၼမ်ႉတွင်ႇယိၼ်းသေ လႆႈၵႂႃႇတီႈႁိမ်းဝဵင်းမျႃႉဝတီႇ လုၵ်ႉဢဝ်ၽၢႆႇၸၢၼ်း လႆၸူးၽၢႆႇႁွင်ႇယဝ်ႉ။ မႄႈၼမ်ႉၵျၢႆး ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လၢၵ်ႇလၢၵ်ႇလၢႆးလၢႆး လုၵ်ႉဢဝ် ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ လႆၸူးၽၢႆႇတူၵ်းသေ လႆႈၶဝ်ႈၸူးတီႈၼႂ်း ၼမ်ႉၶူင်းယဝ်ႉ။^[2]

ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ်တၢင်ႉသုင် ၼႃႈပၢင်ႇလၢႆႇ တႄႇဢဝ် ႕႖ ထတ်းတေႃႇ ႓႗႑႘ ထတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွႆဢၼ်သုင်သုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် လွႆၽီ (မၢၼ်ႈ: နတ်တောင်) သေမီးဝႆႉ တီႈသုင် ၼႃႈပၢင်ႇလၢႆႇ ႓႗႓႑ ယဝ်ႉ။ ထုင်ႉဢၼ်တဵမ်ႇသေပိူၼ်ႈ တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ ပဵၼ် တီႈ ၸႄႈဝဵင်းၽဢၢၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။^[2]

ၾိင်ႈၾႃႉ

မီးၾိင်ႈၾႃႉ မႆႈလိူတ်ႇယိုၵ်းယမ်းယဝ်ႉ။ လိူၼ်ဢၼ်မႆႈသုတ်းၼႆႉ တၢင်ႉမႆႈ မီး ႗႑.႙ တီႇၵရီႇၽႃႇရိၼ်ႇႁၢႆႉယဝ်ႉ။ တၢင်ႉၼမ်ႉၽူၼ်ၼႆႉ ၽတ်ႉၽဵင်ႇ မီးယူႇ ႑႒႐ ၼိဝ်ႉ သေတႃႉ တၢင်ႉၼမ်ႉၽူၼ်ဢၼ်သုင်သုတ်းၼႆႉ မီး ႑႙႐ ၼိဝ်ႉယဝ်ႉ။

Hpa-An (1981–2010)
လိူၼ်	ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ	ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇ	မၢၶျ်ႉ	ဢေႇပရႄႇ	မေႇ	ၵျႃၼ်ႇ	ၵျူႇလၢႆႇ	ဢေႃးၵၢသ်ႉ	သႅပ်ႇထႅမ်ႇပႃႇ	ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ	ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ	တီႇသႅမ်ႇပႃႇ	ပီ
တၢင်ႉမႆႈ ဢၼ်သုင်သုတ်း °C (°F)	33.8 (92.8)	35.7 (96.3)	37.1 (98.8)	37.7 (99.9)	33.7 (92.7)	29.8 (85.6)	29.1 (84.4)	28.8 (83.8)	30.9 (87.6)	33.6 (92.5)	33.9 (93)	33.0 (91.4)	33.1 (91.6)
တၢင်ႉမႆႈ ဢၼ်တႅမ်ႇသုတ်း °C (°F)	17.9 (64.2)	19.3 (66.7)	22.0 (71.6)	24.6 (76.3)	24.5 (76.1)	23.8 (74.8)	23.5 (74.3)	23.5 (74.3)	23.8 (74.8)	23.9 (75)	22.0 (71.6)	18.6 (65.5)	22.3 (72.1)
Average rainfall mm (inches)	1.2 (0.047)	3.6 (0.142)	12.6 (0.496)	45.7 (1.799)	376.9 (14.839)	872.4 (34.346)	1,047.2 (41.228)	1,097.2 (43.197)	577.0 (22.717)	193.1 (7.602)	40.7 (1.602)	16.3 (0.642)	4,283.9 (168.657)
Source: Norwegian Meteorological Institute^[3]

ၼႃႈလိၼ် ၽွင်းငမ်း

ၸႄႈလူင်

ၸႄႈလူင် ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ ပဵꧣ် ဝဵင်းၽဢၢၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး (႑႐႐႐) ပီပၢႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈဝဢၼ်ႇဢွၼ်ႇ ဢၼ်မႂ်းလင်ႁိူၼ်း မွၵ်ႈ (႒႐႐) ဢၼ်မီးတီႈၽင်ႇၼမ်ႉၶူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၽင်ႇၼမ်ႉၶူင်း ဢၼ်တီႈဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇမီးၼၼ်ႉ မီးမၢၵ်ႇႁိၼ်ပႅၼ်လူင်ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ပႅၼ်ၼၼ်ႉ ပေႃးဢဝ်ၽႃႇသႃႇတႆးထႆးဝႃႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၽႃႇဢၢၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈ ၽႃဢၢၼ်းသေ သဵင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၵႂႃႇသေ လႆႈၵိုၵ်းၸိုဝ်ႈမႃး ပဵၼ် ၽဢၢၼ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီ 1907 ၼၼ်ႉ လႆႉပေႃႉလွၵ်းဝဵင်းမႃးယဝ်ႉ။ လွႆဢၼ်လိုဝ်းလင်တီး ၸႄႈဝဵင်းၽဢၢၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ် လွႆၸွႆးၵပိၼ်ႇ ယဝ်ႉ။ လႆႈၵေႃႇတင်ႈဝႆႉ ၵွင်းမူးယွၼ်းသူးတဵမ် ၸွႆးၵပိၼ်ႇယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းၽဢၢၼ်ႇ ၶိုၼ်ႈၽၢႆႇၼိူဝ်ၼမ်ႉၶူင်း ယၢၼ်ပႅတ်ႇလၵ်း တီႈၽၢႆႇဢွၵ်ႇ လွႆၵေႃႉၵုၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းထမ်ႈၵေႃႉၵုၼ်းယဝ်ႉ။ တီႈယၢၼ်ၽၢႆႇတူၵ်း ၽဢၢၼ်ႇ (႑႒) လၵ်းၼၼ်ႉ မီး ထမ်ႈပယိၼ်ႇၵျီႇ ထမ်ႈပယိၼ်ႇၺီႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၽၢႆႇတႂ်ႈထမ်ႈၼၼ်ႉ မီးၼွင်ၼမ်ႉဢုၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉဢုၼ်ႇၼမ်ႉၵတ်း သွင်ဢၼ် ဢိူမ်ႈၵၼ်လႆလူင်းသေတႃႉ တေလႆႈႁၼ် ၶဝ်ဢမ်ႇႁူမ်ႈပွင်းၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸႄႈတွၼ်ႈ၊ ၸႄႈဝဵင်း၊ ဝဵင်း၊ ပွၵ်ႉ၊ ဢိူင်ႇ၊ ဝၢၼ်ႈ

တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၸႄႈတွၼ်ႈ (႔) ဢၼ်ယဝ်ႉ။

ၸႄႈဝဵင်း မီး (႗) ၸႄႈဝဵင်းယဝ်ႉ။

ဝဵင်း မီး (႑႘) ဝဵင်းယဝ်ႉ။

ပွၵ်ႉမီး (႘႔) ပွၵ်ႉယဝ်ႉ။

ဢိူင်ႇ မီး (႓႗႖) ဢိူင်ႇသေ ဝၢၼ်ႈမီး (႒႐႙႖) ဝၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ^[4]

ဝၢၼ်ႈဝဵင်းတၢင်ႇၸိူဝ်း

ၵတူဝ်း
ၵတၢႆႇတိ
ၵမမွင်း
ၵေႃႉပဵင်း
ၵေႃႉၵူဝ်း
ၵေႃးလိလူး
ၵျုၼ်းၶျွင်း
ၵျႅၵ်ႉတူင်ႇ
ၵျူင်ႇၶဝုၼ်ႇ
ၵျူင်ႇတူဝ်း
ၵျွၵ်ႉၺႅတ်ႉ
ၵျႃႇဢိၼ်းသဵၵ်ႉၵျီး
ၶယႃး
ၶလႄႇ
ၶျွင်ႇၼၶႂႃႉ
ၸႃႇတပျိၼ်ႇ
တၶုၼ်ႇတႅင်ႇ
တွင်ႇၵလေး
တွင်ႇတီး
တွင်ႇဝႅင်း
ထိမၼ်ႇထူဝ်ႇ
ထီလူင်
ဝၢၼ်ႈထူင်းဢၢႆႇ
တႃးၵႂိၼ်း
တေႃႇလၢၼ်း
ၼတ်ႉတွင်ႇ
ၼပူး
ၼွင်ၵမျႅင်ႇ
ၼွင်လူင်
ပၢႆႇၵျူင်ႇ
ၽဢူဝ်းထ
ၽႃပုၼ်
ၽႃးပျႃႉ
ၽယႃးတူင်းသူႇ
ပေႃးၵလိၵျီး
မဝၢႆး
မိၵျွင်း
မႅတ်ႉတယေႃး
မႄႇပလႄး
မျႅင်ႇၵျီးငူႇ
မျႅင်ႇၵလေး
ယိၼ်းပၢႆႇ
ယႃႇတူဝ်ႇ
ယေႇပူႇ
သူၺ်ႇၵုၼ်း
လၵုၼ်းပျူဝ်ႇ
လၢႆးပွႆႉ
လဵၵ်ႉတူဝ်ႇ
ဝိၼ်းၵ
ဝိၼ်းၵၼႃး
တၢၼ်ႇတွင်ႇ
တၢၼ်ႇတွင်ႇၵျီး
တၢၼ်ႇလႄႇ
ဢၼၢၼ်းၵႂိၼ်း
ဢဵင်ႇတူႇ

ၶိူဝ်းၵူၼ်း

ၶိူဝ်းၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈ ဢၼ်ပဵတ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၼၼ်ႉ ယၢင်းပူဝ်းပွတ်းဢွၵ်ႇ၊ ယၢင်းၸၵေႃး၊ ပလေႇၶျီး (ပလေႇၵီး)၊ ယၢင်းတလေႇပႂႃႇ (တလေႇပႂႃႇ)၊ ယၢင်းပၵူး၊ ယၢင်းပွႆး၊ ယၢင်းမေႃးၼေႇပႂႃႇ၊ ယၢင်းၽိူၵ်ႇ၊ ယၢင်းပူဝ်းပွတ်းတူၵ်း၊ ယၢင်းထူဝ်ႇၵလိပွင်ႇ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။^[5]

ၶေႃႈမုၼ်း ႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ

ၸိူဝ်းၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် လွၵ်းသဵၼ်ႈ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ လွင်ႈႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၸႄႈမိူင်းယၢင်း ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ပိုၼ်ႇၽၢဝ်ႇဝႆႉ ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶပ်ႉ	လွင်ႈတၢင်း	လၢႆးၼပ်ႉဢၢၼ်ႇ	ႁူဝ်ၼပ်ႉ
႑	ဢေႇရိယႃႇလိၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ	ဢေႇၵ	႙႙႑,႓႑႕
႒	ၵၢၼ်တၢင်ႇၼမ်ႉတီႈမႄႈၼမ်ႉ	ဢၼ်	႗
႓	ပႃႇထိူၼ်ႇသွမ်ႈ	လွၵ်းလၵ်း	႑႗႕႒.႓႒
႔	ထိူၼ်ၵႅတ်ႇၶႄၽၢႆႇၼွၵ်ႈပႃႇထိူၼ်ႇ	လွၵ်းလၵ်း	႑႗႓႓,႔႗
႕	တၢင်းလူတ်ႉၵႃး	လၵ်း	႓႑႒႙
႖	ၶူဝ်ဢၼ်ယၢဝ်းလိူဝ် ႑႘႐ ထတ်း	လင်	႑႗
႗	ဢွင်ႈတီႈသူင်ႇလိၵ်ႈ	ဢၼ်	႓႗
႘	လုမ်းသူင်ႇလိၵ်ႈသၢႆလူမ်း	လုမ်း	႑႕
႙	ဢွင်ႈမႅၵ်ႇၶရူဝ်ႇဝဵပ်ႉ	ဢၼ်	႘
႑႐	ၽႆးၾႃႉၼမ်ႉဢၼ်လဵၵ်ႉ	လင်	႘႙
႑႑	ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း	လင်	႗
႑႒	ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈတူဝ်သုၼ်ႇလဵဝ်	လင်	႕႘႖
႑႓	ႁူင်းႁဵၼ်းပိုၼ်ႉထၢၼ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇ	ႁူင်း	႑႓႓႘
႑႔	ၸၼ်ႉၸွမ်၊ ၶေႃးလဵၵ်ႉ	ဢၼ်	႒
႑႕	ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးၸၢင်ႈ	ဢၼ်	႑
႑႖	ၸၼ်ႉၸွမ်ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ	ဢၼ်	႑
႑႗	ႁူင်းယႃ	လင်	႒႖
႑႘	လုမ်းၾူင်း	လုမ်း	႒႔

^[6]

ဢွင်ႈတီႈလီၶဝ်ႈၸႂ်

^[7]

လိၵ်ႈလၢႆး၊ ၽိင်ႈငႄႈ လႄႈ ၽိင်ႈထုင်း

ပွႆးၽိင်ႈထုင်း

ပွႆးႁွင်ႉ

ပွႆးႁွင်ႉ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးႁွင်ႉမၢၼ်ႈၶဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၼႆႉ မၢၼ်ႈၶဝ်ဝႃႈပဵၼ် ပွႆးဢေႃး (မၢၼ်ႈ: ဩပွဲ) ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမၢဝ်ႇၵူၼ်းသၢဝ် ၶဝ်ၼႆႉ ၶဵင်ႇဢဝ်သဵင်ဢေႃးဢေႃးသေၵေႃႈ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းမၢၵ်ႇၵၼ်လႄႈ ၸင်ႇဝႃႈ ႁွင်ႉပဵၼ် ပွႆးဢေႃး ၼႆသေ ဝၢႆးၼႆႉၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ဝႃႈပဵၼ် ပွႆးႁွင်ႉ ဝႃႈၼႆယ်ႁဝႉ။

ပွႆးႁွင်ႉၼႆႉ ပေႃးဢဝ် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းယၢင်း သျူဝ်ပွတ်းဢွၵ်ႇ (ပူဝ်း) ဝႃႈၼႆ ဆ်ုအာင်လင် (ၶျဢၢႆလွင်) ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ တီႈပွင်ႇမၼ်းတႄႉ ဝႃႈ ပဵၼ်ပၢင်ပွႆးၼမ်ႉၵတ်ႉလၢႆးမိုဝ်း ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ပွႆးႁွင်ႉ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ပွႆးၼႄတူဝ်ၶိင်းၼမ်ႉၵတ်ႉ ၵူၼ်းၸၢႆးၼုမ်ႇၶဝ်ၵေႃႈၸႂ်ႈယဝ်ႉ။ ပွႆးဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ပွႆး ၵူၼ်းၸၢႆးၼုမ်ႇၶဝ်ၼႆႉ ထွတ်ႇသိူဝ်ႈ၊ ပတ်ႉၶႅပ်းသေၵေႃႈ ဢဝ်တၢင်းႁၢင်ႈလီတူဝ်ၶိင်းသေ ၼႄၽၢႆႇၼႃႈပရိတ်ႈသၢတ်ႈၼၢင်းယိင်းၶဝ်သေ ၽတ်ႉပူပ်းၶႅၼ်ၼႄပၢပ်းပၢပ်းသေၵေႃႈ ၼႄၼမ်ႉၵတ်ႉလၢႆးမိုဝ်းယဝ်ႉ။ တီႈပွႆးၼၼ်ႉ ၵေႃႉဢၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးဢမ်ႇၸႅတ်ႈၸၢင်ႇ၊ ၵူၼ်းၶေႃႉၶႄႉ၊ ၵူၼ်းမီးတၢင်းပဵၼ်ၽိဝ်ၼိူဝ်ႉၼင် ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇႁတ်းမႃး

ပွႆးႁွင်ႉဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ယွၼ်ႉပဵၼ်ပွႆး ဢၼ် ၵူၼ်းမၢဝ်ႇၵူၼ်းသၢဝ် တင်းသီႇၼႃႈပႅတ်ႇၽၢႆႇၼၼ်ႉမႃးထူပ်းၵၼ်တီႈ ပၢင်ပွႆးႁွင်ႉၼၼ်ႉသေ မိုတ်ႈၵိုဝ်းၵၼ်၊ ပဵၼ်ဢူၺ်းၵေႃႉၵၼ်၊ ဢွၼ်ၵၼ်လိူၵ်ႈႁႃ ၵေႃႉၵူႈဢၼ်တေလႆႈ တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၸွမ်းၵႂႃႇ၊ ပဵၼ်ပွႆးဢၼ်ၶႄႉၶဵင်ႇမႅတ်ႉတႃႇ ၼႂ်းၵႄႈမၢဝ်ႇမၢဝ်ႇသၢဝ်သၢဝ်ၶဝ်လႄႈ ၸၢင်ႈႁွင်ႉဝႃႈလႆႈပဵၼ် ပွႆးမၢဝ်ႇပွႆးသၢဝ်ယဝ်ႉ။

ထႅင်ႈလၢႆးၼိုင်ႈတႄႉ ပွႆးႁွင်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ပွႆးဢၼ်ၶႄႉၶဵင်ႇၵၼ် လွင်ႈၼမ်ႉၵတ်ႉပၢႆးဝူၼ်ႉၵေႃႈၸႂ်ႈယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ပွႆးၵူၼ်းၼုမ်မၢဝ်ႇသၢဝ်ၶဝ် ၶႄႉၶဵင်ႇ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပိုၼ်ႉႁူႉ လိၵ်ႈလၢႆး၊ ဝၵ်းလင်ႇၵႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းလူင်ဝႃႇ၊ ၸၢတ်ႈတေႃႇဝႃႇ၊ ရႃႇၸဝၢင်ႇ၊ ၵႂၢမ်းတၵ်ႉ ၵႂၢမ်းတၵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵႂၢမ်းသူင်ႇငိူၼ်ႈ ၵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ထမ်တွပ်ႇၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

ပွႆးႁွင်ႉၼႆႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ် ၵႆႉႁဵတ်း တီႈ ပွႆးပုမ်ႇၶဝ်ႈ (ပွႆးပၢတ်ႇၶဝ်ႈ)၊ ပွႆးၽြႃး၊ ပွႆးမႃႇသႃႇ၊ ပွႆးၵဵပ်းလုပ်ႇ၊ ပွႆးၶၢမ်ႇၶႅၵ်ႇ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ပွႆးဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈ

ဢၼ်ပဵၼ်ပွႆးၶဝ်ႈၼမ်ႉမႂ်ႇ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼႆႉ တိုၵ်ႉသိုပ်ႇႁဵတ်းၼင်ႇ ၽိင်ႈထုင်ႈမီးမႃးၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃးၶဝ်ၼႆႉ ၽွင်းၶၢဝ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈတင်းၶၢဝ်းၼႆႉ လႆႈဢွၵ်ႇဢဵၼ်ဢွၵ်ႇႁႅင်းသေ ၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းႁႆႈ ႁဵတ်းၼႃးမႃးသေ ပေႃးၶဝ်ႈမၢၵ်ႇၼမ်ႉတဝ်ႈ ပဵၼ်ပေႃႇဢွၵ်ႇမႃးၼႆ လႆႈၸူမ်းလႆႈသိူဝ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ တေႃႉတႄႉပၢတ်ႇဢဝ် တူၼ်ႈၶဝ်ႈ ဢၼ်ထိုင်ၶၢဝ်း တႃႇပၢတ်ႇဢဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉသေ တႃႇႁဵတ်းပွႆးၶဝ်ႈၼမ်ႉမႂ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢွၼ်ၵၼ်ႁုင်မိုဝ်ႉၶဝ်ႈၽၵ်းသေၵေႃႈ မွၵ်ႇၵူၼ်းၼႂ်းဝၢၼ်ႈၼႂ်းသူၼ်သေ လဵင်ႉလူယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈမွၵ်ႇလဵင်ႉလူယဝ်ႉ ၸင်ႇၵႆႈသိုပ်ႇပၢတ်ႇၶဝ်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ပွႆးၶဝ်ႈၼမ်ႉမႂ်ႇၼႆႉ ၵႆႉႁဵတ်းလိူၼ်သိပ်းသွင်လပ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၽွင်း ၶဝ်ႈမႂ်ႇတႄႇပေႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပွႆးဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၵူၼ်း

ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼႆႉ ပေႃးဝႃႈႁဵတ်းႁိူၼ်းမႂ်ႇယဝ်ႉ ၵႆႉႁဵတ်းပၢင်ပွႆးၶိုၼ်ႈႁိူၼ်းမႂ်ႇယဝ်ႉ။ ပေႃးႁဵတ်းႁိူၼ်းမႂ်ႇၼႆႉ ၵႆႉဢဝ် ဢဵၼ်ႁႅင်းၵူၼ်းတင်းၼမ်သေၵေႃႈ ၸွႆႈၵၼ်ႁဵတ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶႂ်ႈၶိုၼ်းတွပ်ႇၵုင်ႇမုၼ် ၸိူဝ်းဢၼ်မႃးၸွႆႈႁဵတ်းႁိူၼ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ႁႂ်ႈႁိူၼ်းမႂ်ႇ မီးသုၼ်ႇမီးမၢၼ်း မီးမင်ႇၵလႃႇၼႆလႄႈသင်၊ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈလီၶျၢမ်းသႃႇလႄႈ ပူႇၸေႃႇပသၽီၽိင်ႈထုင်းလႄႈသင်ၼႆႉ ၸင်ႇလႆႈၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ပွႆးၶိုၼ်ႈႁိူၼ်းမႂ်ႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ၵၢၼ်ႁႆႈၵၢၼ်ၼႃးယဝ်ႉတူဝ်ႈယဝ်ႉ ၽွင်းၶၢဝ်းယၢမ်းတၼ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ၸူႉႁွမ်တွမ် မႆႈဝႃႇ တွၵ်ႇဝႃႇသေၵေႃႈ ႁဵတ်းႁိူၼ်းမႂ်ႇယေးမႂ်ႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈႁဵတ်းႁိူၼ်းမႂ်ႇယေးမႂ်ႇယဝ်ႉ ပေႃးဝႃႈပဵၼ်ဢၼ်တူဝ်ႈတၼ်းတွၼ်ႈတႃႇ ယူႇသဝ်းယဝ်ႈၼႆႉ ပေႃးလိူၼ်သၢမ်မွၵ်ႈၼၼ်ႉ ၵႆႉဢွၼ်ၵၼ် ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ပွႆးၶိုၼ်ႈႁိူၼ်းမႂ်ႇယဝ်ႉ။

ပွႆးဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်

ဢၼ်ပဵၼ်ပွႆးပီမႂ်ႇယၢင်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ပွႆးဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼႆႉ ပေႃးပီၵဝ်ႇၵႂႃႇ ပီမႂ်ႇမႃးၼၼ်ႉ ႁပ်ႉတွၼ်ႈပီမႂ်ႇသေ ဢွၼ်ၵၼ်ယွၼ်းသူး ႁႂ်ႈၶဝ်ႈမၢၵ်ႇၼမ်ႉတဝ်ႈလိူင်ႇၼမ် ၼႂ်းပီမႂ်ႇၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ပွႆးပီမႂ်ႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼႆႉ ၸတ်းႁဵတ်းလိူၼ်ၵမ်မႂ်ႇ (႑) ၶမ်ႈယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ၶၢဝ်းမၢၵ်ႈၶဝ်ႈၼမ်ႉဢွၵ်ႇမႂ်ႇသေ ဢဝ်ၶဝ်ႈဢဝ်မၢၵ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယိူင်းၸူးၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈသေၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်လူႇလူႇတၢၼ်းတၢၼ်းယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းပွႆးပီမႂ်ႇၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ႁူမ်ႈၵၼ်ၵိၼ်မူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းသေ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၽႅဝ်မႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ႁူမ်ႈၵၼ်သေ ၵႃႈယဝ်ႉ။ ၵႆႉဢွၼ်ၵၼ်ၵႃႈ တၢင်းၵႃႈတူင်း ဢၼ်ႁူမ်ႈၵၼ် ၼႄႁၢင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပွႆးပီမႂ်ႇ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း

ဢၼ်ပဵၼ်ပွႆးပီမႂ်ႇယၢင်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ပွႆးဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼႆႉ ပေႃးပီၵဝ်ႇၵႂႃႇ ပီမႂ်ႇမႃးၼၼ်ႉ ႁပ်ႉတွၼ်ႈပီမႂ်ႇသေ ဢွၼ်ၵၼ်ယွၼ်းသူး ႁႂ်ႈၶဝ်ႈမၢၵ်ႇၼမ်ႉတဝ်ႈလိူင်ႇၼမ် ၼႂ်းပီမႂ်ႇၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ပွႆးပီမႂ်ႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼႆႉ ၸတ်းႁဵတ်းလိူၼ်ၵမ်မႂ်ႇ (႑) ၶမ်ႈယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ၶၢဝ်းမၢၵ်ႈၶဝ်ႈၼမ်ႉဢွၵ်ႇမႂ်ႇသေ ဢဝ်ၶဝ်ႈဢဝ်မၢၵ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယိူင်းၸူးၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈသေၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်လူႇလူႇတၢၼ်းတၢၼ်းယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းပွႆးပီမႂ်ႇၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ႁူမ်ႈၵၼ်ၵိၼ်မူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းသေ ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၽႅဝ်မႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ် ႁူမ်ႈၵၼ်သေ ၵႃႈယဝ်ႉ။ ၵႆႉဢွၼ်ၵၼ်ၵႃႈ တၢင်းၵႃႈတူင်း ဢၼ်ႁူမ်ႈၵၼ် ၼႄႁၢင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပွႆးၵဵပ်းလုပ်ႇ

ပွႆးၵဵပ်းလုပ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ပွႆး ဢၼ်ၵဵပ်းလုပ်ႇၸိူဝ်းဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉ ပေႃးဝႃႈၸုတ်ႇၽႆးၵူၼ်းတၢႆၼၼ်ႉသေ ၸိူဝ်းပဵၼ်ပီႈၼွင်ႉ ၸိူဝ်းသဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇၼၼ်ႉ လဵင်ႉတၢင်းၵိၼ် ပွၵ်ႈလိုၼ်းသုတ်း၊ ႁဵတ်းပွႆးမူၼ်ႈပွႆးၵျေႃႇသေၵေႃႈ လဵင်ႉလူ၊ ယၢတ်ႇၼမ်ႉတႃႇ ပေႃႈမႄႈပူႇၼၢႆး၊ ဢဝ်ၽဝ်ႇလုပ်ႇ သူင်ႇတီႈလွႆလုပ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ယၢင်းသျူဝ်ႇ (ပူဝ်း) ၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ 'ၶျၶျႃ' ၼႆသေ မၢၼ်ႈၶဝ်တႄႉႁွင်ႉဝႃႈ 'အရိုးကောက်ပွဲ' ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ဢၼ်ပဵၼ်ပွႆးၵဵပ်းလုပ်ႇၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်ယၢင်း ၸဝေႃႇ (ၸၵေႃး) ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇၶဝ်ၼႆႉ ပေႃးဝႃႈၵူၼ်းတၢႆယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸတ်းႁဵတ်း ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းၸဵတ်းဝၼ်းယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ လႄႈ ၸၢဝ်းၽီ ယၢင်းသျူဝ်ပွတ်းဢွၵ်ႇ (ပူဝ်း)ၼၼ်ႉတႄႉ တႄႇဢဝ် ၼိုင်ႈပီ တေႃႇ ၶၢဝ်းတၢင်း သိပ်းႁႃပီၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈႁဵတ်းၶၢဝ်းလႂ်ၵေႃႈ ႁဵတ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးပီႈၼွင်ႉဢွၵ်ႇဢႅၵ်းတၢႆလႄႈ ပေႃးၸုတ်ႇၽႆးသၢင်းၵျူဝ်ႇၼႆ သင်ဝႃႈပႆႇလႆႈၵဵပ်းလုပ်ႇၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁူမ်ႈသေၵေႃႈ ၵဵပ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်ယဝ်ႉ။

ပွႆးၵဵပ်းလုပ်ႇၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်း တႄႇဢဝ်လိူၼ်သၢမ်လွင်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းလိူၼ်သီႇၼၼ်ႉ ပေႃးပဵၼ်လိူၼ်မႂ်ႇၼႆႉ ဢမ်ႇႁဵတ်းသေ ပေႃးဝႃႈ လိူၼ်လွင်ႈမႃးၸင်ႇႁဵၻ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈလိူၼ်ႁႃႈတႄႉ ၵမ်ႉၼမ် ဢွၼ်ၵၼ်ဝႄႈယဝ်ႉ။ ပေႃးၸိူဝ်းၶႂ်ႈႁဵတ်းပွႆးၵဵပ်းလုပ်ႇၼႆႉ ပေႃးဝႃႈလိူၼ်ႁႃႈလွင်ႈၵႂႃႇၵေႃႈ ႁဵတ်းလႆႈယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈလိူၼ်ႁူၵ်းၼႆ ပွႆးၵဵပ်းလုပ်ႇ လိူင်ႇၼမ်ဝႆႉယဝ်ႉ။

ပွႆးထႆႁႆႈ

ပွႆးထႆႁႆႈၼႆ ဝၢႆးသေၸုတ်ႇႁႆႈယဝ်ႉ ပေႃးဝႃႈၽူၼ်တူၵ်းၽွၵ်းၽႅၵ်းယဝ်ႉ ထႆႁႆႈသေ ပေႃးတႄႇဝၢၼ်ႇၶဝ်ႈၼႆ တင်းဝၢၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ၸွႆႈထႅမ်သေ ႁဵတ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၸွႆႈထႅမ်သေ ႁဵတ်းၸိူင်ႉၼၼ်ၼႆ ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈၵၢၼ်ၼႆႉ ဢဝ်တင်း ၵႆႇ၊ မူ၊ လဝ်ႈ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ လဵင်ႉလူယဝ်ႉ။ မၢဝ်ႇသၢဝ်ၵူၼ်းၼုမ်ႇၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၼုင်ႈၶူဝ်းလဵင်းမႂ်ႇသေၵေႃႈ ႁွင်ႉၵႂၢမ်းလင်ႇၵႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ ဢွၼ်ၵၼ်ထႆႁႆႈဝၢၼ်ႇၶဝ်ႈမူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းယဝ်ႉ။ 'ပွႆးထႆႁႆႈ' ၼႆႉ ပဵၼ်ပွႆးမူၼ်ႈသိူဝ်း ၸွမ်းၶၢဝ်း ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၵၢၼ်ႁႆႈၼႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပွႆးပူႇၸေႃႇ ၽီၽၢႆၼမ်ႉ

ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼႆႉ ႁဵတ်းႁွင်ႈသေၵေႃႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈႁႆႈၼႃး တီႈထုင်ႉလိၼ်ၶူင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးလိူၼ်ၸဵတ်းၼႆ ၶုတ်းႁွင်ႈသေၵေႃႈ ဢဝ်တင်း ၵႆႇ၊ မူ၊ လဝ်ႈ၊ လိူတ်ႈၵႆႇ၊ လိူတ်ႈမူၸိူဝ်းၼႆႉသေ လၢင်ႉပၼ်ႁွင်ႈသေၵေႃႈ ပူႇၸေႃႇၽီပႂ်ႉႁွင်ႈၼမ်ႉယဝ်ႉ။ ပွႆးၼၼ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ 'ပွႆးပူႇၸေႃႇ ၽီၽၢႆၼမ်ႉ ႁွင်ႈၼမ်ႉ' ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ပွႆးပၢတ်ႇၶဝ်ႈႁႆႈ

ပွႆးပၢတ်ႇၶဝ်ႈႁႆႈၼႆႉ ပေႃးဝႃႈ ၶၢဝ်း လိူၼ်သိပ်းသွင်၊ လိူၼ်ၸဵင် ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵႆႉဢွၼ်ၵၼ် ပၢတ်ႇၶဝ်ႈႁႆႈလႄႈ ၵူၼ်းတင်းဝၢၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်သေ ႁဵတ်းပၼ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းပၢတ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼႆႉ ဝႆႉၵႃႈၶၼ်လွင်ႈပဝ်ႇတိုင်ႈ ၶဝ်ၵႂၢႆးသေၵေႃႈ ပဝ်ႇတိုင်ႈၶဝ်ၵႂၢႆးတင်းဝၼ်းယဝ်ႉ။ ၵေႃႈမိူၼ်ၼင်ႇ ပွႆးထႆႁႆႈၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ ပေႃးဝႃႈ ပွႆးပၢတ်ႇၶဝ်ႈႁႆႈမႃးၵေႃႈ ဢဝ်တင်းၵိၼ်တင်းယႅမ်ႉသေၵေႃႈ လဵင်ႉလူၶၢမ်ႇၶႅၵ်ႇ မူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းယူႇယဝ်ႉ။

ပွႆးႁွင်ႉၽၼ် ပုမ်ႇၶဝ်ႈ

ပွႆးႁွင်ႉၽၼ် ပုမ်ႇၶဝ်ႈ ၼႆႉ ပေႃးဝႃႈပၢတ်ႇၶဝ်ႈ လိုမ်ႉၶဝ်ႈယဝ်ႉ ႁွင်ႉၽၼ်ပၼ် ပုမ်ႇၶဝ်ႈ ဢၼ်ပုမ်ႇဝႆႉၵွင်ဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢွၼ်ၵၼ်ယုမ်ႇယမ်ဝႆႉဝႃႈ ပေႃးဝႃႈ ႁွင်ႉၽၼ်ယဝ်ႉ ၸင်ႇၵႆႈႁိဝ်ႈၼႆ ၶဝ်ႈတိူဝ်းဢွၵ်ႇၼမ်ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈဢဝ်ၶဝ်ႈသႂ်ႇၼႂ်းယွင်ၵေႃႈ ၽၼ်ၶဝ်ႈ ဢမ်ႇပၢႆႈၼႆ မီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်ဝႆႉဝႃႈၼၼ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ်ပွႆးႁွင်ႉၽၼ်ပုမ်ႇၶဝ်ႈၼႆႉ ပေႃးဢဝ်ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်း ယၢင်းသျူဝ်ႇ (ပူဝ်း) ဝႃႈ 'ၵူဝ်းၽီးပူးယေႃႇ' ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ၼၢႆးႁွင်ႉၽၼ်ၶဝ်ႈ' ဝႃႈၼႆႉယဝ်ႉ။ လၢႆးပသ ၵူဝ်းၽီးပူးယေႃႇၼႆႉ ပေႃးဝႃႈ ပၢတ်ႇၶဝ်ႈယဝ်ႉသေ ပေႃးဝႃႈတူၼ်ႈၶဝ်ႈၽဵဝ်မႃးပဵၼ်ၵွင်ယဝ်ႉ ဢဝ်လၵ်းမႆႉမွင် ၵဝ်ႈလၵ်းပၵ်းလွမ်ႉႁွပ်ႈပုမ်ႇၶဝ်ႈၼၼ်ႉသေ လၵ်းၼၼ်ႉ တေလႆႈသုင်သေ ပုမ်ႇၶဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼိူဝ်ပၢႆလၵ်းမႆႉမွင်ၼၼ်ႉ မီးသွင်းဢွၼ်ႇသေ ၶဝ်ႈၼဵဝ် (႗) ႁေႃႇ၊ ၵူၺ်ႈ (႗) လုၵ်ႈ၊ မွၵ်ႇႁွၼ်ၵႆႇ (႗) ၶူဝ်ႈသေ တၢင်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ သဝ်မႆႉမွင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေလႆႈၵွမ်းၸူးပုမ်ႇၶဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈၸမ်တေပေႃႉၶဝ်ႈ လႆႈထွၼ်ဢဝ်လၵ်းမႆႉမွင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တၢင်ႇသႂ်ႇတီႈၼိူဝ်ပုမ်ႇၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ႁိမ်းၵၼ်ၵိၼ်ယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉၸူးႁွင်ႉဝႃႈ 'ပွႆးပသၵူဝ်းၽီးပူးယေႃႇ' ၼႆယဝ်ႉ။ ပွႆးဢၼ်ၼႆႉ ထုင်ႉၼိုင်ႈလႄႈ ထုင်ႉၼိုင်ႈတႄႉ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။

ယၢင်းသျူဝ်ပွတ်းဢွၵ်ႇ (ပူဝ်း) ဢၼ်ယူႇထုင်ႉပဵင်းၼၼ်ႉတႄႉ ပေႃးဝႃႈ ႁဵတ်းၵၢၼ်ႁႆႈၵၢၼ်ၼႃး ဢွၼ်ၵၼ်တၢင်ႇသၢၵ်ႈၽီယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ဢမ်ႇတၢင်ႇဢမ်ႇသၢၵ်ႈၽီသေ ႁဵတ်းၼႆ ၵူၼ်းဢမ်ႇၼၼ် ဝူဝ်းၵႂၢႆးၸိူဝ်းၼႆႉ ၸၢင်ႈထူပ်းၽေးၼႆယဝ်ႉ။ ၶဝ်ႈမၢၵ်ႇၸိူဝ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈလူႉၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢွၵ်ႇမၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇတဵမ်ၼႆသေ မီးလွင်ႈတၢင်းယုမ်ႇယမ်ၸိူင်ႉၼၼ်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ လႆႈဢွၼ်ၵၼ် လဵင်ႉလူပူႇၸေႃႇ ၽီဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈပူႇၸေႃႇသၢၵ်ႈၽီယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ႁူမ်ႈၵၼ်ၵိၼ် မူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းယဝ်ႉ။

ပွႆးတၢင်ႇၽီၼႃး

ၽီၼႃးၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ 'တလႃတႅၵ်ႉ' ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးလိူၼ်ၸဵတ်း လိူၼ်ပႅတ်ႇမႃး တၢင်ႇၽီၼႃး တီႈၼႂ်းတူင်ႈၼႃးယဝ်ႉ။ ႁဵတ်းသုမ်ႉဢွၼ်ႇတီႈႁိမ်းတေးၼႃးသေ ပႃသၢမ်းတူဝ်၊ ၶဝ်ႈၼိုင်ႈဝၢၼ်ႇ၊ ယႃႇပုၼိုင်ႈယႃႇ၊ တဵၼ်းၼိုင်ႈလဵမ်ႈသေၵေႃႈ တၢင်ႇၽီႇၼႃး ယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈတၢင်ႇၸိူင်ႉၼၼ်ယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ယွၼ်းသူး ႁႂ်ႈတူၺ်းထိုင် ၼႃး၊ ႁႂ်ႈၵူၼ်းတင်း တူဝ်သတ်းလွတ်ႈၽေး၊ ယႃႈလႆႈၵၢင်းယၢၼ်လွင်ႈၽေးမူင်ႈမဵင်း၊ ႁႂ်ႈၶဝ်ႈဢွၵ်ႇတိူဝ်းၼမ် ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မၢင်ႈတီႈၸမ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်တၢင်ႇၽီၼႃး ပေႃးလိူၼ်သိပ်းသေ ဢဝ်တင်း ၶဝ်ႈၼဵဝ်၊ ငႃး၊ ၼမ်ႉ၊ တဵၼ်းၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ တၢင်ႇသၢၵ်ႈလွတ်ႈယဝ်ႉ။ ၵေႃႈယွၼ်းသူးမိူၼ်ၵၼ်ယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ဢမ်ႇတၢင်ႇၽီၼႃးၼႆ မေႃပၼ်တၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ ၵူၼ်းတင်းသတ်းယဝ်ႉ။ ၸၢင်ႈပဵၼ် ၶဝ်ႈမေႃလူႉ၊ ၶဝ်ႈဢမ်ႇဢွၵ်ႇၼမ် ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ပွႆးတၢင်ႇၽီႁႆႈ

လွင်ႈတၢင်ႇၽီႁႆႈၼႆႉ ပေႃးဝႃႈၽၼ်းႁႆႈယဝ်ႉ ပႆႇတၢင်ႇၵမ်းလဵဝ်သေ ပေႃးထိုင်ၸမ်တေဝၢၼ်ႇၶဝ်ႈၽၼ်းမႃး ၸင်ႇၵႆႈတၢင်ႇယဝ်ႉ။ တီႈ 'ပွႆးတၢင်ႇၽီႁႆႈ' ၼၼ်ႉ လဝ်ႈသွင်တဝ်ႈ၊ ၵႆႈၽူႈၼိုင်ႈတူဝ်၊ ၵႆႇမႄႈၼိုင်ႈတူဝ် တူမ်ႈသေ တိၼ်သွင်ၶွၼ်၊ ပိၵ်ႇသွင်ၽၢႆႇ၊ ႁူဝ် တင်း တပ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ဢဝ်လေႃးၵၼ်တင်း မၢၵ်ႇၽိတ်ႉ၊ ၽၵ်းမီႇ၊ မၢၵ်ႇသူမ်ႇသေ တင်းၶဝ်ႈဝၢၼ်ႇၼိုင်ႈ၊ လဵၼ်းယႃႈ ၼိုင်ႈလဵၼ်း၊ ၼမ်ႉၼိုင်ႈၵွၵ်းသေ လႆႈတၢင်ႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈတၢင်ႇၸိူင်ႉၼၼ်ယဝ်ႉ လႆႈယွၼ်းသူး ယႃႇပေႈႁႂ်ႈမီး လွင်ႈလူႉလွင်ႈလႅဝ် လႄႈႁႂ်ႈၶဝ်ႈမၢၵ်ႇတဝ်ႈၼမ်ႉ ဢွၵ်ႇလိူင်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေတၢင်ႇၽီယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၵိၼ် လဝ်ႈတင်း ၼိူဝ်ႉၵႆႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းယဝ်ႉ။

ပွႆးပၢတ်ႇၶဝ်ႈႁႆႈ

ပွႆးပၢတ်ႇၶဝ်ႈႁႆႈၼႆႉ ပေႃးၶၢဝ်းလိူၼ်သိပ်းသွင်၊ လိူၼ်ၸဵင်ၼႆႉ ၵႆႉဢွၼ်ၵၼ် ပၢတ်ႇၶဝ်ႈႁႆႈသေ တင်းဝၢၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ၸွႆႈထႅမ်ႈႁဵတ်းပၼ်ယဝ်ႉ။ ပေႃးပၢတ်ႇၶဝ်ႈၸိူင်ႉၼၼ်ႉ တိုင်ႈပဝ်ႇၶဝ်ႈၵႂၢႆးတင်းဝၼ်းယဝ်ႉ။ တေႃႈမိူၼ်ၼင်ႇပွႆးထႆႁႆႈၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ တီႈပွႆးပၢတ်ႇၶဝ်ႈႁႆႈၼႆႉၵေႃႈ ၶၢမ်ႇၶႅၵ်ႇလဵင်ႉလဵင်ႉလူလူ မူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းယဝ်ႉ။

ပွႆးသၢၵ်ႈၽီႁႆႈ

လုၵ်ႉတီႈပွႆးသၢၵ်ႈၽီႁႆႈသေ ပေႃးဝႃႈႁႃႁၼ်လိၼ်ႁႆႈဢၼ်မႂ်ႇၼႆ ဢဝ်တင်း ၼိူဝ်ႉၵႆႇ၊ ၼိူဝ်ႉမႆ၊ ဢိၵ်ႇပႃးလဝ်ႈသေၵေႃႈ ပူႇၸေႃႇပသၽီႁႆႈသေ လူတူၺ်းၼမိၵ်ႈ တီႈလိၼ်လီ ဢမ်ႇလီၼႆယဝ်ႉ။

ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်း၊ လိၵ်ႈလၢႆး

ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းၼႆႉ မီး ၵႂၢမ်းယၢင်း မဵဝ်းလဵဝ်သေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ယၢင်းၸၵေႃး၊ ယၢင်းပူဝ်း လႄႈ ယၢင်းၼိူဝ်လွႆၸိူဝ်းၼႆႉ ၸွမ်းလူၺ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းသေ သဵင်မဝ်သဵင်ၼၵ်း ပႅၵ်ႇၵၼ်ဢိတ်းဢီႈယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉ လိၵ်ႈလၢႆးယၢင်း ဢၼ်ဢဝ်တူဝ်မေႈလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ တႅမ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ၼင်ႇႁိုဝ် လိၵ်ႈၼၼ်ႉ တေၶိုၼ်းႁုၼ်ႈမုၼ်းမၢး တိုၵ်ႉဢွၼ်ၶတ်းၸႂ်ယူႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈၼုင်မႆ

ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼႆႉ ၶဝ်သိုပ်ႇၼုင်ႈၶူဝ်းၽိင်ႈထုင်းၶဝ်မႃး မၼ်ႈမၼ်ႈၵိုမ်းၵိုမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ တီႈထုင်ႉမၢင်တီႈၼႆႉ တိုၵ်ႉၼုင်ႈယူႇၵူႈဝၼ်းၵေႃႈမီးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီပူၼ်ႉမႃးပႆႇႁိုင်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၶူဝ်းယၢဝ်းၼင်ႇ ယၢင်းပူဝ်းပွတ်းတူၵ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၼုင်ႈမႃးတီႈ ဝၼ်းပွႆးယူႇယဝ်ႉ။

ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်

တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်းၼႆႉ ၽႃႇသႃႇ ဢၼ်ၵူၼ်းၵိူဝ်းယမ်ၼမ်သေပိူၼ်ႈၼႆႉ ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ၊ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ လႄႈ ဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈၵိူဝ်းယမ် တီႈၸႄႈမိူင်းယၢင်း (2015)^[8]

ပုတ်ႉထ (84.5%)

ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇ (9.5%)

ဢိတ်ႇသလၢမ်ႇ (4.6%)

တၢင်ႇၸိူဝ်း (0.7%)

ႁိၼ်ႇတူႇ (0.6%)

ၽိင်ႈထုင်း (0.1%)

ၼႂ်းၵႃႈ လွင်ႈၵိူဝ်းယမ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ၽီ ၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉပဵၼ်ပိူင်လူင်မၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈလွင်ႈၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်ၼႆႉ ႁူမ်ဝႃႈ ၵိူဝ်းယမ်ၼိူဝ် ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ၊ ၶရိတ်ႉယၢၼ်ႇၼႆသေတႃႉ လွင်ႈၽိင်ႈထုင်း ၽီၵေႃႈယုမ်ႇယမ်ဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ယၢင်းၸိူဝ်းယုမ်ႇယမ်ၽီၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် မႄႈၼမ်ႉ၊ ႁွင်ႈၼမ်ႉ၊ ထိူၼ်ႇ၊ လွႆ၊ တူၼ်ႈမႆႈ၊ လူမ်းလႅင်ႇ၊ ၾႃႉမႅပ်ႈၾႃႉၽႃႇ၊ လႅတ်ႇ၊ လိူၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶဝ်ႈမီးတၼ်းၶူဝ်းယႂ်ႇသေ ပဵၼ်တီႈဢၼ်ၽီမီးတၼ်းၶူဝ်းၶဝ် ယူႇသဝ်းၼႆသေ ယုမ်ႇယမ်ဝႆႉဝႃႈၼၼ်ယဝ်ႉ။ မီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်လႆႈၸႂ် လွင်ႈၵူၼ်းပူႇၸေႃႇပသၶဝ်ၼႆယဝ်ႉ။^[2]

ၽီၽိင်ႈထုင်း ဢၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၶဝ် ယုမ်ႇယမ်မႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ပူႇမွၼ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းၼၼ်တႄႉ ၽီတူႇဝေႇ၊ ဢွင်ႇၶွႆး (အန်ဃှိုင်း) ႁွင်ႉ ၽီၽၼ်၊ ဢွင်ႇၸေႃးၵလူဝ်ႇ (အင်းဇို ကလပ်) ႁွင်ႉ ၽီမွၵ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် ၽူးၽႃတူဝ်ႇ (ဖူ့ဖာဒိုဝ်) ႁွင်ႉ ၸဝ်ႈပူႇ လႄႈ ၽီပိုၼ်ႉတီႈ ႁွင်ႉ ၽီပႂ်ႉတူၼ်ႈမႆႈ ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။^[2]

ၽိင်ႈငႄႈ

ၶူဝ်းဢွၵ်ႇပိုၼ်ႉတီႈ

ၶူဝ်းဢၼ်ဢွၵ်ႇပိုၼ်ႉတီႈတႄႉ မၢၵ်ႇလၢင်းမဵၼ်၊ ၽႃႇလႃႇ၊ မၢၵ်ႇမု၊ ၵႃႇၽီႇ၊ ၼဵင်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၶူဝ်းႁေႈၽိင်ႈတိုၼ်း

ၽိုၼ်ဢိင်

↑ (May 2015) Census Report, The 2014 Myanmar Population and Housing Census 2. Naypyitaw: Ministry of Immigration and Population, 17.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 ^2.5 ^2.6 ^2.7 ^2.8 ကရင်ပြည်နယ်၏ ဒေသန္တရ အချက်အလက်များ. ကရင်ပြည်နယ်အစိုးရ. Archived from the original on 2017-09-14။ Retrieved on ၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၁၀၇။ Archive copy. Archived from the original on 2017-09-14။ Retrieved on 2018-10-31။
↑ Myanmar Climate Report 23-36. Norwegian Meteorological Institute. Archived from the original on 8 October 2018။ Retrieved on 28 October 2018။ Archived 8 October 2018 at the Wayback Machine.
↑ နေပြည်တော် တိုင်းဒေသကြီး နှင့် ပြည်နယ်များရှိ ခရိုင်၊ မြို့နယ်၊ မြို့၊ ရပ်ကွက်၊ ကျေးရွာအုပ်စု၊ ကျေးရွာ ဦးရေ စာရင်းချုပ် (၁၆. ၂. ၂၀၁၆)
↑ ကရင်တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ. ကရင်ပြည်နယ်အစိုးရအဖွဲ့. Retrieved on ၁၁ စက်တင်ဘာ ၂၀၁၈။
↑ Myanmar.com. Archived from the original on 2011-03-03။ Retrieved on 2018-11-04။
↑ D.P.S. MYANMAR GUIDE MAP. 2000.
↑ Department of Population Ministry of Labour, Immigration and Population MYANMAR (July 2016). The 2014 Myanmar Population and Housing Census Census Report Volume 2-C. Department of Population Ministry of Labour, Immigration and Population MYANMAR, 12–15.

[census-2014-1] (May 2015) Census Report, The 2014 Myanmar Population and Housing Census 2. Naypyitaw: Ministry of Immigration and Population, 17.

[kayin-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 ^2.5 ^2.6 ^2.7 ^2.8 ကရင်ပြည်နယ်၏ ဒေသန္တရ အချက်အလက်များ. ကရင်ပြည်နယ်အစိုးရ. Archived from the original on 2017-09-14။ Retrieved on ၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၁၀၇။ Archive copy. Archived from the original on 2017-09-14။ Retrieved on 2018-10-31။

[metno-3] Myanmar Climate Report 23-36. Norwegian Meteorological Institute. Archived from the original on 8 October 2018။ Retrieved on 28 October 2018။ Archived 8 October 2018 at the Wayback Machine.

[4] နေပြည်တော် တိုင်းဒေသကြီး နှင့် ပြည်နယ်များရှိ ခရိုင်၊ မြို့နယ်၊ မြို့၊ ရပ်ကွက်၊ ကျေးရွာအုပ်စု၊ ကျေးရွာ ဦးရေ စာရင်းချုပ် (၁၆. ၂. ၂၀၁၆)

[5] ကရင်တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ. ကရင်ပြည်နယ်အစိုးရအဖွဲ့. Retrieved on ၁၁ စက်တင်ဘာ ၂၀၁၈။

[6] Myanmar.com. Archived from the original on 2011-03-03။ Retrieved on 2018-11-04။

[7] D.P.S. MYANMAR GUIDE MAP. 2000.

[TUR-8] Department of Population Ministry of Labour, Immigration and Population MYANMAR (July 2016). The 2014 Myanmar Population and Housing Census Census Report Volume 2-C. Department of Population Ministry of Labour, Immigration and Population MYANMAR, 12–15.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]