ဝေႃး၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းဝေႃး
ဝဵင်း
ဝဵင်းဝေႃး ဢွင်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျႅၼ်ႇမႃႇ
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 17°28′37″N 96°40′38″E
မိူင်း	မျႅၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	ၸႄႈတိူင်းပႃႇၵိူဝ်
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈပႃႇၵိူဝ်
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းဝေႃး
ၼႃႈသုင်ပၢင်ႇလၢႆႇ	15 ထတ်း (5 မီႇတႃႇ)
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (႒႐႑႔)	႑႗႖,႐႒႔
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6.30)
မၢႆသူင်ႇလိၵ်ႈ	08071

ဝဵင်းဝေႃး (မၢၼ်ႈ: ဝေါမြို့), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Waw), (သဵင်ဢွၵ်ႇ [Wau]) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းဝေႃး ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၽႄ ပႃႇၵိူဝ် ၸႄႈတွၼ်ႈပႃႇၵိူဝ်၊ ၸႄႈတိူင်းပႃႇၵိူဝ် ပွတ်းတႂ်ႈမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇယဝ်ႉ။ မီးဝႆႉ တီႈၼိူဝ် သဵၼ်ႈတၢင်း ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ-ဝဵင်းမေႃႇလမျႅင်ႇ သေ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ပႃႇၵိူဝ် ၼႆ ၵႆယၢၼ်မွၵ်ႈ 20 လၵ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်မီးတီႈၼိူဝ် ႁွင်ႈၶုတ်းပႃႇၵိူဝ်-ၸိတ်ႉတွင်း ဢၼ်မီး ၸဵင်ႇႁွင်ႇၽၢႆႇဢွၵ်ႇသုတ်းသုတ်း ဝဵင်းပႃႇၵိူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းတႃႈလူတ်ႉလဵၼ်း တႃႈၵုင်ႈ-မူၵ်ႉတမ (မေႃႇလမႅင်ႇ) ၼႆႉ လတ်းၶၢမ်ႈဝဵင်းဝေႃးၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းဢၼ်ၼၼ်ႉၼႆႉ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈသေ ၸွမ်းတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်းၼႆ ၵႆယၢၼ် 54 လၵ်း၊ ပေႃးၸွမ်းတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း ၼႆ ၵႆယၢၼ် 71 လၵ်းသေ ပေႃးဝႃႈလုၵ်ႉတီႈဝဵင်းပႃႇၵိူဝ်သေၼႆ တၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း ၵႆယၢၼ် 22 လၵ်း၊ တၢင်းလူတ်ႉၵႃး ၵႆယၢၼ် 17 လၵ်းယဝ်ႉ။ ဝဵင်းဝေႃးၼႆႉ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇမီး ဝၢၼ်ႈတပျေႇၵၢၼ်ႇ (ၽင်ႇၼမ်ႉၵျွၵ်ႉၺႅတ်ႉ၊ မႄႈၼမ်ႉၸိတ်ႉတွင်း)၊ ၽၢႆႇတူၵ်း မီး ဝၢၼ်ႈၼွင်ပတ်ႉတယႃႇ၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီး ၺွင်ႇတူင်းၶႂႃႉ၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇမီး ဝၢၼ်ႈတယႄးတမဵင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ငဝ်ႈငႃႇမၼ်းတႄႉ ပဵၼ်ထုင်ႉမွၼ်းမႃးသေတႃႉ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႊ ၸၢဝ်းမွၼ်းၶဝ်ၵမ်ႉၼမ် ဢွၼ်ၵၼ်ယူႇသဝ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ဢိင်ၼိူဝ်သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ဢၼ်ၵဵပ်းမိူဝ်ႈ ပီ ႒႐႑႔ ၼၼ်ႉသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီး ႑႗႖,႐႒႔ ၵေႃႉယဝ်ႉ။

တီႈၼိူဝ်ဝဵင်းၼႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇၸၼ်ႉၸႄႈဝဵင်းၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် လုမ်းၶုၼ်ပွင်ဝဵင်း၊ လုမ်းတတ်းသိၼ် ၸိူဝ်းပဵၼ်ယူင်ႉသၢင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ ၵၢတ်ႇ၊ ႁူင်းႁဵၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

ငဝ်ႈငႃႇၸိုဝ်ႈသဵင်

ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ ၸိုဝ်ႈ ဝေႃး ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉသေ ပေႃးဢဝ်ဝေႃးႁၢၼ်မ ၽႃႇသႃႇမွၼ်း ဝႃႈ ကွာန် အစွေဝံ(ပေႃးဢဝ် သဵင်ဢွၵ်ႇမၢၼ်ႊ ဝႃႈ တီႈၸမ်သုတ်း ကွာန်အကျဝေါ့) သေ လူင်းပဵၼ်မႃး (ကွာန်-ဝၢၼ်ႈ၊ အစွေဝံ-သက်ငယ်ကျင်း) သက်ငယ်ကျင်းရွာ ဝၢၼ်ႈတႅတ်ႉငႄႇၵျိၼ်း ဝႃႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ပီယဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်မႃးသေ ၸူးလူတ်းပႅတ်ႈ ကွာန်သေၵေႃႈ ဢဝ်သဵင်ႈမၢၼ်ႈ ႁွင်ႉဢမ်ႇပီႇလႄႈ အကျဝေါ့ ၼႆႉသေ ပဵၼ်မႃး ဝေါ (ဝေႃး) ၼႆယဝ်ႉ။

သၢႆပိုၼ်း

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ ၶုတ်းႁၼ်ၺႃး ဢုမ်၊ ၵွၵ်း၊ ႁၢင်ႈၶႅၵ်း မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇတီႈၽြႃးၵျူင်ႇတူႇ ဢၼ်မီးၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်းဝေႃးၼၼ်ႉသေ ၶူဝ်းၶွင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းလႅပ်ႈပဵၼ်ပၢၼ် ႁၢၼ်ႇတႃႇဝတီႇ ပၢၼ်ပွၵ်ႈသွၵ်ႈ (ပၢၼ်ပၺႃးဢူး-ရႃႇၸႃႇတရိတ်ႉ) ၼၼ်ႉလႄႈ ဢၼ်ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈဝဵင်းဝေႃးၼႆႉ တေတႄႇမီးဝၢၼ်ႈႁိူၼ်းၵူၼ်းယူႇမႃး မိူဝ်ႈပီမိူင်းမၢၼ်ႊ ၇၃ဝ တေႃႇ ၉ဝဝ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈပိုၼ်းၽြႃးၵျူင်ႇတူႇသေ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ တီႈတိူင်းယႃႇမၺႃႉ ၼႆႉ မီးလွင်ႈသိုၵ်းသိူဝ် ဢမ်ႇၼိမ်ဢမ်ႇသဝ်းလႄႈ လုၵ်ႉတီႈ ၽၢႆႇမူၵ်ႉတမၼၼ်ႉသေ မီးသထေးၵူၼ်းမီးသွင်ၵေႃႉ ဢွၼ်ႁူဝ်မွၼ်းၸုမ်းၼိူင်ႈယဝ်ႉ ၶၢႆႉပၢႆႈဢွၵ်ႇတီႈယူႇမိူင်းသဝ်းသေ မႃးတႄႇတင်ႈဝႃႈ တီႈ ၸၢၵ်ႈၼမ်ႉမၼ်းသူၺ်ႇလိၼ်းယူင်ႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝၢႆးၼႆႉမႃး ထိုင်ပၼ်ဢင်းၵိတ်ႉ ပီ 1873 ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ႁူင်းၵၢၼ်မႆႉ ၶွမ်ႇပၼီႇပူင်ႇပေႇပႃးမႃးၼႆႉ ဢဝ်မႆႉတီႈထုင်ႉတွင်ႇငူႇသေ သူင်ႇၸွမ်းမႄႈၼမ်ႉ ပွင်းလွင်း (ၸိတ်ႉတွင်း) ၼၼ်ႉ တၢင်းမၼ်းယၢဝ်းၼႃႇလႄႈ ၸင်ႇၶုတ်းႁွင်ႈ မျိတ်ႉၵျူဝ်း-တႃႇဝၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ 1907 မႃး ႁဵတ်းတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း ပႃႇၵိူဝ်-မေႃႇလမႅင်ႇ ထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈလွင်ႈတၢင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ဝၢၼ်ႈဝေႃးၼႆႉ လင်ႁိူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶႂၢၵ်ႈပွၵ်ႉၵူၼ်းယူႇသေ သမ်ႉပေႃးထိုင်ပဵၼ်ဝဵင်းမႃးလႄႈ ၸင်ႇလႆႈမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်းဝေႃး တီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈပႃႇၵိူဝ်သေ ဝဵင်းဝေႃးၼႆႉ ၸင်ႇပဵၼ်မႃးဝဵင်းပၵ်းလုမ်းယူႇယဝ်ႉ။

ၼႃႈလိၼ်လႄႈႁိၼ်

ၸႄႈဝဵင်းဝေႃးၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ် သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ဢၼ်ၵဵပ်းမိူဝ်ႈ ပီ 1931 ၼၼ်ႉသေ တၢင်ႈၵႂၢင်ႈ မီး 395 လွၵ်းလၵ်း၊ ဢိူင်ႇမီး 48 ဢိူင်ႇယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၸႄႈဝဵင်းဝေႃးၼႆႉ မီး ၸႄႈတွၼ်ႈတထူင်ႇ၊ ၽၢႆႇတူၵ်းမီး ၸႄႈဝဵင်းပႃႇၵိူဝ်၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်းမီး ၸႄႈဝဵင်းတၼၢတ်ႉပိၼ်ႇ၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇမီး ၸႄႈဝဵင်းတႅၵ်ႉဢူး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ပႃႇၵိူဝ်ႇလႄႈ ၽယႃးၵျီး ၵႆယၢၼ် 11 လၵ်းသေ လုၵ်ႉၽယႃးၵျီး တေႃႇ ဝေႃးၼႆႉ မီးမွၵ်ႈ 11 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈမီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈပႃႇၵိူဝ်၊ ဢၼ်ၶွၼ်ႇမၼ်းလိၼ်လီသေ ၽူၼ်ၼမ်ၼၼ်ႉလႄႈ ၵၢၼ်ငၢၼ်ပိူင်လူင် ၸိူဝ်းၵူၼ်းယူႇတီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈၵမ်ႉၼမ်သေ ထူဝ်လိၼ်ၵေႃႈ ၽုၵ်ႇသွမ်ပႃးယူႇ။ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉမီးၼွင်ၼမ်လႄႈ ၵၢၼ်ၼွင်ၵေႃႈ ႁဵတ်းယဝ်ႉ။ ၼွင်တင်းသဵင်ႈမီးၵႂႃႇ 64 ၼွင်သေ ဢၼ်ပဵၼ်ၼွၼ်မူဝ်းဢိၼ်း (မူဝ်းၵျီးဢိၼ်း) ၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းဝေႃးၼႆႉယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ ၵၢၼ်ပၢႆးၵပ်းသိုပ်ႇတေႃႉသူင်ႇတႄႉ လႆႈပိုင်ႈ တၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်းလႄႈ တၢင်းလူတ်ႉၵႃးယဝ်ႉ။ ၽြႃးၵျူင်ႇတူႇၼႆႉ ပဵၼ်ၵွင်းမူးဢၼ်လိုဝ်းလင်သေပိူၼ်ႈသူႇၼိူင်ႈ တီႈၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼႆႉယဝ်ႉ။

တီႈဝဵင်းဝေႃႈၼႆႉ

• ပွၵ်ႉၶျၢၼ်းမျႃႉတႃႇၸီႇ
• ပွၵ်ႉဢေးၶျၢၼ်းတႃႇယႃႇ
• ပွၵ်ႉတိတ်ႉၸႅတ်ႉ
• ပွၵ်ႉၵၢၼ်ႇတေႃႇ
• ပွၵ်ႉဢသျေႉၽႅတ်ႉၵၢၼ်း ၼႆသေ မီးဝႆႉပွၵ်ႈႁႃႈပွၵ်ႉ ဝၢၼ်ႈ 24 ဝၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼႆႉ -

1. သျၢၼ်းၸူႉ
2. ၵျႃႇလႁႃႇ
3. ၵူဝ်ႇမူဝ်းၸူႉ
4. လေးဢဵင်ႇၸူႉ
5. ထမိၼ်းသႅင်ႇဢပျႃး
6. ဢပျႃး
7. မျိတ်ႉၵျူဝ်း
8. ပၵၢႆႇ
9. တယ​ႄးတမဵင်ႇ
10. ၸႅတ်ႉၸူႉ#
11. သျိၼ်ႇတႄး
12. သျၢၼ်းယႂႃႇလေး
13. ၵျႅၵ်ႉလၢတ်ႉ
14. ဢေႇၵရိတ်ႉ
15. ပူႇတႃႇဢပျႃး
16. ၺွင်ႇၶႃးသျ​ေႇ
17. ပၢၼ်းၺူဝ်ႇ
18. ၽူဝ်းၸပ​ႄႇ
19. သျၢၼ်းၵၢႆး

ၽူႈၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်

1. မေႃလိၵ်ႈပိုၼ်ၶၢဝ်ႇ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ မွင်ႇဝၢၼ်ႇသ (မျိတ်ႉၵျူဝ်း)
2. ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၸိၼ်ႇမေႃႇ (ၼွင်ပတ်ႉတရႃႇ)
3. ၵႅမ်ၽွင်းလူင် ၽၢႆႇလဵင်ႉလူလႄႈၵၢၼ်ၼမ် ပူဝ်ႇမူးၵျီး မွင်ႇမွင်ႇဢေး (မျိတ်ႉၵျူဝ်း)